]>
The Death-Tales of the Ulster Heroes
An electronic edition
unknown
Kuno Meyer
Electronic edition compiled by
Beatrix Färber
Proof corrections by
Hilary Lavelle and Beatrix Färber
University College, Cork
The HEA via the LDT Project and PRTLI 4
First draft, revised and corrected.
9590
CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University
College, Cork
College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt
2010
CELT online at University College, Cork, Ireland.
G301037
Available with prior consent of the CELT programme for purposes of academic research and teaching only. This book is available for purchase from the Dublin Institute for Advanced Studies (School of Celtic Studies).
Manuscript sources: Death of Conchobar
Dublin, Royal Irish Academy, MS C I 2, f 5va–8rb.
Dublin, Royal Irish Academy, 23 N 10, p 16.
Dublin, Royal Irish Academy, MS 23 O 48 (Liber Flavus Fergusiorum), vol. II, f 52ra–b.
Dublin, Royal Irish Academy, MS 1223 (olim Stowe MS, D. 4. 2), f 54a3.
Dublin, Royal Irish Academy, 23 B 21, p 176.
Dublin, Royal Irish Academy, 23 G 21, p 142.
Dublin, Trinity College, MS H 2 18 (cat. 1339) (Book of Leinster or Leabhar Laigneach, formerly Leabhar na Núachonbála), p 123b–124b. For the edition, Meyer used the Facsimile.
Edinburgh, National Library of Scotland, MS V, f 7v–8r.
Edinburgh, National Library of Scotland, MS XL, p 1–3.
Manuscript sources: Death of Lóegaire Búadach
Edinburgh, National Library of Scotland, MS XL, I, f 4v–5r.
Dublin, Royal Irish Academy, 23 B 21, p 176.
Dublin, Royal Irish Academy, 23 G 21, p 142.
Manuscript sources: Death of Celtchar mac Uthechair
Edinburgh, National Library of Scotland, MS XL, I, f 5r–6r (Meyer p 9).
Dublin, Trinity College, MS H 218 (cat. 1339) (Book of Leinster or Leabhar Laigneach, formerly Leabhar na Núachongbála), p 118b (2nd part missing).
Manuscript sources: Death of Fergus mac Róich
Edinburgh, National Library of Scotland, MS XL, I, f 3r–3v.
Manuscript sources: Death of Cet mac Mágach
Edinburgh, National Library of Scotland, MS XL, I, f 4r–4v.
(=G) Dublin, Royal Irish Academy, 23 G 21, p 140.
(=B) Dublin, Royal Irish Academy, 23 B 21, p 174.
Literature
Henri d'Arbois de Jubainville (ed.), Essai d'un Catalogue de la littérature épique de l'Irlande (Paris 1883).
Kuno Meyer, 'The Edinburgh Gaelic manuscript XL', Celtic Magazine 12 (1887) 203–18.
Kuno Meyer, 'Goire Conaill Chernaig i Crúachain ocus aided Ailella ocus Conaill Chernaig' ['The Cherishing of Conall Cernach in Cruachan, and the Death of Ailill and of Conall Cernach'], Zeitschrift für celtische Philologie 1 (1897) 102–111.
Whitley Stokes, 'Tidings of Conchobar mac Nessa', Ériu 4, pt. 1 (1908) 19–39.
Rudolf Thurneysen, Die irische Helden- und Königsage bis zum siebzehnten Jahrhundert. Teil I und II. Halle/Saale 1921.
Proinsias Mac Cana, The Learned Tales of Medieval Ireland. (Dublin: DIAS 1980).
Ruth P.M. Lehmann, 'Death and Vengeance in the Ulster Cycle', Zeitschrift für celtische Philologie 43 (1989)1–10.
Johan Corthals, 'The Retoiric in Aided Chonchobuir', Ériu 40 (1989) 41–59.
Seán Duffy (ed.), Medieval Ireland: An Encyclopedia (Routledge Encyclopedias of the Middle Ages) (London 2004).
John T. Koch (ed.), Celtic culture: a historical encyclopedia (Santa Barbara 2005).
The edition used in the digital edition
The Death-Tales of the Ulster Heroes
Kuno Meyer
First edition
vii + 35 pp., v-vii Preface, 1-42 Text and Translation, 43-45 Notes, 46 Index Nominum, 47 Index Locorum, 48-52 Glossary, 53 Further Addenda and Corrigenda.
Royal Irish Academy
Dublin
1906
Todd Lecture Series
14
CELT: Corpus of Electronic Texts
The present text represents the editor's preface (v-vii), introduction (2-3) and even pages 4–42 of the translation. The editor's addenda and corrigenda have been integrated.
Text has been checked and proofread twice, all corrections and supplied text being tagged. Expansions are marked ex. Footnotes are incorporated and numbered sequentially.
The electronic text represents the printed text.
When a hyphenated word (hard or soft) crosses a line break, the break is marked after the completion of the hyphenated word. There are no instances of hyphenated words crossing a page break.
div0=the group of tales; div1=the section comprising one or more versions of the tale; div2=the individual (version of a) tale; paragraphs are marked p. Poems are treated as embedded texts, with stanzas marked lg and metrical lines tagged l.
Names of persons (given names), places and group names are not tagged. Direct speech is rendered q; except where it cannot be nested within or outside the apparatus; then it is rendered '.
By unknown scribes in medieval monastic scriptoria.600-900
The text is in Old and Middle Irish.
The editor's preface and introduction, and some footnotes are in English.
Some words and phrases are in Latin.
Death of Conchobar
Aided Chonchobuir
Death of Lóegaire Búadach
Aided Lóegairi Búadaig
Death of Celtchar mac Uthechair
Aided Cheltchair maic Uthechair
Death of Fergus mac Róich
Aided Fergusa maic Róich
Death of Cet mac Mágach
Aided Cheit maic Mágach
prose
medieval
2010-10-07
Beatrix Färber
ed.
- Footnotes, addenda and corrigenda added. Header modified. File re-parsed, SGML and HTML versions created.
2010-10-06
Beatrix Färber
ed.
- File proofed to end (2); file parsed.
2010-10-04
Beatrix Färber
ed.
- Header created, file proofed (2) to p. 20; structural and content markup added.
2010-08-13
Beatrix Färber
data capture
- Editor's preface and introduction scanned and proofed.
2006-07
Hilary Lavelle
ed.
- Text proof-read (1).
2006
Data capture company
text capture
- Irish text scanned and basic XML markup applied.
Preface
It is a remarkable accident that, except in one instance, so very few copies of the death-tales of the chief warriors attached to King Conchobar's court at Emain Macha should have come down to us. Indeed, if it were not for one comparatively late manuscript now preserved outside Ireland, in the Advocates' Library, Edinburgh, we should have to rely for our knowledge of most of these stories almost entirely on Keating's
History of Ireland. Under these circumstances it has seemed to me that I could hardly render a better service to Irish studies than to preserve these stories, by transcribing and publishing them, from the accidents and the natural decay to which they are exposed as long as they exist in a single manuscript copy only.
In the well-known list of Irish tales preserved in the Book of Leinster and elsewhere, under the title oitte, i.e. tragical or violent deaths
, eight death-stories of Ulster heroes are enumerated as follows: the deaths of Cúchulinn, of Conall (i.e. Conall Cernach), of Celtchar, of Blái the Hospitaller, of Lóegaire, of Fergus (mac Róich), of King Conchobar himself, and of Fiamain.
The
Death of Cúchulinn forms an episode in the story called
Brislech Mór Maige Murthemne; and extracts from the version in the
Book of Leinster have been edited and translated by
Whitley Stokes, in the
Revue Celtique, vol. III., p. 175 ff. It is curious that, apart from this twelfth-century version, we have no copies older than the eighteenth century. These modern copies are enumerated by
Prof. D'Arbois de Jubainville in his
Catalogue de la Littérature Épique de l'Irlande, p. 15. The
Death of Conall Cernach is told in a tale, the full title
of which is
The Cherishing of Conall Cernach in Cruachan, and the Death of Ailill and of Conall Cernach. It has been edited and translated by me, from the only two existing manuscripts, in the first volume of the
Zeitschrift für celtische Philologie, p. 102 ff.
The Death of Celtchar son of Uthechar is found in a very fragmentary and illegible condition in the
Book of Leinster, p. 118b. Fortunately there exists a second complete copy in the
Edinburgh MS. xl, pp. 9–11.
For a full account of the contents of this manuscript, one of the most valuable in the Edinburgh collection, see my article in the Celtic Magazine for 1887, pp. 208–218. It has not hitherto been edited or translated.
The
Death of Blái the Hospitaller has been preserved only in the
Edinburgh MS., where it occupies pp. 11–13. It is here for the first time edited and translated.
Of the
Death of Lóegaire Búadach we have only one ancient copy, again in the
Edinburgh MS., pp. 8–9, hitherto unpublished. There is a shorter and later version, which is practically that of
Keating's
History, contained in two eighteenth-century mss. in the Royal Irish Academy, numbered 23. B. 21, p. 176, and 23. G. 21, p. 142, respectively. Copies of these I owe to the kindness of Mr. R. Irvine Best.
The
Death of Fergus mac Róich is also preserved in a single copy only, again to be found in the
Edinburgh MS., p. 5. Our only source hitherto has been
Keating's version.
The only tale among those enumerated above which has reached us in fairly numerous copies is that of the
Death of Conchobar.
Prof. D'Arbois de Jubainville,
l.c., p. 13, enumerates four manuscripts
The Stowe MS. cited by him is now marked D. 4. 2. The copy of Aided Chonchobuir is found on fol. 54a2. in addition to
Keating's account, which is also that of 23. G. 21, and 23. B. 21. To these a fifth must be added, the version in the
Edinburgh MS. XL, pp. 1–3, which is unfortunately illegible at the beginning.
Another copy of this version is in the Stowe MS. C.I. 2. fo. 5b–8a. Mr. Edward Gwynn has
kindly supplied me with a transcript of the version contained in the
Liber Flavus Fergusiorum; and Mr. R. I. Best has copied, and placed at my disposal, the version in 23. N. 10, a MS. in the library of the Royal Irish Academy. The tale last mentioned in the list, that of the
Death of Fiamain, seems now lost. At least, so far as I know, no copy of it has yet been discovered; nor does
Keating give any account of it. Fiamain mac Forrói is mentioned in
Tochmarc Emire as one of those Irish youths who were learning feats of arms with Scáthach in Britain when Cúchulinn came there for the same purpose (see
Zeitschr. III., p. 250, paragraph 67); and in the poem at the end of that tale (ib., p. 262, l. 8) a Fiamain is enumerated among the young warriors in the Cráeb Rúad at Emain Macha. But whether this was Fiamain mac Forrói or some other Fiamain is doubtful. The only other references to the former that I can find are–first, one in
Cináed húa Hartacáin's poem on the deaths of some of the nobles of Erin, which has been edited and translated by
Whitley Stokes in
Revue Celtique, vol. xxiii., p. 303 ff. Here he is said to have been slain at Dún mBinne,
Forbais Dúin Binni is the title of a tale mentioned in the list in the Book of Leinster, p. 189c; but no copy of it is known. a fort that has not been identified. A battle of Duma Beinne is mentioned in
Cath Maige Rath, p. 211. The other reference to Fiamain mac Forrói occurs in a poem in that tale, p. 213:
Seven battles around Cathir Conrói, the wrecking of Fiamain mac Forói, the wrecking of Cúrói, together with the seventeen sons of Deda.
In addition to these Ulster death-tales, the
Edinburgh manuscript contains an account of the death of the redoubtable Connaught warrior Cet mac Magach. Of this story, as it has not hitherto been published, I add an edition and translation.
K. M.
The Death-Tales of the Ulster Heroes
The Death of Conchobar
We possess, as stated on page vi, five manuscript copies of
Aided
Chonchobuir, apart from the account contained in Keating's History. They all differ materially, so that it seemed desirable to print them in extenso. The version in the Edinburgh MS. xl is partly illegible but it appears to be identical in its opening with that of the Book of Leinster.
As is common in the tradition of the oldest Irish tales, these five manuscripts either represent different versions of various ages, or attempts to bring these versions into harmony with each other. We can distinguish the following three different accounts of the events which led to Conchobar's death.
Once when the men of Ulster were at a gathering, the sun was darkened and the moon turned into the colour of blood. On Conchobar's question as to the cause of this disturbance, the druid Cathbad tells the story of the Crucifixion, dwelling on the fact that Conchobar and Christ were born on the same night. Compare the
Compert Conchobuir, Revue Celtique, vi., p. 180. This is the account contained in the third version of the Liber Flavus Fergusiorum (paragraph 4). Slight variants of this version are to be found in the account of the Book of Leinster (paragraph 11), where an earthquake takes the place of the eclipse of the sun, and where the druid' s name is not mentioned, and in the Edinburgh account (paragraph 11), in which Conchobar addresses his question to all his druids.
A second version places the gathering at Muirthemne. There, on a certain day, Bachrach, a Leinster poet, arrives from abroad,The manuscript, indeed, says (Lib. Flav., paragraph 1) that he came from Leinster, though it makes Conchobar ask him for news of Alba (i.e. Great Britain) and Leth Moga (the southern half of Ireland), for which we should unquestionably read Letha (i.e. the Continent). For from meaning either Latium or Brittany, Letha has practically come to denote the Continent. and on the question for news tells the story of the Crucifixion which he
has heard on the Continent or in Great Britain. This is the account given most fully in the first version of the Liber Flavus (paragraph 1), mentioned briefly in the Stowe manuscript (paragraph 1), and given as a variant in the Book of Leinster (paragraph 13).
In a third version, the Roman consul Altus visits Conchobar, either with presents from Tiberius (23. N. 10, paragraph 1, and Liber Flavus, paragraph 2), or to exact tribute for Octavian (Book of Leinster, paragraph 14), and being himself a Christian, relates the story of the Crucifixion.
All versions end very nearly alike; only the account in the Book of Leinster breaks off shortly without mentioning Conchobar's death. The other versions say that Conchobar's pity roused him to fury; he uttered a rhetoric beginning Ba aprainn,
seized his weapons, and rushed madly about, either as far as the sea (Lib. Flav., paragraph 4) or cutting down the wood on Lettir Lámraige (
Edinburgh and Stowe version); Mesgegra's brain starts out of his head, and he dies a Christian, the blood gushing from his head being his baptism.
Two late versions—those in the
Edinburgh and in the Stowe manuscripts—add the further history of Mesgegra's brain, the existence of which is revealed by God to Buite mac Brónaig, abbot of Monasterboice (died ca. A.D 520), who uses it as a pillow, whence it is known by the name of adart Buiti. In support of this, the Stowe version quotes a poem by Cináed húa Hartacáin, a poet who died in A.D. 975, another copy of which may be found in the Book of Leinster, p. 150 a, l. 26.
Lastly, in the
Edinburgh version, the incident of Cenn Berraide, who, in all other accounts, carried the king on his back after he had been wounded by Cet at the Ford of Daire Dá Báeth, is shifted and added on at the end, where it is quite out of place.
Aided Chonchobuir
Version A from the Book of Leinster, p. 123b, and the Edinburgh MS. XL, p. 2.
Bāi mesca mór for Ulto fecht n-and i nEmain Macha. Do-curidar didiu immarbāga móra &ersir; comrama eturro .i. etir Chonall &ersir; Coinculaind &ersir; Lōegaire. Tucaid dam-sa
ar Conall inchind Meissgegra co ro-acilliur ócu na comram.
chomram Fcs. Ba bēs d' Ultaib ind inbaid sin cach curaid nomarbdais ar galaib ōen&fdot;ir nogatta a n-inchind assa cendaib &ersir; commesctha āel airthib co ndēnad līathrōite crūade díb. Ocus intan nobītis i n-immarbāig nō chomramaib dobertis dōib co mbītis inna lāmaib.
Maith, a Chonchobuir,
ar Conall, na co ndernat ōic na comram ēcht fōn innas-sa ar galaibgalam Fcs. óin&fdot;ir, nīdat tūal&ndot;gi comram frim-sa.
Is fīr ón,
ar Conchobur.
Doratad īarum forsin forud fora mbíd dogrēs ind inchind. Luid cách a lethi arnabārach dia cluchiu. Dolluid dano Cet mac Matach do chūairt ectra la Ulto. Bēist ass andsam robói i nHērinn in Cet. Ised dolluid-side dar faidchi na hEmna &ersir; tri lāechcind leis do Ultaib.
Intan bátar na ónmite 'co cluchiu do inchind Meisgegra, issed atbert ind ónmit fri araile. Rocluinedar Cet aní sin. Ethaid side in n-inchind al-láim indala n-ái &ersir; berid leiss, ō rofitir Cet robói i tar&ndot;gere do Messgegra a dīgail iarna écaib. Cach cath &ersir; cach irgal nobíd do Chonnachtaib fri Ulto dobered Cet in n-inchind inna chriss dús in tetarthad écht n-amra d' Ultaib do marbad di.
Fecht and didiu dolluid-seom intí Cet sair co tuc tánai &mdot;bó a Feraib Ross. Donarraid i n-īarmōracht Ulaid ina diaid. Doriachtatar dano Connachtai dond leith aile dia thessarcain-seom. Fechair cath eturro. Dolluid Conchubur féin issin cath. Conid andsin gādatar mnā Connacht do Conchobur tuidecht for leith do dēscin a delba dóib. Fobíth nī rabi for talmain delb duini amail deilb Conchobuir .i. etir chruth &ersir; deilb &ersir; dechelt, etir mét &ersir; córe &ersir; cutrummae, etir rosc &ersir; &fdot;olt &ersir; gile, etir gáis &ersir; álaig &ersir; erlabra, etir erriud &ersir; áne &ersir; écosc, etir arm &ersir; immad &ersir; orddan, etir gnāis &ersir; gaisced &ersir; chenēl. Nīrbo lochtach tra intí Conchobur. A comairli immorro in Cheit rogabsat na mná ailgis do Chonchobur. Luid īarum for leth a óinur dia dēscin dona mnāib.
Dolluid Cet immorro co mbúi etir na mná immedón. Nos-indlethar Cet inchind Mesgegra isin tábaill &ersir; nosteilc conidtarla i m-mullach Conchobuir co mbátar a dā trīan inna chind &ersir; co torchair-seom isa cendHere the Edinburgh MS becomes legible., co tarla fri lár.roime a talmain Ed. Focherddat Ulaid chucireithit na fir cuici iarsin Ed. conidrucsat ō Chet. For brú Átha Daire Dā Báeth is and dorochairadorchair Ed. Conchobar. Atá a lige andata a lecht ann &ersir; a ligi Ed. baile i torchair &ersir; corthe fria chend &ersir; corthe fria chossa.&ersir; fria bonn Ed.
Maidid tra for Connachtasrainter Connacht Ed. co Sciaigsciaid L. Aird na Consiar add. Ed.. Dobertar Ulaid sair doridisimaidid diu for Ultu soir Ed. co Áth Daire Dā Báeth. MoFrom here to the end of the paragraph Ed. omits. brith-se ass!
ar Conchobur. Dobér ríge nUlad do neoch nombéra connici mo thech.
Notbēr-sa,
ar Cend Berraide, ar a gilla fadéi&ndot;. Dobeir-side lomain imme &ersir; nombeir for a muin co Arddachad Slēbe Fuáit. Maidid a chride isin gillu. Conid de sin atá ríge Cind Berraide for Ultaib
.i. in rí for a muin leth ind lái.
Conócbad trá in debaid ón trāth co araile dar éis in ríg. Co rāimidmuigid Ed. for Ulto īarsin.
Doberar tra a liaig co Conchobar .i. Fingen. Iss ēside no&fdot;innad don dīaid nothēiged.i. Fingin eisidein &ersir; ise trath nofinded in diaid notiged Ed. don tig in lín nobíd i &ndot;galur 'sin tig ocus cech galar nobíd and. Maith,
tra add Ed. or Fingen, dia taltartucthar Ed. in chloch as do chind biat marbasa cend in cloch bid marb Ed. fo chétōir. Mani tucthar ass immorro, not-ícfaind &ersir; bid athis duit.
rohicfaither &ersir; biaid athais do Ed. Is asso dún
ar Ulaid ind athis oldásandas Ed. a éc-som.
Ro-īccadrohicad Ed. īarum a chendin cenn Ed. &ersir; rofūaged co snáthsnaithi Ed. óire add. Ed., omitting the rest of the sentence., ar ba cumma dath fuilt Co&ndot;chobuir &ersir; dath inn óir. Ocus asbert in liaig fri Conchobar co mbeth i fomtin .i. ar nā tísad a &fdot;erg dó &ersir; nā digsed for ech &ersir; nā etraiged mnāi &ersir; ná rocaithed biad co anfeta &ersir; nā rethed.co mbeith a foiditin .i. co na tisad ferg fair &ersir; na tisad for ech &ersir; na tisad co mnái &ersir; na rocaithed biad co hanfeta Ed.
Robói danoom. Ed. isin chuntabairt sin céinin cein Ed. robo beō .i. secht mbliadna &ersir; nīrbo e&ndot;gnamaid, acht a airisium inna ⋅uidi nammā .i. naco cūala Crīst do chrochad do Iudaidib.acht tairisim ina ⋅uidi amain cusin uair rocrochad Crist la Iudaidib Ed. Tānic and sideannsin Ed. crith mór forsna dūliduilib Ed. &ersir; rochrithnaig nem &ersir; talam la mētmeit Ed. in gníma darónad anddonither isin laithiu si aniu Ed. .i. Isu Crīst mac Dé bí do chrochad cen chinaid.d' Iudaidib amairsecha Ed. Crāet so?
ar Conchobur fria drūid. Cia olc mór dognīther isind lathiu-sa indiū?
Is fír ōn ém,
ar in drúi. Is mór in gním sin,
ar Conchobur. In fer sin dano
ar in drúi i n-óenaidchi rogein &ersir; rogenis-siu .i. i n-ocht calde Enair cen cop inund bliadain.
cid so? or C. fria druidib &ersir; cia gnim mor donither annso aniu? Is fir or na druidi is gnim mor donither and .i. Crist mac De bi do chrochad la Iudaidib .i. fer rogenair a comais frit-si. Bachrach fili do Lagnib ise ro-indis do Chonchobur Crist do chrochad Ed.
Is andsin rochreitidochreit Ed. Conchobar.do Christ add. Ed. Ocus issé sin indara fertoisech add. Ed. rochretidochreit Ed. do Dīa i nHērinnom. Ed. rīa tiachtain creitmi é .i. Morandmac Main add. Ed. in fer aile. Maith tra,
ar Conchobar.From here to the end Ed. differs, as follows: Dofaetsat mile fer n-armach lim-sa ac tesarcain Christ.
Roling iarsin 'chum a di gai &ersir; rusbertaig co tenn gurromuigiter ina dorn &ersir; rogab iarum a chlaidem ina laim &ersir; rogab don caillid uime co ndernaig mag don caill .i. Mag Lamrigi a Feraib Rus &ersir; ised atbert: is amlaid so do digolainn-si Crist for Iudalaib &ersir; for in lucht rochroch he da roisind iat.
Lasin feirg sin roling incinn Miscegra asa cinn co tainic a incind fein fair gurbo marb de &ersir; conid aire sin aderait cach: is nemedach Conchobar trit an durtacht doroine Conchobar.
Ise in dedenach adubairt Conchobar: gidbe nombera-sa cin tairisium fam connuici mo tech,
ar se (p. 3) ardrigi nUlad nob lam uime &ersir; berith go hArdachad tSlebi Fuait for a muin isin gilla conid de ata rige Ceinn Beriti for Ultaib .i. in ri for a muin leth in lai. Ro foillsig Dia do Búiti mac Bronaigh incind Miscegra conid hi is adart Buiti aníu &ersir;is nemedach gach aen fora
racha incind Miscegra ic dol fria bás &ersir; ata briathar a breth fodes a Lagnib &ersir;
fortamlus doib iarsin. Conid hi aided Conchobair connuici sin. Ba hapraind nadáil cuardríg
nar nagg atumbeoir irricht chrūadchurad cichtis cichtis mo beoil. concichlais crúas mór miled. maidm nitha muáid nim⋅lóig serbairlech. sordnifed soerchobair la Crīst co&ndot;génaind. gáir báeth baruléim for leth amlan Chomded lanscél céchointir crochad ríg ba moo coirp arí ardrach adamrai. tumcichthe ingním itinol tairisem treóin uasal i Coimded coimthecht co&ndot;gnam cáin bé la Dia dīlgadach dia chobair. cáin forlund fóbenaind. cáin comlund crothfind Crīst arnemthuir. nipu scíth ce chéssaitís coirp chriad. ciarbo ar Crīst cáid cumachtach cia dú dún nadrochem rád dúr derchōinte runortar inarmen mona miad nadríg roachtmar roncráidi crochad Crīst ma chotóchaimmis ba hassu nadbemmis iar n-ardrach ēcomnart ūasal rí rocés croich crūaid ar dōine digmaig dia ráith ragaind-se bás achtu flaith for leccaind fochil n-éca nabuni nemthuir necht remiteised dochoimrid mo chride clúas in ardrach &ndot;guba ar mu dia indscib nadríg roacht co fír fortacht fritumthá brón báis conatbiur ar omun dom dul druib. cen dūlemain dīgail.
Is and doringni Conchohar in rethoric se dia ro-innis Bachrach drúi de Lagnib do Chonchobur Crīst do chrochad, dia ra-iarfaig Conchobar: Ciata airde i&ndot;gantacha so?
&ersir;c.
Nō dano co mbad é Altus in consul dodechaid ō Ochtauīn do chungid in chīsa co Gāēdelaib no-innised do Chonchobur Crīst do chrochad.
Version B from MS. 23. N. 10 (R.I.A.), p. 1
Bāi Conchobar mac Nesai fechtus n-ann. Atfēt dō Altus crochad Crīst. Altus immorro is hē dothathaiged co clōemclōdaib sēd ō Tibir mac Augaist rīg Rōmān co Conchobar mac Nesa. Ar ba cuma bātar rechtairea rīg Rōmān in n-aimsir sin for medōn in uetha &ersir; for indsip fuinid &ersir; turcbālai, co mba comderb isin mbith nach sgēl n-airdirc forcumcad ann.
Ba derb 'diu la Conchobur fon n-innus sin in cruth forcūaid crochad Crīst. Ar atfēt dō Altus ba hē C rīst dorosat nem &ersir; talmain &ersir; is airi arfōit colainn ar tathcreicc in cineda dōenai. Ba cretmech Altus, is aire atfēd cech maith im crochad Crīst.
Concreid Conchobur do Chrīst &ersir; is īarum as&mdot;bert Conchobur rofestais fir in betha a chumang oc cathugud fri hIudaidi crochsiti Crīst, ma nubeth hi comfogus do Chrīst. Is de ismbert Conchubar: Ba haprainn nandāil cuart rīg narnaic atum fir hi richt crōad-churad cichtis mo beōil conciuchlis crūas mār militha maidm netho mōith n-imdai slūag searbairlech soistnefeit soircobur la Crīst congaib geanam gāir bāith for leth enæ lan Coimdid ba rolanscel cichointir crochath fir ba inmoo mo corp canæ n-artrīg n-adamrai n-airerni atumcichtæ gnīm fir hi tinōl tairisem triun uaisib in Coimded chāith cumachtaigh can be ein lam dee ndīlgodag do cobur can forlonn foabeaba rinn cach comlann croithfinn la Crīst arnenitir nī bu scīth cichestæ ar Crīst cāth cumachtoch cid dudam&rmacr; dun dercōinti din reil rochuinem nadnea nderagam.i. dīgal duir choirp crochsiti rīg dorearoosat ronortThis curious form, which seems to mean who has created us,
also occurs in Imram Brain, paragraph 48: ónd ríg dorearoasat.
inni menman med nadrig roachta mar roncrāide crochad Crīst ma chutooccaibmis atbelmais ba hasa artrag ēcomnart hōasal rī rocēs croich coirtar doine ndicmairc diasait noregainn hi mbās atumflait for leicib fa chel necombaine inmain artriun do comrath mo chridea cloas imartrach atguhai arumeda inscibin na roacht fīr furtacht Crīst fritombrōn bāis cuadhair airomun airimud tomdrub cen duileman dīgail.
Is iar sin cotnoscrastur amail bid oc techt hi rōi cathai ar bēlaip Crīst co sesceand asa chinn an inchinn Meisgedra &ersir; conidebilt ind ar sin. Ised isberat dee iarum is ē cēt-gentlidegeit rinsin MS. See Version B. docōid hi flaith nimea, fobith robad hathais dō ind fuil donescmachtleg. donescmart. Cf. ar écnairc inna fola doescmart erond, Otia II., p. 97, paragraph 30. &ersir; rocreit ē do Chrīst.
Finit. Amen.
Version C from the Liber Flavus Fergusiorum, fo. 105 a 1
Budh dāil mōr la hUlltu a Muigh Muirthuimni. Doluidhdoluigh MS. iarum Bochrach fili &ersir; drāidraigh MS. do Loighnibh docum na dāla iar toidhicht dō a Laighnibh iar foghluim filidechta. Fiafraigesfiabraidhus MS. Concubur scēla Alban &ersir; Leatha Mogha dō.
Atā sgēl mōr ēimh
ol sē, dorōnnadh isin bith thoir .i. crochad rīgh neimhi &ersir; talman la hIubhdaibh &ersir; is ē rotirchansat fāidhi &ersir; drāidhthi. Do īc &ersir; do teasraguin dāini an domuin do phecadh Ādhaim dodeachaid ō næmneimh co roēt coluinn ō Muiri ōighinghin cen lāthair freasguil, cor'luidhcorluigh MS. a crand croichi la hIudhaib do īcc an ceineōil dænna. Imon cāisc docūaidh ūainn &ersir; atraacht isin treas lō iarna cēsadh
.i. roinnis dono Altus, iss ē tigedtigi MS. co n-aitheasguibh &ersir; cu sēdaibh &ersir; co māinibh ō Tibir &Sdot;esair Aughuist rīgh Rōmān &ersir; ō rīg an domhuin co Concubur mac Neasa do Eamhuin Macha. Ar ba cuma bādar reachtuireadha rīgh an domuin isinn aimsir sin for meadhōn an beatha &ersir; a n-innsibh fuinidhfuinigh MS. grēine &ersir; turgabāla, co mba comhderbh isin bith uili nach sgēl airdercairdrech MS. foscumadh ann.
Ba derbh le Conchubhur fōn innus sin an cruth forcūaidh crochadh Crīst. Ar ro-innis Altus dō ba hē Crīst dorinnidorinnidh MS. neamh &ersir;
talumh. Et is aire arroēt colann ō Muiri ōigh ar taithchreich an ceineōil dænna. Ba creidmheach dono Altus fēin. Is aire atfēt arsgēla Crīst co maith. Concreid Concubur a Crīst.
Nō is amlaid so atcæmnacair hē. Budhbuidh MS. Concubur i ndāil &ersir; maithi fer nĒirenn uime an lā rocrochadh Crīst.rcr with overstroke MS. Antan dodechaidh teimheal forsin ngrēin &ersir; rosūirosuigh MS. ēsga a ndath fola rofiarfaighrofiarfaidh MS. Concubur immorro do CathbadCathbaidh MS. dūss cid rombādar na dūile. Do comhalta-sa,
ar sē, in fer rogēanair a n-ōenaidchi frit, anosa martar docuirthi(?) fair &ersir; doradadh a croichcroid MS. hē &ersir; isē sin chanuid anní sin.
Atraigi trath Concubur sūas la sodhuinsoghuin MS. &ersir; gabaid a gaisgedh fair &ersir; atbert: Is ē sin ēimh
ol sē, mo comalta-sa &ersir; mo comāis &ersir; is ē rogēanair a n-ænoidchi frium
&ersir; rogob iarum deargail ōtā sin co ro-acht isin fairrgi &ersir; cur'luidhcurluigh MS. innti conruigi a fiacuil. Is oc in deargail iarum rogobh Concubur an lāidlaig MS. si: Ba aprainn na hIdhuil co hard iar n-ēguibh righ
&ersir; rl.
Ocus as iarsin asbert Concubur: Rofeasdais fir in beatha mo cumang ac cathugud frifrith MS. hIudaidhibhhiughaidhbh MS. tre crochad Crīst dia mbeinn a comfogus dō.
Is iarsin attraacht &ersir; rosgobh forsin deargail cur' sceinn incinn MesgeagraMesgeadhra MS. as a cinn &ersir; conearbailt Concubur fochētōir. Conadh desin adberat na Gæidhilghæidhil MS. conadh hē Concubur cēt-geinntlidegeinntlighi MS. docōidh docum neimhi a nĒirinn, fobīth robo baithis dō in fuil dobidgdoluidgh MS. asa cinn. Et as annsin rucadh ainim Concobuir a n-ifrinn gu comraicedcomfraicead MS. Crīst friafriadha MS. This spelling of the disyllabic 'fria' versus eam
is evidently intended to distinguish it from 'fria' to his (her, its).
ac te:uirleg. tabairt? na broide a hifrinn, co tuc Crīst leis anim Concabair docum neimhi.
Finid.
Version D from the Stowe MS. D. 4. 2, fo. 54a3.
Incipit do oidhedh Concubuir mic Nessa annso sīs.
Ceat mac Mādach rotheilg in cloich .i. inchind Miscedhra rīgh Laighen for Concubur hic Āth Dhaire Dá Bhæth. Finghen fāthliaig Concobuir is é ná rolēig in cloich do thabairt asa chind. Muma immorro in cerd iss é dorat cumdach impe ria cenn amuich. Bacrach file do Laighnibh ro-indis do Chonchubar Crīst do chrochad. I Maigh Lāmrighe atchūaidh dó. Is annsin dorochair Concobar ac glanadh in mhaighe. Trí traighthi sechtmogat ina fot. Cōica traiged immorro i fedh Taidhg mic Céin, ut dixit poeta .i. Flann Mainistrech:—
Cōica traighedh tōlaibh tlacht fa slōghaib sain&fdot;ear srianbalcc
fad in airdrīgh inar'leg. 'nar. lēir gart,In margin: nō gairg. Taidhg mic Cēin ótāit Cianacht.
Concobur, cloithech a celg, mac noithech Nessa nīabdherg,
airdrīgh Ulad, rodlecht de, dia ro⋅lecht lerg Lāmraidhe.
Ina lecht, nī laimthi liacc, fūair trī traighthi sechtmogat.
Is don cloich sin romudaigromughaid MS. Conchobur rochan in fili:—
A chloch thall for elaidelaigh D. ūair Buite būain maic Brōnaig bāin,
ropsarobsat D ropsa L. mind i tressaib tóir dia mba i cindmbái a cind D. maic Nessa nāir.
Ciapsatciapsam D. náma dó rot-chelt,rodotcelt C. secht mbliadna lána rot-alt:roalt D.
dia luiddoluidh D. do dīgail Ríg recht, is and fo-frīthforríth L. a lecht latt.
Láech frisralais co mbúaidcommaid L. chain fúair lat loimmlom L fuair in tonnaigh D. tonnaid īar sin:
for mac Cathbath, cóinsit fir, dális dig didít D. nathrachnathraig L. neim.
Neimnech dotucdothucc D. Cet an-dess a tress ard Ailbe fria aiss,
cenn ríg Emna orgsi leiss, a inchinn Meis-gegra glaiss.
Dotarlaicdotharlaic D. dar ārach ūadruagh D. Cet mac MāgachMatach L. fri gliaid ngáethnglóed L.
ón muni rofitir cách co Ath icom. L. Daire Dá Báeth.
Scoiltis dít, ba mór inom. L. gním, mullach in ríg rígi gíall,
ar is é ba ferr do láech darsa taitned gáeth is grían.
A ndor-airngredann dorighnedh D; ndorair&ndot;gered L. duit ót áis, mairg Laignech irrabamairg a lagnech imba L. gnáis,
nīr' scaraisni rascarais L. frisin rīg rāin co rosfargbaiscofargbais L. i ndáilbain add. L. báis.
For Lettir Lāmraigi luimm rotgīallsatrogiallsat D. druing na fīan find,
dodot L. gleō frit chomthach ba gand co torchartorcair L. and assa chinn.
Fotroilsigrothoillsidh D. Rí rodelb nem do mac Brōnaig ūas bríbrig D. Breg,
i ndún daingen i n-rotailinattail L. i fail ilarin &fdot;ail hilliu D. angel ngel.
Ó chonattail fritt cen brath Buti co rath rúamnai cloth,
tairnit duit in t⋅lúaigin sluagh D. for ruthrath D. co rochlōemchlaiso rachloais D. cruth, a chloch.A.
Inchind Meiss-gegra 'sin chath, ropo gleō fri demnademnu L. troch,
adart Buti co tí bráth budis D. é th'ainm la cách, a chloch.A.
Finit.
Aided Lōegairi Būadaig
Version A from the Edinburgh Ms. XL, p. 8.
Cid diatā Aided Lōegairi Būadaig? Nī hansa.
Āed mac Ainninne dochomraic re Mughain Aitinchairchech &ersir; ben Conchobair in MugainMagain sin. Fili Conchobair in tĀed. Rofes forro a mheith amlaid.
Iarsin rohergabad la Conchobar in fili &ersir; rochuinnigrochoinnig in fili comad hī a aided a bādudbad7 &ersir; roTwo or three letters cut off with the edge of the page. Read either dámair
or āem
. Conchobar dō inní sin &ersir; nobertha iarsin dia bādud dochum gach locha a nĒrinn &ersir; nocanad som bricht forsan usci, go mbenta gach trāig &ersir; co nach bīd banna ann, co nā raibi a nĒrinn abannPerhaps aba
. nā loch nobāidfed, co ndechus lais do Loch Lái a ndorus tighe Lóegairi. Rofēimid som in hricht forsin loch. Antan didiu robás ac a bādud, as ann doriacht rechtairi Lōegaire asin lis amach. Fē amai, a Lōegaire!
or sē, ní frīth a nĒrinn baile a mbāitea in file co rāinic in baili si.
Atracht intí Lōegaire &ersir; geibid a chlaidem ina lāim &ersir; ac lēim dó imach benaid a mullach imon fordorus go ruc in leth iartharach do cloicenn de, co mbōi sprethach a inchinde for ab rot &ersir; romarb som iardain trīchait do lucht in bāiti &ersir; roēlo Aod ūatha &ersir; atbath Lōegairi iartain. Conid hī Aided Lōegairi connuici sin.
Version B from Mss. 23. B. 21, p. 176, and 23. G. 21, p. 142 (R.I.A.)
An t-ádhbhar fá ttáinig bás Láoghaire Bhuadhaig.No title in G.
File imoro do bhí aigag G. Conchubhur dá ngoirthidhegoirthí G. Aodha mac Aininn; &ersir; do ligheadh air Mhaghán bean Connchubhuir é: &ersir; air na &fdot;ionnachtain sin do Chonchubhar as í breith rug air a churccur B. dá bháthadh go Loch Laoghaire; &ersir; tangadar drong ris air &fdot;ógradh an ríghe gusan loch dá bháthadh; &ersir; air na &fdot;aicsin sin do reachtaire Laoghaire Bhuadhaigh tēt go Laoghaire &ersir; adúbhairt nách raibh áit a nEirinn ina mbáithfidhe an file acht ina dhoras-sin; leis sin loingios Láoghaire amach &ersir; tarla fárdhorus an tighe re cúl a chinn gur bhris a ⋅eicne &ersir;
gur fóireadh an file leis, &ersir; éagas féin air an láthair sin: gonabh ígon í G. sin Críoch Láoghaire Bhuadhaigh.
Aided Cheltchair maic Uthechair from the Edinburgh Ms. LX, p. 9, and the Book of Leinster, p. 118a.
Cid diatá Aided Cheltchair maic Uthechair?
Ní hansa. Fer amra robúi de Ultaibfer amra do Ultaib E. .i. Blāi briuga. Secht n-airgeda leis.om. E. Secht fichit bó cecha airgi &ersir; seisredseisr E With horizontal stroke over r and dot over the stroke. cecha airgi. Tech n-óigedom. E. Ba geiss dódosom E. danoom. E. ben for dāmrud dia thigdochom a thige L. cen feiss dó-somom. E. le, meni beth a fer ina fochair. Doluid didiuom. E. Brīg Brethach ben Cheltchairfor oi gidecht add. E. dia thig-som.dochum a thaige L. Ní maith a ndoronais,ndernus E. a ben,
ar Blāi briuga. Is geiss dam-sa do thuidecht chucumthecht cucum E. amal táncais.
Is fer trúag,
ar in ben,ar in ben om. E. loitesgoittes L. a gessi féin.a geis for mnai E.
Is fír. Isim senóir-si &ersir; acum gressacht atái dano,
om. E. ar se. Fóid lee&ersir; faidid le E. in aidchi sin.
Dofitir Celtchar inní sin &ersir; doluid for iarair a mná.dolluid side diarra na mna L. Luid Blāi briuga co mbái for lethláim Conchobair isin rígthig.co mbai etir Chonchobur ... in c. Batar ... desciurd ó Emuin Macha L. Luid dano Celtchar ina diaid co mbói for lár in rígthige.co mbui i com&fdot;ocus ... L. Is and robái Conchobar &ersir; Cúchulaind ac imirt fidchille &ersir; robái bruinne Blai briugad tarsin fidchill etarru &ersir; clannaid Celtchar in gái trit co mbái isin cleith iarna cúl, co táinic hanna do rind in gái co mbái forsin fidchill.
Amin, a Chúchulaind!
ar Conchobar. Amin dano,om. E. a Chonchobair!
ar Cúchulaind. Toimsitherfoimister E rottomsed L. in fidchell ón banna anunn &ersir; illealle E ille &ersir; inund L. dús cia díb diarbo foicsi.cia da bad faicsi E. Foicsi in hanna danoom. E. do Chonchobur &ersir; rob siadi co dígailsiad cosin dic ... L. íarsin. Atbath immorrotra L. Blai briuga. Atrulla&ersir; docuaid E. Celtchar co mbúi isna Déisib Muman tess.aness E.
Is olc so, a Chonchobair!
ar Ulaid Is toitim Déisi annso. Ropo lór in fer marb diar n-esbudet as lór aoinfer do esbaid oirn E. &ersir; ticed Celtchartabhartar Cealtchair E. da tír,
ar Ulaid. Ticed dano,
dino E. ar Conchobar, &ersir; eirgedeirched E. a mac for a cend &ersir; téiged i commairge fris.
bí a comairci fair E. Níni tei ... L. gebtha dono cin ind athar forsinfor in L. forsan E. mac inánó cin in maic forsin athair ac Ultaib in tan sin. Luid sidein didiu dia gairmdi gairm Cheltchair L. co mbói thess.aneas E.
Cid dia tutchaidh, a macáin?
or sé Condigid siumh don tír,
uar in gilla. Cisse comairce dotaot frim?
ol sé Misi,
ol in gilla. Fír,
ol sé. Is séimh in muin doberatdoberait E. Ulaid ummum-sa techt for muin mo mic.
Bid séimh a ainm &ersir; ainm a cheneóil,
chini E. ar in drúi. An-sa, a gilla!
for sé, &ersir; ragat-sa anunn.
om. L.
Dogníther ón &ersir; is de atá Semuine isna Déisib.
Isí immorrotra L. éraicc conattechtconaitced E. im Blāi briugaid, na trí fochaide ata annsomannso L. doticfadtic ... la Ultu ina remesina remes om. do dingbáil díb.
Doluid didiu Conganchnes mac Dedad do dígail a bráthar for Ultu .i. CúrúiConrui E. mac Daire maic Dedad. Ro&fdot;ásaigestar Ultu co mór.Ulto commor L. Níngeibtis ni gapdis ... he E. gái nó chlaidib, acht noscendis ass amal de chongnu.noscingtis de amal bid codna nobendais E.
Dīngaib dín in fochaid seo,sin E. a Cheltchair!
ar Conchobar. Maith ám,
ar Celtchar, &ersir; luid dia acallaim in Chonganchnis laa n-óenlaa and E. co tard muin uime,tarad breit (leg. breic) frise L gur gell a ingin dó .i. NíabNiam E. ingen Cheltchair &ersir; proind cēit cecha nóna dia tairiuc. Co tardco tarat L. in ben bréic uime co n-epert fris: Innis dam-sa,
ar sí, amal marbthar tū.
co n-erbairt frie in n-innas no mair ... L. Bera derga iarnaidi do tapairt imbera iairn it eat derga tri ... here the fragment in L ends. bonnaib &ersir; tria mo luirgnib.
Co n-epert sierpert E. riana hathair co ndernta dá bir móra lais &ersir; co tardta bricht súain fair &ersir; co tarcumlad slóg mór cuici. &ersir; dorónad amlaid. Et docóas ar a tarr co tardad na beru co n-ordaib ina bonnaib &ersir; sechnóin a smera con dorchair lais, co tall a cend de, co tardad carn for a cend .i. cloch cacha fir tánaic ann.
Et isí fochaid tánaise iarsin .i. in luch donn.i. cuilén fúair mac na baintrebthaigi a cúas omna &ersir; ronalt an bantrepach co mba mór. Fadeoigh dono dofell ar cóerchu na bantrebthaigi &ersir; romarb a bú &ersir; a mac &ersir; romarb feisin hí féin &ersir; docóid iarsin co Glenn na Mórmuici. Les gach n-aidchi nofásaighedh la Ultu &ersir; ina cotlud cach dia. Dīngaib dín, a Celtchair!
ar Conchobar, &ersir; téit Celtchar a fidbaid co tuc cep ferna as &ersir; gur ro-clas comfada a lama &ersir; gur roberbh a lusaib tuthmara &ersir; a mil &ersir; a mbeoil gur bo bog righin. Tēit Celtchar dochum na derca a cotlad in luch dunn &ersir; gabaid isin derc moch siu tísad in luch dond iarsan orcuin. Tic side &ersir; a srón a n-airde la tuth in croinn &ersir; lēicid Celtchar in crann tarsan derc amach cuici. Gabaid in chú ina beolu co tard a fiacla inn &ersir; rolen na fiacla isin maidi righin. Srengaid Celtchar in crann cuici &ersir; srengaid in chú isin leth anaill &ersir; donbeir Celtchar a lāim iarsin cep co tard a chridi tar a bēl, co raibi ina dorn &ersir; ruc a cend lais.
Ocus in lā a cinn bliadna iarsin bātar būachailli a tāib cairn Congoncnis, co cūaladar iachtad na cuilén isin cairn &ersir; rotochladar in carn &ersir; fūaradar trī cuiléna ann .i. cū odur &ersir; cū minbrec &ersir; cū dub. Rucad in cū minbrec a n-ascaid do Mac Dāthó do Laignib &ersir; is impi dotuit sochaidi do feraib Ērenn a tig Maic Dāthō &ersir; Ailbi ainm na con sin, &ersir; co mad do Culand cerda dobertha in chú odur &ersir; in chú dub Daolcú
Celtchair feisin. Nī lēiced side a gabāil do duine acht do Celtchar. Fecht ann nī bāi Celtchar abus &ersir; do lēiced in cú amach &ersir; forfēimditerforfeimgiter E. in muinter a gabāil &ersir; dosāi forsna cethra &ersir; forna hindili &ersir; nomilled bī gach n-aidchi la Ultu fo deoid.deoid E.
Dīnguib didiu in fochaidfochaidi E. ut, a Celtchair!
ar Conchobar. Luid Celtchar dochum in glenna 'na mbōi in cú &ersir; cét laoch lais &ersir; gairmid in coin fo thrī, co facadar in coin cucu &ersir; nosdīrgenn co Celtchar co mhōi ac lige a cos. Is trūag ām ann-dognī an cú,
ar cách. Nī bīu-sa fot cinaid nī bus mō,
ar Celtchar &ersir; atnaig builli don lūin Celtchair, co ruc a cride trithi &ersir; co fūair bás īarsin. Fé amai!
ar cách. As fīr,
ar sē la turgbāil an gāi sūas, gur fēimid brōen fola d'fuil na con cuici ar fut an gāi co ndechaid trīt co talmain, co mbo marb de. &ersir; rolaad a gāir guil &ersir; rotōgbad a lia &ersir; a lecht ann. Conid hī sin Aided Blāi Briugad &ersir; Congoncnis &ersir; Celtchair maic Uithechair.
Finit.
Aided Fergusa Maic Rōich from the Edinburgh MS. XL, p. 5.
Cid diata aided Fergusa maic Rōich? Nī hansa.
Būi Fergus for luinges i Connachtaib iarna sārugud im maccuib Usnech, ūair is ē in tres comairci tucad friu &ersir; Dubthach Dōeltenga &ersir; Cormac Conlonges mac Conchobair. Bātar dono uili tīar forsan loingis co cend cethri mbliadna déc &ersir; nī an dono gul nā crith leo a nUltaib, acht gul &ersir; crith gach n-oidhchi. Is ē romarb Fiachraig mac Conchobair &ersir; is ē romarbromarb- MS. Geirgi mac nIlleda &ersir; as ē romarb Eogan mac Durthact. Is lais tucad in
tāinantain intain MS. .i. la Fergus. Mōr tra do gnīmaib dorine sium a tegluch Ailello &ersir; Medba &ersir; ba minca nobīd som &ersir; a muinter ar fot in tīre cena nā isin tegluch. Trīcha cēt rob ē līn na loingsi &ersir; is ē roba fer cumtha dō-som a tegluch Ailello .i. Lugaid Daillēigis .i. brāthair do Oilill in Lugaid sin.
Bātar ann iar ngnīmaib acon loch ar Mag Āi. Dūnad mōr leo .i. cluichicl-ti MS with dot over stroke. &ersir; cēti ann. Laa n-aon ann dono luid in slōg uili isi n loch dia fothrucad. Erg sīs, a Fergus,
ar Ailill &ersir; bāid na firu!
Nīt maith a n-usci,
ar Fergus. Luid-som sīs ar ái sin. Nīr &fdot;ulaing a cridi do Meidb co ndechaid isin loch. Mur docūaid Fergus isin loch dorala ana mbui do grenaig &ersir; do clochaib a n-īchtar an locha co raibi for ūachtar uli. Luid Medb didiu co raibi for a bruindi-sium &ersir; a gabla ime &ersir; co taircell-som in loch annsin &ersir; rogab ēt Ailill. Doluid didiu sūas Medb.
Is ālaind a ndognīanndogni MS. an dam, a Lugaid, &ersir; an eilit isin loch,
ar Ailill. Cid nach gontar?
or Lugaid &ersir; nī tuc urcor n-imraill rīam. Teilg-su dūn orchur forru!
ar Ailill. Impō m'agaidmad- MS.
cuctha,
or Lugaid, &ersir; tabraid gāi dam.
Robūi Fergus aca nige asin loch &ersir; a bruinni fria &ersir; tucad a carpat docum Oilello co mbūi ina farrad &ersir; do teilc Lugaid urcor don gāi co mbōi triana druim sīar sechtair.sechtduir MS. Doriacht an t-urchur!
ar Lugaid. Is fīr on,
ar cāch, atāt bruindi Fergusa.
Trūag sin,
ar Lugaid, mo chomalta &ersir; m' fer cumtha do marbad dam-sa cin cinaid.
Mo carpat dam-sa!
ar Ailill. Tēit in slōg uili for teiched, cach fer a leth fri tīr etir luinges &ersir; Connachta. Gataid FergusFergusa MS. an gāi as &ersir; teilcid a ndiaid Ailello co ndechaid tresin milcoin būi etir dā fertas in carpait. Luid Fergus īarum asin loch &ersir; nusdīrgenn forsan tulaig a taeib in locha &ersir; luid a anum as focētōir &ersir; atā a lige ann fōs.
Conid hī Aided Fergusa connuici sin.
The Death of Cet mac Mágach
Version from the Edinburgh MS. XL., p. 7.
Cid diatā aided Ceit maic Māgach? Nī hansa.
Luidh Cet fecht ann a crīch nUlad do chuinghid gona duine, inní ba minic lais .i. Ulaid do goin, ūair nī dechaid asa nōendin rīam cen guin Ultaig.
Luid sium sīar īarum &ersir; trī nōiThe MS has the ordinary compendium for nó
, with a dot or small i
over it. cinn do Ultaib lais &ersir; docuredh īarum Conall Cernach for a lurg co Brēfni Connacht. Laad snechta
an gemrid do sunnrad, co fūair Conall a fāstig hē ac fuine a chotacha acotach MS. &ersir; a ara. Bātar tra na eochu fōn carpat amuich.
Is ē Cet so,
ar Conall, &ersir; nī fīu dūin comrac fris ar a doilghi &ersir; ar a crōdacht. Is amnus in fer fil and,
ar Conall. Fē amai!
ol in t-ara, nī maith tig tar do beōlu, in pēist fil for dīgail Ulad cen gabāil tige fair &ersir; nī meabal tra comtuitim duit fris, oir atā dia beōdachtbeogachta MS. connuic so.
A athair,
ar Conall, nī tibur m' anum do lāith gaili fer nĒrenn &ersir; dobēr tra comartha forsna eochu.
Gadaid Conall dūal a muing na n-eoch &ersir; dobeir andlochtan a cinn in carpait &ersir; tēit as sair co hUltu.
Fē, a Ceit!
ar an t-ara. Nī fē,
ar Cet, is maith in t-anocul tuc for na heocha. Conall so,
ar sē, &ersir; biaid caradrad de &ersir; bid maith hē.
Fē amae!
or in t-ara, in fer rolá ár Connacht do tabairt mēla fort &ersir; nī toircēba t'ainm co bráth can a bás nó can a rūacad a fescur.
Maith ám,
ar Cet. Lotar ina diaid co hĀth Ceit.
Amin, a Chonaill!
ar Cet. Cid sin, a Ceit?
ar Conall. Nī racha as aniu, a clóain,
or Cet. Dōig lem,
or Conall ac intódintógh MS. cuici &ersir; nothūairgenn cāch dīb a chēili co clos fon dīthrub uli a ngnīthech &ersir; a mbolcfadach &ersir; gāir na scur &ersir;Here the MS is illegible. an anr-An leg. a n-arad? ac lāigedh na lāth ngaili robātar isin āth, co torchair cechtarde anunn &ersir; anall. Marb immorro Cet fo cētōir &ersir; dororchair Conall a nēl.
Ocus dūscid Conall asa nēl. Ber lat na hechu co hUltu,
or sē, ar nā romaigset Connachta cetus.
Farofēimid in gilla tra a tōcbāil-som ina carpat &ersir; ceilebraid in gilla dō īarum &ersir; luid dia tig. Olc so tra,
or Conall, aonfer do Connachtaib &ersir; rogellus-sa ām,
ar sē, nacham muirfed aonfer do Chonnachtaib &ersir; robo ferr lem mā rīge in domuin nech do Chonnachtaib dom athguin co nā bad for aon fer do Chonnachtaib nobeith mo marbad.
Bélchu Brēfni tra, is ē tānic ar tús. Cet so,
or sē Conall dono sunna,
ar sē &ersir; bidbit MS. maith an Ēriu festa,
or sē, ō dotorchair in dā árchoin so doloitsitar an Ēiriu eturra,
la tabairt airlaindi a t⋅ligi for Conall. Fair t'irlaind dīm, a athair!
or sē. At beō,
ar Bēlchū. Nī buidebuige MS. frit ōn,
ar Conall, am beō-sa.
Fīr, a Conaill,
ar Bēlchū, ac cuincid do gona atāi form-sa &ersir; nī dingēn-sa, oir is marb cena tū.
Nī lēmtha cid mo brat do goin,
ar Conall, a caillech trūag!
Nītmairbfet-sanitmuirbebsom MS. tra, acht atā nī cena,
ar sē. Notbēr lem dom tig &ersir; not-īcfaiter acum &ersir; madatmagat MS. slān immorro caithfet frit.
Iarsin tra tōcbaid for a muin &ersir; a leth ina diaid, co rāinic a tech &ersir; dobeir leaga cucui gur bo slān. Bid fīr,
ar Bēlchū fria maccaibh, raga in fer sa ūaim &ersir; nī dingna ar les. Marbaid in fer resiu dechdech- MS.
ūain. Tigid iarum cucui uili amārach d'agaid, co facar-sa in airecul fosclaicthi ar bar cinn &ersir; marbaid é ina lebaid.
Rofitir fer in imnid &ersir; an uile mōir .i. Conall in mīdūthracht robōi dō.
Dūn in tech!
ar Conall fri Bēlcoin. Tēit sair &ersir; fácaid in tech fuslaicthi. Maith didiu, a Bélchú,
ar Conall, tarr am lebaid-sa!
Nī tō,
or Bélchū. Do cenn dít-sa,
ar Conall, mina tísi isin lebaid.
Bid ēicin,
ar Bélchu. Dūnaiddunaig MS. didiu Bélchú in tech. Iar cotlud do Bélchoin fuslaicidfusłi Conall an tech. Dothecait maic Bélchon dochum na imdaidi a mbāi a n-athair &ersir; doberait a tri sligi trit gur marbsat &ersir; eirgid Conall īarsin &ersir; imrid a claidem forra co mbōi spreathach a n-incinni im na fraighthaib &ersir; beridh a ceithri cinnu lais sair, co rīacht a thech rēsiu roba matin. Conid hī Aided Ceit &ersir; Bélchon Brēfni cona maccaib in sin.
Version B
From MSS 23 G 21, p. 140, and 23 B 21, p. 174 (RIA)
Ag so síos do bhás Cheit mic Mághach.
Ba tréin&fdot;ear an Ceat so &ersir; fa biodhbha bioth&fdot;oghlaidh air Ulltaibh é feadh a ré. Lá n-aon dá ndeachaidh an Ceat so a nUlltaibh ag deanamh díb&fdot;eirge amhuil fá gnáith leis go ttárla sneachta mór fán am sin ann; &ersir; ag tille do &ersir; trí ceinn laoch air gad aige do marbadh leis 'san turrasturruis B. sin, thig Conall Cearrnach air a lorg gur chuir fá ghreim é ag Áth Cheat, gur chomruic siad le chéile, gur thuit Ceat 'san chomhlann &ersir; gur tromghoineadh Conall féin, gur thuit a néal air an láthair iair ttréigion iomaid fola do. &ersir; leis sin tig Béalchú Bréifne, tréin&fdot;ear eile do Chonnachtaibh do láthair. Mar fuair Ceat marbh &ersir; Conall a ccrothaibh báis adubhairt gur mhaith an sgéal an dá onnchoin sin dá ttáinig aighmhille Éireann do bheith isna hannrachtaibh sin.
As fíor sin,
air Conall, &ersir; a ndíol a ndearrna mise d'ulc air Chonnachtaibh riamh marbh-sa me!
As uime adubhairt Conall sin do brígh go madh fearr leis ná flaithios Éireann laoch eigin eileom. B. dá
ghoin ionnus nach beth clú a mharbhtha air aonlaoch amháin do Chonnachtaibh. Ní mhuirfid,
air Béalchú, oir as geall re bheith marbh dhuit an riocht ina bhfuile. Gidheadh, béar liom thú &ersir; cuirfead leighios ort &ersir; más téarmóidhteárnoidh B. ód othrustothrus G; tfothras B. duit, do dhéan comhrac áen&fdot;ir leat go ndíoghaltar liom ort gach dochar &ersir; gach díth dár himreadh leat air Chonnachtaibh.
Agus leis sin cuirios iomchar faoi &ersir; beirios leis dá thig féin é, gur chuir leighios air ann go beth dá chréachtaibh cneasda. Mar do mheas umorro Béalchú eision ag tearnó &ersir; a neart féin a teacht arís ann, do ghabh eagla ré Conall é &ersir; ollmhuighthear triur laoch da chlainn ré Béalchoin re marbhadh Chonaill tré &fdot;eall 'san oidhche air a leabaidh. Gidheadh, fuair Conall dóigh air chogarchogair B. na ceilge sin, &ersir; an oidhche do bhí a bharrabhara B. fán ccloinn teacht ag déanamh na feille, adubhairt Conall le Béalchoin go ccaithfeadh malairt leaptha d' &fdot;ághail uaidh no go muirfeadh. &ersir; leis sin luigheas Béalchú gér leisg é a leabaidh Chonaill &ersir; do luigh Conall ina leabaidh sin, go ttángadar an triur laoch sin fá chlainn do Bhéalchoin d' ionsuighe na leaptha ina mbíodh Conall, gur mharbhadar a n-athair a riocht Chonaill.
Mar do mhoithigh Conall iad sin iar marbhadh a n-athar ina riocht féin, do ling ortha &ersir; marbhthar leis iad a ttriur &ersir; díthcheanntar leis iad mar aon lena n-athair, go rug airnamháireach a ccinn dá ccomh-mhaoidheamh go hEamhuin. Gonadh ag muidheamh an ghníomha sin atá an file 'san rann so:
Fá do chearrdaibh Conaill Chearnaigh
ionnradh Manann, mór an modh,
is goin trí mac Béalchón Bréifne
iar ngoinbhéil add. BG. atharathair BG. na ttrí ccon.
Gonadh é sin marbhadh Ceit mic Mághach &ersir; Bhéalchon gona thriur mac go roich so; gidheadh as iomdha éacht adhbhal eile do féadfaidhe do chomhmhuidheamh air Chonall &fdot;uigfiom don chur so gan cur síos ann so.