Corpus of Electronic Texts Edition

Background details and bibliographic information

The Life of Columba, written by Adamnan

Author: Adomnán of Iona

File Description

William Reeves

donated by Seth Seyfried

converted to TEI-XML by Beatrix Färber

Funded by University College, Cork and
Professor Marianne McDonald via the CELT Project

2. Second draft.

Extent of text: 29 140 words

Publication

CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College, Cork
College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt

(2004) (2011)

Distributed by CELT online at University College, Cork, Ireland.
Text ID Number: L201040

Availability

Available with prior consent of the CELT programme for purposes of academic research and teaching only.

Sources

    Primary Manuscripts
  1. Stadtbibliothek Schaffhausen, Switzerland, Generalia 1 (A), vellum, 69 folios; 290 x 225 mm, with later page numbering running from 1 to 136; written in 2 columns, in a single Irish hand. A colophon in 136a names the scribe as Dorbbéne: 'pro me Dorbbeneo Dominum deprecetur'; probably written before 713.
  2. British Library MS Add. 35110 (B1), folios 96v–143r, probably written before 1165.
  3. British Library MS Cottonian Tiberius D III (B2), folios 192r–217r, written end of 12th to early 13th century. Due to fire damage in 1731, there are missing illegible portions on every page, and six folios [Book I, ch. 2 (diebus) to 22 (genibus) and 36 (viro) to 49 (omnia quae)] are missing completely.
  4. British Library MS Royal 8 D IX (B3), folios 1r–70r, written in the fifteenth or early sixteenth century. The first 8 folios, [to I, 3 (haec puro pectore)] are missing.
  5. For more information about the inter-relationship of the manuscripts, see an excerpt from Sharpe 1995.
  6. For derived MSS, see G. Brüning, ZCP 11 (1917), 220–224.
    Editions and Translations from Primary Manuscripts
  1. Johannes Colganus [John Colgan], Triadis Thaumaturgae seu divorum Patricii, Columbae et Brigidae, Trium Veteris et Maioris Scotiae, seu Hiberniae, Sanctorum Insulae, Communium Patronorum Acta, a Variis, iisque pervetustis, ac Sanctis authoribus Scripta, ac studio R.P.F. Joannis Colgani, in Conventu FF Minor, Hibernor. strictior. observ. Louanii, S. Theologiae Lectorius Jubilati. Ex variis Bibliothecis collecta, Scholiis et commentariis illustrata, et pluribus Appendicibus aucta: complectitur Tomus Secundus Sacrarum ejusdem insulae Antiquitatum, nunc primum in lucem prodiens. Lovanii 1647, 336–372 [from a transcript of (A) made by Stephen White in 1621]. Repr. with an introduction by Pádraig Ó, Riain. Dublin, 1996.
  2. Franciscus Baertius, Acta Sanctorum, Junii II, Antwerpen 1698, 197–236 [from the same transcript of (A)].
  3. Johannes Pinkerton, Vitae antiquae sanctorum, qui habitaverunt in parte nunc vocata Scotia, London 1789, 47–187 [From (B3); missing beginning and some variants supplemented from Heinrich Canisius, Antique lectionis V, 2, Ingolstadt 1604, 559–621]. — W. M. Metcalfe, 'Pinkerton's Lives of the Scottish Saints, revised and enlarged I, Paisley 1889, 73–209, includes Reeves's variants.
  4. William Reeves, (ed.) The Life of Columba, written by Adamnan, Dublin 1857 [based on (A), but uses (B3) and four derived MSS: St. Gallen 555, München 6341, München 22241, and Dublin, Marsh's Library, Vitae Sanctorum Hibernicorum (Lives of the Irish Saints)='Codex Kilkenniensis' or 'Codex Armachanus']; reprinted [with a translation and with editorial restructuring by W. F. Skene] in Historians of Scotland, Vol. 6, Edinburgh 1874. Based on (A). This text was originally made available on Dr Norm Jones's Columba Webpages (http://www.usu.edu/history/norm/columb~1.htm).
  5. J. T. Fowler, Adamnani Vita S. Columbae, Oxford 1894. Based on (A).
  6. Adomnán's Life of Columba, edited with translation and notes by the late Alan Orr Anderson and by Marjorie Ogilvie Anderson, Edinburgh and London 1961; reprinted [revised by Marjorie Ogilvie Anderson] Oxford 1991.
  7. Adomnán of Iona, Life of St Columba, translated by Richard Sharpe, London 1995 [translation only.] Rev. Dáibhí Ó Cróinín, Peritia 10 (1996) 410–412.
  8. For editions from derived MSS see G. Brüning, ZCP 11 (1917), 224–5.
    Secondary Literature [for more bibliographical references see Anderson & Anderson 1991; Sharpe 1995 ]
  1. Paulus Geyer, Adamnanus Abt von Jona, I: sein Leben, seine Quellen, sein Verhältnis zu Pseudo-Eucherius De locis sanctis, seine Sprache (Erlangen 1895).
  2. Paulus Geyer, Adamnanus Abt von Jona, II: die handschriftliche Überlieferung der Schrift De locis sanctis: seine Sprache (Erlangen 1897).
  3. Gertrud Brüning, Adamnans Vita Columbae und ihre Ableitungen, ZCP 11 (1917) 213–304.
  4. René Specht, 'Wie kam Dorbénes Abschrift von Adomnán's 'Vita Sancti Columbae' in die Stadtbibliothek Schaffhausen?', Schaffhauser Beiträge zur Geschichte 65 (1988) 103–109.
  5. Máire Herbert, Iona, Kells and Derry, the history and hagiography of the monastic familia of Columba, Oxford 1988. Revs. Tomás Ó Cathasaigh, Éigse 24 (1990) 192–195; T. M. Charles–Edwards. Medium AEvum 59/2 (1990) 295. [Paperback reprint Dublin 1996].
  6. Brian Lacey, Colum Cille and the Columban tradition, Dublin 1997.
  7. Thomas Owen Clancy, 'Columba, Adomnan and the cult of Saints in Scotland', The Innes Review 48/1 (Spring 1997) 1–26.
  8. Jean-Michel Picard, Adomnán's Vita Columbae and the cult of Colum Cille in continental Europe, Proceedings of the Royal Irish Academy, 1998 (available in pdf format online).
  9. Cormac Bourke (ed.), Studies in the Cult of Saint Columba. Dublin/Portland, Oregon, USA: 1997. Rev. Thomas Owen Clancy, Cambrian Medieval Celtic Studies 37 (Summer 1999) 101–106.
  10. Dauit Broun & Thomas Owen Clancy (eds.), Spes Scotorum, Hope of Scots: Saint Columba, Iona and Scotland, Edinburgh 1999.
  11. Michael Byrnes, The Árd Ciannachta in Adomnán's Vita Columbae: a reflection of Iona's attitude to the Síl nÁeda Sláine in the late seventh century. In: Alfred P. Smyth (ed.), Seanchas: studies in early and medieval Irish archaeology, history and literature in honour of Francis J. Byrne (Dublin 2000) 127–136.
  12. Máire Herbert, The Vita Columbae and Irish hagiography: a study of Vita Cainnechi. In: John Carey, Máire Herbert, Pádraig Ó Riain (eds.), Studies in Irish hagiography: saints and scholars (Dublin 2001) 31–40.
  13. Jean-Michel Picard, Schaffhausen Generalia I and the textual transmission of Adomnán's 'Vita Columbae' on the continent. In: Michael Richter, Próinséas Ní Chatháin (eds.), Ireland and Europe in the early Middle Ages: texts and transmission/Irland und Europa im früheren Mittelalter: Texte und Überlieferung (Dublin 2002) 95–102.
  14. Michael J. Enright, Further reflections on royal ordinations in the Vita Columbae. In: , Jean-Michel Picard (eds.), Ogma: essays in Celtic studies in honour of Próinséas Ní Chatháin (Dublin 2002) 20–35.
  15. Sara E. Ellis Nilsson, Miracle Stories and the Primary Purpose of Adomnán's Vita Columbae, The Heroic Age: a journal of early medieval Northwestern Europe 10 (2007).
    The edition used in the digital edition
  1. Life of Saint Columba, Founder of Hy. Written by Adamnan, ninth Abbot of that Monastery. William Reeves (ed), First edition [clxxxiv + 385 pp.] Edmonston and DouglasEdinburgh (1874)

Encoding

Project Description

CELT: Corpus of Electronic Texts

Sampling Declaration

The present text represents volumes I–III. All editorial introduction, notes and indexes have been omitted. An English translation is available as a separate file.

Editorial Declaration

Correction

Text, which was already proofed, proofed once at CELT. Book 2, 31 to Book 3, 23 proofread twice at CELT.

Normalization

The electronic texts represents the edited text.

Quotation

Quotation marks are rendered q.

Hyphenation

Soft hyphens are silently removed. When a hyphenated word (hard or soft) crosses a page-break, this break is marked after the completion of the hyphenated word.

Segmentation

div0=the saint's life; div1=the book; div2=the section (chapter); div3=the subsection. Paragraphs are marked.

Standard Values

Dates are standardized in the ISO form yyyy-mm-dd.

Interpretation

Names are not tagged.

Canonical References

This text uses the DIV2 element to represent the Chapter.

Profile Description

Created: By various monastic scribes, at various dates. Date range: c.700-1200.

Use of language

Language: [LA] Text is in Latin.
Language: [GA] Some words are in Old Irish.

Revision History


Corpus of Electronic Texts Edition: L201040

The Life of Columba, written by Adamnan: Author: Adomnán of Iona

Incipit Primi Libri Textus, De Propheticis Revelationibus

De virtutum miraculis brevis narratio

VIR itaque venerandus qualia virtutum documenta dederit, in hujus libelli primordiis, secundum nostram praemissam superius promissiunculam, breviter sunt demonstranda. Diversorum namque infestationes morborum homines, in nomine Domini Jesu Christ, virtute orationum, perpessos sanavit: daemonumque infestas ipse unus homo, et innumeras contra se belligerantes catervas, oculis corporalibus visas, et incipientes mortiferos super ejus coenobialem coetum inferre morbos, hac nostra de insula retrotrusas primaria, Deo auxiliante, repulit. Bestiarum furiosam rabiem, partim mortificatione, partim forti repulsione, Christo adjuvante compescuit. Tumores quoque fluctuum, instar montium aliquando in magna tempestate consurgentium, ipso ocius orante, sedati humiliatique sunt; navisque ipsius, in qua et ipse casu navigabat, tunc temporis, facta tranquillitate, portum appulsa est optatum. In regione Pictorum aliquantis diebus manens, inde reversus ut magos confunderet, contra flatus contrarios venti erexit velum, et ita veloci cursu ejus navicula enatans festinabat, ac si secundum habuisset ventum. Aliis quoque temporibus, venti navigantibus contrarii in secundos, ipso orante, conversi sunt. In eadem supra memorata regione lapidem de flumine candidum detulit, quem ad aliquas profuturum benedixit sanitates: qui lapis, contra naturam, in aqua intinctus, quasi pomum supernatavit. Hoc divinum miraculum coram Brudeo rege, et familiaribus ejus, factum est. In eadem itidem provincia, cujusdam plebei credentis mortuum puerum suscitavit, quod est majoris miraculi, vivumque et incolumem patri et matri assignavit. Alio in tempore idem vir beatus juvenis diaconus, in Hibernia apud Findbarrum sanctum episcopum commanens, cum ad sacrosancta mysteria necessarium defuisset vinum, virtute orationis, aquam puram in verum vertit vinum. Sed et coelestis ingens claritudinis lumen, et in noctis tenebris, et in luce diei, super eum, aliquando quibusdam ex fratribus, diversis et separatis vicibus, apparuit effusum. Sanctorum quoque angelorum dulces et suavissimas frequentationes luminosas habere meruit. Quorumdam justorum animas crebro ab angelis ad summa coelorum vehi, Sancto revelante Spiritu, videbat. Sed et reproborum alias ad inferna a daemonibus ferri saepenumero aspiciebat. Plurimorum in carne moratli adhuc conversantium futura plerumque praenuntiabat merita, aliorum laeta, aliorum tristia. In bellorumque terrificis fragoribus hoc a Deo virtute orationum impetravit, ut alii reges victi, et alii regnatores efficerentur victores. Hoc tale privilegium non tantum in hac praesenti vita conversanti, sed etiam post ejus de carne transitum, quasi cuidam victoriali et fortissimo propugnatori, a Deo omnium sanctorum condonatum est honorificatore. Hujus talis honorificentiae viro honorabili ab Omnipotente coelitus collatae etiam unum proferemus exemplum, quod Ossualdo regnatori Saxonico, pridie quam contra Catlonem Britonum regem fortissimum praeliaretur, ostensum erat. Nam cum idem Ossualdus rex esset in procinctu belli castra metatus, quadam die in suo papilione supra pulvillum dormiens, sanctum Columbam in visu videt forma coruscantem angelica; cujus alta proceritas vertice nubes tangere videbatur. Qui scilicet vir beatus, suum regi proprium revelans nomen, in medio castrorum stans, eadem castra, excepta quadam parva extremitate, sui protegebat fulgida veste; et haec confirmatoria contulit verba, eadem scilicet quae Dominus ad Jesue Ben Nun ante transitum Jordanis, mortuo Moyse, prolocutus est, dicens: ‘Confortare et age viriliter; ecce ero tecum,’ etc. Sanctus itaque Columba, haec ad regem in visu loquens, addit: ‘Hac sequenti nocte de castris ad bellum procede; hac enim vice mihi Dominus donavit ut hostes in fugam vertantur tui, et tuus Catlon inimicus in manus tradatur tuas, et post bellum victor revertaris, et feliciter regnes.’ Post haec verba experrectus rex senatui congregato hanc enarrat visionem; qua confortati omnes, totus populus promittit se post reversionem de bello crediturum et baptismum suscepturum: nam usque in id temporis tota illa Saxonia gentilitatis et ignorantiae tenebris obscurata erat, excepto ipso rege Ossualdo, cum duodecim viris, qui cum eo Scotos inter exulante baptizati sunt. Quid plura? eadem subsecuta nocte Ossualdus rex, sicuti in visu edoctus furerat, de castris ad bellum, cum admodum pauciore exercitu, contra millia numerosa progreditur; cui a Domino, sicut ei promissum est, felix et facilis est concessa victoria, et rege trucidato Catlone, victor post bellum reversus, postea totius Britanniae imperator a Deo ordinatus est. Hanc mihi Adamnano narrationem meus decessor, noster abbas Failbeus, indubitanter enarravit, qui se ab ore ipsius Ossualdi regis, Segineo abbati eamdem enuntiantis visionem, audisse protestatus est. Sed et hoc etiam non praetereundum videtur, quod ejusdem beati viri per quaedam Scoticae linguae laudum ipsius carmina, et nominis commemorationem, quidam, quamlibet scelerati laicae conversationis homines et sanguinarii, ea nocte qua eadem decantaverant cantica, de manibus inimicorum qui eamdem eorumdem cantorum domum circumsteterant sint liberati; qui flammas inter et gladios et lanceas incolumes evasere, mirumque in modum pauci ex ipsis, qui easdem sancti viri commemorationes, quasi parvi pendentes, canere noluerant decantationes, in illo aemulorum impetu soli disperierant. Hujus miraculi testes non duo aut tres, juxta legem, sed etiam centeni, et eo amplius, adhiberi potuere. Non tantum in uno, aut loco, aut tempore, hoc idem contigisse comprobatur, sed etiam diversis locis et temporibus in Scotia et in Britannia, simili tamen et modo et causa liberationis, factum fuisse, sine ulla ambiguitate exploratum est. Haec ab expertis uniuscujusque regionis, ubicumque res eadem simili contigit miraculo, indubitanter didicimus.

Sed, ut ad propositum redeamus, inter ea miracula quae idem vir Domini, in carne mortali conversans, Deo donante, perfecerat, ab annis juvenilibus coepit etiam prophetiae spiritu pollere, ventura praedicere, praesentibus absentia nuntiare; quia quamvis absens corpore, praesens tamen spiritu, longe acta pervidere poterat. Nam, juxta Pauli vocem, ‘Qui adhaeret Domino unus spiritus est.’ Unde et idem vir Domini sanctus Columba, sicut et ipse quibusdam paucis fratribus, de re eadem aliquando percunctantibus, non negavit, in aliquantis dialis gratiae speculationibus totum etiam mundum, veluti uno solis radio collectum, sinu mentis mirabiliter laxato, manifestatum perspiciens speculabatur.

Haec de sancti viri hic ideo enarrata sunt virtutibus, ut avidior lector breviter perscripta, quasi dulciores quasdam praegustet dapes: quae tamen plenius in tribus inferius libris, Domino auxiliante, enarrabuntur. Nunc mihi non indecenter videtur, beati viri, licet praepostero ordine, prophetationes effari, quas de sanctis quibusdam et illustribus viris, diversis prolocutus est temporibus.

De Sancto Finteno, abbate, filio Tailchani

SANCTUS Fintenus, qui postea per universas Scotorum ecclesias valde noscibilis habitus est, a puerili aetate integritatem carnis et animae, Deo adjuvante, custodiens, studiis dialis sophias deditus, hoc propositum, in annis juventutis conversatus, in corde habuit, ut nostrum sanctum Columbam, Hiberniam deserens, peregrinaturus adiret. Eodem aestuans desiderio, ad quemdam vadit seniorem sibi amicum, in sua gente prudentissimum venerandumque clericum, qui Scotice vocitabatur Columb Crag, ut ab eo, quasi prudente, aliquod audiret consilium. Cui sum suos tales denudaret cogitatus, hoc ab eo responsum accepit: ‘Tuum, ut aestimo, a Deo inspiratum devotumque desiderium quis prohibere potest, ne ad sanctum Columbam transnavigare debeas?’ Eadem hora casu duo adveniunt monachi sancti Columbae, qui de sua interrogati ambulatione, ‘Nuper,’ aiunt, ‘de Britannia remigantes, hodie a Roboreto Calgachi venimus.’ ‘Sospes anne est’, ait Columb Crag, ‘vester Columba sanctus pater?’ Qui valde illacrymati, cum magno dixerunt maerore, ‘Vere salvus est noster ille patronus, qui his diebus nuper ad Christum commigravit.’

Quibus auditis, Fintenus et Columb et omnes qui ibidem inerant, prostratis in terram vultibus, amare flevere. Fintenus consequenter percunctatur dicens: ‘Quem post se successorem reliquit?’ Baitheneum, aiunt ‘suum alumnum.’ Omnibusque clamitantibus, ‘Dignum et debitum;’ Columb ad Fintenum inquit: ‘Quid ad haec, Fintene, facies?’ Qui respondens ait: ‘Si Dominus permiserit, ad Baitheneum virum sanctum et sapientem enavigabo, et si me susceperit, ipsum abbatem habebo.’ Tum deinde supra memoratum Columb osculatus, et ei valedicens, navigationem praeparat, et sine morula ulla transnavigans, Iouam devenit insulam. Et necdum, in id temporis usque, nomen ejus in his locis erat notum. Unde et imprimis quasi quidam ignotus hospes hospitaliter susceptus, alia die nuncium ad Baitheneum mittit, ejus allocutionem facie ad faciem habere volens. Qui, ut erat affabilis, et peregrinis appetibilis, jubet ad se adduci. Qui statim adductus, primo, ut conveniebat, flexis genibus in terra se prostravit; jussusque a sancto seniore, surgit et residens interrogatur a Baitheneo, adhuc inscio, de gente et provincia, nomineque et conversatione, et pro qua causa inierit navigationis laborem. Qui, ita interrogatus, omnia per ordinem enarrans, ut susciperetur humiliter expostulat. Cui sanctus senior, his ab hospite auditis, simulque hunc esse virum cognoscens de quo pridem aliquando sanctus Columba prophetice vaticinatus est, ‘Gratias,’ ait, ‘Deo meo agere debeo quidem in tuo adventu, fili; sed hoc indubitanter scito quod noster monachus non eris.’ Hoc audiens hospes, valde contristatus, infit: ‘Forsitan ego indignus tuus non mereor fieri monachus.’ Senior consequenter inquit: ‘Non quod, ut dicis, indignus esses hoc dixi; sed quamvis maluissem te apud me retinere, mandatum tamen sancti Columbae mei decessoris profanare non possum; per quem Spiritus Sanctus de te prophetavit. Alia namque die mihi soli seorsim, sic prophetico profatus ore, inter caetera, dixit: ‘Haec mea, O Baithenee, intentius debes audire verba; statim namque post meum de hoc ad Christum saeculo expectatum et valde desideratum transitum, quidam de Scotia frater, qui nunc, bene juvenilem bonis moribus regens aetatem, sacrae lectionis studiis satis imbuitur, nomine Fintenus, gente Mocumoie, cujus pater Tailchanus vocitatur, ad te, inquam, perveniens, humiliter expostulabit ut ipsum suscipiens inter caeteros adnumeres monachos. Sed hoc ei in Dei praescientia praedestinatum non est ut ipse alicujus abbatis monachus fieret; sed ut monachorum abbas, et animarum dux ad coeleste regnum, olim electus a Deo est. Noles itaque hunc memoratum virum in his nostris apud te retinere insulis, ne et Dei voluntati contraire videaris: sed, haec ei intimans verba, ad Scotiam in pace remittas, ut in Laginensium vicinis mari finibus monasterium construat, et ibidem Christi ovinum pascens gregem, innumeras ad patriam animas coelestem perducat.’’ Haec audiens sanctus junior, Christo, lacrymas fundens, agit gratias, inquiens: ‘Secundum sancti Columbae propheticam fiat mihi et mirabilem praescientam.’ Iisdemque diebus verbis sanctorum obtemperans, et a Baitheneo accipiens benedictionem, in pace ad Scotiam transnavigat.

Haec mihi quodam narrante religioso sene presbytero, Christi milite, Oisseneo nomine, Ernani filio, gente Mocu Neth Corb, indubitanter didici: qui se eadem supra memorata verba ejusdem ab ore sancti Finteni, filii Tailchani, audisse testatus est, ipsius monachus.

De Erneneo filio Craseni, sancti Columbae prophetia

ALIO in tempore vir beatus, in mediterranea Hiberniae parte monasterium, quod Scotice dicitur Dair-mag, divino fundans nutu, per aliquot demoratus menses, libuit animo visitare fratres qui in Clonoensi sancti Cerani coenobio commanebant. Auditoque ejus accessu, universi undeque ab agellulis monasterio vicinis cum his qui ibidem inventi sunt congregati, cum omni alacritate suum consequentes abbatem Alitherum, sancto Columbae, quasi angelo Domini, obviam, egressi vallum monasterii, unanimes pergunt; humiliatisque in terram vultibus eo viso, cum omni reverentia exosculatus ab eis est; hymnisque et laudibus resonantes, honorifice ad ecclesiam perducunt; quamdamque de lignis pyramidem erga sanctum deambulantem constringentes, a quatuor viris aeque ambulantibus supportari fecerunt: ne videlicet sanctus senior Columba ejusdem fratrum multitudinis constipatione molestaretur. Eadem hora quidam valde despectus vultu et habitu, puer familiaris, et necdum senioribus placens, retro, in quantum valuit se occultans, accessit, ut videlicet vel illius amphibali fimbriam, quo vir beatus induebatur, occulte, et si fieri possit ipso nesciente et non sentiente, tangeret. Sed hoc tamen Sanctum non latuit, nam quod corporalibus oculis retro se actum intueri non potuit, spiritalibus perspexit. Unde subito restitit, et post se extendens manum, cervicem pueri tenet, ipsumque trahens ante faciem suam statuit. Omnibusque qui ibidem circumstabant dicentibus, ‘Dimitte, dimitte, quare hunc infelicem et injuriosum retines puerum?’ Sanctus e contra haec puro pectore verba depromit prophetica, ‘Sinite, fratres, sinite modo.’ Ad puerum vero valde tremefactum dicit, ‘O fili aperi os, et porrige linguam.’ Jussus tum puer, cum ingenti tremore aperiens os, linguam porrexit; quam Sanctus, sanctam extendens manum, diligenter benedicens, ita prophetice profatur, dicens, ‘Hic puer quamvis vobis nunc despicabilis et valde vilis videatur, nemo tamen ipsum ob id despiciat. Ab hac enim hora non solum vobis non displicebit, sed valde placebit; bonisque moribus, et animae virtutibus paulatim de die in diem crescet: sapientia quoque et prudentia magis ac magis in eo ab hac die adaugebitur, et in hac vestra congregatione grandis est futurus profectus; lingua quoque ejus salubri et doctrina et eloquentia a Deo donabitur.’

Hic erat Erneneus, filius Craseni, postea per omnes Scotiae ecclesias famosus et valde notissimus; qui haec omnia suprascripta verba Segineo abbati de se prophetata enarraverat, meo decessore Failbeo intentius audiente, qui et ipse cum Segineo praesens inerat; cujus revelatione et ego ipse cognovi haec eadem quae enarravi. Sed et multa alia iisdem diebus quibus in Clonoensi coenobio Sanctus hospitabatur, revelante prophetavit Sancto Spiritu; hoc est, de illa, quae post dies multos ob diversitatem Paschalis festi orta est inter Scotiae ecclesias, discordia: et de quibusdam angelicis frequentationibus sibi manifestatis, quibus quaedam intra ejusdem coenobii septa ab angelis tunc temporis frequentabantur loca.

De adventu sancti Cainnechi, abbatis, de quo sanctus Columba prophetaliter praenuntiavit

ALIO in tempore cum in Ioua insula, die fragosae tempestatis et intolerabilis undarum magnitudinis, sedens in domo Sanctus et fratribus praecipiens diceret, ‘Praeparate ocius hospitium, aquamque ad lavandos hospitum pedes exhaurite;’ quidam ex ipsis frater consequenter, ‘Quis,’ ait, ‘hac die valde ventosa et nimis periculosa, licet breve, fretum prospere transnavigare potest?’ Quo audito Sanctus sic profatur: ‘Cuidam sancto et electo homini, qui ad nos ante vesperam perveniet, Omnipotens tranquillitatem, quamlibet in tempestate, donavit.’ Et ecce, eadem die aliquamdiu a fratribus expectata navis in qua sanctus inerat Cainnechus juxta Sancti prophetationem pervenit. Cui Sanctus cum fratribus obviam venit, et ab eo honorifice et hospitaliter susceptus est. Illi vero nautae qui cum Cainnecho inerant, interrogati a fratribus de qualitate navigationis, sic retulerunt sicuti sanctus Columba prius de tempestate et tranquillitate pariter, Deo donante, in eodem mari, et iisdem horis, mirabili divisione praedixerat; et tempestatem eminus visam non sensisse professi sunt.

De periculo sancti Colmani episcopi, Mocusilni, in mari juxta insulam quae vocitatur Rechru

ALIA itidem die sanctus Columba, in sua commanens matrice ecclesia, repente in hanc subridens erupit vocem, dicens: ‘Columbanus, filius Beognai, ad nos transnavigare incipiens, nunc in undosis Charybdis Brecani aestibus valde periclitatur; ambasque ad coelum, in prora sedens, palmas elevat; turbatum quoque et tam formidabile pelagus benedicit: quem tamen Dominus sic terret, non ut navis naufragio, in qua ipse residet, undis obruatur; sed potius ad orandum intentius suscitetur, ut ad nos, Deo propitio, post transvadatum perveniat periculum.’

De Cormaco

ALIO quoque in tempore de Cormaco, nepote Lethani, viro utique sancto, qui tribus non minus vicibus eremum in oceano laboriose quaesivit, nec tamen invenit, sanctus Columba ita prophetizans ait: ‘Hodie iterum Cormacus, desertum reperire cupiens, enavigare incipit ab illa regione quae, ultra Modam fluvium sita, Eirros Domno dicitur; nec tamen etiam hac vice quod quaerit inveniet; et non ob aliam ejus culpam nisi quod alicujus religiosi abbatis monachum, ipso non permittente discessorem secum non recte comitari, navigio susceperit.’

De bellorum fragoribus longe commissorum beati prophetia viri

POST bellum Cule Drebene, sicut nobis traditum est, duobus transactis annis, quo tempore vir beatus de Scotia peregrinaturus primitus enavigavit, quadam die, hoc est, eadem hora qua in Scotia commissum est bellum quod Scotice dicitur Ondemone, idem homo Dei coram Conallo rege, filio Comgill, in Brittannia conversatus, per omnia enarravit, tam de bello commisso, quam etiam de illis regibus quibus Dominus de inimicis victoriam condonavit: quorum propria vocabula Ainmorius filius Setni, et duo filii Maic Erce, Domnallus et Forcus. Sed et de rege Cruithniorum, qui Echodius Laib vocitabatur, quemadmodum victus, currui insidens evaserit, similiter Sanctus prophetizavit.

De bello Miathorum

ALIO in tempore, hoc est post multos a supra memorata bello annorum transcursus, cum esset vir sanctus in Ioua insula, subito ad suum dicit ministratorem Diormitium, ‘Cloccam pulsa.’ Cujus sonitu fratres incitati ad ecclesiam, ipso sancto praesule praeeunte, ocius currunt. Ad quos ibidem flexis genibus infit: ‘Nunc intente pro hoc populo et Aidano rege Dominum oremus; hac enim hora ineunt bellum.’ Et post modicum intervallum egressus oratorium, respiciens in coelum inquit, ‘Nunc barbari in fugam vertuntur; Aidanoque, quamlibet infelix, tamen concessa victoria est.’ Sed et de numero de exercitu Aidani interfectorum, trecentorum et trium virorum, vir beatus prophetice enarravit.

De filiis Aidani regis sancti Columbae prophetia

ALIO in tempore ante supra dictum bellum Sanctus Aidanum regem interrogat de regni successore. Illo se respondente nescire quis esset de tribus filiis suis regnaturus, Arturius, an Echodius Find, an Domingartus, Sanctus consequenter hoc profatur modo: ‘Nullus ex his tribus erit regnator; nam in bellis cadent ab inimicis trucidandi: sed nunc si alios juniores habes ad me veniant, et quem ex eis elegerit Dominus regem, subito super meum irruet gremium.’ Quibus accitis, secundum verbum Sancti Echodius Buide adveniens in sinu ejus recubuit. Statimque Sanctus eum osculatus benedixit, et ad patrem ait: ‘Hic est superstes, et rex post te regnaturus, et filii ejus post eum regnabunt.’ Sic omnia post, suis temporibus, plene adimpleta sunt. Nam Arturius et Echodius Find, non longo post temporis intervallo, Miatorum superius memorato in bello, trucidati sunt. Domingartus vero in Saxonia bellica in strage interfectus est: Echodius autem Buide post patrem in regnum successit.

De Domnallo filio Aido

DOMNALLUS filius Aido, adhuc puer, ad sanctum Columbam in Dorso Cete per nutritores adductus est: quem intuens percunctatur inquiens, ‘Cujus est filius hic quem adduxistis?’ Illis respondentibus, ‘Hic est Domnallus filius Aido, qui ad te ideo perductus est, ut tua redeat benedictione ditatus.’ Quem cum Sanctus benedixisset, continuo ait, ‘Hic post super omnes suos fratres superstes erit, et rex valde famosus; nec unquam in manus inimicorum tradetur, sed morte placida, in senectute, et intra domum suam, coram amicorum familiarium turba, super suum morietur lectum.’ Quae omnia secundum beati vaticinium viri de eo vere adimpleta sunt.

De Scandlano filio Colmani

EODEM tempore Sanctus, et in eodem loco, ad Scandlanum, filium Colmani, apud Aidum regem in vinculis retentum, visitare eum cupiens, pergit; ipsumque cum benedixisset, confortans ait: ‘Fili, nolis contristari, sed potius laetare et confortare: Aidus enim rex, apud quem vinculatus es, de hoc mundo te praecedet; et, post aliqua exilii tempora, triginta annis in gente tua rex regnaturus es. Iterumque de regno effugaberis, et per aliquot exulabis dies; post quos, a populo reinvitatus, per tria regnabis brevia tempora.’ Quae cuncta juxta vaticinationem Sancti plene expleta sunt. Nam post triginta annos de regno expulsus, per aliquod exulavit spatium temporis: sed post a populo reinvitatus, non, ut putabat, tribus annis, sed ternis regnavit mensibus; post quos continuo obiit.

De duobus aliis regnatoribus, qui duo nepotes Muiredachi vocitabantur, Baitanus filius Maic Erce et Echodius filius Domnail, beati prophetatio viri

ALIO in tempore, per asperam et saxosam regionem iter faciens, quae dicitur Artdamuirchol, et suos audiens comites Laisranum utique, filium Feradachi, et, Diormitium ministratorem, de duobus supra memoratis regibus in via sermocinari, haec ad eos verba depromit: ‘O filioli quare inaniter de his sic confabulamini? nam illi ambo reges, de quibus nunc sermocinamini, nuper ab inimicis decapitati disperierunt. In hac quoque die aliqui de Scotia adventantes nautae haec eadem vobis de illis indicabunt regibus.’ Quod venerabilis viri vaticinium eadem die de Hibernia navigatores, ad locum qui dicitur Muirbolc Paradisi pervenientes, supra scriptis ejus binis comitibus, et in eadem navi cum Sancto navigantibus, de iisdem interfectis regibus expletum retulerunt.

De Oingusio filio Aido Commani sancti prophetia viri

HIC namque de patria cum aliis duobus fratribus effugatus, ad Sanctum in Britannia peregrinantem exul venit; cuique benedicens, haec de eo prophetizans sancto promit de pectore verba: ‘Hic juvenis, defunctis ejus ceteris fratribus superstes remanens, multo est regnaturus in patria tempore; et inimici ejus coram ipso cadent; nec tamen ipse unquam in manus tradetur inimicorum; sed morte placida, senex, inter amicos morietur.’ Quae omnia juxta Sancti verbum plene sunt adimpleta. Hic est Oingusius cujus cognomentum Bronbachal.

Prophetia beati viri de filio Dermiti regis qui Aidus Slane lingua nominatus est scotica

ALIO in tempore, cum vir beatus in Scotia per aliquot demoraretur dies, ad supradictum Aidum, ad se venientem, sic prophetice locutus ait, ‘Praecavere debes, fili, ne tibi a Deo totius Hiberniae regni praerogativam monarchiae praedestinatam, parricidali faciente peccato, amittas: nam si quandoque illud commiseris, non toto patris regno, sed ejus aliqua parte in gente tua, brevi frueris tempore.’ Quae verba Sancti sic sunt expleta secundum ejus vaticinationem. Nam post Suibneum filium Columbani dolo ab eo interfectum, non plus, ut fertur, quam quatuor annis et tribus mensibus regni concessa potitus est parte.

De rege Rederco filio Tothail, qui in Petra Cloithe regnabit, beati viri prophetia

ALIO idem in tempore hic, ut erat sancti viri amicus, aliquam ad eum occultam per Lugbeum Mocumin legationem misit, scire volens si ab inimicis esset trucidandus, an non. At vero Lugbeus, a Sancto interrogatus de eodem rege, et regno, et populo, et respondens, quasi misertus, dicit, ‘quid de illo inquiris misero, qui qua hora ab inimicis occidatur, nullo modo scire potest?’ Sanctus tum deinde profatur, ‘Nunquam in manus tradetur inimicorum, sed in sua, super plumatiunculam, morietur domo.’ Quod Sancti de rege Roderco vaticinium plene adimpletum est: nam juxta verbum ejus in domo sua morte placida obiit.

De duobus pueris, quorum unus, juxta verbum sancti, in fine hebdomadis obiit, prophetia sancti

ALIO in tempore duo quidam plebei ad Sanctum in Ioua commorantem insula deveniunt; quorum unus, Meldanus nomine, de filio suo qui praesens erat Sanctum interrogat, quid ei esset futurum. Cui Sanctus sic profatur: ‘Nonne sabbati dies hodierna est? filius tuus sexta feria, in fine morietur septimanae, octavaque die, hoc est, sabbato, hic sepelietur.’ Alter proinde plebeius, nomine Glasdercus, et ipse de filio quem ibidem secum habuit nihilominus interrogans, talem Sancti audit responsionem: ‘Filius tuus Ernanus suos videbit nepotes et in hac insula senex sepelietur.’ Quae omnia, secundum verbum Sancti, de pueris ambobus, suis plene temporibus sunt expleta.

De Colcio, Aido Draigniche filio, a nepotibus Fechureg orto; et de quodam occulto matris ejus peccato, prophetia Sancti

ALIO in tempore, supramemoratum Colgium, apud se in Ioua commorantem insula, Sanctus de sua interrogat genitrice, si esset religiosa, an non. Cui ipse inquiens ait, ‘Bene moratam, et bonae famae, meam novi matrem.’ Sanctus tum sic prophetice profatur, ‘Mox, Deo volente, ad Scotiam profectus, matrem diligentius de quodam suo pergrandi peccato interroga occulto, quod nulli hominum confiteri vult.’ Qui, haec audiens, obsecutus, ad Hiberniam emigravit. Proinde mater, ab eo studiose interrogata, quamlibet primule infitiens, tamen suum confessa est peccatum, et juxta Sancti judicationem, poenitudinem agens, sanata, de se quod Sancto manifestatum est valde mirata est.

11

COLGIUS vero, ad Sanctum reversus, per aliquot dies apud eum commoratus, de fine sui interrogans temporis, hoc a Sancto audit responsum: ‘In tua, quam amas, patria primarius alicujus ecclesiae per multos eris annos; et si forte aliquando tuum videris pincernam in coena amicorum ludentem, hauritoriumque in gyro per collum torquentem, scito te mox in brevi moriturum.’ Quid plura? Haec eadem beati viri prophetatio sic per omnia est adimpleta, quemadmodum de Colgio eodem est prophetata.

De Laisrano hortulano, homine sancto

VIR beatus quemdam de suis monachum nomine Trenanum, gente Mocuruntir, legatum ad Scotiam exire quadam praecipit die. Qui, hominis Dei obsecutus jussioni, navigationem parat festinus; unumque sibi deesse navigatorem coram Sancto queritur. Sanctus haec consequenter, eidem respondens, sacro promit de pectore verba, dicens, ‘Nautam, quem tibi non adhuc suppetisse dicis, nunc invenire non possum. Vade in pace: usquequo ad Hiberniam pervenias prosperos et secundos habebis flatus. Quemdamque obvium videbis hominem eminus occursurum, qui primus prae ceteris navis proram tuae tenebit in Scotia, hic erit comes tui itineris per aliquot in Hibernia dies; teque inde revertentem ad nos usque comitabitur, vir a Deo electus, qui in hoc meo monasterio per omne reliquum tempus bene conversabitur.’ Quid plura? Trenanus, accipiens a Sancto benedictionem, plenis velis per omnia transmeavit maria: et, ecce, appropinquanti ad portum naviculae Laisranus Mocumoie, citior ceteris, occurrit tenetque proram. Nautae recognoscunt ipsum esse de quo Sanctus praedixerat.

De ceto magno quomodo sanctus praesciens dixerat

QUADAM die, cum vir venrabilis in Ioua demoraretur insula, quidam frater, Berachus nomine, ad Ethicam proponens insulam navigare, ad Sanctum mane accedens, ab eo benedici postulat. Quem Sanctus intuitus, inquit, ‘O fili hodie intentius praecaveto ne Ethicam cursu ad terram directo per latius coneris transmeare pelagus; sed potius, circumiens, minores secus naviges insulas; ne videlicet, aliquo monstruoso perterritus prodigio, vix inde possis evadere.’ Qui, a Sancto accepta benedictione, secessit, et navem conscendens, Sancti verbum quasi parvipendens, transgreditur; majora proinde Ethici transmeans spatia pelagi, ipse et qui ibi inerant nautae vident, et ecce cetus mirae et immensae magnitudinis, se instar montis erigens, ora aperuit patula nimis dentosa, supernatans. Tum proinde remiges, deposito velo, valde perterriti, retro reversi, illam obortam ex belluino motu fluctuationem vix evadere potuerunt, Sanctique verbum recognoscentes propheticum, admirabantur. Eadem quoque die Sanctus Baitheneo, ad supra memoratam insulam navigaturo, mane de eodem intimavit ceto, inquiens, ‘Hac praeterita nocte media, cetus magnus de profundo maris se sublevavit, et inter Iouam et Ethicam insulam se hodie in superficiem eriget aequoris.’ Cui Baitheneus respondens infit, ‘Ego et illa bellua sub Dei potestate sumus.’ Sanctus, ‘Vade,’ ait, ‘in pace, fides tua in Christo te ab hoc defendet periculo.’ Baitheneus tum deinde, a Sancto benedictione accepta, a portu enavigat: transcursisque non parvis ponti spatiis, ipse et socii cetum aspiciunt; perterritisque omnibus, ipse solus aequor et cetum, ambabus manibus elevatis, benedicit intrepidus. Eodemque momento bellua magna, se sub fluctus immergens, nusquam deinceps eis apparuit.

De quodam Baitano, qui cum ceteris desertum maximum appetens enavigverat, sancti prophetia viri

ALIO in tempore quidam Baitanus, gente Nepos Niath Taloirc, benedici a Sancto petivit, cum ceteris in mari eremum quaesiturus. Cui valedicens Sanctus hoc de ipso propheticum protulit verbum, ‘Hic homo, qui ad quaerendum in oceano desertum pergit, non in deserto conditus jacebit; sed illo in loco sepelietur ubi oves femina trans sepulcrum ejus minabit.’ Idem itaque Baitanus, post longos per ventosa circuitus aequora, eremo non reperta, ad patriam reversus, multis ibidem annis cujusdam cellulae dominus permansit, quae Scotice Lathreginden dicitur. Iisdemque diebus accidit, quibus, post aliqua mortuus tempora, sepultus est in Roboreto Calgachi, ut propter hostilitatis incursum vicina ad ejusdem loci ecclesiam plebecula cum mulieribus et parvulis confugeret. Unde contigit ut quadam die mulier deprehenderetur aliqua, quae suas per ejusdem viri sepulcrum nuper sepulti oviculas minabat. Et unus ex his qui viderant sanctus sacerdos dixit, ‘Nunc prophetia sancti Columbae expleta est, multis prius divulgata annis.’ Qui utique supra memoratus presbyter mihi haec de Baitano enarrans retulit, Mailodranus nomine, Christi miles, gente Mocurin.

De Nemano quodam ficto poenitente sancti prophetatio viri

ALIO in tempore Sanctus ad Hinbinam insulam pervenit, eademque die ut etiam poenitentibus aliqua praecipit cibi consolatio indulgeretur. Erat autem ibi inter poenitentes quidam Nemanus, filius Cathir, qui, a Sancto jussus, renuit oblatam accipere consolatiunculam. Quem Sanctus his compellat verbis, ‘O Nemane, a me et Baitheneo indultam non recipis aliquam refectionis indulgentiam? Erit tempus quo cum furacibus furtive carnem in sylva manducabis equae.’ Hic idem itaque, postea ad saeculum reversus, in saltu cum furibus talem comedens carnem, juxta verbum Sancti de craticula sumptam lignea, inventus est.

De infelici quodam qui cum sua dormivit genitrice

ALIO in tempore fratres intempesta nocte sucitat Sanctus, ad quos in ecclesia congregatos dicit, ‘Nunc Dominum intentius precemur; nam hac in hora aliquod inauditum in mundo peccatum perpetratum est, pro quo valde timenda judicialis est vindicta.’ De quo peccato crastino die, aliquibus paucis percunctantibus, intimavit inquiens, ‘Post paucos menses cum Lugaido nesciente infelix ille homuncio ad Iouam perveniet insulam.’ Alia itaque die Sanctus ad Diormitium, interjectis quibusdam mensibus, praecipiens profatur, ‘Surge citius, ecce Lugaidus appropinquat, dicque ei ut miserum quem secum in navi habet in Maleam propellat insulam, ne hujus insulae cespitem calcet.’ Qui, praecepto Sancti obsecutus, ad mare pergit. Lugaidoque adventanti omnia Sancti prosequitur de infelicis viro verba. Quibus auditis ille infelix juravit nunquam se cibum cum aliis accepturum nisi prius sanctum videret Columbam, eumque alloqueretur. Quae infelicis verba Diormitius, ad Sanctum reversus, retulit. Quibus compertis Sanctus ad portum perrexit, Baitheneoque, prolatis sacrae Scripturae testimoniis, suggerenti ut miseri poenitudo susciperetur, Sanctus consequenter inquit, ‘O Baithenee, hic homo fratricidium in modum perpetravit Cain, et cum sua matre moechatus est.’ Tum deinde miser in litore flexis genibus leges poenitentiae expleturum se promisit, juxta Sancti judicationem. Cui Sanctus ait, ‘Si duodecim annis inter Brittones cum fletu et lacrymis poenitentiam egeris, nec ad Scotiam usque ad mortem reversus fueris, forsan Deus peccato ignoscat tuo.’ Haec dicens Sanctus, ad suos conversus, dicit, ‘Hic homo filius est perditionis, qui quam promisit poenitentiam non explebit; sed mox ad Scotiam revertetur, ibique in brevi ab inimicis interficiendus peribit.’ Quae omnia secundum Sancti prophetiam ita contigerunt: nam miser iisdem diebus ad Hiberniam reversus, in regione quae vocitatur Lea, in manus incidens inimicorum trucidatus est. Hic de Nepotibus Turtrei erat.

De I vocali litera

QUADAM die Baitheneus, ad Sanctum accedens, ait, ‘Necesse habeo ut aliquis de fratribus mecum Psalterium quod scripsi percurrens emendet.’ Quo audito, Sanctus sic profatur, ‘Cur hanc super nos infers sine causa molestiam? nam in tuo hoc, de quo dicis, Psalterio nec una superflua reperietur litera, nec alia deesse, excepta I vocali, quae sola deest.’ Et sic, toto perlecto Psalterio, sicuti Sanctus praedixerat repertum exploratum est.

De libro in aquarium vas Sanctus sicuti praedixerat cadente

QUADAM itidem die, ad focum in monasterio sedens, videt Lugbeum, gente Mocumin, eminus librum legentem, cui repente ait, ‘Praecave, fili, praecave, aestimo enim quod quem lectitas liber in aquae plenum sit casurus vasculum.’ Quod mox ita contigit: nam ille supra memoratus juvenis, post aliquod breve intervallum, ad aliquam consurgens in monasterio ministrationem, verbi oblitus beati viri, libellus, quem sub ascella negligentius inclusit, subito in hydriam aqua repletam cecidit.

De corniculo atramenti inaniter defuso

ALIA inter haec die ultra fretum Iouae insulae clamatum est: quem Sanctus sedens in tuguriolo tabulis suffulto audens clamorem dicit, ‘Homo qui ultra clamitat fretum non est subtilis sensus, nam hodie mei corniculum atramenti inclinans effundet.’ Quod verbum ejus ministrator Diormitius audiens, paulisper ante januam stans, gravem expectabat superventurum hospitem, ut corniculum defenderet. Sed alia mox faciente causa, inde recessit; et post ejus recessum hospes molestus supervenit, Sanctumque osculandum appetens, ora vestimenti inclinatum effudit atramenti corniculum.

De alicujus adventu hospitis quem Sanctus praenuntiabit

ALIO itidem tempore Sanctus die tertiae feriae fratribus sic profatus est, ‘Crastina quarta feria jejunare proponimus, sed tamen, superveniente quodam molesto hospite, consuetudinarium solvetur jejunium.’ Quod ita ut Sancto praeostensum est accidit: nam mane eadem quarta feria, alius ultra fretum clamitabat proselytus, Aidanus nomine, filius Fergnoi, qui, ut fertur, duodecim annis Brendeno ministravit Mocualti; vir valde religiosus, qui, ut advenit, ejusdem diei, juxta verbum Sancti, jejunationem solvit.

De aliquo viro miserabili qui ultra supradictum clamitabat fretum

QUADAM quoque die, quemdam ultra fretum audiens clamitantem, Sanctus hoc profatur modo: ‘Valde miserandus est ille clamitans homo, qui, aliqua ad carnalia medicamenta petiturus pertinentia, ad nos venit: cui opportunius erat veram de peccatis hodie poenitudinem gerere; nam in hujus fine hebdomadis morietur.’ Quod verbum qui inerant praesentes advenienti misero intimavere. Sed ille parvipendens, acceptis quae poposcerat, citius recessit; et, secundum Sancti propheticum verbum, ante finem ejusdem septimanae mortuus est.

De romani juris civitate igni sulfureo coelitus prolapso combusta sancti viri prophetia

ALIO itidem in tempore, Lugbeus gente Mocumin, cujus supra mentionem fecimus, quadam ad Sanctum die post frugum veniens triturationem, nullo modo ejus faciem intueri potuit, miro superfusam rubore; valdeque pertimescens cito aufugit. Quem Sanctus complosis paulum manibus revocat. Qui reversus, a Sancto statim interrogatus cur ocius aufugisset, hoc dedit responsum, ‘Ideo fugi quia nimis pertimui.’ Et post aliquod modicum intervallum, fiducialius agens, audet Sanctum interrogare, inquiens, ‘Numquid hac in hora tibi aliqua formidabilis ostensa visio est?’ Cui Sanctus talem dedit responsionem: ‘Tam terrifica ultio nunc in remota orbis parte peracta est.’ ‘Qualis,’ ait juvenis, ‘vindicta, et in qua regione facta?’ Sanctus tum sic profatur: ‘Sulfurea de coelo flamma super Romani juris civitatem, intra Italiae terminos sitam, hac hora effusa est; triaque ferme millia virorum, excepto matrum puerorumque numero disperierunt.’ Et antequam praesens finiatur annus, Gallici nautae, de Galliarum provinciis adventantes, haec eadem tibi enarrabunt. Quae verba post aliquot menses veridica fuisse sunt comprobata. Nam idem Lugbeus, simul cum sancto viro ad Caput Regionis pergens, nauclerum et nautas adventantis barcae interrogans, sic omnia illa de civitate cum civibus ab eis audit enarrata, quemadmodum a praedicabili viro sunt praedicta.

De Laisrano filio Feradachi beati visio viri

QUADAM brumali et valde frigida die Sanctus, magno molestatus maerore, flevit. Quem suus ministrator Diormitius, de causa interrogans maestitiae, hoc ab eo responsum accepit, ‘Non immerito, O filiole, ego hac in hora contristor, meos videns monachos, quos Laisranus nunc gravi fatigatos labore in alicujus majoris domus fabrica molestat; quae mihi valde displicet.’ Mirum dictu! eodem momento horae Laisranus, habitans in monasterio Roboreti Campi, quodammodo coactus, et quasi quadam pyra intrinsecus succensus, jubet monachos a labore cessare, aliquamque cibationum consolationem praeparari; et non solum in eadem die otiari, sed et in ceteris asperae tempestatis diebus requiescere. Quae verba ad fratres consolatoria, a Laisrano dicta, Sanctus in spiritu audiens flere cessavit, et mirabiliter gavisus ipse in Ioua insula commanens, fratribus, qui ad praesens inerant, per omnia enarravit, et Laisranum monachorum benedixit consolatorem.

De Fechno sapiente quomodo poenitens ad sanctum Columbam, ab eodem praenunciatus, venit

ALIO in tempore Sanctus, in cacumine sedens montis qui nostro huic monasterio eminus supereminet, ad suum ministatorem Diormitium conversus, profatus est, dicens, ‘Miror quare tardius appropinquat quaedam de Scotia navis, quae quemdam advehit sapientem virum, qui in quodam facinore lapsus, lacrymosam gerens poenitudinem, mox adveniet.’ Post proinde haud grande intervallum ad austrum prospiciens minister, velum navis videt ad portum propinquantis. Quam cum Sancto adventantem demonstraret, cito surgit, inquiens, ‘Eamus proselyto obviam, cujus veram Christus suscipit poenitentiam.’ At vero Feachnaus, de navi descendens, Sancto ad portum pervenienti obvius occurrit; cum fletu et lamento, ante pedes ejus ingeniculans flexis genibus, amarissime ingemuit, et coram omnibus qui ibidem inerant peccantias confitetur suas. Sanctus tum, cum eo pariter illacrymatus, ad eum ait, ‘Surge fili, et consolare; dimissa sunt tua quae commisisti peccamina; quia, sicut scriptum est, 'Cor contritum et humiliatum Deus non spernit'’. Qui surgens, gaudenter a Sancto susceptus, ad Baitheneum tunc temporis in Campo Lunge praepositum commorantem, post aliquot est emissus dies, in pace commigrans.

De Cailtano ejus monacho sancti prophetatio viri

ALIO in tempore binos mittens monachos ad suum alium monachum, nomine Cailtanum, qui eodem tempore praepositus erat in cella quae hodieque ejus fratris Diuni vocabulo vocitatur, stagno adhaerens Abae fluminis, haec per eosdem nuncios Sanctus commendat verba: ‘Cito euntes ad Cailtanum properate, dicitoteque ei ut ad me sine ulla veniat morula.’ Qui verbo Sancti obsecuti exeuntes, et ad cellam Diuni pervenientes, suae legatiunculae qualitatem Cailtano intimaverunt. Qui eadem hora, nullo demoratus modo, Sancti prosecutus legatos, ad eum in Ioua insula commorantem, eorum itineris comes, celeriter pervenit. Quo viso, Sanctus ad eum taliter locutus, his compellat verbis, ‘O Cailtane, bene fecisti ad me obedienter festinando: requiesce paulisper. Idcirco ad te invitandum misi, amans amicum, ut hic mecum in vera finias obedientia vitae cursum tuae. Nam ante hujus hebdomadis finem ad Dominum in pace transibis.’ Quibus auditis, gratias agens Deo, Sanctumque lacrymans exosculatus, ad hospitium, accepta ab eo benedictione, pergit: eademque subsecuta infirmatus nocte, juxta verbum Sancti in eadem septimana ad Christum Dominum migravit.

De duobus pergrinis fratribus sancti provida prophetatio viri

QUADAM Dominica die ultra saepe memoratum clamatum est fretum. Quem audiens Sanctus clamorem, ad fratres qui ibidem inerant, ‘Ite,’ ait, ‘cleriter, pergrinosque de longinqua venientes regione ad nos ocius adducite.’ Qui continuo obsecuti, transfretantes adduxerunt hospites: quos Sanctus exosculatus, consequenter de causa percontatur itineris. Qui respondentes aiunt, ‘Ut hoc etiam anno apud te peregrinemur, venimus.’ Quibus Sanctus hanc dedit responsionem: ‘Apud me, ut dicitis, anni unius spatio peregrinari non poteritis, nisi prius monachicum promiseritis votum.’ quod qui inerant praesentes valde mirati sunt ad hospites eadem hora adventantes dici. Ad quae Sancti verba senior respondens frater ait, ‘Hoc in mente propositum licet in hanc horam usque nullatenus habuerimus, tamen tuum sequemur consilium, divinitus, ut credimus, inspiratum.’ Quid plura? Eodem horae momento oratorium cum Sancto ingressi, devote, flexis genibus, votum monachiale voverunt. Sanctus tum deinde, ad fratres convesus, ait, ‘Hi duo proselyti vivam Deo seipsos exhibentes hostiam, longaque in brevi Christianae tempora militiae complentes, hoc mox eodem mense ad Christum Dominum in pace transibunt.’ Quibus auditis ambo fratres, gratias Deo agentes, ad hospitium deducti sunt: interjectisque diebus septem, senior frater coepit infirmari, et, eadem peracta septimana, ad Dominum emigravit. Similiter et alter post septem alios dies infirmatus, ejusdem in fine hebdomadis, ad Dominum feliciter transit. Et sic secundum Sancti veridicam prophetiam, intra ejusdem mensis terminum, ambo praesentem finiunt vitam.

De quodam Artbranano sancti prophetia viri

CUM per aliquot dies in insula demoraretur Scia vir beatus, alicujus loci terrulam mari vicinam baculo percutiens, ad comites sic ait, ‘Mirum dictu, O filioli! hodie in hac hujus loci terrula quidam gentilis senex, naturale per totam bonum custodiens vitam, et baptizabitur, et morietur, et sepelietur.’ Et ecce, quasi post unius intervallum horae, navicula ad eundem supervenit portum; cujus in prora quidam advectus est decrepitus senex, Geonae primarius cohortis, quem bini juvenes, de navi sublevantes, ante beati conspectum viri deponunt. Qui statim, verbo Dei a Sancto per interpretem recepto, credens, ab eodem baptizatus est, et post expleta baptizationis ministeria, sicuti Sanctus prophetizavit, eodem in loco consequenter obiit, ibidemque socii, congesto lapidum acervo, sepeliunt. Qui hodieque in ora cernitur maritima; fluviusque ejusdem loci in quo idem baptisma acceperat, ex nomine ejus, Dobur Artbranani usque in hodiernum nominatus diem, ab accolis vocitatur.

De navicula transmutata sancto praecipiente

ALIO in tempore trans Britanniae Dorsum iter agens, aliquo in desertis viculo agellis reperto, ibidemque juxta alicujus marginem rivuli stagnum intrantis, Sanctus mansionem faciens, eadem nocte dormientes, semisopore degustato, suscitat comites, dicens, ‘Nunc, nunc, celerius foras exeuntes, nostram quam ultra rivum naviculam posuistis in domum, huc citius advehite, et in vicinore domuncula ponite.’ Qui continuo obedientes, sicut eis praeceptum est, fecerunt; ipsisque iterum quiescentibus, Sanctus post quoddam intervallum silenter Diormitium pulsat inquiens, ‘Nunc stans extra domum aspice quid in illo agitur viculo ubi prius vestram posuistis naviculam.’ Qui Sancti praecepto obsecutus, domum egreditur, et respiciens videt vicum flamma instante totum concremari. Reversusque ad Sanctum quod ibidem agebatur retulit. Sanctus proinde fratribus de quodam narravit aemulo persecutore qui easdem domus eadem incenderat nocte.

De Gallano filio Fachtni qui erat in dioecesi Colgion filii Cellaig

QUADAM itidem die Sanctus, in suo sedens tuguriolo, Colcio eidem, lectitanti juxta se, prophetizans ait, ‘Nunc unum tenacem primarium de tuae praepositis dioeceseos daemones ad inferna rapiunt.’ At vero hoc audiens Colcius tempus et horam in tabula describens, post aliquot menses ad patriam reversus, Gallanum filium Fachtni eodem horae momento obiisse, ab accolis ejusdem regionis percunctatus, invenit, quo vir beatus eidem a daemonibus raptum enarravit.

Beati prophetatio viri de Findchano presbytero, illius monasterii fundatore quod scotice Artchain nuncupatur, in Ethica terra

ALIO in tempore supra memoratus presbyter Findchanus, Christi miles, Aidum cognomento Nigrum, regio genere ortum, Cruthinicum gente, de Scotia ad Britanniam sub clericatus habitu secum adduxit, ut in suo apud se monasterio per aliquot peregrinaretur annos. Qui scilicet Aidus Niger valde sanguinarius homo et multorum fuerat trucidator; qui et Diormitium filium Cerbulis, totius Scotiae regnatorem, Deo auctore ordinatum, interfecerat. hic itaque idem Aidus, post aliquantum in peregrinatione transactum tempus, accito episcopo, quamvis non recte, apud supradictum Findchanum presbyter ordinatus est. Episcopus tamen non est ausus super caput ejus manum imponere, nisi prius idem Findchanus, Aidum carnaliter amans, suam capiti ejus pro confirmatione imponeret dexteram. Quae talis ordinatio cum postea sancto intimaretur viro, aegre tulit: tum proinde hanc de illo Findchano et de Aido ordinato formidabilem profatur sententiam, inquiens, ‘Illa manus dextra quam Findchanus, contra fas, et jus ecclesiasticum, super caput filii perditionis imposuit, mox computrescet, et post magnos dolorum cruciatus ipsum in terram sepelienda praecedet; et ipse post suam humatam manum per multos superstes victurus est annos. Ordinatus vero indebite Aidus, sicuti canis, ad vomitum revertetur suum, et ipse rursum sanguilentus trucidator existet, et ad ultimum lancea jugulatus, de ligno in aquam cadens, submersus morietur.’ Talem multo prius terminum promeruit vitae, qui totius regem trucidavit Scotiae. Quae beati viri prophetia de utroque adimpleta est; nam presbyteri Findchani dexter per pugnum putrefactus in terram eum praecessit, in illa sepultus insula quae Ommon nuncupatur: ipse vero, juxta verbum Sancti Columbae per multos post vixit annos. Aidus vero Niger, solummodo nomine presbyter, ad sua priora reversus scelera, dolo lancea transfixus, de prora ratis in aquam lapsus stagneam, disperiit.

De quodam sancti solamine spiritus monachis in via laboriosis misso

INTER has praedicabiles prophetici spiritus prophetationes non ab re videtur etiam de quadam spiritali consolatione nostris commemorare literulis, quam aliquando sancti Columbae monachi, spiritu ejus ipsis in via obviante, sentiebant. Alio namque in tempore, fratres, post messionis opera, vespere ad monasterium redeuntes, et ad illum pervenientes locum qui Scotice nuncupatur Cuul Eilne, qui utique locus inter occidentalem Iouae insulae campulum et nostrum monasterium medius esse dicitur, mirum quid et inconsuetum singuli sibi sentire videbantur: quod tamen alius alii intimare nullo modo audebat. Et sic per aliquot dies eodem in loco, eademque vespertina sentiebant hora. Fuit autem iisdem in diebus sanctus Baitheneus inter eos operum dispensator, qui sic ad ipsos alia die est prolocutus, inquiens, Nunc, fratres, confiteri debetis singuli si aliquod in hoc medio loco inter messem et monasterium inconsuetum et inopinatum sentitis miraculum. Unus tum ex eis senior, ‘Juxta tuam,’ ait, ‘jussionem, quod mihi hoc in loco ostensum est dicam; nam et in his praetereuntibus dieculis, et nunc etiam, quandam miri odoris fragrantiam ac si universorum florum in unum sentio collectorum; quendam quoque quasi ignis ardorem, non poenalem, sed quodammodo suavem: sed et quandam in corde insuetam et incomparabilem infusam laetificationem, quae me subito mirabiliter consolatur, et in tantum laetificat ut nullius maeroris, nullius laboris, meminisse possim. Sed et onus quod meo, quamvis grave, porto in dorso, ab hoc loco usque quo ad monasterium perveniatur, quomodo nescio, in tantum relevatur, ut me oneratum non sentiam.’ Quid plura? Sic omnes illi messores operarii de se singillatim profitentur per omnia sensisse, sicuti unus ex eis coram enarraverat, singulique simul flexis genibus a sancto postularunt Baitheneo ut ejusdem miri solaminis causam et originem, quod et ipse, sicut et ceteri sentiebant, illis ignorantibus, intimare procuraret. Quibus consequenter hoc dedit responsum, ‘Scitis,’ inquiens, ‘quod noster senior Columba de nobis anxie cogitet, et nos ad se tardius pervenientes aegre ferat nostri memor laboris, et idcirco quia corporaliter obviam nobis non venit, spiritus ejus nostris obviat gressibus, qui taliter nos consolans laetificat.’ Quibus auditis verbis, ingeniculantes, cum ingenti gratulatione, expansis ad coelum manibus, Christum in sancto venerantur et beato viro.

Sed et hoc silere non debemus quod ab expertis quibusdam de voce beati psalmodiae viri indubitanter traditum est. Quae scilicet vox venerabilis viri in ecclesia cum fratribus decantantis, aliquando per quatuor stadia, hoc est, quingentos passus, aliquando vero per octo, hoc est, mille passus, incomparabili elevata modo audiebatur. Mirum dictu! Nec in auribus eorum qui secum in ecclesia stabant vox ejus modum humanae vocis in clamoris granditate excedebat. Sed tamen eadem hora qui ultra mille passuum longinquitatem stabant, sic clare eandem audiebant vocem, ut illos quos canebat versiculos etiam per singulas possent distinguere syllabas: similiter enim ejus vox in auribus prope et longe audientium personabat. Sed hoc de voce miraculum beati viri non semper, sed raro, accidisse comprobatur; quod tamen sine Divini Spiritus gratia nullo modo fieri potuisset.

Sed et illud non est tacendum quod aliquando de tali et incomparabili vocis ejus sublevatione juxta Brudei regis munitionem accidisse traditur. Nam ipse Sanctus cum paucis fratribus extra regis munitionem dum vespertinales Dei laudes ex more celebraret, quidam Magi, ad eos propius accedentes, in quantum poterant, prohibere conabantur, ne de ore ipsorum divinae laudis sonus inter Gentiles audiretur populos. Quo comperto Sanctus quadragesimum et quartum psalmum decantare coepit, mirumque in modum ita vox ejus in aere eodem momento instar alicujus formidabilis tonitrui elevata est, ut et rex et populus intolerabili essent pavore perterriti.

de quodam divite qui Lugudius Clodus vocitabatur

ALIO in tempore, cum in Scotia per aliquot Sanctus demoraretur dies, alium currui insidentem videns clericum, qui gaudenter peragrabat Campum Breg; primo interrogans de eo quis esset, hoc ab amicis ejusdem viri de eo accipit responsum, ‘Hic est Lugudius Clodus, homo dives et honoratus in plebe.’ Sanctus consequenter respondens inquit, ‘Non ita video; sed homuncio miser et pauper, in die qua morietur, tria apud se vicinorum praetersoria in una retentabit maceria, unamque electam de vaccis praetersoriorum occidi jubebit sibi, de cujus cocta carne postulabit aliquam sibi partem dari, cum meretrice in eodem lectulo cubanti. De qua utique particula morsum accipiens, statim ibidem strangulabiter et morietur.’ Quae omnia, sicuti ab expertis traditur, juxta Sancti propheticum adimpleta sunt verbum.

De Nemano filio Gruthriche Sancti prophetia

HUNC enim cum Sanctus de malis suis corriperet, parvipendens Sanctum subsannabat. Cui respondens vir beatus ait, ‘In nomine Domini, Nemane, aliqua de te veridica loquar verba. Inimici tui reperient te in eodem cum meretrice cubantem cubiculo, ibidemque trucidaberis. Daemones quoque ad loca poenarum tuam rapient animam.’ Hic idem Nemanus, post aliquot annos, in uno cum meretrice lectulo repertus in regione Cainle, juxta verbum Sancti, ab inimicis decapitatus, disperiit.

De quodam presbytero sancti viri prophetatio

ALIO in tempore Sanctus, cum in Scotiensium paulo superius moraretur memorata regione, casu Dominica die ad quoddam devenit vicinum monasteriolum quod Scotice Tiroit vocitatur. Eadem proinde die quendam audiens presbyterum sacra eucharistiae mysteria conficientem, quem ideo fratres, qui ibidem commanebant, ad missarum elegerant peragenda sollemnia, quia valde religiosum aestimabant, repente hanc formidabilem de ore profert vocem, ‘Munda et immunda pariter nunc permisceri cernuntur, hoc est, munda sacrae oblationis mysteria per immundum hominem ministrata, qui in sua interim conscientia aliquod grande occultat facinus.’ Haec qui inerant audientes tremefacti nimis obstupuere. Ille vero de quo haec dicebantur verba coram omnibus peccantiam compulsus est suam confiteri. Christique commilitones, qui in ecclesia Sanctum circumstantes occulta cordis audierant manifestantem, divinam in eo scientiam cum magna admiratione glorificarunt.

De Erco fure Mocudruidi qui in Coloso insula commanebat sancti prophetizatio viri

ALIO in tempore Sanctus in Ioua commanens insula, accitis ad se binis de fratribus viris, quorum vocabula Lugbeus et Silnanus, eisdem praecipiens dixit, ‘Nunc ad Maleam transfretate insulam, et in campulis mari vicinis Ercum quaerite furacem; qui nocte praeterita solus occulte de insula Coloso perveniens, sub sua feno tecta navicula inter arenarum cumulos per diem se occultare conatur, ut noctu ad parvam transnaviget insulam ubi marini nostri juris vituli generantur et generant; ut de illis furenter occisis edax valde furax suam replens naviculam, ad suum repedet habitaculum.’ Qui haec audientes, obsecuti, emigrant, furemque in locis a Sancto praesignatis absconsum reperiunt, et ad Sanctum, sicut illis praeceperat, perduxerunt. Quo viso Sanctus ad eum dicit, ‘Quare tu res alienas, divinum transgressus mandatum, saepe furaris? Quando necesse habueris, ad nos veniens necessaria accipies postulata.’ Et haec dicens praecipit verveces occidi, et pro phocis dari misero furaci, ne vacuus ad sua remearet. Et post aliquantum tempus Sanctus, in spiritu vicinam furis praevidens mortem, ad Baitheneum eo in tempore praepositum commorantem in Campo Lunge mittit, ut eidem furi quoddam pingue pecus et sex modios novissima mittat munera. Quibus a Baitheneo, sicut Sanctus commendaverat, transmissis, ea die inventus est morte subita praeventus furax misellus, et in exequiis ejus transmissa expensa sunt xenia.

De Cronano poeta sancti prophetia viri

ALIO in tempore, Sanctus cum juxta Stagnum Cei, prope ostium fluminis quod Bos dicitur, die aliqua cum fratribus sederet, quidam ad eos Scoticus poeta devenit; qui cum post aliquam recessisset sermocinationem, fratres ad Sanctum, ‘Cur,’ aiunt, ‘a nobis regrediente Cronano poeta aliquod ex more suae artis canticum non postulasti modulabiliter decantari?’ Quibus Sanctus, ‘quare et vos nunc inutilia profertis verba? quomodo ab illo misero homuncione carmen postularem laetitiae qui nunc, ab inimicis trucidatus, finem ad usque ocius pervenit vitae.’ His a Sancto dictis, et ecce ultra flumen aliquis clamitat homo dicens, ‘Ille poeta, qui a vobis nuper sospes rediit, hora in hac ab inimicis in via interfectus est.’ Omnes tunc qui praesentes inerant valde mirati, se invicem intuentes obstupuere.

De duobus Tigernis sancti vaticinatio viri, qui ambo mutuis vulneribus disperierant

ALIO itidem in tempore, Sanctus in Ioua conversans insula, repente inter legendum summo, cum ingenti admiratione, gemitu ingemuit maesto. Quod videns, qui praesens inerat, Lugbeus Mocublai coepit ab eo percunctari subiti causam maeroris. Cui Sanctus valde maestificatus hanc dedit responsionem, ‘Duo quidam nunc regii generis viri in Scotia mutuis inter se vulneribus transfixi disperierunt haud procul a monasterio quod dicitur Cellrois, in provincia Maugdornorum, octavaque die, hac peracta hebdomade, ultra fretum alius clamitabit, qui haec, de Hibernia veniens, ita taliter facta enarrabit. Sed hoc, O filiole, quamdiu vixero nemini indices.’ Octava proinde ultra fretum clamatum est die. Sanctus tum supra memoratum ad se Lugbeum vocans, silenter ad eum ait, ‘Qui nunc clamitat ultra fretum ipse est, de quo tibi prius dixeram, longaevus viator. Vade, et adduc eum ad nos.’ Qui celeriter adductus, inter cetera, hoc etiam retulit, ‘Duo,’ inquiens, ‘in parte Maugdornorum nobiles viri, se mutuo vulnerantes, mortui sunt; hoc est, Colman Canis, filius Aileni, et Ronanus filius Aido filii Colgen, de Anteriorum genere, prope fines illorum locorum, ubi illud monasterium cernitur quod dicitur Cellrois.’ Post haec illius verba narrationis, idem Lugbeus, Christi miles, Sanctum seorsum coepit interrogare, dicens, ‘Quaeso mihi de his talibus narres propheticis revelationibus quomodo, si per visum tibi, an auditu, an alio, hominibus incognito, manifestantur modo.’ Ad haec Sanctus, ‘De qua nunc,’ ait, ‘inquiris valde subtili re nullatenus tibi quamlibet aliquam intimare particulam potero, nisi prius, flexis genibus, per nomen excelsi Dei mihi firmiter promittas hoc te obscurissimum sacramentum nulli unquam hominum cunctis diebus vitae meae enarraturum.’ Qui, haec audiens, flexit continuo genua, et, prostrato in terram vultu, juxta Sancti praeceptionem plene omnia promisit. Qua statim perfecta promissione, Sanctus ad surgentem sic locutus inquit, ‘Sunt nonnulli, quamlibet pauci admodum, quibus divina hoc contulit gratia, ut etiam totum totius terrae orbem, cum ambitu oceani et coeli, uno eodemque momento, quasi sub uno solis rado, mirabiliter laxato mentis sinu, clare et manifestissime speculentur.’ Hoc miraculum Sanctus, quamvis de aliis electis dicere videatur, vanam utique fugiens gloriam, de seipso tamen dixisse, per obliquum licet, nullus dubitare debet qui Paulum legit Apostolum, vas electionis, de talibus narrantem sibi revelatis visionibus. Non enim ita scripsit, ‘Scio me,’ sed, ‘Scio hominem, raptum usque ad tertium coelum.’ Quod quamlibet de alio dicere videatur, nemo tamen dubitat sic de propria, humilitatem custodiens, enarrare persona. Quem etiam et noster Columba in spiritalium visionum narratione secutus est superius memorata, quam ab eo supradictus vir, quem plurimum Sanctus amabat, magnis precibus praemissis, vix potuit extorquere, sicut ipse coram aliorum personis sanctorum, post sancti Columbae transitum, testatus est: a quibus haec quae de Sancto supra narravimus indubitanter didicimus.

De Cronano episcopo

ALIO in tempore, quidam de Muminensium provincia proselytus ad Sanctum venit; qui se in quantum potuit occultabat humiliter, ut nullus sciret quod esset episcopus: sed tamen Sanctum hoc non potuit latere. Nam alia die Dominica a Sancto jussus Christi corpus ex more conficere, Sanctum advocat, ut simul, quasi duo presbyteri, Dominicum panem frangerent. Sanctus proinde ad altarium accedens, repente intuitus faciem ejus, sic eum compellat, ‘Benedicat te Christus, frater; hunc solus, episcopali ritu, frange panem: nunc scimus quod sis episcopus. Quare hucusque te occultare conatus es, ut tibi a nobis debita non redderetur veneratio?’ Quo audito Sancti verbo, humilis pereginus, valde stupefactus, Christum in Sancto veneratus est; et qui inerant praesentes nimis admirati, glorificarunt Dominum.

De Ernano presbytero sancti prophetia viri

ALIO ititdem in tempore, vir venerandus Ernanum presbyterum, senem, suum avunculum, ad praeposituram illius monasterii transmisit quod in Hinba insula ante plures fundaverat annos. Itaque cum ipsum Sanctus emigrantem exosculatus benediceret, hoc de eo intulit vaticinium, dicens, ‘Hunc meum nunc egredientem amicum non me spero iterum in hoc seculo viventem visurum.’ Itaque idem Ernanus post non multos dies, quadam molestatus aegrimonia, ad Sanctum volens reportatus est: cujus in perventione valde gavisus, ire obvius ad portum coepit. Ipse vero Ernanus, quamlibet infirmis, propriis tamen, vestigiis a portu obviare Sancto conabatur valde alacer. Sed cum esset inter ambos quasi viginti quatuor passuum intervallum, subita morte praeventus, priusquam Sanctus faciem ejus videret viventis, expirans in terram cecidit, ne verbum Sancti ullo frustraretur modo. Unde in eodem loco ante januam canabae crux infixa est, et altera ubi Sanctus restitit, illo expirante, similiter crux hodieque infixa stat.

De alicujus plebeii familiola sancti prophetia viri

ALIO quoque in tempore, quidam inter ceteros ad Sanctum plebeius venit in loco hospitantem qui Scotice vocitatur Coire Salchain; quem cum Sanctus ad se vespere venientem vidisset, ‘Ubi,’ ait, ‘habitas?’ Ille inquit, ‘In regione quae littoribus stagni Crogreth est contermina ego inhabito.’ ‘Illam quam dicis provinciolam,’ ait Sanctus, ‘nunc barbari populantur vastatores.’ Quo audito, miser plebeius maritam et filios deplangere coepit. Quem Sanctus valde maerentem videns, consolans inquit, ‘Vade, homuncule, vade, tua familiola tota in montem fugiens evasit; tua vero omnia pecuscula secum invasores abegerunt, omnemque domus suppellectilem similiter saevi raptores cum praeda rapuere.’ Haec audiens plebeius, ad patriam regressus, cuncta, sicuti a Sancto praedicta, sic invenit expleta.

De quodam plebeio, Goreo nomine, filio Aidani, sancti prophetia viri

ALIO itidem in tempore quidam plebeius, omnium illius aetatis in populo Korkureti fortissimus virorum, a sancto percunctatur viro qua morte esset praeveniendus. Cui Sanctus, ‘Nec in bello,’ ait, ‘nec in mari morieris: comes tui itineris, a quo non suspicaris, causa erit tuae mortis.’ ‘Fortassis,’ inquit Goreus, ‘aliquis de meis comitantibus amicis me trucidare cogitet, aut marita ob alicujus junioris viri amorem me maleficio mortificare.’ Sanctus, ‘Non ita,’ ait, ‘continget.’ ‘Quare,’ Goreus inquit, ‘de meo interfectore mihi nunc intimare non vis?’ Sanctus, ‘Idcirco,’ ait, ‘nolo tibi de illo tuo comite nocuo nunc manifestius aliquid edicere, ne te ejus crebra recogniti recordatio nimis maestificet, donec illa veniat dies qua ejusdem rei veritatem probabis. Quid immoramur verbis?’ Post aliquot annorum excursus, idem supra memoratus Goreus, casu alia die sub navi residens, cultello proprio cristiliam de hastili eradebat; tum deinde alios prope inter se belligerantes audiens, citius surgit ut eos a belligeratione separaret, eodemque cultello illa subitatione negligentius in terra dimisso, ejus genicula offenso graviter vulnerata est. Et tali faciente comite, causa ei mortificationis oborta est; quam ipse continuo, secundum sancti vaticinationem viri, mente perculsus, recognovit; postque aliquantos menses, eodem aggravatus dolore, moritur.

De alia etiam re, quamlibet minore, puto non esse tacenda sancti jucunda praescientia, et prophetizatio viri

ALIO namque in tempore, cum Sanctus in Ioua inhabitaret insula, unum de fratribus advocans, sic compellat, ‘Tertia ab hac illuscescente die expectare debebis in occidentali hujus insulae parte, super maris oram sedens: nam de aquilonali Hiberniae regione quaedam hospita grus, ventis per longos aeris agitata circuitus, post nonam diei horam valde fessa et fatigata superveniet, et pene consumptis viribus, coram te in litore cadens recumbet; quam misericorditer sublevare curabis, et ad propinquam deportabis domum, ibidemque hospitaliter receptam, per tres dies et noctes ei ministrans, sollicite cibabis; et post expleto recreata triduo, nolens ultra apud nos peregrinari, ad priorem Scotiae dulcem, une orta, remeabit regionem, plene resumptis viribus; quam ideo tibi sic diligenter commendo quia de nostrae paternitatis regione est oriunda.’ Obsecundat frater, tertiaque die post horam nonam, ut jussus, praescitae adventum praestolatur hospitae, adventantemque de littore levat lapsam, ad hospitium portat infirmam, esurientem cibat. Cui ad monasterium vespere reverso Sanctus, non interrogans sed narrans, ait, ‘Benedicat te Deus, mi fili, quia peregrinae bene ministrasti hospitae, quae in peregrinatione non demorabitur, sed post ternos soles ad patriam repedabit.’ Quod ita ut Sanctus praedixit et res etiam probavit. Nam trinalibus hospitata diebus, coram hospite ministro de terra se primum volando elevans in sublime, paulisperque in aere viam speculata, oceani transvadato aequore, ad Hiberniam recto volatus cursu die repedavit tranquillo.

De bello quod in munitione Cethirni post multa commissum est tempora, et de quodam fonticulo ejusdem terrulae proximo beati praescentia viri

ALIO in tempore vir beatus cum post regum in Dorso Cette condictum, Aidi videlicet filii Ainmurech, et Aidani filii Gabrani, ad campos reverteretur aequoreos, ipse et Comgellus abbas quadam serena aestivi temporis die, haud procul a supra memorata munitione resident. Tum proinde aqua de quodam proximo ad manus lavandas fonticulo ad Sanctos in aeneo defertur vasculo. Quam cum sanctus Columba accepisset, ad abbatem Comgellum a latere sedentem sic profatur, ‘Ille fonticulus, O Comgelle, de quo haec effusa nobis allata est aqua, veniet dies quando nullis usibus humanis aptus erit.’ ‘Qua causa,’ ait Comgellus, ‘ejus fontana corrumpetur unda?’ Sanctus tum Columba, ‘Quia humano,’ inquit, ‘cruore replebitur: nam mei cognationales amici et tui secundum carnem cognati, hoc est, Nellis Nepotes et Cruthini populi, in hac vicina munitione Cethirni belligerantes committent bellum. Unde in supra memorata fonte aliquis de mea cognatione trucidabitur homuncio, cujus cum caeteris interfecti sanguine ejusdem fonticuli locus replebitur.’ Quae ejus veridica suo tempore post multos vaticinatio expleta est annos. In quo bello, ut multi norunt populi, Domnallus Aidi filius victor sublimatus est, et in eodem, secundum sancti vaticinium viri, fonticulo, quidam de parentela ejus interfectus est homo. Alius mihi Adamnano Christi miles, Finanus nomine, qui vitam multis anachoreticam annis juxta Roboreti monasterium Campi irreprehensibiliter ducebat, de eodem bello se praesente commisso aliqua enarrans, protestatus est in supradicto fonte truncum cadaverinum vidisse, eademque die ad monasterium sancti Comgelli quod Scotice dicitur Cambas commisso reversum bello quia inde prius venerat, ibidemque duos sancti Comgelli senes monachos reperisse: quibus cum de bello coram se acto, et de fonticulo humano cruore corrupto, aliquanta enarraret, illi consequenter, ‘Verus propheta Columba,’ aiunt, ‘qui haec omnia quae hodie de bello et de fonticulo expleta enarras, ante multos annos futura, nobis audientibus, coram sancto Comgello, juxta Cethirni sedens munitionem, praenunciaverat.’

De diversorum discretione xeniorum sancto revelata viro diali gratia

EODEM in tempore Conallus, episcopus Culerathin, collectis a populo Campi Eilni pene innumerabilibus xeniis, beato viro hospitium praeparavit, post condictum supra memoratorum regum, turba prosequente multa, revertenti: proinde sancto advenienti viro xenia populi multa, in platea monasterii strata, benedicenda assignantur. Quae cum benedicens aspiceret, xenium alicujus opulenti viri specialiter demonstrans, ‘Virum,’ ait, ‘cujus est hoc xenium, pro misericordiis pauperum, et ejus largitione, Dei comitatur misericordia.’ Itemque aliud discernit inter alia multa xenium, inquiens, ‘De hoc ego xenio viri sapientis et avari nullo modo gustare possum, nisi prius veram de peccato avaritiae poenitudinem egerit.’ Quod verbum cito in turba divulgatum audiens, accurrit Columbus filius Aidi conscius, et coram Sancto flexis genibus poenitentiam agit, et de cetero avaritiae abrenunciaturum se promittit, et largitatem cum morum emendatione consecuturum. Et jussus a Sancto surgere, ex illa hora est sanatus de vitio tenacitatis. Erat enim vir sapiens, sicuti Sancto in ejus revelatum erat xenio. Ille vero dives largus, Brendenus nomine, de cujus xenio paulo superius dictum est, audiens et ipse Sancti verba de se dicta, ingeniculans ad pedes Sancti, precatur ut pro eo ad Dominum Sanctus fundat precem: qui, ab eo primum pro quibusdam suis objurgatus peccatis, poenitudinem gerens, de cetero se emendaturum promisit; et sic uterque de propriis emendatus et sanatus est vitiis. Simili scientia Sanctus et alio tempore xenium alicujus tenacis viri, inter multa cognovit xenia, Diormiti nomine, ad Cellam Magnam Deathrib in ejus adventu collecta.

Haec de beati viri prophetica gratia, quasi de plurimis pauca, in hujus libelli textu primi caraxasse sufficiat. Pauca dixi, nam hoc de venerabili viro non est dubitandum quod valde numerosiora fuerint quae in notitiam hominum, sacramenta interius celata, venire nullo modo poterant, quam ea quae, quasi quaedam parva aliquando stillicidia, veluti per quasdam rimulas alicujus pleni vasis ferventissimo novo distillabant vino. Nam sancti et apostolici viri, vanam evitantes gloriam, plerumque in quantum possunt interna quaedam arcana, sibi intrinsecus a Deo manifestata, celare festinant. Sed Deus nonnulla ex eis, velint nolint ipsi, divulgat, et in medium quoquo profert modo, videlicet glorificare volens glorificantes se Sanctos, hoc est, ipsum Dominum, cui gloria in secula seculorum. Huic primo libro hic imponitur terminus; nunc sequens orditur liber de virtutum miraculis, quae plerumque etiam prophetalis praescienta comitatur.

Liber Secundus—De Virtutum Miraculis

de vino quod de aqua factum est

ALIO in tempore, cum vir venerandus in Scotia apud sanctum Findbarrum episcopum, adhuc juvenis, sapientiam sacrae Scripturae addiscens, commaneret, quadam solenni die vinum ad sacrificale mysterium casu aliquo minime inveniebatur: de cujus defectu cum ministros altaris inter se conquerentes audiret, ad fontem sumpto pergit urceo, ut ad sacrae Eucharistiae ministeria aquam, quasi diaconus, fontanam hauriret: ipse quippe illis in diebus erat in diaconatus gradu administrans. Vir itaque beatus aquaticum, quod de latice hausit, elementum, invocato nomine Domini Jesu Christi, fideliter benedixit, qui in Cana Galileae aquam in vinum convertit: quo etiam in hoc operante miraculo, inferior, hoc est aquatica natura, in gratiorem, videlicet vinalem, per manus praedicabilis viri conversa est speciem. Vir itaque sanctus, a fonte reversus, et ecclesiam intrans, talem juxta altare urceum intra se habentem deponit liquorem; et ad ministros, ‘Habetis,’ ait, ‘vinum, quod Dominus Jesus ad sua misit peragenda mysteria.’ Quo cognito, sanctus cum ministris episcopus eximias Deo referunt grates. Sanctus vero juvenis hoc non sibimet, sed sancto Vinniano adscribebat episcopo. Hoc itaque protum virtutis documentum Christus Dominus per suum declaravit discipulum, quod in eadem re, initium ponens signorum in Cana Galileae, operatus est per semetipsum. Hujus, inquam, libelli, quasi quaedam lucerna, illustret exordium, quod per nostrum Columbam diale manifestatum est miraculum; ut deinceps transeamus ad cetera, quae per ipsum ostensa sunt, virtutum miracula.

De alicujus arboris fructa amaro per sancti benedictionem in dulcedinem verso

QUAEDAM arbor erat valde pomosa prope monasterium Roboris Campi, in australi ejus parte; de qua cum incolae loci quoddam haberent pro nimia fructus amaritudine querimonium, quadam die Sanctus ad eam accessit autumnali tempore, vidensque lignum incassum abundos habere fructus qui ex eis gustantes plus laederent quam delectarent; sancta elevata manu, benedicens ait, ‘In nomine omnipotentis Dei omnis tua amaritudo, O arbor amara, a te recedat; tuaque huc usque amarissima nunc in dulcissima vertantur poma.’ Mirum dictu, dicto citius, eodemque momento, ejusdem arboris omnia poma, amissa amaritudine, in miram, secundum verbum Sancti, versa sunt dulcedinem.

De segete post medium aestatis tempus seminata, et in exordio Augusti mensis, sancto orante, messa, in Ioua conversante insula

ALIO in tempore Sanctus suos misit monachos ut de alicujus plebeii agellulo virgarum fasciculos ad hospitium afferrent construendum. Qui cum ad Sanctum, oneraria repleta navi de supradictis virgularum materiis, reversi venirent, dicerentque plebeium ejusdem causa dispendii valde contristatum; Sanctus consequenter praecipiens dicit, ‘Ne ergo illum scandalizemus virum, ad ipsum a nobis bis terni deferantur hordei modii, eosdemque his in diebus arata ipse seminet in terra.’ Quibus ad plebeium, Findchanum nomine, juxta Sancti jussionem, missis, et coram eo cum tali commendatione adsignatis, gratanter accipiens, it, ‘Quomodo post medium aesteum tempus seges seminata, contra hujus naturam terrae, proficiet?’ Marita e contra, ‘Fac,’ ait, ‘secundum Sancti mandatum, cui Dominus donabit quodcunque ab eo postulaverit.’ Sed et qui missi sunt simul hoc addiderunt dicendo, ‘Sanctus Columba, qui nos ad te cum hoc misit munere, hoc mandatum per nos de tua commendavit segete, dicens, ‘Homo ille in omnipotentia Dei confidat: seges ejus, quamvis de mense Junio duodecim praemissis diebus seminata, in principiis Augusti mensis metetur.’’ Obsequitur plebeius arando et seminando; et messem, quam supradicto in tempore contra spem seminavit, cum omnium admiratione vicinorum in exordio Augusti mensis maturam, juxta verbum Sancti, messuit, in loco terrae qui dicitur Delcros.

De morbifera nube, et plurimorum sanitate

ALIO itidem in tempore, cum Sanctus in Ioua commoraretur insula, sedens in monticulo qui Latine Munitio Magna dicitur, videt ab aquilone nubem densam et pluvialem, de mari die serena obortam: qua ascendente visa, Sanctus ad quendam de suis juxta se monachum sedentem, nomine Silnanum, filium Nemani-don Mocusogin, ‘Haec nubes,’ ait, ‘valde nocua hominibus et pecoribus erit; hacque die velocius transvolans super aliquantam Scotiae partem, hoc est, ab illo rivulo qui dicitur Ailbine usque ad Vadum Clied, pluviam vespere distillabit morbiferam, quae gravia et purulenta humanis in corporibus, et in pecorum uberibus, nasci faciet ulcera; quibus homines morbidi et pecudes, illa venenosa gravitudine usque ad mortem molestati, laborabunt. Sed nos eorum miserati subvenire languoribus, Domino miserante, debemus. Tu ergo, Silnane, nunc mecum descendens de monte, navigationem praepara crastina die, vita comite et Deo volente, a me pane accepto, Dei invocato nomine benedicto, quo in aqua intincto, homines ea conspersi, et pecora, celerem recuperabunt salutem.’ Quid moramur? Die crastina, his quae necessaria erant citius praeparatis, Silnanus, accepto de manu Sancti pane benedicto, in pace enavigavit. Cui Sanctus, a se eadem emigranti hora, addit hoc consolatorium verbum, dicens, ‘Confide, fili, ventos habebis secundos et prosperos die noctuque, usque dum ad illam pervenias regionem quae dicitur Ard Ceannachte, ut languentibus ibidem celerius cum salubri subvenias pane.’ Quid plura? Silnanus, verbo obsecutus Sancti, prospera et celeri navigatione, auxiliante Domino, ad supra memoratam perveniens partem illius regionis, plebem de qua Sanctus praedixerat devastatam nubis praedictae morbifera reperiit pluvia superpluente, citius praecurrentis. Inprimisque bis terni viri in eadem mari vicina domo reperti in extremis morte positi appropinquante, ab eodem Silnano aqua benedictionis aspersi, in eodem die opportunius sanati sunt. Cujus subitae sanationis rumor, per totam illam, morbo pestilentiore vastatam, regionem cito divulgatus, omnem morbidum ad sancti Columbae legatum invitavit populum; qui, juxta Sancti mandatum, homines et pecora pane intincta benedicto aqua conspersit, et continuo plenam recuperantes salutem, homines, cum pecudibus salvati, Christum in sancto Columba cum eximia gratiarum actione laudarunt. In hac itaque suprascripta narratione, ut aestimo, duo haec manifeste pariter comitantur; hoc est, gratia prophetationis de nube, et virtutis miraculum in aegrotantium sanitate. Haec per omnia esse verissima, supradictus Silnanus, Christi miles, sancti legatus Columbae, coram Segineo abbate et ceteris testatus est senioribus.

De Maugina sancta virgine Daimeni filia quae inhabitaverat in Clochur filiorum Daimeni

ALIO in tempore Sanctus, cum in Ioua demoraretur insula, prima diei hora, quendam advocans fratrem, Lugaidum nomine, cujus cognomentum Scotice Lathir dicitur; et taliter eum compellat, dicens, ‘Praepara cito ad Scotiam celerem navigationem, nam mihi valde est necesse te usque ad Clocherum filiorum Daimeni destinare legatum. In hac enim praeterita nocte, casu aliquo, Maugina, sancta virgo, filia Daimeni, ab oratorio post missam domum reversa, titubavit, coxaque ejus in duas confracta est partes. Haec saepius meum, inclamitans, nomen commemorat, a Domino sperans se accepturam per me consolationem.’ Quid plura? Lugaido obsecundanti, et consequenter emigranti, Sanctus pineam tradit cum benedictione capsellam, dicens, ‘Benedictio, quae in hac capsellula continetur, quando ad Mauginam pervenies visitandam, in aquae vasculum intingatur eademque benedictionis aqua super ejus infundatur coxam; et statim, invocato Dei nomine, coxale conjungetur os, et densabitur; et sancta virgo plenam recuperabit salutem.’ Et hoc Sanctus addit, ‘En ego coram in hujus capsae operculo numerum viginti trium annorum describo, quibus sacra virgo in hac praesenti, post eandem salutem, victura est vita.’ Quae omnia sic plene expleta sunt, sicuti a Sancto praedicta: nam statim ut Lugaidus ad sanctam pervenit virginem, aqua benedicta, sicut Sanctus commendavit, perfusa coxa, sine ulla morula condensato osse, plene sanata est; et in adventu legati sancti Columbae cum ingenti gratiarum actione gavisa, viginti tribus annis, secundum Sancti prophetiam, post sanitatem, in bonis actibus permanens, vixit.

De his quae in Dorso Ceate peractae sunt diversorum sanitatibus morborum

VIR vitae praedicabilis, sicuti nobis ab expertis traditum est, diversorum languores infirmorum, invocato Christi nomine, illis in diebus sanavit, quibus, ad regum pergens condictum in Dorso Cette, brevi commoratus est tempore. Nam aut sanctae manus protensione, aut aqua ab eo benedicta, aegroti plures aspersi, aut etiam fimbriae ejus tactu amphibali, aut alicujus rei, salis videlicet vel panis, benedictione accepta, et lymphis intincta, plenam credentes recuperarunt salutem.

De petra salis a sancto benedicta, quam ignis absumere non potuit

ALIO itidem in tempore, Colgu filius Cellachi postulatam a Sancto petram salis benedictam accipit, sorori et suae nutrici profuturam, quae ophthalmiae laborabat valde gravi languore. Talem eulogiam eadem soror et nutricia de manu fratris accipiens, in pariete super lectum suspendit; casuque post aliquantos contigit dies, ut idem viculus, cum supradictae domuncula feminae, flamma vastante, totus concremaretur. Mirum dictu, illius parietis particula, ne beati viri in ea deperiret suspensa benedictio, post totam ambustam domum, stans illaesa permansit; nec ignis ausus est attingere binales, in quibus talis pendebat salis petra, sudes.

De librario folio sancti manu descripto, quod aqua corrumpi non potuit

ALIUD miraculum aestimo non tacendum, quod aliquando factum est per contrarium elementum. Multorum namque transcursis annorum circulis post beati ad Dominum transitum viri, quidam juvenis de equo lapsus in flumine, quod Scotice Boend vocitatur, mersus et mortuus, viginti sub aqua diebus permansit; qui, sicuti sub ascella, cadens, libros in pelliceo reconditos sacculo habebat, ita etiam post supra memoratum dierum numerum est repertus, sacculum cum libris inter brachium et latus continens; cujus etiam ad aridam reportato cadavere, et aperto sacculo, folium sancti Columbae sanctis scriptum digitulis, inter aliorum folia librorum non tantum corrupta sed et putrefacta, inventum est siccum et nullo modo corruptum, ac si in scriniolo esset reconditum.

De alio miraculo in re simili gesto

ALIO in tempore, hymnorum liber septimaniorum sancti Columbae manu descriptus, de cujusdam pueri de ponte elapsi humeris, cum pelliceo in quo inerat sacculo, in quodam partis Laginorum fluvio submersus cecidit. Qui videlicet libellus, a Natalitio Domini usque ad Paschalium consummationem dierum in aquis permanens, postea in ripa fluminis a feminis quibusdam ibidem deambulantibus repertus, ad quendam Iogenanum presbyterum, gente Pictum, cujus prius juris erat, in eodem, non solum madefacto, sed etiam putrefacto, portatur sacculo. Quem scilicet sacculum idem Iogenanus aperiens, suum incorruptum libellum invenit, et ita nitidum et siccum, ac si in scrinio tanto permansisset tempore, et nunquam in aquas cecidisset. Sed et alia de libris manu sancti Columbae caraxatis similia ab expertis indubitanter didicimus in diversis acta locis: qui scilicet libri, in aquis mersi, nullo modo corrumpi potuere. De supra memorato vero Iogenani libro a viris quibusdam veracibus et perfectis bonique testimonii, sine ulla ambiguitate, relationem accepimus; qui eundem libellum, post tot supradictos submersionis dies, candidissimum et lucidissimum considerarunt. Haec duo, quamlibet in rebus parvis peracta, et per contraria ostensa elementa, ignem scilicet et aquam, beati testantur honorem viri, et quanti et qualis meriti apud habeatur Dominum.

De aqua quae Sancto orante ex dura producta est petra

ET quia paulo superius aquatici facta est mentio elementi, silere non debemus etiam alia miracula, quae per Sanctum Dominus ejusdem in re, licet diversis temporibus et locis, creaturae peregit. Alio namque in tempore, cum Sanctus in sua conversaretur peregrinatione, infans ei per parentes ad baptizandum offertur iter agenti; et quia in vicinis aqua non inveniebatur locis, Sanctus, ad proximam declinans rupem, flexis genibus paulisper oravit, et post orationem surgens, ejusdem rupis frontem benedixit; de qua consequenter aqua abundanter ebulliens fluxit; in qua continuo infantem baptizavit. De quo etiam baptizato haec, vaticinans, intulit verba, inquiens, ‘Hic puerulus usque in extremam longaevus vivet aetatem; in annis juvenilibus carnalibus desideriis satis serviturus, et deinceps Christianae usque in exitum militiae mancipandus, in bona senectute ad Dominum emigrabit.’ Quae omnia eidem viro juxta Sancti contigerunt vaticinium. Hic erat Lugucencalad, cujus parentes fuerant in Artdaib Muirchol, ubi hodieque fonticulus, sancti nomine Columbae pollens, cernitur.

De alia maligna fontana aqua quam vir beatus in Pictorum regione benedixit

ALIO in tempore, vir beatus, cum in Pictorum provincia per aliquot demoraretur dies, audiens in plebe gentili de alio fonte divulgari famam, quem quasi deum stolidi homines, diabolo eorum obcaecante sensus, venerabantur; nam de eodem fonticulo bibentes, aut in eo manus vel pedes de industria lavantes, daemoniaca, Deo permittente, percussi arte, aut leprosi, aut lusci, aut etiam debiles, aut quibuscunque aliis infestati infirmitatibus revertebantur. Ob quae omnia seducti gentiles divinum fonti deferebant honorem. Quibus compertis, Sanctus alia die intrepidus accessit ad fontem. Quod videntes magi, quos saepe ipse confusos et victos a se repellebat, valde gavisi sunt, scilicet putantes eum similia illius nocuae tactu aquae passurum. Ille vero imprimis elevata manu sancta, cum invocatione Christi nominis, manus lavat et pedes; tum deinde cum sociis de eadem, a se benedicta, bibit. Ex illaque die daemones ab eodem recesserunt fonte, et non solum nulli nocere permissus est, sed etiam, post Sancti benedictionem et in eo lavationem, multae in populo infirmitates per eundem sanatae sunt fontem.

De beati viri in mari periculo, et tempestatis eo orante subita sedatione

ALIO in tempore, vir sanctus in mari periclitari coepit; totum namque vas navis, valde concussum, magnis undarum cumulis fortiter feriebatur, grandi undeique insistente ventorum tempestate. Nautae tum forte Sancto, sentinam cum illis exhaurire conanti, aiunt, ‘Quod nunc agis non magnopere nobis proficit periclitantibus; exorare potius debes pro pereuntibus.’ Quo audito, aquam cessat amaram exinanire, h-ininglas; dulcem vero et intentam precem coepit ad Dominum fundere. Mirum dictu, eodem horae momento, quo Sanctus, in prora stans, extensis ad coelum palmis, Omnipotentem exoravit, tota aeris tempestas et maris saevitia, dicto citius sedata, cessavit, et statim serenissima tranquillitas subsecuta est. Qui vero navi inerant, obstupefacti, cum magna admiratione, referentes gratias, glorificaverunt Dominum in sancto et praedicabili viro.

De alio ejus in mari simili periculo

ALIO quoque in tempore, saeva nimis insistente et periculosa tempestate, sociis, ut pro eis Sanctus Dominum exoraret, inclamitantibus; hoc eis dedit responsum, dicens, ‘Hac in die non est meum pro vobis in hoc periculo constitutis orare, sed est abbatis Cainnichi, sancti viri.’ Mira dicturus sum. Eadem hora sanctus Cainnichus, in suo conversans monasterio, quod Latine Campulus Bovis dicitur, Scotice vero Ached-bou, Spiritu revelante Sancto, supradictam sancti Columbae interiore cordis aure vocem audierat; et cum forte post nonam coepisset horam in refectorio eulogiam frangere, ocius deserit mensulam, unoque in pede inhaerente calceo, et altero pro nimia festinatione relicto, festinanter pergit hac cum voce ad ecclesiam, Non est nobis nunc temporis prandere quando in mari periclitatur navis sancti Columbae. Hoc enim momento, ipse hujus nomen Cainnichi ingeminans commemorat, ut pro eo et sociis periclitantibus Christum exoret. Post haec illius verba oratorium ingressus, flexis genibus paulisper oravit; ejusque orationem exaudiente Domino, illico tempestas cessavit, et mare valde tranquillum factum est. Tum deinde sanctus Columba, Cainnichi ad ecclesiam properationem in spiritu videns, quamlibet longe conversantis, mirabiliter hoc de puro pectore profert verbum, dicens, ‘Nunc cognovi, O Cainniche, quod Deus tuam exaudierit precem; nunc valde nobis proficit tuus ad ecclesiam velox cum uno calceamento cursus.’ In hoc itaque tali miraculo amborum, ut credimus, oratio cooperata est Sanctorum.

De baculo, in portu, sancti Cainnichi neglecto

ALIO in tempore, idem supra memoratus Cainnichus suum, a portu Iouae insulae ad Scotiam navigare incipiens, baculum secum portare oblitus est; qui scilicet ejus baculus, post ipsius egressum in litore repertus, sancti in manum traditus est Columbae; quemque, domum reversus, in oratorium portat, et ibidem solus in oratione diutius demoratur. Cainnichus proinde ad Oidecham appropinquans insulam, subito de sua oblivione compunctus, interius perculsus est. Sed post modicum intervallum, die navi descendens, et in terra cum oratione genua flectens, baculum, quem in portu Iouae insulae oblitus post se reliquit, super cespitem terrulae Aithche ante se invenit. De cujus etiam effecta divinitus evectione valde est miratus cum gratiarum in Deo actione.

De Baitheneo et Columbano filio Beogni, sanctis presbyteris, eadem sibi die ventum prosperum a Domino per beati viri orationem donari postulantibus, sed diversa navigantibus via

ALIO quoque in tempore, superius memorati sancti viri ad Sanctum venientes, ab eo simul unanimes postulant ut ipse a Domino postulans impetraret prosperum crastina die ventum sibi dari diversa emigraturis via. Quibus Sanctus respondens, hoc dedit responsum, ‘Mane crastina die, Baitheneus, a portu Iouae enavigans insulae, flatum habebit secundum usquequo ad portum perveniat Campi Lunge.’ Quod ita, juxta Sancti verbum, Dominus donavit: nam Baitheneus plenis eadem die velis magnum totumque pelagus usque ad Ethicam transmeavit terram. Hora vero ejusdem diei tertia, vir venerandus Columbanum advocat presbyterum dicens, ‘Nunc Baitheneus prospere optatum pervenit ad portum: ad navigandum te hodie praepara; mox Dominus ventum convertet in aquilonem.’ Cui sic prolato beati viri verbo eadem hora auster obsecundans ventus se in aquiloneum convertit flatum; et ita in eadem die uterque vir sanctus, alter ab altero in pace aversus, Baitheneus mane ad Ethicam terram, Columbanus post meridiem Hiberniam incipiens appetere, plenis enavigavit velis et flatibus secundis. Hoc illustris viri virtute orationum, Domino donante, effectum est miraculum; quia, sicut scriptum est, 'Omnia possibilia sunt credenti.' Post illa in die sancti Columbani egressum, sanctus hoc de illo propheticum Columba protulit verbum, ‘Vir sanctus Columbanus, cui emigranti benediximus, nusquam in hoc saeculo faciem videbit meam.’ Quod ita post expletum est, nam eodem anno sanctus Columba ad Dominum transiit.

De repulsione daemonis qui in lactario latitabat vasculo

ALIO in tempore, quidam juvenis, Columbanus, nomine, Nepos Briuni, ad januam tugurioli subito perveniens restitit, in quo vir beatus scribebat. Hic idem, post vaccarum reversus mulsionem, in dorso portans vasculum novo plenum lacte, dicit ad Sanctum, ut juxta morem tale benediceret onus. Sanctus tum ex adverso eminus in aere signum salutare manu elevata depinxit, quod illico valde concussum est, gergennaque operculi, per sua bina foramina retrusa, longius projecta est, operculum terra tenus cecidit, lac ex majore mensura in solum defusum est. Juvenculus vas, cum parvo quod remanserat lactis, super fundum in terra deponit, genua suppliciter flectit. Ad quem Sanctus, ‘Surge,’ ait, ‘Columbane, hodie in tua operatione negligenter egisti, daemonem enim in fundo vacui latitantem vasculi, impresso Dominicae crucis signo, ante infusionem lactis, non effugasti: cujus videlicet signi nunc virtutem non sustinens, tremefactus, toto pariter turbato vase, velociter cum lactis effusione aufugit. Huc ergo ad me proprius vasculum, ut illud benedicam, approxima.’ Quo facto, Sanctus semivacuum quod benedixerat vas, eodem momento divinitus repletum repertum est; parvumque quod prius in fundo vasis remanserat, sub sanctae manus benedictione, usque ad summam citius excreverat.

De vasculo quod quidam maleficus nomine Silnanus lacte de masculo bove expresso repleverat

HOC in domo alicujus plebeii divitis, qui in monte Cainle commorabatur, Foirtgirni nomine, factum traditur. Ubi cum Sanctus hospitaretur, inter rusticanos contendentes duos, quorum prius adventum praescivit, recta judicatione judicavit: unusque ex eis, qui maleficus erat, a Sancto jussus, de bove masculo, qui prope erat, lac arte diabolica expressit: quod Sanctus, non ut illa confirmaret maleficia, fieri jussit, quod absit; sed ut ea coram multitudine destrueret. Vir itaque beatus vas, ut videbatur tali plenum lacte, sibi ocius dari poposcit; et hac cum sententia benedixit dicens, ‘Modo probabitur non esse hoc verum, quod putatur, lac, sed daemonum fraude, ad decipiendos homines, decoloratus sanguis’; et continuo lacteus ille color in naturam versus est propriam, hoc est, in sanguinem. Bos quoque, qui per unius horae momentum, turpi macie tabidus et maceratus, erat morti proximus, benedicta a Sancto aqua superfusus, mira sub celeritate sanatus est.

De Lugneo Mocumin

QUADAM die quidam bonae indolis juvenis, Lugneus nomine, qui postea senex in monasterio Elenae insulae praepositus erat, ad Sanctum veniens, queritur de profluvio sanguinis, qui crebro per multos menses de naribus ejus immoderate profluebat. Quo propius accito, Sanctus ambas ipsius nares binis manus dexterae digitulis constringens benedixit. Ex qua hora benedictionis, nunquam sanguis de naso ejus usque ad extremum distillavit diem.

De piscibus beato viro specialiter a deo praeparatis

ALIO in tempore, cum praedicabilis viri sociales, strenui piscatores, quinos in rete pisces cepissent in fluvio Sale piscoso, Sanctus ad eos, ‘iterato,’ ait, ‘Rete in flumen mittite, et statim invenietis grandem, quem mihi Dominus praeparavit, piscem.’ Qui, verbo Sancti obtemperantes, mirae magnitudinis traxerunt in retiaculo esocem a Deo sibi praeparatum.

19

ALIO quoque in tempore, cum Sanctus juxta Cei Stagnum aliquantis demoraretur diebus, comites ire ad piscandum cupientes retardavit, dicens, ‘Hodie et cras nullus in flumine reperietur piscis: tertia mittam vos die, et invenietis binos grandes, in rete retentos, fluminales esoces.’ Quos ita post duas dieculas, rete mittentes, duos rarissimae magnitudinis, in fluvio qui dicitur Bo reperientes, ad terram traxerunt. In his duabus memoratis piscationibus, miraculi apparet virtus et prophetica simul praescientia comitata, pro quibus Sanctus et socii Deo grates eximias reddiderunt.

De Nesano curvo qui in ea regione conversabatur quae Stagno Aporum est contermina

HIC Nesanus, cum esset valde inops, sanctum alio tempore gaudenter hospitio recepit virum. Cui cum hospitaliter secundum vires, unius noctis spatio ministrasset, Sanctus ab eo inquirit, cujus boculas numeri haberet: ille ait, ‘Quinque’. Sanctus consequenter, ‘Ad me,’ ait, ‘adduc, ut eas benedicam.’ Quibus adductis, et elevata manu sancta benedictis, ‘Ab hac die tuae pauculae quinque vacculae crescent,’ ait Sanctus, ‘usque ad centum et quinque vaccarum numerum.’ Et quia idem Nesanus homo plebeius erat, cum uxore et filiis, hoc etiam ei vir beatus benedictionis augmentum intulit, dicens, ‘Erit semen tuum in filiis et nepotibus benedictum.’ Quae omnia plene, juxta verbum Sancti, sine ulla expleta sunt imminutione.

21

DE quodam viro divite tenacissimo, nomine Uigenio, qui sanctum Columbam despexerat nec eum hospitio recepit, hanc e contrario protulit prophetalem sententiam, inquiens, ‘Illius autem avari divitiae, qui Christum in peregrinis hospitibus sprevit, ab hac die paulatim imminuentur, et ad nihilum redigentur; et ipse mendicabit; et filius ejus cum semivacua de domo in domum perula discurret; et, ab aliquo ejus emulo securi in fossula excussorii percussus, morietur.’ Quae omnia de utroque, juxta sancti prophetiam viri, plene sunt expleta.

De Columbano aeque plebeio viro, cujus pecora admodum pauca vir sanctus benedixit; sed post illius benedictionem usque ad centenarium creverunt numerum

ALIO quoque tempore, vir beatus quadam nocte, cum apud supra memoratum Columbanum tunc temporis inopem, bene hospitaretur, mane primo Sanctus, sicuti superius de Nesano commemoratum est, de quantitate et qualitate substantiae plebeium hospitem interrogat. Qui interrogatus, ‘Quinque,’ ait, ‘tantummodo habeo vacculas; quae, si eas benedixeris, in majus crescent.’ Quas illico, a Sancto jussus, adduxit, similique modo, ut supra de Nesani quinis dictum est vacculis, et hujus Columbani boculas quinales aequaliter benedicens, inquit, ‘Centenas et quinque, Deo donante, habebis vaccas, et erit in filiis et nepotibus tuis florida benedictio.’ Quae omnia, juxta beati viri prophetationem, in agris et pecoribus ejus et prole, plenissime adimpleta sunt; mirumque in modum numerus a Sancto praefinitus supra memoratis ambobus viris, in centenario vaccarum et quinario expletus numero, nullo modo superaddi potuit: nam illa, quae supra praefinitum excedebant numerum, diversis praerepta casibus, nusquam comparuerant, excepto eo quod aut in usus proprios familiae, aut etiam in opus eleemosynae, expendi poterat. In hac itaque narratione, ut in ceteris, virtutis miraculum et prophetia simul aperte ostenditur: nam in magna vaccarum ampliatione benedictionis pariter et orationis virtus apparet, et in praefinitione numeri prophetalis praescientia.

De malefactorum interitu qui sanctum dispexerant

VIR venerandus supra memoratum Columbanum, quem de paupere virtus benedictionis ejus ditem fecit, valde diligebat; quia ei multa pietatis officia praebebat. Erat autem illo in tempore quidam malefactor homo, bonorum persecutor, nomine Joan, filius Conallis filii Domnallis, de regio Gabrani ortus genere. Hic supradictum Columbanum, sancti amicum Columbae, persequebatur; domumque ejus, omnibus in ea inventis, devastaverat, ereptis, non semel, sed bis inimiciter agens. Unde forte non immerito eidem maligno accidit viro, ut tertia vice post ejusdem domus tertiam depraedationem, beatum virum, quem quasi longius positum dispexerat, proprius appropinquantem, ad navem revertens praeda onustus cum sociis, obvium haberet. Quem cum Sanctus de suis corriperet malis, praedamque deponere rogans suaderet, ille, immitis et insuadibilis permanens, Sanctum dispexit, navimque cum praeda ascendens, beatum virum subsannabat et deridebat. Quem Sanctus ad mare usque prosecutus est, vitreasque intrans aquas usque ad genua aequoreas, levatis ad coelum ambis manibus, Christum intente precatur, qui suos glorificantes se glorificat electos. Est vero ille portus, in quo post egressum persecutoris stans paulisper Dominum exorabat, in loco qui Scotice vocitatur Ait-Chambas Art-Muirchol. Tum proinde Sanctus, expleta oratione, ad aridam reversus, in eminentiore cum comitibus sedet loco: ad quos illa in hora formidabilia valde profert verba, dicens, ‘Hic miserabilis humuncio, qui Christum in suis dispexit servis, ad portum, a quo nuper coram vobis emigravit, nunquam revertetur; sed nec ad alias, quas appetit, terras, subita praeventus morte, cum suis perveniet malis cooperatoribus. Hodie, quam mox videbitis, de nube a borea orta immitis immissa procella eum cum sociis submerget; nec de eis etiam unus remanebit fabulator.’ Post aliquantum paucularum interventum morarum, die serenissima, et ecce de mari oborta, sicut Sanctus dixerat, nubes, cum magno fragore venti emissa, raptorem cum praeda inter Maleam et Colosum insulas inveniens, subito turbato submersit medio mari: nec ex eis, juxta verbum Sancti, qui navi inerant etiam unus evasit; mirumque in modum, toto circumquaque manente tranquillo aequore, talis una rapaces ad inferna submersos prostravit procella, misere quidem, sed digne.

De quodam Feradacho subita morte subtracto

ALIO quoque in tempore, vir sanctus, quendam de nobili Pictorum genere exulem, Tarainum nomine, in manum alicujus Feradachi ditis viri, qui in Ilea insula habitabat, diligenter assignans commendavit, ut in ejus comitatu, quasi unus de amicis, per aliquot menses conversaretur. Quem cum tali commendatione de sancti manu viri suscepisset commendatum, post paucos dies, dolose agens, crudeli eum jussione trucidavit. Quod immane scelus cum Sancto a commeantibus esset nunciatum, sic respondens profatus est, ‘Non mihi sed Deo ille infelix homunculus mentitus est, cujus nomen de libro vitae delebitur. Haec verba aesteo nunc mediante proloquimur tempore, sed autumnali, antequam de suilla degustet carne, arboreo saginata fructu, subita praeventus morte, ad infernalia rapietur loca.’ Haec sancti prophetia viri, cum misello nuntiaret homuncioni, despiciens irrisit Sanctum: et post dies aliquot autumnalium mensium, eo jubente, scrofa nucum impinguata nucleis jugulatur, necdum aliis ejusdem viri jugulatis suibus; de qua celeriter exinterata partem sibi in veru celerius assari praecipit, ut de ea impatiens homo praegustans, beati viri prophetationem destrueret. Qua videlicet assata, dari sibi poposcit aliquam praegustandam morsus particulam; ad quam percipiendam extensam manum priusquam ad os converteret, expirans, mortuus retro in dorsum cecidit. Et qui viderant, et qui audierant, valde tremefacti, admirantes, Christum in sancto propheta honorificantes glorificarunt.

De alio quodam nefario homine, ecclesiam persecutore, cujus nomen Latine Manus Dextera dicitur

ALIO in tempore, vir beatus, cum alios ecclesiarum persecutores, in Hinba commoratus insula, excommunicare coepisset, filios videlicet Conallis filii Domnaill, quorum unus erat Ioan, de quo supra retulimus; quidam ex eorundem malefactoribus sociis, diaboli instinctu, cum hasta irruit, ut Sanctum interficeret. Quod praecavens unus ex fratribus, Findluganus nomine, mori paratus pro sancto viro, cuculla ejus indutus intercessit. Sed mirum in modum beati viri tale vestimentum, quasi quaedam munitissima et impentrabilis lorica, quamlibet fortis viri forti impulsione acutioris hastae, transfigi non potuit, sed illaesum permansit; et qui eo indutus erat, intactus et incolumis tali protectus est munimento. Ille vero sceleratus, qui Manus Dextera, retro repedavit, aestimans quod sanctum hasta transfixisset virum. Post ex ea die completum annum, cum Sanctus in Ioua commoraretur insula, ‘Usque in hanc diem,’ ait, ‘integratus est annus, ex qua die Lam-dess, in quantum potuit, Findluganum mea jugulavit vice; sed et ipse, ut aestimo, hac in hora jugulatur.’ Quod juxta Sancti revelationem eodem momento in illa insula factum est, quae Latine Longa vocitari potest: ubi ipse solus Lam-dess, in aliqua virorum utrinque acta belligeratione, Cronani filii Baithani jaculo transfixus, in nomine, ut fertur, sancti Columbae emisso, interierat; et post ejus interitum, belligerare viri cessarunt.

De alio itidem innocentium persecutore

CUM vir beatus, adhuc juvenis diaconus, in parte Lagenensium, divinam addiscens sapientiam, conversaretur, quadam accidit die ut homo quidam innocuorum immitis persecutor crudelis, quandam in campi planitie filiolam fugientem persequeretur. Quae cum forte Gemmanum senem, supra memorati juvenis diaconi magistrum, in campo legentem vidisset, ad eum recto cursu, quanta valuit velocitate, confugit. Qui, tali perturbatus subitatione, Columbam eminus legentem advocat, ut ambo, in quantum valuissent, filiam a persequente defenderent. Qui statim superveniens, nulla eis ab eo data reverentia, filiam sub vestimentis eorum lancea jugulavit; et relinquens jacentem mortuam super pedes eorum, aversus abire coepit. Senex tum, valde tristificatus, conversus ad Columbam, ‘Quanto,’ ait, ‘sancte puer Columba, hoc scelus cum nostra dehonoratione temporis spatio inultum fieri Judex justus patietur Deus?’ Sanctus consequenter hanc in ipsum sceleratorem protulit sententiam, dicens, ‘Eadem hora qua interfectae ab eo filiae anima ascendit ad coelos, anima ipsius interfectoris descendat ad inferos.’ Et dicto citius, cum verbo, sicut Ananias coram Petro, sic et ille innocentium jugulator, coram oculis sancti juvenis, in eadem mortuus cecidit terrula. Cujus rumor subitae et formidabilis vindictae continuo per multas Scotiae provincias, cum mira sancti diaconi fama, divulgatus est.

Huc usque de adversariorum terrificis ultionibus dixisse sufficiat: nunc de bestiis aliqua narrabimus pauca.

De apro per ejus orationem interempto

ALIO in tempore, vir beatus, cum in Scia insula aliquantis demoraretur diebus, paulo longius solus, orationis intuitu, separatus a fratribus, silvam ingressus densam, mirae magnitudinis aprum, quem forte venatici canes persequebantur, obviam habuit. Quo viso eminus, Sanctus aspiciens eum restitit. Tum deinde, invocato Dei nomine, sancta elevata manu, cum intenta dicit ad eum oratione, ‘Ulterius huc procedere noles: in loco ad quem nunc devenisti morere.’ Quo Sancti in silvis personante verbo, non solum ultra accedere non valuit, sed ante faciem ipsius terribilis ferus, verbi ejus virtute mortificatus, cito corruit.

De cujusdam aquatilis bestiae virtute orationis beati viri repulsione

ALIO quoque in tempore, cum vir beatus in Pictorum provincia per aliquot moraretur dies, necesse habuit fluvium transire Nesam: ad cujus cum accessisset ripam, alios ex accolis aspicit misellum humantes homunculum; quem, ut ipsi sepultores ferebant, quaedam paulo ante nantem aquatilis praeripiens bestia morsu momordit saevissimo: cujus miserum cadaver, sero licet, quidam in alno subvenientes porrectis praeripuere uncinis. Vir e contra beatus, haec audiens, praecipit ut aliquis ex comitibus enatans, caupallum, in altera stantem ripa, ad se navigando reducat. Quo sancti audito praedicabilis viri praecepto, Lugneus Mocumin, nihil moratus, obsecundans, depositis excepta vestimentis tunica, immittit se in aquas. Sed bellua, quae prius non tam satiata, quam in praedam accensa, in profundo fluminis latitabat, sentiens eo nante turbatam supra aquam, subito emergens, natatilis ad hominem in medio natantem alveo, cum ingenti fremitu, aperto cucurrit ore. Vir tum beautus videns, omnibus qui inerant, tam barbaris quam etiam fratribus, nimio terrore perculsis, cum salutare, sancta elevata manu, in vacuo aere crucis pinxisset signum, invocato Dei nomine, feroci imperavit bestiae dicens, ‘Noles ultra progredi, nec hominem tangas; retro citius revertere.’ Tum vero bestia, hac Sancti audita voce, retrorsum, ac si funibus retraheretur, velociori recursu fugit tremefacta: quae prius Lugneo nanti eo usque appropinquavit, ut hominem inter et bestiam non amplius esset quam unius contuli longitudo. Fratres tum, recessisse videntes bestiam, Lugneumque commilitonem ad eos intactum et incolumem in navicula reversum, cum ingenti admiratione glorificaverunt Deum in beato viro. Sed et gentiles barbari, qui ad praesens inerant, ejusdem miraculi magnitudine, quod et ipsi viderant, compulsi, Deum magnificaverunt Christianorum.

De benedicta a sancto hujus insulae terrula ne deinceps in ea viperarum alicui nocerent venena

QUADAM die ejusdem aestei temporis quo ad Dominum transiit, ad visitandos fratres Sanctus plaustro vectus pergit, qui in campulo ocidentali Iouae insulae opus materiale exercebant. Post quorum consolatoria a Sancto prolata alloquia, in eminentiore stans loco, sic vaticinatur dicens, ‘Ex hac, filioli, die, scio quod in hujus campuli locis nunquam poteritis in futurum videre faciem meam.’ Quos, hoc audito verbo, valde tristificatos videns, consolari eos in quantum fieri possit conatus, ambas manus elevat sanctas, et totam hanc nostram benedicens insulam, ait, ‘Ex hoc hujus horulae momento omnium viperarum venena nullo modo, in hujus insulae terrulis, aut hominibus aut pecoribus nocere poterunt, quamdiu Christi mandata ejusdem commorationis incolae observaverint.’

De pugione a sancto cum Dominicae Crucis signaculo benedicta

ALIO in tempore, quidam frater nomine Molua, Nepos Briuni, ad Sanctum eadem scribentem hora veniens, dicit ad eum, ‘Hoc quod in manu habeo ferrum, quaeso benedicas.’ Qui paululum extensa manu sancta cum calamo signans benedixit, ad librum de quo scribebat facie conversa. Quo videlicet supradicto fratre cum ferro benedicto recedente, Sanctus percunctatur dicens, ‘Quod fratri ferrum benedixi?’ Diormitius, pius ejus ministrator, ‘Pugionem,’ ait, ‘ad jugulandos tauros vel boves benedixisti.’ Qui e contra respondens infit, ‘Ferrum quod benedixi, confido in Domino meo, quia nec homini nec pecori nocebit.’ Quod Sancti firmissimum eadem hora comprobatum est verbum. Nam idem frater, vallum egressus monasterii, bovem jugulare volens, tribus firmis vicibus, et forti impulsione conatus, nec tamen potuit etiam ejus transfigere pellem. Quod monachi scientes experti, ejusdem pugionis ferrum, ignis resolutum calore, per omnia monasterii ferramenta liquefactum diviserunt illinitum; nec postea ullam potuere carnem vulnerare, illius Sancti manente benedictionis fortitudine.

De Diormitii Aegrotantis Sanitate

ALIO in tempore, Diormitius, Sancti pius minister, usque ad mortem aegrotavit: ad quem, in extremis constitutum, Sanctus visitans accessit; Christique invocato nomine, infirmi ad lectulum stans, et pro eo exorans, dixit, ‘Exorabilis mihi fias precor, Domine mi, et animam mei ministratoris pii de hujus carnis habitaculo, me non auferas superstite.’ Et hoc dicto aliquantisper conticuit. Tum proinde hanc de sacro ore profert vocem, dicens, ‘Hic meus non solum hac vice nunc non morietur puer, sed etiam post meum annis vivet multis obitum.’ Cujus haec exoratio est exaudita: nam Diormitius, statim post Sancti exaudibilem precem, plenam recuperavit salutem; per multos quoque annos post Sancti ad Dominum emigrationem supervixit.

De Finteni filii Aido in extremis positi sanitate

ALIO quoque in tempore, Sanctus quum trans Britannicum iter ageret Dorsum, quidam juvenis, unus comitum, subita molestatus aegrimonia, ad extrema usque perductus est, nomine Fintenus: pro quo commilitones Sanctum maesti rogitant ut oraret. Qui statim, eis compatiens, sanctas cum intenta oratione expandit ad coelum manus, aegrotumque benedicens, ait, ‘Hic, pro quo interpellatis, juvenculus vita vivet longa; et post omnium nostrum qui hic adsumus exitum superstes remanebit, in bona moriturus senecta.’ Quod beati viri vaticinium plene per omnia expletum est: nam idem juvenis, illius postea monasterii fundator, quod dicitur Kailli-au-inde, in bona senectute praesentem terminavit vitam.

De puero quem mortuum vir venerandus in Christi Domini nomine suscitavit

ILLO in tempore, quo sanctus Columba in Pictorum provincia per aliquot demorabatur dies, quidam cum tota plebeius familia verbum vitae per interpretatorem sancto praedicante viro, audiens credidit, credensque baptizatus est, maritus cum marita liberisque et familiaribus. Et post aliquantulum diecularum intervallum paucarum unus filiorum patrisfamilias, gravi correptus aegritudine, usque ad confinia mortis et vitae perductus est. Quem cum magi morientem vidissent, parentibus cum magna exprobratione coeperunt illudere, suosque, quasi fortiores, magnificare deos, Christianorum vero, tanquam infirmiori, Deo derogare. Quae omnia cum beato intimarentur viro, zelo suscitatus Dei, ad domum cum suis comitibus amici pergit plebeii, ubi parentes nuper defunctae prolis maestas celebrabant exequias. Quos Sanctus valde tristificatos videns, confirmans dictis compellat consolatoriis, ut nullo modo de divina omnipotentia dubitarent. Consequenterque percunctatur, dicens, ‘In quo hospitiolo corpus defuncti jacet pueri?’ Pater tum orbatus Sanctum sub maestum deducit culmen, qui statim, omnem foris exclusam relinquens catervam, solus maestificatum intrat habitaculum, ubi illico, flexis genibus, faciem ubertim lacrymis irrigans, Christum precatur Dominum; et post ingeniculationem surgens, oculos convertit ad mortuum, dicens, ‘In nomine Domini Jesu Christi resuscitare, et sta super pedes tuos.’ Cum hac Sancti honorabili voce anima ad corpus rediit, defunctusque apertis revixit oculis, cujus manum tenens apostolicus homo erexit, et in statione stabiliens, secum domum egressus deducit, et parentibus redivivum assignavit. Clamor tum populi attollitur, plangor in laetationem convertitur, Deus Christianorum glorificatur. Hoc noster Columba cum Elia et Eliseo prophetis habeat sibi commune virtutis miraculum; et cum Petro et Paulo et Ioanne apostolis partem honoris similem in defunctorum resuscitatione; et inter utrosque, hoc est, prophetarum et apostolorum coetus, honorificam coelestis patriae sedem homo propheticus et apostolicus aeternalem cum Christo, qui regnat cum Patre in unitate Spiritus Sancti per omnia saecula saeculorum.

De Broichano mago ob ancillae retentionem infirmato, et pro ejus liberatione sanato

EODEM in tempore, vir venerandus quandam a Broichano mago Scoticam postulavit servam humanitatis miseratione liberandam: quam cum ille duro valde et stolido retentaret animo, Sanctus ad eum locutus, ‘hoc profatur modo, Scito, Broichane, scito quia si mihi hanc peregrinam liberare captivam nolueris, priusquam de hac revertar provincia, citius morieris.’ Et hoc coram Brudeo rege dicens, domum egressus regiam, ad Nesam venit fluvium, de quo videlicet fluvio lapidem attollens candidum, ad comites, ‘Signate,’ ait, ‘hunc candidum lapidem, per quem Dominus in hoc gentili populo multas aegrotorum perficiet sanitates.’ Et hoc effatus verbum consequenter intulit, inquiens, ‘Nunc Broichanus fortiter concussus est, nam angelus de coelo missus, graviter illum percutiens, vitream in manu ejus, de qua bibebat, confregit in multa biberam fragmenta; ipsum vero anhelantem aegra reliquit suspiria, morti vicinum. Hoc in loco paululum expectemus binos regis nuncios, ad nos celeriter missos, ut Broichano morienti citius subveniamus: nunc Broichanus, formidabiliter correptus, ancillulam liberare est paratus.’ Adhuc Sancto haec loquente verba, ecce, sicut praedixit, duo a rege missi equites adveniunt, omniaque quae in regis munitione de Broichano, juxta Sancti vaticinium, sunt acta, enarrantes; et de poculi confractione, et de magi correptione, et de servulae parata absolutione; hocque intulerunt, dicentes, ‘Rex et ejus familiares nos ad te miserunt, ut nutricio ejus Broichano subvenias, mox morituro.’ Quibus auditis legatorum verbis, Sanctus binos de comitum numero ad regem, cum lapide a se benedicto, mittit, dicens, ‘Si in primis promiserit se Broichanus famulam liberaturum, tum deinde hic lapillus intingatur in aqua, et sic de eo bibat, et continuo salutem recuperabit: si vero renuerit refragans absolvi servam, statim morietur.’ Duo missi, verbo Sancti obsequentes, ad aulam deveniunt regiam, verba viri venerabilis regi enarrantes. Quibus intimatis regi et nutricio ejus Broichano, valde expaverunt: eademque hora liberata famula sancti legatis viri assignatur, lapis in aqua intingitur, mirumque in modum, contra naturam, lithus in aquis supernatat, quasi pomum, vel nux, nec potuit sancti benedictio viri submergi. De quo Broichanus natante bibens lapide, statim a vicina rediit morte, integramque carnis recuperavit salutem. Talis vero lapis, postea, in thesauris regis reconditus, multas in populo aegritudinum sanitates, similiter in aqua natans intinctus, Domino miserante, effecit. Mirum dictu, ab his aegrotis, quorum vitae terminus supervenerat, requisitus idem lapis nullo modo reperiri poterat. Sic et in die obitus Brudei regis quaerebatur, nec tamen in eodem loco, ubi fuerat prius reconditus, inveniebatur.

De beati viri contra Broichanum magum refragatione, et venti contrarietate

POST supra memorata peracta, quadam die Broichanus ad sanctum proloquens virum infit, ‘Dicito mihi, Columba, quo tempore proponis enavigare?’ Sanctus, ‘Tertia,’ ait, ‘die, Deo volente et vita comite, navigationem proponimus incipere.’ Broichanus e contra, ‘Non poteris,’ ait; ‘nam ego ventum tibi contrarium facere, caliginemque umbrosam superinducere possum.’ Sanctus, ‘Omnipotentia Dei,’ ait, ‘omnium dominatur, in cujus nomine nostri omnes motus, ipso gubernante, diriguntur.’ Quid plura? Sanctus die eadem, sicut corde proposuit, ad lacum Nesae fluminis longum multa prosequente caterva, venit. Magi vero gaudere tum coepere, magnam videntes superinductam caliginem, et contrarium cum tempestate flatum. Nec mirum haec interdum arte daemonum posse fieri, Deo permittente, ut etiam venti et aequora in asperius concitentur. Sic enim aliquando daemoniorum legiones sancto Germano episcopo, de Sinu Gallico, causa humanae salutis, ad Britanniam naviganti, medio in aequore occurrerant, et opponentes pericula procellas concitabant, coelum diemque tenebrararum caligine obducebant. Quae tamen omnia, sancto orante Germano, dicto citius, sedata detersa cessarunt caligine. Noster itaque Columba, videns contra se elementa concitari furentia, Christum invocat Dominum, cymbulamque ascendens, nautis haesitantibus, ipse constantior factus velum contra ventum jubet subrigi. Quo facto, omni inspectante turba, navigium flatus contra adversos mira vectum occurrit velocitate. Et post haud grande intervallum venti contrarii ad itineris ministeria cum omnium admiratione revertuntur. Et sic per totam illam diem flabris lenibus secundis flantibus, beati cymba viri optatum pervecta ad portum pulsa est. Perpendat itaque lector quantus et qualis idem vir venerandus, in quo Deus omnipotens, talibus praescriptis miraculorum virtutibus, coram plebe gentilica illustre suum manifestavit nomen.

De spontanea regiae munitionis portae subita apertione

ALIO in tempore, hoc est, in prima Sancti fatigatione itineris ad regem Brudeum, casu contigit ut idem rex, fastu elatus regio, suae munitionis, superbe agens, in primo beati adventu viri, non aperiret portas. Quod ut cognovit homo Dei, cum comitibus ad valvas portarum accedens, in primis Dominicae crucis imprimens signum, tum deinde manum pulsans contra ostia ponit; quae continuo sponte, retro retrusis fortiter seris, cum omni celeritate aperta sunt. Quibus statim apertis, Sanctus consequenter cum sociis intrat. Quo cognito, rex cum senatu valde pertimescens, domum egressus, obviam cum veneratione beato pergit viro, pacificisque verbis blande admodum compellat: et ex ea in posterum die sanctum et venerabilem virum idem regnator, suae omnibus vitae reliquis diebus, valde magna honoravit, ut decuit, honorificentia.

De ecclesiae duorum agri rivorum simili reclusione

ALIO itidem in tempore, vir beatus, aliquantis in Scotia diebus conversatus, ad visitandos fratres qui in monasterio Duum Ruris commanebant Rivulorum, ab eis invitatus, perrexit. Sed casu aliquo accidit ut eo ad ecclesiam accedente, claves non reperirentur oratorii. Cum vero Sanctus de non repertis adhuc clavibus et de obseratis foribus inter se conquirentes alios audisset, ipse ad ostium appropinquans, ‘Potens est Dominus,’ ait, ‘domum suam servis etiam sine clavibus aperire suis.’ Cum hac tum voce subito retro retrusis forti motu pessulis, sponte aperta janua, Sanctus cum omnium admiratione ecclesiam ante omnes ingreditur, et hospitaliter a fratribus susceptus, honorabiliter ab omnibus veneratur.

De quodam plebeio mendico cui sanctus sudem faciens ad jugulandas benedixit feras

ALIO in tempore quidam ad Sanctum plebeius venit pauperrimus, qui in ea habitabat regione quae Stagni litoribus Aporici est contermina. Huic ergo miserabili viro, qui unde maritam et parvulos cibaret non habebat, vir beatus petenti, miseratus, ut potuit, quandam largitus eleemosynam, ait, ‘Miselle humuncio, tolle de silva contulum vicina, et ad me ocyus defer.’ Obsecundans miser, juxta Sancti jussionem, detulit materiam; quam Sanctus excipiens in veru exacuit; quodque propria exacuminans manu, benedicens, et illi assignans inopi dixit, ‘Hoc veru diligenter custodi, quod, ut credo, nec homini, nec alicui pecori, nocere poterit, exceptis feris bestiis quoque et piscibus; et quamdiu talem habueris sudem, numquam in domo tua cervinae carnis cibatio abundans deerit.’ Quod audiens miser mendiculus, valde gavisus, domum revertitur, veruque in remotis infixit terrulae locis, quae silvestres frequentabant ferae; et vicina transacta nocte, mane primo pergit revisitare volens veru, in quo mirae magnitudinis cervum cecidisse reperit transfixum. Quid plura? Nulla, ut nobis traditum est, transire poterat dies, qua non aut cervum, aut cervam, aut aliquam reperiret in veru infixo cecidisse bestiam. Repleta quoque tota de ferinis carnibus domo, vicinis superflua vendebat, quae hospitium suae domus capere non poterat. Sed tamen diaboli invidia per sociam, ut Adam, et hunc etiam miserum invenit; quae, non quasi prudens, sed fatua, taliter ad maritum locuta est, ‘Tolle de terra veru; nam si in eo homines, aut etiam pecora, perierint, tu ipse et ego cum nostris liberis aut occidemur aut captivi ducemur.’ Ad haec maritus inquit, ‘Non ita fiet; nam sanctus vir mihi, benedicens sudem, dixit, quod numquam hominibus aut etiam pecoribus nocebit.’ Post haec verba mendicus, uxori consentiens, pergit, et tollens de terra veru, intra domum, quasi amens, illud secus parietem posuit; in quo mox domesticus ejus incidens canis disperiit. Quo pereunte, rursum marita, ‘Unus,’ ait, ‘filiorum tuorum incidet in sudem et peribit.’ Quo audito ejus verbo, maritus veru de pariete removens ad silvam reportat, et in densioribus infixit dumis, ut putabat ubi a nullo posset animante offendi. Sed postera reversus die capream in eo cecidisse et periisse reperit. Inde quoque illud removens, in fluvio qui Latine dici potest Nigra Dea, juxta ripam sub aquis abscondens infixit: quod alia revisitans die, esocem in eo mirae magnitudinis transfixum et retentum invenit; quem de flumine elevans vix solus ad domum portare poterat, veruque secum de aqua simul reportans, extrinsecus in superiore tecti affixit loco; in quo et corvus devolatus, impetu lapsus disperiit jugulatus. Quo facto, miser, fatuae conjugis consilio depravatus, veru tollens de tecto, assumpta securi, in plures concidens particulas, in ignem projecit. Et post, quasi suae paupertatis amisso non mediocri solatio, remendicare, ut meritus, coepit. Quod videlicet penuriae rerum solamen saepe superius in veru memorato dependebat, quod pro pedicis, et retibus, et omni venationis et piscationis genere servatum posset sufficere, beati viri donatum benedictione, quodque amissum miser plebeius, eo ditatus pro tempore, ipse cum tota familiola, sero licet, omnibus de cetero deplanxit reliquis diebus vitae.

De lactario utre quem salacia abstulit unda et venilia iterum repraesentavit in priore loco

ALIO in tempore, beati legatus viri, Lugaidus nomine, cognomento Laitirus, ad Scotiam jussus navigare proponens, inter navalia navis Sancti instrumenta utrem lactarium quaesitum inveniens, sub mari, congestis super eum non parvis lapidibus, madefaciendum posuit; veniensque ad Sanctum quod de utre fecit intimavit. Qui subridens inquit, ‘Uter, quem ut dicis sub undis posuisti, hac vice ut aestimo non te ad Hiberniam comitabitur. Cur,’ ait, ‘non mecum in navi comitem eum habere potero?’ Sanctus, ‘Altera,’ inquit, ‘die quod res probabit scies.’ Itaque Lugaidus mane postera die ad retrahendum de mari utrem pergit; quem tamen salacia noctu subtraxit unda. Quo non reperto, ad Sanctum reversus tristis, flexis in terram genibus, suam confessus est negligentiam. Cui Sanctus, illum consolatus, ait, ‘Noli frater pro fragilibus contristari rebus: uter quem salacia sustulit unda, ad suum locum, post tuum egressum, reportabit venilia.’ Eadem die post Lugaidi de Ioua insula emigrationem, hora transacta nona, Sanctus circumstantibus sic profatus, ait, ‘Nunc ex vobis unus ad aequor pergat; utrem, de quo Lugaidus querebatur, et quem salacia sustulerat unda, nunc venilia retrahens, in loco unde subtractus est repraesentavit.’ Quo Sancti audito verbo, quidam alacer juvenis ad oram cucurrit maris, repertumque utrem, sicut praedixerat Sanctus, cursu reversus concito reportans, valde gavisus, coram Sancto, cum omnium qui ibidem inerant admiratione, assignavit.

In his, ut saepe dictum est, binis narrationibus superius descriptis, quamlibet in parvis rebus, sude videlicet et utre, prophetia simul et virtutis miraculum comitari cernuntur.

Nunc ad alia tendamus.

De Librano Arundineti prophetatio sancti viri

ALIO in tempore, cum vir sanctus in loua conversaretur insula, homo quidam plebeius nuper sumpto clericatus habitu, de Scotia transnavigans, ad insulanum beati monasterium viri devenit. Quem cum alia die Sanctus in hospitio residem hospitantem invenisset solum, primum de patria, de gente, et causa itineris, a Sancto interrogatus; de Connachtarum regione oriundum se professus est; et ad delenda in peregrinatione peccamina longo fatigatum itinere. Cui cum Sanctus, ut de suae poenitudinis exploraret qualitate, dura et laboriosa ante oculos monasterialia proposuisset imperia; ipse consequenter ad Sanctum respondens, inquit, ‘Paratus sum ad omnia quaecunque mihi jubere volueris, quamlibet durissima, quamlibet indigna.’ Quid plura? Eadem hora omnia sua confessus peccata, leges poenitentiae, flexis in terram genibus, se impleturum promisit. Cui Sanctus, ‘Surge,’ ait, ‘et reside. Tum deinde residentem sic compellat, Septennem debebis in Ethica poenitentiam explere terra. Ego et tu usquequo numerum expleas septennalium annorum, Deo donante, victuri sumus.’ Quibus Sancti confortatus dictis, grates Deo agens, ad Sanctum, ‘Quid me,’ ait, ‘agere oportet de quodam meo falso juramento? nam ego quendam in patria commanens trucidavi homuncionem; post cujus trucidationem, quasi reus in vinculis retentus sum. Sed mihi quidam cognationalis homo ejusdem parentelae, valde opibus opulentus, subveniens, me opportune et de vinculis vinculatum absolvit, et de morte reum eripuit. Cui post absolutionem cum firma juratione promiseram me eidem omnibus meae diebus vitae serviturum. Sed post aliquot dies in servitute peractos, servire homini dedignatus, et Deo potius obsecundare malens, desertor illius carnalis domini, juramentum infringens, discessi, et ad te, Domino meum prosperante iter, perveni.’ Ad haec Sanctus, virum pro talibus valde angi videns, sicuti prius prophetans, profatur, inquiens, ‘Post septenorum, sicut tibi dictum est, expletionem annorum, diebus ad me huc quadragesimalibus venies, ut in Paschali solemnitate ad altarium accedas, et Eucharistiam sumas.’ Quid verbis immoramur? Sancti viri imperiis per omnia poenitens obsequitur peregrinus. Iisdemque diebus ad monasterium Campi missus Lunge, ibidem plene expletis in poenitentia septem annis, ad Sanctum, diebus quadragesimae, juxta ejus priorem propheticam jussionem, revertitur. Et post peractam Paschae solemnitatem, in qua jussus ad altare accessit, ad Sanctum de supra interrogans memorato venit juramento. Cui Sanctus interroganti talia vaticinans responsa profatur, ‘Tuus de quo mihi aliquando dixeras, carnalis superest dominus; paterque et mater et fratres adhuc vivunt. Nunc ergo praeparare te debes ad navigationem.’ Et inter haec verba macheram belluinis ornatam dolatis protulit dentibus, dicens, ‘Hoc accipe tecum portandum munus, quod domino pro tua redemptione offeres; sed tamen nullo modo accipiet. Habet enim bene moratam conjugem, cujus salubri obtemperans consilio, te eadem die gratis, sine pretio, libertate donabit, cingulum ex more captivi de tuis resolvens lumbis. Sed hac anxietate solutus, aliam a latere surgentem non effugies sollicitudinem: nam tui fratres undique coarctabunt te, ut tanto tempore patri debitam, sed neglectam, redintegres pietatem. Tu tamen, sine ulla haesitatione voluntati eorum obsecundans, patrem senem pie excipias confovendum. Quod onus, quamlibet tibi videatur grave, contristari non debes, quia mox depones: nam ex qua die incipies patri ministrare, alia in fine ejusdem septimanae mortuum sepelies. Sed post patris sepultionem, iterum fratres te acriter compellent, ut matri etiam debita pietatis impendas obsequia. De qua profecto compulsione tuus junior te absolvet frater; qui tua vice paratus omne pietatis opus, quod debes, pro te matri serviens reddet.’ Post haec verba supra memoratus frater, Libranus nomine, accepto munere, Sancti ditatus benedictione perrexit; et ad patriam perveniens, omnia, secundum Sancti vaticinium, invenit vere probata. Nam statim, ut pretium suae offerens libertatis ostendit domino, accipere volenti refragans uxor, ‘Ut quid nobis,’ ait, ‘hoc accipere quod sanctus pretium misit Columba? Hoc non sumus digni. Liberetur ei pius hic gratis ministrator. Magis nobis sancti viri benedictio proficiet, quam hoc quod offertur pretium.’ Audiens itaque maritus hoc maritae salubre consilium, continuo gratis liberavit servum. Qui post, juxta prophetiam Sancti, compulsus a fratribus, patrem, cui ministrare coepit, septima die mortuum sepelivit. Quo sepulto, ut et matri debite deserviret compellitur. Sed subveniente juniore fratre, sicut Sanctus praedixerat, vicem ejus adimplente, absolvitur. Qui ad fratres sic dicebat, ‘Nullo modo nos oportet fratrem in patria retentare, qui per septem annos apud sanctum Columbam in Britannia salutem exercuit animae.’ Post quae, ab omnibus quibus molestabatur, absolutus, matri et fratibus valedicens, liber reversus, ad locum qui Scotice vocitatur Daire Calgaich pervenit. Ibidemque navim sub velo a portu emigrantem inveniens, clamitans de litore rogitat ut ipsum nautae cum eis susciperent navigaturum ad Britanniam. Sed ipsi non suscipientes refutaverunt eum, quia non erant de monachis sancti Columbae. Tum deinde ad eundem venerabilem loquens virum, quamlibet longe absentem, tamen spiritu praesentem, ut mox res probavit, ‘Placetne tibi,’ ait, ‘sancte Columba, ut hi nautae, qui me tuum non suscipiunt socium, plenis velis et secundis enavigent ventis?’ In hac voce ventus, qui ante illis erat secundus, dicto citius versus est contrarius. Inter haec videntes virum eundem e regione secus flumen cursitantem, subito inter se inito consilio, ad ipsum de navi inclamitantes dicunt nautici, ‘Fortassis idcirco citius in contrarium nobis conversus est ventus quia te suscipere renuerimus. Quod si etiam nunc te ad nos in navim invitaverimus, contrarios nunc nobis flatus in secundos convertere poteris?’ His auditis, viator ad eos dixit, ‘Sanctus Columba, ad quem vado, et cui huc usque per septem annos obsecundavi, si me susceperitis, prosperum vobis ventum a Domino suo, virtute orationum, impetrare poterit.’ Quibus auditis, navim terrae approximant, ipsumque ad eos in eam invitant. Qui statim, rate ascensa, ‘In nomine Omnipotentis,’ ait, ‘cui sanctus Columba inculpabiliter servit, tensis rudentibus levate velum.’ Quo facto, continuo contraria venti flamina in secunda vertuntur, prosperaque, usque ad Britanniam plenis successit navigatio velis. Libranusque, postquam ad loca perventum est Britannica, illam deserens navim, et nautis benedicens, ad sanctum devenit Columbam in Ioua commorantem insula. Qui videlicet vir beatus, gaudenter suscipiens eum, omnia quae de eo in itinere aeta sunt, nullo alio intimante, plene narravit, et de domino, et uxoris ejus salubri consilio, quomodo ejusdem suasu liberatus est; de fratribus quoque; de morte patris, et ejus, finita septimana, sepultione; de matre, et de fratris opportuna junioris subventione; de his quae in regressu acta sunt; de vento contrario, et secundo; de verbis nautarum qui primo eum suscipere recusarunt, de promissione prosperi flatus; et de prospera, eo suscepto in navi, venti conversione. Quid plura? Omnia, quae Sanctus adimplenda prophetavit, expleta enarravit. Post haec verba viator pretium suae quod a Sancto accepit redemptionis assignavit. Cui Sanctus eadem hora vocabulum indidit, inquiens, ‘Tu Libranus vocaberis eo quod sis liber.’ Qui videlicet Libran iisdem in diebus votum monachicum devotus vovit. Et cum a sancto viro ad monasterium, in quo prius septem annis poenitens Domino servivit, remitteretur, haec ab eo prophetica de se prolata accepit verba valedicente, ‘Vita vives longa, et in bona senectute vitam terminabis praesentem. Attamen non in Britannia, sed in Scotia, resurges.’ Quod verbum audiens, flexis genibus, amare flevit. Quem Sanctus valde maestum videns, consolari coepit dicens, ‘Surge, et noles tristificari. In uno meorum morieris monasteriorum, et cum electis erit pars tua meis in regno monachis; cum quibus in resurrectionem vitae de somno mortis evigilabis.’ Qui, a Sancto accepta non mediocri consolatione, valde laetatus est, et Sancti benedictione ditatus, in pace perrexit.

Quae Sancti de eodem viro verax postea est adimpleta prophetatio. Nam cum per multos annales cyclos in monasterio Campi Lunge post sancti Columbae de mundo transitum, obedienter Domino deserviret, monachus, pro quadam monasteriali utilitate ad Scotiam missus, valde senex, statim ut de navi descendit, pergens per Campum Breg, ad monasterium devenit Roborei Campi ibidemque, hospes receptus hospitio, quadam molestatus infirmitate, septima aegrotationis die in pace ad Dominum perrexit, et inter sancti Columbae electos humatus est monachos, secundum ejus vaticinium, in vitam resurrecturus aeternam.

Has de Librano Arundineti sancti veridicas Columbae vaticinationes scripsisse sufficiat. Qui videlicet Libranus ideo Arundineti est vocitatus, quia in arundineto multis annis arundines colligendo laboraverat.

De quadam muliercula magnas et valde difficiliores parturitionis, ut Evae filia, tortiones passa

QUADAM die, Sanctus in Ioua commanens insula, a lectione surgit, et subridens dicit, ‘Nunc ad oratorium mihi properandum, ut pro quadam misellula Dominum deprecer femina, quae nunc in Hibernia nomen hujus inclamitans commemorat Columbae, in magnis parturitionis difficillimae torta punitionibus, et ideo per me a Domino de angustia absolutionem dari sibi sperat, quia et mihi est cognationalis, de meae matris parentela genitorem habens progenitum.’ Haec dicens Sanctus, illius mulierculae motus miseratione, ad ecclesiam currit, flexisque genibus pro ea Christum de homine natum exorat. Et post precationem oratorium egressus, ad fratres profatur occurrentes, inquiens, ‘Nunc propitius Dominus Iesus, de muliere progenitus, opportune miserae subveniens, eam de angustiis liberavit, et prospere prolem peperit; nec hac morietur vice.’ Eadem hora, sicuti Sanctus prophetizavit, misella femina, nomen ejus invocans, absoluta salutem recuperavit. Ita ab aliquibus postea de Scotia, et de eadem regione ubi mulier inhabitabat, transmeantibus, intimatum est.

De quodam Lugneo guberneta, cognomento Tudida, quem sua conjux odio habuerat deformem; qui in Rechrea commorabatur insula

ALIO in tempore, cum vir sanctus in Rechrea hospitaretur insula, quidam plebeius ad eum veniens, de sua querebatur uxore, quae, ut ipse dicebat, odio habens, eum ad maritalem nullo modo admittebat concubitum accedere. Quibus auditis, Sanctus, maritam advocans, in quantum potuit, eam hac de causa corripere coepit, inquiens, ‘Quare, mulier, tuam a te carnem abdicare conaris, Domino dicente, ‘Erunt duo in carne una?’ itaque caro tui conjugis tua caro est.’ Quae respondens, ‘Omnia,’ inquit, ‘quaecunque mihi praeceperis, sum parata, quamlibet sint valde laboriosa, adimplere, excepto uno, ut me nullo compellas modo in uno lecto dormire cum Lugneo. Omnem domus curam exercere non recuso, aut, si jubeas, etiam maria transire, et in aliquo puellarum monasterio permanere.’ Sanctus tum ait, ‘Non potest recte fieri quod dicis, nam adhuc viro vivente alligata es a lege viri. Quos enim Deus licite conjunxit nefas est separari.’ Et his dictis, consequenter intulit, ‘Hac in die tres, hoc est, ego et maritus, cum conjuge, jejunantes Dominum precemur.’ Illa dehinc, ‘Scio,’ ait, ‘quia tibi impossibile non erit ut ea quae vel difficilia, vel etiam impossibilia videntur, a Deo impetrata donentur.’ Quid plura? Marita eadem die cum Sancto jejunare consentit, et maritus similiter: nocteque subsequente Sanctus insomnis pro eis deprecatus est; posteraque die Sanctus maritam praesente sic compellat marito, ‘O femina, si, ut hesterna dicebas die, parata hodie es ad feminarum emigrare monasteriolum?’ Illa, ‘Nunc,’ inquit, ‘cognovi quia tua Deo de me est audita oratio; nam quem heri oderam, hodie amo; cor enim meum hac nocte praeterita, quo modo ignoro, in me immutatum est odio in amorem.’ Quid moramur? ab eadem die usque ad diem obitus, anima ejusdem maritae indissociabiliter in amore conglutinata est mariti, ut illa maritalis concubitus debita, quae prius reddere renuebat, nullo modo deinceps recusaret.

De navigatione Cormaci nepotis Lethani prophetatio beati viri

ALIO in tempore Cormacus, Christi miles, de quo in primo hujus opusculi libello breviter aliqua commemoravimus pauca, etiam secunda vice conatus est eremum in oceano quaerere. Qui postquam a terris per infinitum oceanum plenis enavigavit velis, iisdem diebus sanctus Columba, cum ultra Dorsum moraretur Britanniae, Brudeo regi, praesente Orcadum regulo, commendavit dicens, ‘Aliqui ex nostris nuper emigraverunt, desertum in pelago intransmeabili invenire optantes; qui si forte post longos circuitus Orcadas devenerint insulas, huic regulo, cujus obsides in manu tua sunt diligenter commenda, ne aliquid adversi intra terminos ejus contra eos fiat.’ Hoc vero Sanctus ita dicebat, quia in spiritu praecognovit quod post aliquot menses idem Cormacus esset ad Orcadas venturus. Quod ita postea evenit; et propter supradictam sancti viri commendationem, de morte in Orcadibus liberatus est vicina. Post aliquantum paucorum intervallum mensium, cum Sanctus in Ioua commoraretur insula, quadam die coram eo ejusdem Cormaci mentio ab aliquibus subito oboritur sermocinantibus, et taliter dicentibus, ‘Quomodo Cormaci navigatio, prosperane an non, provenit, adhuc nescitur.’ Quo audito verbo, Sanctus hac profatur voce dicens, ‘Cormacum de quo nunc loquimini hodie mox pervenientem videbitis.’ Et post quasi unius horae interventum, mirum dictu, et ecce inopinato Cormacus superveniens, oratorium cum omnium admiratione et gratiarum ingreditur actione. Et quia de hujus Cormaci secunda navigatione beati prophetationem breviter intulerimus viri, nunc et de tertia aeque propheticae ejus scientiae aliqua describenda sunt verba.

Cum idem Cormacus tertia in oceano mari fatigaretur vice, prope usque ad mortem periclitari coepit. Nam cum ejus navis a terris per quatuordecim aestei temporis dies, todidemque noctes, plenis velis, austro flante vento, ad septemtrionalis plagam coeli directo excurreret cursu, ejusmodi navigatio ultra humani excursus modum, et irremeabilis videbatur. Unde contigit, ut post decimam ejusdam quarti et decimi horam diei, quidam pene insustentabiles undique et valde formidabiles consurgerent terrores; quaedam quippe usque in id temporis invisae, mare obtegentes, occurrerant tetrae et infestae nimis bestiolae, quae horribili impetu carinam et latera, puppimque et proram ita forti feriebant percussura, ut pelliceum tectum navis penetrales putarentur penetrare posse. Quae, ut hi qui inerant ibidem postea narrarunt, prope magnitudinem ranarum, aculeis permolestae, non tamen volatiles sed natatiles erant; sed et remorum infestabant palmulas. Quibus visis, inter cetera monstra quae non hujus est temporis narrare, Cormacus cum nautis comitibus, valde turbati et pertimescentes, Deum, qui est in angustiis pius et opportunus auxiliator, illacrymati precantur. Eadem hora et sanctus noster Columba, quamlibet longe absens corpore, spiritu tamen praesens in navi cum Cormaco erat. Unde, eodem momento, personante signo, fratres ad oratorium convocans, et ecclesiam intrans, astantibus, sic, more sibi consueto, prophetizans profatur, dicens, ‘Fratres tota intentione pro Cormaco orate, qui nunc humanae discursionis limitem, immoderate navigando, excessit, nunc quasdam monstruosas, ante non visas, et pene indicibiles, patitur horrificas perturbationes. Itaque nostris commembribus in periculo intolerabili constitutis mente compati debemus fratribus, et Dominum exorare cum eis. Ecce enim nunc Cormacus cum suis nautis, faciem lacrymis ubertim irrigans, Christum intentius precatur; et nos ipsum orando adjuvemus, ut austrum flantem ventum usque hodie per quatuordecim dies, nostri miseratus, in aquilonem convertat; qui videlicet aquiloneus ventus navem Cormaci de periculis retrahat.’ Et haec dicens, flebili cum voce, flexis genibus ante altarium, omnipotentiam Dei ventorum et cunctarum gubernatricem precatur rerum. Et post orationem cito surgit, et abstergens lacrymas, gaudenter grates Deo agit dicens, ‘Nunc, fratres, nostris congratulemur, pro quibus oramus, caris: quia Dominus austrum nunc in aquilonarem convertet flatum, nostros de periculis commembres retrahentem, quos huc ad nos iterum reducet.’ Et continuo cum ejus voce auster cessavit ventus, et inspiravit aquiloneus per multos post dies: et navis Cormaci ad terras redacta est. Et pervenit Cormacus ad sanctum Columbam, et se, donante Deo, facie, in faciem, cum ingenti omnium admiratione viderant et non mediocri laetatione. Perpendat itaque lector quantus et qualis idem vir beatus, qui talem propheticam habens scientiam, ventis et oceano, Christi invocato nomine, potuit imperare.

De venerabilis viri in curru evectione absque currilium obicum communitione

ALIO in tempore, cum in Seotia per aliquot dies Sanctus conversaretur, aliquibus ecclesiasticis utilitatibus coactus, currum ab eo prius benedictum, ascendit junctum; sed non insertis primo, qua negligentia accedente nescitur, necessariis obicibus per axionum extrema foramina. Erat autem eadem diecula Columbanus filius Echudi, vir sanctus, illius monasterii fundator quod Scotia vocitatur lingua Snam-luthir, qui operam aurigae in eodem curriculo cum sancto exercebat Columba. Fuit itaque talis ejusdem agitatio diei per longa viarum spatia sine ulla rotarum humerulorumque separatione sive labefactatione, nulla, ut supra dictum est, obicum retentione vel communtione retinente. Sed sola diali sic venerando praestante gratia viro, ut currus cui insederat salubriter, absque ulla impeditione, recta incederet orbita.

Huc usque de virtutum miraculis quae per praedicabilem virum, in praesenti conversantem vita, divina operata est omnipotentia, scripsisse sufficiat. Nunc etiam quaedam de his quae post ejus de carne transitum ei a Domino donato comprobantur, pauca sunt commemoranda.

De pluvia post aliquot siccitatis menses beati ob honorem viri super sitientem, Domino donante, terram effusa

ANTE annos namque ferme quatuordecim, in his torpentibus terris valde grandis verno tempore facta est siccitas jugis et dura, in tantum ut illa Domini in Levitico coaptata populis comminatio videretur imminere, qua dicit, ‘Dabo coelum vobis desuper sicut ferrum, et terram aeneam. Consumetur incassum labor vester; nec proferet terra germen, nec arbores poma praebebunt;’ et caetera. Nos itaque haec legentes, et imminentem plagam pertimescentes, hoc inito consilio fieri consiliati sumus, ut aliqui ex nostris senioribus nuper aratum et seminatum campum cum sancti Columbae candida circumirent tunica, et libris stylo ipsius descriptis; levarentque in aere, et excuterent eandem per ter tunicam, qua etiam hora exitus ejus de carne indutus erat; et ejus aperirent libros, et legerent in Colliculo Angelorum, ubi aliquando coelestis patriae cives ad beati viri condictum visi sunt descendere. Quae postquam omnia juxta initum sunt peracta consilium, mirum dictu, eadem die coelum, in praeteritis mensibus, Martio videlicet et Aprili, nudatum nubibus, mira sub celeritate ipsis de ponto ascendentibus illico opertum est, et pluvia facta est magna, die noctuque descendens; et sitiens prius terra, satis satiata, opportune germina produxit sua, et valde laetas eodem anno segetes. Unius itaque beati commemoratio nominis viri in tunica et libris commemorata multis regionibus eadem vice et populis salubri subvenit opportunitate.

De ventorum flatibus contrariis venerabilis viri virtute orationum in secundos conversis ventos

PRAETERITORUM, nobis, quae non vidimus, talium miraculorum praesentia, quae ipsi perspeximus, fidem indubitanter confirmant. Ventorum namque fiamina contrariorum tribus nos ipsi vicibus in secunda vidimus conversa. Prima vice cum dolatae per terram pineae et roboreae traherentur longae naves, et magnae navium pariter materiae eveherentur domus; beati viri vestimenta et libros, inito consilio, super altare, cum psalmis et jejunatione, et ejus nominis invocatione, posuimus, ut a Domino ventorum prosperitatem nobis profuturam impetraret. Quod ita eidem sancto viro, Deo donante, factum est: nam ea die qua nostri nautae, omnibus praeparatis, supra memoratarum ligna materiarum proposuere scaphis per mare et curucis trahere, venti, praeteritis contrarii diebus, subito in secundos conversi sunt. Tum deinde per longas et obliquas vias tota die prosperis flatibus, Deo propitio, famulantibus, et plenis sine ulla retardatione velis, ad Iouam insulam omnis illa navalis emigratio prospere pervenit.

Secunda vero vice, cum post aliquantos intervenientes annos aliae nobiscum roboreae ab ostio fluminis Sale, duodecim curucis congregatis, materiae ad nostrum renovandum traherentur monasterium, alio die tranquillo nautis mare palmulis verrentibus, subito nobis contrarius insurgit Favonius, qui et Zephyrus ventus, in proximam tum declinamus insulam, quae Scotice vocitatur Airthrago, in ea portum ad manendum quaerentes. Sed inter haec de illa importuna venti contrarietate querimur, et quodammodo quasi accusare nostrum Columbam coepimus, dicentes, ‘Placetne tibi, Sancte, haec nobis adversa retardatio? huc usque a te, Deo propitio, aliquod nostrorum laborum praestari speravimus consolatorium adjumentum, te videlicet aestimantes alicujus esse grandis apud Deum honoris.’ His dictis, post modicum, quasi unius momenti, intervallum, mirum dictu, ecce Favonius ventus cessat contrarius, Vulturnusque flat, dicto citius, secundus. Jussi tum nautae antennas, crucis instar, et vela protensis sublevant rudentibus, prosperisque et lenibus flabris eadem die nostram appetentes insulam, sine ulla laboratione, cum illis omnibus qui navibus inerant nostris cooperatoribus, in lignorum evectione gaudentes, devehimur. Non mediocriter, quamlibet levis, illa querula nobis sancti accusatio viri profuit. Quantique et qualis est apud Dominum meriti Sanctus apparet, quem in ventorum ipse tam celeri conversione audierat.

Tertia proinde vice, cum in aesteo tempore, post Hiberniensis synodi condictum, in plebe Generis Loerni per aliquot, venti contrarietate, retardaremur dies, ad Saineam devenimus insulam; ibidemque demoratos festiva sancti Columbae nox et solemnis die nos invenit valde tristificatos, videlicet desiderantes eandem diem in Ioua facere laetificam insula. Unde sicut prius alia querebamur vice, dicentes, ‘Placetne tibi Sancte, crastinam tuae festivitatis inter plebeios et non in tua ecclesia transigere diem? facile tibi est talis in exordio diei a Domino impetrare ut contrarii in secundos vertantur venti, et in tua celebremus ecclesia tui natalis missarum solemnia.’ Post eandem transactam noctem diluculo mane consurgimus, et videntes cessasse contrarios flatus, conscensis navibus, nullo flante vento, in mare progredimur, et ecce statim post nos auster cardinalis, qui et notus, inflat. Tum proinde ovantes nautae vela subrigunt: sicque ea die talis, sine labore, nostra tam festina navigatio, et tam prospera, beato viro donante Deo, fuit, ut sicuti prius exoptavimus, post horam diei tertiam ad Iouae portum pervenientes insulae, postea manuum et pedum peracta lavatione, hora sexta ecclesiam cum fratibus intrantes, sacra missarum solemnia pariter celebraremus, in festo die in quam natalis sanctorum Columbae et Baithenei: cujus diluculo, ut supradictum est, de Sainea insula, longius sita, emigravimus. Hujus ergo praemissae narrationis testes, non bini tantum vel terni, secundum legem, sed centeni et amplius adhuc exstant.

De mortalitate

ET hoc etiam, ut aestimo, non inter minora virtutum miracula connumerandum videtur de mortalitate, quae nostris temporibus terrarum orbem bis ex parte vastaverat majore. Nam ut de ceteris taceam latioribus Europae regionibus, hoc est, Italia et ipsa Romana civitate, et Cisalpinis Galliarum provinciis, Hispanis quoque Pyrinaei montis interjectu disterminatis, oceani insulae per totum, videlicet Scotia et Britannia, binis vicibus vastatae sunt dira pestilentia, exceptis duobus populis, hoc est, Pictorum plebe et Scotorum Britanniae, inter quos utrosque Dorsi montes Britannici disterminant. Et quamvis utrorumque populorum non desint grandia peccata, quibus plerumque ad iracundiam aeternus provocatur judex; utrisque tamen huc usque, patienter ferens, ipse pepercit. Cui alii itaque haec tribuitur gratia a Deo collata, nisi sancto Columbae, cujus monasteria intra utrorumque populorum terminos fundata ab utrisque ad praesens tempus valde sunt honorificata. Sed hoc quod nunc dicturi sumus, ut arbitramur non sine gemitu audiendum est, quia sunt plerique in utrisque populis valde stolidi, qui se Sanctorum orationibus a morbis defensos nescientes, ingrato Dei patientia male abutuntur. Nos vero Deo agimus crebras grates, qui nos et in his nostris insulis, orante pro nobis venerabili patrono, a mortalitatum invasionibus defendit; et in Saxonia, regem Alfridum visitantes amicum, adhuc non cessante pestilantia, et multos hinc inde vicos devastante, ita tamen nos Dominus, et in prima post bellum Ecfridi visitatione, et in secunda, interjectis duobus annis, in tali mortalitatis medio deambulantes periculo liberavit, ut ne unus etiam de nostris comitibus moreretur, nec aliquis ex aliquo molestaretur morbo.

Hic secundus de virtutum miraculis finiendus est liber: in quo animadvertere lector debet, quod, etiam de compertis, in eo multa propter legentium evitandum praetermissa sint fastidium.

Finitur secundus liber.

HIC TERTIUS LIBER ORDITUR, DE ANGELICIS VISIONIBUS

IN Primo ex his tribus libellis libro, ut superius commemoratum est, de Propheticis Revelationibus quaedam breviter succincteque, Domino navante, descripta sunt. In Secundo superiore, de Virtutum Miraculis, quae per beatum declarata sunt virum, et quae, ut saepe dictum est, plerumque prophetationis comitatur gratia. In hoc vero Tertio, de Angelicis Apparitionibus, quae vel aliis de beato viro, vel ipsi de aliis, revelatae sunt; et de his, quae utroque, quamlibet disparili modo, hoc est, ipsi proprie et plenius, aliis vero improprie, et ex quadam parte, sunt manifestatae, hoc est extrinsecus et explorative, in iisdem tamen, vel angelorum vel coelestis visionibus lucis: quae utique talium discrepantiae visionum suis caraxatae locis inferius clarebunt. Sed nunc, ut a primordiis beati nativitatis viri easdem describere angelicas apparitiones incipiamus:

ANGELUS Domini in somnis genitrici venerabilis viri quadam nocte inter conceptum ejus et partum apparuit, eique quasi quoddam mirae pulchritudinis peplum adsistens detulit; in quo veluti universorum decorosi colores florum depicti videbantur; quodque post aliquod breve intervallum ejus de manibus reposcens abstulit; elevansque et expandens in aere dimisit vacuo. Illa vero de illo tristificata sublato, sic ad illum venerandi habitus virum, ‘Cur a me,’ ait, ‘hoc laetificum tam cito abstrahis pallium?’ Ille consequenter, ‘Idcirco,’ inquit, ‘quia hoc sagum alicujus est tam magnifici honoris, apud te diutius retinere non poteris.’ His dictis, supra memoratum peplum mulier paulatim a se elongari volando videbat, camporumque latitudinem in majus crescendo excedere, montesque et saltus majore sui mensura superare; vocemque hujuscemodi subsecutam audierat, ‘Mulier noles tristificari, viro enim cui matrimoniali es juncta foedere talem filium editura es floridum, qui quasi unus prophetarum Dei inter ipsos connumerabitur, innumerabiliumque animarum dux ad coelestem a Deo patriam est praedestinatus.’ In hac audita voce mulier expergiscitur.

De radio luminoso super dormientis ipsius pueri faciem viso

ALIA in nocte, ejusdem beati pueri nutritor, spectabilis vitae vir, presbyter Cruithnechanus, post missam ab ecclesia ad hospitiolum revertens, totam invenit domum suam clara irradiatam luce; globum quippe igneum super pueruli dormientis faciem stantem vidit. Quo viso statim intremuit, et prostrato in terram vultu valde miratus, Spiritus Sancti gratiam super sum intellexit alumnum coelitus effusam.

De angelorum apparitione sanctorum quos sanctus Brendenus beati comites viri per campum viderat commeantes

POST namque multorum intervalla temporum, cum a quodam synodo pro quibusdam veniabilibus et tam excusabilibus causis, non recte, ut post in fine claruit, sanctus excommunicaretur Columba, ad eandem contra ipsum collectam venit congregationem. Quem cum eminus appropinquantem sanctus vidisset Brendenus; illius monasterii fundator quod Scotice Birra nuncupatur, citius surgit, et inclinata facie, eum veneratus exosculatur. Quem cum aliqui illius seniores coetus seorsim ceteris redarguerent semotis, dicentes, ‘Quare coram excommunicato surgere et eum exosculari non renueris?’ taliter ad eos inquiens, ‘Si vos,’ ait, ‘videritis ea quae mihi Dominus hac in die de hoc suo, quem dehonoratis, electo manifestare non dedignatus est, nunquam excommunicassetis quem Deus non solum, secundum vestram non rectam sententiam, nullo excommunicat modo, sed etiam magis ac magis magnificat.’ Illi e contra, ‘Quomodo,’ aiunt, ‘ut dicis, ipsum glorificat Deus, quem nos non sine causa excommunicavimus, scire cupimus?’ ‘Ignicomam et valde luminosam,’ ait Brendenus, ‘columnam vidi eundem quem vos despicitis antecedentem Dei hominem. Angelos quoque sanctos per campum ejus itineris comites. Hunc itaque spernere non audeo quem populorum ducem ad vitam a Deo praeordinatum video.’ His ab eo dictis, non tantum, ultra Sanctum excommunicare non ausi, cessarunt, sed etiam valde venerati honorarunt. Hoc tamen factum est hi Teilte.

De angelo Domini quem sanctus Finnio beati viri socium itineris vidit

ALIO in tempore, vir sanctus venerandum episcopum Finnionem, suum videlicet magistrum, juvenis senem, adiit; quem cum sanctus Finnio ad se appropinquantem vidisset, angelum Domini pariter ejus comitem itineris vidit: et, ut nobis ab expertis traditur, quibusdam astantibus intimavit fratribus, inquiens, ‘Ecce nunc videatis sanctum advenientem Columbam, qui sui commeatus meruit habere socium angelum coelicolam.’ Iisdem diebus Sanctus cum duodecim commilitonibus discipulis ad Britanniam transnavigavit.

De angelo Domini qui ad sanctum Columbam in Hinba commorantem insula per visum apparuit, missus ut Aidanum in regem ordinaret

ALIO in tempore, cum vir praedicabilis in Hinba commoraretur insula, quadam nocte in extasi mentis angelum Domini ad se missum vidit, qui in manu vitreum ordinationis regum habebat librum: quem cum vir venerandus de manu angeli accepisset, ab eo jussus, legere coepit. Qui cum secundum quod ei in libro erat commendatum Aidanum in regem ordinare recusaret, quia magis Iogenanum fratrem ejus diligeret, subito angelus, extendens manum, Sanctum percussit flagello, cujus livorosum in ejus latere vestigium omnibus suae diebus permansit vitae. Hocque intulit verbum, ‘Pro certo scias,’ inquiens, ‘quia ad te a Deo missus sum cum vitreo libro, ut juxta verba quae in eo legisti, Aidanum in regnum ordines. Quod si obsecundare huic nolueris jussioni, percutiam te iterato.’ Hic itaque angelus Domini, cum per tres continuas noctes, eundem in manu vitreum habens codicem, apparuisset, eademque Domini jussa de regis ejusdem ordinatione commendasset, Sanctus, verbo obsecutus Domini, ad Iouam transnavigavit insulam, ibidemque Aidanum, iisdem adventantem diebus, in regem, sicut erat jussus, ordinavit. Et inter ordinationis verba, de filiis et nepotibus pronepotibusque ejus futura prophetizavit: imponensque manum super caput ejus, ordinans benedixit. Cummeneus Albus, in libro quem de virtutibus sancti Columbae scripsit, sic dixit quod sanctus Columba de Aidano et de posteris ejus, et de regno suo, prophetare coepit, dicens, ‘Indubitanter crede, O Aidane, quoniam nullus adversariorum tuorum tibi poterit resistere, donec prius fraudulentiam agas in me et in posteros meos. Propterea ergo tu filiis commenda ut et ipsi filiis et nepotibus et posteris suis commendent, ne per consilia mala eorum sceptrum regni hujus de manibus suis perdant. In quocunque enim tempore adversum me aut adversus cognatos meos qui sunt in Hibernia fecerint, flagellum, quod causa tui ab angelo sustinui per manum Dei super eos in magnum flagitium vertetur, et cor virorum auferetur ab eis et inimici eorum vehementer super eos confortabuntur.’ Hoc autem vaticinium temporibus nostris completum est, in bello Roth, Domnail Brecco, nepote Aidani, sine causa vastante provinciam Domnill nepotis Ainmuireg. Et a die illa usque hodie adhuc in proclivo sunt ab extraneis: quod suspiria doloris pectori incutit.

De angelorum apparitione alicujus beati Britonis animam ad coelum vehentium

ALIO in tempore cum vir sanctus in Ioua commoraretur insula, quidam de suis monachis, Brito, bonis actibus intentus, molestia correptus corporis, ad extrema perductus est. Quem cum vir venerandus in hora sui visitaret exitus, paulisper ad lectulum ejus assistens, et ei benedicens, ocyus domum egreditur, nolens videre morientem. Qui eodem momento post sancti de domu secessum viri praesentem finiit vitam. Tum vir praedicabilis, in plateola sui deambulans monasterii, porrectis ad coelum oculis, diutius valde obstupescens, admirabatur. Quidam vero frater, Aidanus nomine, filius Libir, bonae indolis et religiosus homo, qui solus de fratribus eadem adfuit hora, flexis genibus, rogare coepit ut Sanctus eidem tantae admirationis causam intimaret. Cui Sanctus, ‘Nunc sanctos angelos in aere contra adversarias potestates belligerare vidi; Christoque agonothetae gratias ago quia victores angeli animam hujus peregrini, qui primus apud nos in hac insula mortuus est, ad coelestis patriae gaudia evexerunt. Sed hoc quaeso sacramentum nemini in vita mea reveles.’

De angelorum revelata eidem sancto viro visione, qui animam alicujus Diormitii ad coelum ducebant

ALIO in tempore, quidam Hiberniensis peregrinus ad Sanctum perveniens, per aliquot apud eum menses in Ioua commanebat insula. Cui vir beatus alia die, ‘Nunc,’ ait, ‘quidam de provincialibus tuis clericis ad coelum ab angelis portatur, cujus adhuc ignoro nomen.’ Frater vero hoc audiens coepit secum de provincia perscrutari Anteriorum, qui Scotice Indairthir nuncupantur, et de illius beati hominis vocabulo; hocque consequenter intulit verbum, inquiens, ‘Alium Christi scio militonem qui sibi in eodem territorio, in quo et ego commanebam, monasteriolum construxit, nomine Diormitium.’ Cui Sanctus ait, ‘Ipse est de quo dicis, qui nunc ab angelis Dei in paradisum deductus est.’ Sed hoc etiam non negligenter adnotandum est, quod idem vir venerabilis multa sibi a Deo arcana, ab aliis celata, sacramenta, nullo modo in hominum notitiam prodi passus sit, duabus, ut ipse aliquando paucis intimaverat fratribus, causis existentibus; hoc est, ut jactantiam devitaret, et ad semetipsum interrogandum, insustentabiles turbas de se aliqua interrogare volentes, divulgata revelationum fama, non invitaret.

De angelorum contra daemones forti belligeratione, sancto in eodem bello opportune subvenientium

ALIA die, vir sanctus, in Ioua conversans insula, remotiorem ab hominibus locum, aptumque ad orationem, in saltibus quaesivit: ibidemque cum orare coepisset, subito, ut ipse postea paucis intimaverat fratribus, videt contra se nigerrimam daemonum cum ferreis verubus aciem proeliari: qui, sicuti sancto viro per Spiritum relevatum erat, monasterium ejus invadere, et multos ex fratribus iisdem volebant jugulare sudibus. Ipse vero contra tales aemulos unus homo innumeros, accepta Pauli armatura apostoli, forti conflictu dimicabat. Et ita ex majore dici parte utrinque dimicatum est, nec innumerabiles unum vincere poterant, nec eos unus de sua valebat insula repellere; donec angeli Dei, ut Sanctus post quibusdam non multis retulerat, in adminiculum affuere; quorum timore proturbati daemones loco cessere. Eademque die, Sanctus ad monasterium post daemoniorum reversus de sua insula effugationem, hoc de eisdem turmis hostilibus verbum profatur, inquiens, ‘Illi exitiabiles aemuli qui hac die de hujus terrulae, Deo propitio, regione, angelis nobis subvenientibus, ad Ethicam effugati sunt terram, ibidemque saevi invasores, fratrum monasteria invadent, et pestilentes inferent morbos, quorum molestia infestati, multi morientur.’ Quod iisdem diebus, juxta beati praescientiam viri, ita et factum est. Et post, interveniente biduo, ei revelante Spiritu, ‘Bene,’ ait, ‘Baitheneus, auxiliante Deo, dispensavit ut ejusdem ecclesiae cui, Deo auctore, praeest, in Campo Lunge, jejuniis et orationibus collectio a daemonum defendatur invasione: ubi nemo, excepto uno qui mortuus est, hac vice morietur.’ Quod ita, juxta vaticinium ejus, expletum est. Nam cum multi in ceteris ejusdem insulae monasteriis eodem morbo morerentur, nemo, nisi unus de quo Sanctus dixit, apud Baitheneum in sua est mortuus congregatione.

De angelorum apparitione quos vir Dei viderat alicujus animam, nomine Columbi, fabri ferrarii, Coilrigini cognomento, ad coelos evehere

QUIDAM faber ferrarius in mediterranea Scotiae habitabat parte, eleemosynarum operibus satis intentus, et ceteris justiciae actibus plenus. Hic, cum ad extrema in bona senectute perduceretur, supra memoratus Columbus cognominatus Coilriginus, eadem hora qua de corpore eductus est, sanctus Columba in Ioua commanens insula, paucis quibusdam se circumstantibus, sic profatus, senioribus, ‘Columbus Coilriginus,’ ait, ‘faber ferrarius, non incassum laboravit, qui de propria manuum laboratione suarum praemia, emax, felix, comparuit aeterna. Ecce enim, nunc anima ejus a sanctis vehitur angelis ad coelestis patriae gaudia. Nam quodcunque de suae artis negotiatione acquirere potuit, in egenorum eleemosynas expendit.’

De angelorum simili visione, quos vir beatus aspexerat alicujus bene moratae feminae animam ad coelum ferre

ALIO itidem in tempore, vir sanctus in loua conversans insula, quadam die, subito oculos ad coelum dirigens, haec profatus est verba, ‘Felix mulier, felix bene morata, cujus animam nunc angeli Dei ad paradisum evehunt.’ Erat autem quidam religiosus frater, Genereus nomine, Saxo, pistor, opus pistorium exercens, qui hoc audierat verbum ex ore Sancti prolatum. Eademque die mensis, eodem terminato anno, Sanctus eidem Genero, Saxoni, ‘Miram rem video,’ ait; ‘ecce, mulier de qua, te praesente, praeterito dixeram anno, nunc mariti sui religiosi cujusdam plebeii in aere obviat animae, et cum sanctis angelis contra aemulas pro ea belligerat potestates: quorum adminiculo, ejusdem homuncionis justitia suffragante, a daemonum belligerationibus erepta, ad aeternae refrigerationis locum anima ipsius est perducta.’

De angelorum apparitione sanctorum, quos sanctus Columba obvios in transitu viderat beati Brendeni animae, illius monasterii fundatoris quod scotice Birra nuncupatur

ALIA itidem die, dum vir venerandus in Ioua conversaretur insula, mane primo suum advocat saepe memoratum ministratorem Diormitium nomine, eique praecipit, inquiens, ‘Sacra celeriter Eucharistiae ministeria praeparentur. Hodie enim natalis beati Brendeni dies.’ ‘Quare,’ ait minister, ‘talia missarum solemnia hodierna praeparari praecipis? nullus enim ad nos de Scotia sancti illius viri obitus pervenit nuncius.’ ‘Vade tum,’ ait Sanctus, ‘meae obsecundare jussioni debes. Hac enim nocte praeterita vidi subito apertum coelum, angelorumque choros sancti Brendeni animae obvios descendere: quorum luminosa et incomparabili claritudine totus eadem hora illustratus est mundi orbis.’

De angelorum visione sanctorum, qui sancti Columbani episcopi, mocu Loigse, animam ad coelum evexerant

QUADAM itidem die, dum fratres, se calceantes, mane ad diversa monasterii opera ire praepararent, Sanctus e contra ea die otiari praecipit, sacraeque oblationis obsequia praeparari, et aliquam, quasi in Dominico, prandioli adjectionem fieri. ‘Meque,’ ait, ‘hodie, quamlibet indignus sim, ob venerationem illius animae quae hac in nocte inter sanctos angelorum choros vecta, ultra siderea coelorum spatia ad paradisum ascendit, sacra oportet Eucharistiae celebrare mysteria.’ Et his dictis fratres obsequuntur, et, juxta Sancti jussionem, eadem ociantur die: praeparatisque sacris, ad ecclesiam, ministeriis, quasi die solenni albati cum Sancto pergunt. Sed forte, dum inter talia cum modulatione officia illa consueta decantaretur deprecatio, in qua sancti Martini commemoratur nomen, subito Sanctus ad cantores, ejusdem onomatis ad locum pervenientes, ‘Hodie,’ ait, ‘pro sancto Columbano episcopo decantare debetis.’ Tunc omnes qui inerant fratres intellexere quod Columbanus, episcopus Lagenensis, carus Columbae amicus, ad Dominum emigraverit. Et post alicujus temporis intervallum, aliqui de Lagenica commeantes provincia ea nocte eundem obiisse nunciant episcopum qua Sancto ita revelatum est.

De angelorum apparitione qui obviam animabus sancti monachorum Comgelli descenderant

ALIO in tempore, vir venerandus, cum in Ioua conversaretur insula, quadam subitatione incitatus, signo personante, collectis fratribus, ‘Nunc,’ ait, ‘oratione monachis abbatis Comgelli auxiliemur, hac in hora in Stagno demersis Vituli; ecce enim hoc momento in aere contra adversarias belligerant potestates, animam alicujus hospitis simul cum eis demersi eripere conantes.’ Tum post lacrymosam et intentam orationem, cito ante altarium surgens, inter fratres pariter in oratione prostratos, laetificato vultu, ‘Christo,’ ait, ‘gratias agite, nunc enim sancti angeli, sancti obviantes animabus, et ipsum hospitem, ereptum a daemonum belligerationibus, quasi victoriales liberarunt belligeratores.’

De angelorum manifestatione alicujus Emchathi animae obviantum

ALIO in tempore, vir sanctus, ultra Britanniae Dorsum iter agens, secus Nisae fluminis lacum, subito inspiratus Spiritu Sancto, ad fratres pariter commeantes, ‘Properemus,’ ait, ‘sanctis obviam angelis, qui de summis coeli regionibus ad praeferendam alicujus gentilici animam emissi, nos illuc usque pervenientes expectant, ut ipsum, naturale bonum per totam vitam usque ad extremam senectutem conservantem, priusquam moriatur, opportune baptizemus.’ Et, haec dicens, sanctus senex in quantum potuit comites festinus praecedebat, donec in illum devenit agrum qui Airchart-dan nuncupatur: ibidemque quidam repertus senex, Emchatus nomine, audiens a Sancto verbum Dei praedicatum, et credens, baptizatus est, et continuo, laetus et securus, cum angelis obviantibus ei, ad Dominum commigravit. Sed et filius ejus Virolecus credens cum tota domo est baptizatus.

De angelo domini, qui alicui fratri lapso de monasterii culmine rotundi in roboreti campo opportune tam cito subvenerat

ALIO in tempore, vir sanctus, dum in turguriolo suo scribens sederet, subito ejus immutata facies, et hanc puro de pectore promit vocem, dicens, ‘Auxiliare, auxiliare.’ Duo vero fratres ad januam stantes, videlicet Colgu, filius Cellachi, et Lugneus Mocublai, causam talis subitae interrogant vocis. Quibus vir venerabilis hoc dedit responsum, inquiens, ‘Angelo Domini, qui nunc inter vos stabat, jussi ut aliqui ex fratribus de summo culmine magnae domus lapso tam cito subveniret, quae his in diebus in Roboreti Campo fabricatur.’ Hocque consequenter Sanctus intulit famen inquiens, ‘Valde admirabilis et pene indicibilis est angelici volatus pernicitas, fulgureae, ut aestimo, celeritati parilis. Nam ille coelicola, qui hinc a nobis nunc, illo viro labi incipiente, avolavit, quasi in ictu oculi, priusquam terram tangeret, subveniens, eum sublevavit; nec ullam fracturam aut laesuram ille qui cecidit sentire potuit. Quam stupenda, inquam, haec velocissima et opportuna subventio, quae, dicto citius, tantis maris et terrae interjacentibus spatiis, tam celerrime effeci potuit.’

De angelorum multitudine sanctorum visa ad beati condictum viri de coelo descendentium

ALIO itidem in tempore, quadam die, vir beatus in Ioua conversans insula, fratribus congregatis, cum ingenti animadversione, denunciavit, ad eos dicens, ‘Hodie in occidentalem nostrae campulum insulae solus exire cupio; nemo itaque ex vobis me sequatur.’ Quibus obsecundantibus, solus quidem, ut voluit, egreditur. Sed frater quidam, callidus explorator, alia means via, in cujusdam monticelli cacumine, qui eidem supereminet campulo, se occulte collocat; videlicet illius causam solitariae beati egressionis viri explorare cupiens. Quem cum idem explorator de monticelli vertice, in quodam illius campuli colliculo stantem, et expansis ad coelum manibus orantem, oculosque ad coelum elevantem conspiceret, mirum dictu, et ecce subito res miranda apparuit, quam idem supra memoratus homo, ut aestimo, non sine permissione Dei, de propioris monticelli loco, oculis etiam corporalibus aspexerat, ut nomen Sancti et ejus honorificentia, quamvis ipso nolente, ob hanc manifestatam visionem postea magis in populis devulgaretur. Nam sancti angeli, coelestis patriae cives, mira advolantes subitatione, sanctum virum orantem circumstare coeperunt, albatis induti vestibus; et post aliquam cum beato sermocinationem viro, illa coelestis caterva, quasi se exploratam sentiens, ad summa citius repedavit coelorum. Beatus et ipse vir, post angelicum condictum, reversus ad monasterium, iterum collectis fratribus, cum quadam non mediocri objurgatione inquirit quis de illis esset transgressionis obnoxius. Quibus consequenter se nescisse protestantibus, ille, conscius sui inexcusabilis transgressus, ultra non sustinens delictum celare suum, flexis genibus, in medio fratrum choro, coram Sancto, veniam supplex precatur. Quem Sanctus seorsum ducens, ingeniculanti cum grandi commendat comminatione, ut nulli hominum de illa angelica visione in diebus ejusdem beati viri aliquid etiam parvum occultum aperiret. Post egressum vero de corpore sancti viri illam coelestis coetus apparitionem fratribus cum grandi intimavit protestatione. Unde hodieque et locus illius angelici condicti rem in eo gestam suo proprio protestatur vocabulo, qui Latine potest dici Colliculus Angelorum, Scotice vero Cnoc Angel. Hinc itaque animadvertendum est, et non negligenter perscrutandum, quantae et quales ad beatum virum, in hyemalibus plerumque noctibus, insomnem, et in locis remotioribus, aliis quiescentibus, orantem, angelicae fuerint et suaves frequentationes, qua nullo modo venire in hominum notitiam potuere: quae procul dubio valde numerosae fuerunt; si etiam quaedam ex ipsis quoquo modo ab hominibus, vel in die vel noctu explorari potuerint; quae absque dubitatione paucae admodum ad earum comparationem angelicarum frequentationum, quae videlicet a nemine sciri poterant. Hoc idem similiter et de quibusdam luminosis manifestationibus annotandum, quae a paucis exploratae, inferius caraxabuntur.

De columna luminosa sancti viri de vertice ardere visa

ALIO in tempore, quatuor, ad sanctum visitandum Columbam, monasteriorem sancti fundatores de Scotia transmeantes, in Hinba eum invenerunt insula; quorum illustrium vocabula Comgellus Mocu Airidi, Cainnechus Mocu Dalon, Brendenus Mocu Alti, Cormacus Nepos Leathain. Hi uno eodemque consensu elegerunt ut sanctus Columba coram ipsis in ecclesia sacra Eucharistiae consecraret mysteria. Qui, eorum obsecundans jussioni, simul cum eis, die Dominica ex more, post Evangelii lectionem, ecclesiam ingreditur ibidemque, dum missarum sollemnia celebrarentur, sanctus Brendenus Mocu Alti, sicut post Comgello et Cainnecho intimavit, quendam criniosum igneum globum, et valde luminosum, de vertice sancti Columbae, ante altare stantis, et sacram oblationem consecrantis, tamdiu ardentem, et instar alicujus columnae sursum ascendentem, vidit, donec eadem perficerentur sacrosancta ministeria.

De Spiritus sancti descensione sive visitatione quae in eadem insula, tribus continuis diebus, totidemque noctibus, super venerabilem mansit virum

ALIO in tempore, cum sanctus vir in Hinba commanerat insula, gratia sancti spiraminis super eum abunde et incomparabiliter effusa, per triduum mirabiliter mansit, ita ut per tres dies totidemque noctes, intra obseratam et repletam coelesti claritudine domum manens, nullem ad se accedere permitteret, neque manducans neque bibens. De qua videlicet domo, immensae claritatis radii, per rimulas valvarum, et clavium foramina, erumpentes, noctu visebantur. Carmina quoque quaedam spiritalia et ante inaudita decantari ab eo audiebantur. Sed et multa quaedam, ut ipse post coram paucis admodum professus est, occulta ab exordio mundi arcana aperte manifestata videbat: Scripturarum quoque sacrarum obscura quaeque et difficillima, plana, et luce clarius aperta, mundissimi cordis oculis patebant. Baitheneumque alumnum non adesse querebatur; qui si forte adesset illo in triduo, vel de praeteritis vel de futuris deinceps saeculis ab ore viri beati quaedam plurima, ab aliis ignorata hominibus, mysteria describeret; aliquantas quoque sacrorum explanationes voluminum. Qui tamen Baitheneus, in Egea insula venti contrarietate detentus, usquequo illi trinales illius incomparabilis et honorificae visitationis dies, et totidem noctes, terminarentur, adesse non potuit.

De angelicae lucis claritudine, quam Virgnous, bonae indolis juvenis, qui post, deo auctore, huic praefuit ecclesiae, cui ego, indignus licet, deservio, super sanctum Columbam in ecclesia, fratribus hiemali nocte in cubiculis quiescentibus, descendere viderat

QUADAM hyemali nocte, supra memoratus Virgnous, in Dei amore fervens, ecclesiam, orationis studio, aliis quiescentibus, solus intrat: ibidemque in quadam exedra, quae oratorii adhaerebat parieti, devotus orabat. Et post aliquantum quasi horae intervallum unius, vir venerandus Columba eandem sacram ingreditur domum, simulque cum eo aurea lux, de summa coeli altitudine descendens, totum illud ecclesiae spatium replens. Sed et illius exedriolae separatum conclave, ubi se Virgnous, in quantum potuit, latitare conabatur, ejusdem coelestis claritas luminis, per interiorem illius cubiculi januam, quae ex minori patebat parte, erumpens, non sine aliquo formidabili repleverat terrore. Et sicut nullus aesteum et meridianum solem rectis et irreverberatis potest intueri oculis, sic et illam coelestem claritudinem ille Virgnous, qui viderat, sustinere nullo poterat modo; quia valde oculorum reverberabat aciem illa luminosa et incomparabilis effusio. Quo fulminali et il formidabili splendore viso, in tantum idem supra memoratus frater exterritus erat, ut nulla in eo virtus remaneret. Sanctus vero Columba, post non prolixam orationem, egreditur ecclesiam. Virgnoumque valde timoratum ad se crastina advocat die, hisque brevibus compellat consolatoriis verbis, ‘Bene, O filiole, ingeminans, hac praeterita nocte in conspectu Dei placuisti, oculos ad terram deprimendo, claritatis timore perterritus ejus; nam, si non ita fecisses, illa inaestimabili obcaecarentur tui luce visa oculi. Sed hoc non negligenter observare debebis, ut talem hanc lucis manifestationem nemini unquam in mea denudes vita.’

Haec itaque praedicabilis et admirabilis res, post beati viri transitum, multis, eodem Virgnouo narrante, innotuit. Cujus scilicet Virgnoui sororis filius Commanus, honorabilis presbyter, mihi Adamnano de hac supra visione caraxata aliquando, sub testificatione, enarraverat. Qui etiam enarratam ab ore ipsius Virgnoui, abbatis, et avunculi sui, ab eo in quantum potuit visam, audierat.

De alia prope simili celsae claritudinis visione

ALIA itidem nocte, quidam de fratribus, Colgius nomine, filius Aido Draigniche, de Nepotibus Fechreg, cujus in primo fecimus mentionem, casu ad januam ecclesiae, aliis dormientibus, devenit, ibidemque aliquamdiu stans orabat. Tum proinde subito totam videt ecclesiam coelesti luce repleri: quae scilicet fulguralis lux dicto citius ab ejus recessit oculis. Sanctum vero Columbam hora eadem intra ecclesiam orantem ignorabat. Postque talem subitam luminis apparitionem, valde pertimescens, domum revertitur. Postera die Sanctus, illum advocans, asperius objurgavit, inquiens, ‘De cetero praecavere debes, fili, ne, quasi explorator, coeleste lumen, quod tibi non est donatum, inspicere coneris, quia te effugiet; et ne alicui in meis diebus quod vidisti enarres.’

De alia parili divinae lucis apparitione

ALIO itidem in tempore, vir beatus cuidam suo sapientiam discenti alumno, nomine Berchano, cujus cognomentum Mesloen, non mediocriter quadam denunciavit die, inquiens, ‘Caveto, fili, ne hac sequenti nocte, juxta tuam semper consuetudinem, ad meum appropinques hospitiolum.’ Qui haec audiens, contra interdictum, ad domum beati viri, in noctis silentio, aliis quiescentibus, accessit, callideque explorans, oculos e regione ad clavium foramina posuit, aestimans scilicet, ut res probavit, aliquam intus coelestem visionem Sancto manifestari. Nam eadem hora beati viri illud hospitiolum coelestis splendore claritudinis erat repletum: quam non sustinens intueri, transgressor juvenis illico aufugit. Quem die crastina, Sanctus seorsum ducens, cum magna severitate objurgans, haec ad cum profatur verba, dicens, ‘Hac in nocte, fili, coram Deo peccasti, nam tuae infitialis explorationem calliditatis a Spiritu Sancto celari vel abscondi posso inaniter putasti. Nonne ad mei ostium hospitioli te illa in hora appropinquantem et inde redeuntem vidi? et nisi ego eodem momento pro te orarem, ibidem ante januam, aut cadens morereris, aut tui de suis foraminibus oculi eruerentur. Sed tibi hac vice propter me Dominus pepercit. Et hoc scito, quod in tua Hibernili patria luxuriose vivens, exprobrationem facies tua omnibus patietur diebus vitae tuae. Hoc tamen a Domino orans impetravi, ut quia noster sis alumnus, lacrymosam ante exitum agas poenitudinem, et a Deo misericordiam consequaris.’ Quae omnia, secundum verbum beati viri, ita ei postea contigerunt, sicuti de eo prophetata sunt.

De alia angelorum sancto manifestata viro apparitione; quos sanctae ejus animae obviare incipientes quasi mox de corpore viderat migraturae

ALIO in tempore, dum vir beatus in Ioua commaneret insula, quadam die sancta facies ejus subita mirifica et laetifica hilaritate effloruit, oculosque ad coelum elevans, incomparabili repletus gaudio, valde laetificabatur. Tum post modicum alicujus momentioli intervallum, illa sapida et suavis laetificatio in maestam convertitur tristificationem. Duo vero viri, qui eadem hora ejus turgurioli ad januam stabant, quod in eminentiore loco erat fabricatum, et ipsi cum eo valde tristificati, quorum unus Lugneus erat Mocublai, alter vero Pilu nuncupabatur, Saxo, causam ipsius subitae laetationis inquirunt, et illius subsequentis maestitiae. Ad quos Sanctus sie profatur, ‘Ite in pace, nec illius laetaminis causam, nec etiam tristificationis, a me nunc inquiratis manifestari.’ Quo audito, illacrymati, ingeniculantes, prostratis in terra vultibus, suppliciter rogant, scire volentes aliquid de illa re quae hora eadem Sancto erat revelata. Quos valde tristificatos videns, ‘Quia vos,’ ait, ‘amo, tristificari nolo. Promittere prius debetis ne ulli hominum sacramentum quod inquiritis in vita mea prodatis.’ Qui continuo, secundum ejus commendationem, prompte promiserunt. Et post talem promissionem vir venerandus sic ad eos proloquitur, ‘Usque in hunc,’ inquiens, ‘praesentem diem, meae in Britannia peregrinationis terdeni completi sunt anni. Interea multis ante diebus a Domino meo devote postulavi, ut in fine tricesimi hujus praesentis anni me de meo absolveret incolatu, et ad coelestem patriam illico advocaret. Et haec fuit mei causa laetaminis, de qua vos me maesti interrogatis. Angelos enim sanctos de excelso vidi missos throno ad meam de carne animam obvios educendam. Sed ecce nunc, subito retardati, ultra nostrae fretum insulae stant in rupe, scilicet volentes ad me de corpore advocandum appropiare. Sed propius accedere non permittuntur, mox ad coelorum summa repedaturi; quia Dominus quod mihi totis viribus roganti donavit, ut hac in die ad ipsum de mundo transirem, multarum magis ecclesiarum pro me orationes exaudiens, dicto citius immutavit. Quibus scilicet ecclesiis exorantibus sic a Domino donatum est, ut, quamlibet contra meam voluntatem, quatuor ab hac die mihi in carne manenti superaddantur anni. Haec talis mihi maesta retardatio hodiernae tristificationis non immerito causa fuit. Quibus videlicet quatuor futuris, Deo propitio, terminatis in hac vita annis, subita emigratione, nulla praecedente corporis molestia, cum sanctis mihi obviaturis illo in tempore angelis, ad Dominum laetus emigrabo.’ Secundum haec verba, vir venerabilis, quae non sine magno gemitu et maerore, ut traditur, necnon et ingenti lacrimabilitate, prolocutus est, quatuor postea annis in carne mansit.

De transitu ad dominum sancti nostri patroni Columbae

ANNORUM supra quatuor memoratorum termino jam appropinquante, post quorum completionem, finem praesentis vitae veridicus praesagator sibi futurum fore multo ante praesciebat tempore, quadam die, mense Maio, sicut in priore secundo scripsimus libro, ad visitandos operarios fratres senex senio fessus, plaustro vectus, pergit. Ad quos, in occidua insulae Iouae laborantes parte, sic ea die exorsus est loqui, dicens, ‘In Paschali solemnitate nuper Aprili peracta mense, desiderio desideravi ad Christum Dominum, sicut et mihi ab eo concessum erat, si maluissem, emigare. Sed ne vobis laetitiae festivitas in tristitiam verteretur, diem meae de mundo emigrationis paulo diutius protelari malui.’ His ab eo maestis monachi familiares auditis interim dictis valde tristificati sunt: quos in quantum poterat verbis coepit consolatoriis laetificare. Quibus finitis, ut erat in vehiculo sedens, ad orientem suam convertens faciem, insulam cum insulanis benedixit habitatoribus; ex qua die, ut in supra memorato caraxatum est libello, viperarum venena trisulcarum linguarum usque in hodiernum diem, nullo modo aut homini aut pecori nocere potuere. Post ejusdem benedictionis verba Sanctus ad suum revehitur monasterium.

Tum proinde, paucis diebus transactis, dum missarum solemnia, ex more, Dominica celebrarentur die, subito, sursum elevatis oculis, facies venerabilis viri florido respersa rubore videtur: quia, sicut scriptum est, 'Corde laetante vultus floret.' Eadem namque hora angelum Domini supra volitantem solus vidit intra ipsius oratorii parietes: et quia sanctorum angelorum amabilis et tranquillus aspectus gaudium et exultationem electorum pectoribus infundit, haec fuit illius subitae causa laetitiae beato infusa viro. De qua scilicet causa inspiratae laetationis, cum qui inerant ibidem praesentes inquirerent, hoc eis Sanctus responsum, sursum respiciens, dedit, ‘Mira et incomparabilis angelicae subtilitas naturae. Ecce enim angelus Domini, ad repetendum aliquod Deo carum missus depositum, nos desuper intra ecclesiam aspiciens et benedicens, rursum per parasticiam ecclesiae reversus, nulla talis vestigia exitus reliquit.’ Haec Sanctus. Sed tamen de qualitate illius depositi ad quod missus est angelus requirendum nemo de circumstantibus recognoscere potuit. Noster vero patronus sanctum, propriam a Deo sibi commendatam animam, depositum nuncupavit. Quae, sicuti inferius narrabitur, alia, senis intervenientibus continuis diebus, Dominica nocte ad Dominum emigravit.

VIR itaque venerabilis in fine ejusdem hebdomadis, hoc est die sabbati, ipse et ejus pius minister Diormitius ad proximum pergunt benedicendum horreum. Quod intrans Sanctus cum benedixisset, et duos in eo frugum sequestratos acervos, hoc intulit verbum cum gratiarum actione, inquiens, ‘Valde congratulor meis familiaribus monachis, quia hoc etiam anno, si quoquam a vobis emigrare me oportuerit, annuum sufficientem habebitis.’ Quo audito verbo Diormitius minister tristificari coepit, et sic dicere, ‘Hujus anni tempore, pater, saepius nos contristas, quia de tuo transitu crebro commemoras.’ Cui Sanctus hoc dedit responsum, ‘Aliquem arcanum habeo sermusculum, quem, si mihi firmiter promiseris, nemini ante meum denudare obitum, de meo tibi egressu aliquid manifestius intimare potero.’ Quam cum talem minister promissionem, juxta voluntatem Sancti flexis, genibus, terminasset, vir venerandus consequenter sic profatur, ‘Haec in sacris voluminibus dies Sabbatum nuncupatur, quod interpretatur requies. Et mihi vere est sabbatum haec hodierna, quia hujus praesentis laboriosae vitae mihi ultima est, in qua post meas laborationum molestias sabbatizo; et hac sequenti media venerabili Dominica nocte, secundum eloquia Scripturarum, patrum gradiar viam. Jam enim Dominus meus Jesus Christus me invitare dignatur; ad quem, inquam, hac mediante nocte, ipso me invitante, emigrabo. Sic enim mihi ab ipso Domino revelatum est.’ Haec maesta minister audiens verba, coepit amare flere. Quem Sanctus in quantum potuit consolari conabatur.

Post haec Sanctus horreum egreditur, et ad monasterium revertens, media residet via, in quo loco postea crux, molari infixa lapidi hodieque stans, in margine cernitur viae. Dumque ibidem Sanctus, ut praefatus sum, senio fessus, paululum sedens, requiesceret, ecce albus occurit caballus, obediens servitor, qui sciliet lactaria bocetum inter et monasterium vascula gestare consueverat. Hic ad Sanctum accedens, mirum dictu, caput in sinu ejus ponens, ut credo inspirante Deo, cui omne animal rerum sapit sensu quo jusserit ipse Creator, dominum a se suum mox emigraturum, et ipsum ultra non visurum sciens, coepit plangere, ubertimque, quasi homo, lacrymas in gremium Sancti fundere, et valde spumans flere. Quod videns minister, coepit illum flebilem repellere lamentatorem: sed Sanctus prohibuit eum, dicens, ‘Sine hunc, sine nostri amatorem, ut in hunc meum sinum fletus effundat amarissimi plangoris. Ecce tu, homo cum sis, et rationalem animam habeas, nullo modo scire de meo exitu potuisti, nisi quod tibi ego ipse nuper manifestavi: huic vero bruto et irrationali animanti, quoque modo ipse Conditor voluit, egressurum a se dominum manifeste revelavit.’ Et haec dicens maestum a se revertentem equum benedixit ministratorem.

Et inde egrediens, et monticellum monasterio supereminentem ascendens, in vertice ejus paululum stetit, et stans, ambas elevans palmas, suum benedixit coenobium, inquiens, ‘Huic loco, quamlibet angusto et vili, non tantum Scotorum reges, cum populis, sed etiam barbararum et exterarum gentium regnatores, cum plebibus sibi subjectis, grandem et non mediocrem conferent honorem: a Sanctis quoque etiam aliarum ecclesiarum noli mediocris veneratio conferetur.’

Post haec verba, de illo descendens monticellulo, et ad monasterium revertens, sedebat in tugurio Psalterium scribens; et ad illum tricesimi tertii psalmi versiculum perveniens ubi scribitur, 'Inquirentes autem Dominum non deficient omni bono', ‘Hic,’ ait, ‘in fine cessandum est paginae; quae vero sequuntur Baitheneus scribat.’ Sancto convenienter congruit decessori novissimus versiculus quem scripserat, cui nunquam bona deficient aeterna: successori vero sequens patri, spiritalium doctori filiorum, ‘Venite, filii, audite me, timorem Domini docebo vos,’ congruenter convenit; qui, sicut decessor commendavit, non solum ei docendo, sed etiam scribendo, successit.

Post talem superius memoratum terminatae versum perscriptum paginae, Sanctus ad vespertinalem Dominicae noctis missam ingreditur ecclesiam: qua continuo consummata, ad hospitiolum revertens, in lectulo residet pernox; ubi pro stramine nudam habebat petram, et pro pulvillo lapidem, qui hodieque quasi quidam juxta sepulcrum ejus titulus stat monumenti. Ibidem itaque residens, ultima ad fratres mandata, solo audiente ministro, commendat, inquiens, ‘Haec vobis, O filioli, novissima commendo verba, ut inter vos mutuam et non fictam habeatis charitatem, cum pace: et si ita, juxta sanctorum exempla patrum, observaveritis, Deus, confortator bonorum, vobis auxiliabitur, et ego, cum ipso manens, pro vobis interpellabo; et non tantum praesentis vitae necessaria ab eo sufficienter administrabuntur, sed etiam aeternalium bonorum praemia, divinorum observatoribus praeparata, tribuentur.’ Hucusque extrema venerabilis patroni verba, quasi de hac tediali peregrinatione ad coelestem patriam transmeantis, brevi textu narrata deducta sunt.

POST quae, felici appropinquante novissima paulisper hora, Sanctus conticuit. Tum proinde media nocte pulsata personante clocca, festinus surgens, ad ecclesiam pergit, citiorque ceteris currens, solus introgressus juxta altare flexis in oratione genibus recumbit; Diormitius minister, tardius prosecutus, eodem momento eminus totam intrinsecus ecclesiam angelica luce erga Sanctum repleri videt: quo ad januam approppinquante, eadem lux visa ocius recessit: quam etiam alii de fratribus pauci, et ipsi eminus astantes, viderant. Diormitius ergo, ecclesiam ingrediens, flebili ingeminat voce, ‘Ubi es, Pater?’ Et necdum allatis fratrum lucernis, per tenebras palpans, Sanctum ante altarium recubantem invenit: quem paululum erigens, et juxta sedens, sanctum in suo gremio posuit caput. Et inter haec coetus monachorum cum luminaribus accurrens, patre viso moriente, coepit plangere. Et, ut ab aliquibus qui praesentes inerant didicimus, Sanctus, necdum egrediente anima, apertis sursum oculis, ad utrumque latus cum mira vultus hilaritate et laetitia circumspiciebat; sanctos scilicet obvios intuens angelos. Diormitius tum sanctam sublevat ad benedicendum Sancti monachorum chorum dexteram manum. Sed et ipse venerabilis pater, in quantum poterat, simul suam movebat manum, ut videlicet quod voce in egressu non valebat animae, etiam motu manus fratres videretur benedicere. Et post sanctam benedietionem taliter significatam, continuo spiritum exhalavit. Quo tabernaculum corporis gresso, facies rubens, et mirum in modum angelica visione exhilarata, in tantum remansit, ut non quasi mortui, sed dormientis videretur viventis. Tota interim personabat maestis plangoribus ecclesia.

SED non praetereundum videtur quod eadem hora beatae transitus anirnae, cuidam Hiberniensi Sancto revelatum est. In illo namque monasterio quod Scotica nominatur lingua Cloni-finchoil, quidam homo erat sanctus, senex Christi miles, qui Lugudius vocitabatur, filius Tailchani, justus et sapiens. Hic itaque primo mane cuidam aeque Christiano militi, Fergnouo nomine, suam enarravit visionem, cum ingenti gemitu, dicens, ‘Hac praeterita nocte media sanctus Columba, multarum columna ecclesiarum, ad Dominum transiit, et in hora beati exitus ejus Iouam insulam, ad quam corpore numquam perveni, totam angelorum claritudine in spiritu vidi irradiatam, totaque spatia aeris usque ad aethera coelorum, eorundem angelorum claritate illustrata; qui ad sanctam ipsius animam perferendam, de coelis missi, descenderunt innumeri. Altisona quoque carminalia, et valde suavia audivi angelicorum coetuum cantica eodem momento egressionis inter angelicos sanctae ipsius animae ascendentes choros.’ Hanc angelicam manifestationem Virgnous, ut praedictum est, qui ab ore sancti illius senis cui revelata erat, indubitanter didicerat, iisdem diebus de Scotiae remigans, Hinba in insula reliquis diebus vitae suae permanens, sancti Columbae monachis saepius enarrabat. Qui videlicet Virgnous, post multos in subjectione inter fratres irreprehensibiliter expletos annos, alios duodecim in loco anachoretarum in Muirbulcmar vitam ducens anachoreticam, Christi victor miles, explevit. Hanc praedictam visionem, non solum paginis inscriptam reperimus, sed et ab aliquibus expertis senioribus, quibus ipse Virgnous retulerat, sine ullo didicimus cunctamine.

Eadem quoque hora aliam visionem, aliter revelatam, unus ex eis qui viderant, Christi miles, valde senex, cujus nomen etiam potest dici Ferreolus, Scotice vero Ernene, gente Mocufirroide, qui inter aliorum sancti Columbae monachorum reliquias, et ipse sanctus monachus, in Dorso Tomme sepultus, cum sanctis resurrectionem expectat, mihi Adamnano, illo juveni in tempore, cum grandi retulerat testificatione, dicens, ‘Illa in nocte qua sanctus Columba de terra ad coelos felici et beato fine transiit, ego et alii mecum viri laborantes in captura piscium in valle piscosi fluminis Fendae, subito totum aerei illustratum coeli spatium vidimus. Cujus miraculi subitatione permoti, oculos ad orientem elevatos convertimus, et ecce, quasi quaedam pergrandis ignea apparuit columna, quae in illa nocte media sursum ascendens ita nobis videbatur mundum illustrare totum, sicuti aesteus et meridianus sol, et postquam illa penetravit columna coelum, quasi post occasum solis, tenebrae succedunt. Hujus itaque claritudinem luminosae et praedicabilis columnae, non tantum nos, qui simul in eodem loco ineramus, cum ingenti admiratione vidimus, sed et alii multi piscatores, qui sparsim per diversas fluminales piscinas ejusdem fluminis piscabantur, sicut nobis post retulerant, simili apparitione visa, magno pavore sunt perculsi.’ Harum igitur trium miracula visionum eadem transitus hora venerandi apparentium patroni, aeternos ei a Domino collatos protestantur honores. Ad propositum revertamur.

INTEREA post sanctae egressum animae, hymnis matutinalibus terminatis, sacrum corpus de ecclesia ad hospitium, unde paulo ante vivens venerat, cum canora fratrum reportatur psalmodia, honesteque ternis diebus et totidem noctibus honorabiles rite explentur exequiae. Quibus in Dei sapidis laudibus terminatis, sancti et beati patroni venerabile corpus, mundis involutum sindonibus, et praeparata positum in ratabusta, debita humatur cum veneratione, in luminosa et aeternali resurrecturum claritudine.

De supra memoratis ergo tribus illis exequiarum diebus more peractis ecclesiastico, quod nobis ab expertis traditum est, hujus prope finem enarrabitur libri. Quidam namque aliquando unus de fratribus coram venerabili viro simpliciter loquens, ‘Ad celebrandas,’ ait ad Sanctum, ‘tuas, post tuum obitum exequias, totus harum provinciarum populus hanc Iouam remigans replebit insulam.’ Quod verbum audiens Sanctus consequenter ait, ‘O mi filiole, non ut loqueris sic res probabit, nam promiscuum populi vulgus nullo modo ad meas poterit exequias venire; mei soli familiares monachi mea sepulcralia complebunt, et exequialia honestabunt officia.’ Quod verbum ejus propheticum, statim post transitum ipsius, omnipotentia Dei adimpleri fecit: nam per tres illas exequiales dies et noctes, grandis sine pluvia facta est ventosa tempestas, qua fortiter prohibente, nullus hinc inde navicella vectus transfretare poterat. Et post consummatam beati sepultionem viri continuo tempestate sedata, et cessante vento, totum tranquillatum est aequor.

Perpendat itaque lector quanti et qualis apud Deum praedicabilis patronus honoris habeatur, cui aliquando in carne mortali conversanti Deo dignante, oranti, tempestates sedatae sunt, et maria tranquillata; et rursus, quando necesse habuit, supra memorata occasione, orta flamina ventorum, et ventosa, cum voluit, concita sunt aequora, quae subsequenter, ut superius dictum est, expletis ejus sepulturae ministeriis, in magnam conversa sunt tranquillitatem.

Hic itaque nostro praedicabili patrono vitae terminus fuit, ista meritorum exordia; qui, secundum sententias Scripturarum, aeternis comes triumphis, Patribus additus, Apostolis et Prophetis consertus, numero aggregatus albatorum millium Agnino in sanguine suas Sanctorum qui laverunt stolas, Agnum ductorem comitatur, virgo immaculatus, ab omni integer labe, ipso Domino nostro Jesu Christo dignante: cui est cum Patre honor, virtus, laus, gloria, et imperium sempiternum in unitate Spiritus Sancti, per omnia saecula saeculorum.

POST horum trinalium lectionem libellorum, quisque diligens annotet lector quanti et qualis meriti sanctus saepe supra memoratus praesul venerandus, quantae et qualis apud Deum honorificentiae fuerit aestimatus, quantae et quales angelicae ad ipsum, et luminosae frequentationes, fuerint; quanta in eo prophetalis gratia, quanta dialium efficientia virtutum; quanta et quam frequens eum divini luminis claritudo in carne mortali adhuc commorantem circumfulserit; quae, etiam post egressum animae de tabernaculo corporis almissimae, sicuti quibusdam electis ostensum habetur compertum, locum in quo ipsius sancta pausant ossa usque hodie eadem coelestis claritas frequentare non cessat, et sanctorum frequens visitatio angelorum. Et haec etiam eidem beatae memoriae viro a Deo non mediocris est collata gratia, qua nomen ejus non tantum per totam nostram Scotiam, et omnium totius orbis insularum maximam Britanniam, clare divulgari promeruit, in hac parva et extrema oceani Britannici commoratus insula; sed etiam ad trigonam usque Hispaniam, et Gallias, et ultra Alpes Peninas Italiam sitam pervenire, ipsam quoque Romanam civitatem, quae caput est omnium civitatum. Tantus et talis honor noscibilis eidem Sancto inter ceterae divinae donationis munera condonatus scitur a Deo, qui se diligentes amat, et eos qui eum sapidis magnificant laudibus magis ac magis glorificans, immensis sublimat honoribus, qui est benedictus in saecula. Amen.

Obsecro eos quicunque voluerint hos describere libellos, immo potius adjuro per Christum, judicem saeculorum, ut postquam diligenter descripserint, conferant, et emendent cum omni diligentia, ad exemplar unde caraxerunt, et hanc quoque adjurationem hoc in loco subscribant. Quicunque hos virtutum libellos Columbae legerit, pro me Dorbbeneo Dominum deprecetur, ut vitam post mortem aeternam possideam.