Corpus of Electronic Texts Edition

Background details and bibliographic information

The Second Battle of Moytura

Author: Unknown

File Description

Whitley Stokes

Electronic edition compiled by Beatrix Färber , Benjamin Hazard

2. Second draft.

Extent of text: 10127 words

Publication

CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College, Cork
College Road, Cork, Ireland—http://www.ucc.ie/celt

(2004) (2010)

Distributed by CELT online at University College, Cork, Ireland.
Text ID Number: G300011

Availability [RESTRICTED]

Available with prior consent of the CELT project for purposes of academic research and teaching only.

Sources

    Manuscript sources
  1. London, British Library, Harleian MS 5280, 63a–70b (Catalogue of Irish Manuscripts in the British Museum, by Robin Flower (London 1926) vol. 2, 318–319).
    Editions (including reviews)
  1. Whitley Stokes, [Story of Goibniu the Smith at Moytura], in: Three Irish Glossaries (London 1862) 32.
  2. Whitley Stokes, The Second Battle of Moytura, Revue Celtique 12 (1891) 52–130, 306–308.
  3. Rudolf Thurneysen, Zu irischen Texten [3. Cath Maige Turedh], Zeitschrift für Celtische Philologie 12 (1918) 401–406.
  4. Vernam E. Hull, Cairpre mac Edaine's satire upon Bres mac Eladain, Zeitschrift für Celtische Philologie 18 (1929) 63–69.
  5. Brian Ó Cuív, Cath Muighe Tuireadh. The Second Battle of Magh Tuireadh (Dublin: DIAS 1945).
  6. Brian Ó Cuív, Lugh Lámhfhada and the death of Balar ua Néid, Celtica 2 (1954, pt.1 1952) 64–66.
  7. Elizabeth A. Gray, Cath Maige Tuired: The Second Battle of Mag Tuired (Irish Texts Society 1982). With English translation.
  8. Review of above: Fergus Kelly, Celtica 17 (1985) 185–186.
  9. Review of above: E. G. Quinn, Cambridge Medieval Celtic Studies 9 (Summer 1985) 99–101.
    Translations
  1. John O'Donovan, [translation: Story of Goibniu the Smith in Moytura], in Sanas Chormaic, ed. W. Stokes (Calcutta 1868) 123f.
  2. Henri d'Arbois de Jubainville, Une légende irlandaise en Bretagne. [The episode of Lug Samildánach], Revue Celtique 7 (1886) 230–33.
  3. Henri d'Arbois de Jubainville, Le dieu irlandais Lug et le thème gaulois Lugu, Revue Celtique 10 (1889) 238–43.
  4. Whitley Stokes, The Second Battle of Moytura, Revue Celtique 12 (1891) 52–130, 306–308.
  5. Henri d'Arbois de Jubainville, L'épopée celtique en Irlande (1892).
  6. Vernam E. Hull, Cairpre mac Edaine's satire upon Bres mac Eladain, Zeitschrift für Celtische Philologie 18 (1929) 63–69.
  7. Gustav Lehmacher, 'Die zweite Schlacht von Mag Tured und die keltische Götterlehre', Anthropos 26 (1931) 435–459.
  8. Arzel Even, La Bataille de Mag Tured, Ogam 2–7 [n.s. vol. 2] (Sept. 1948–1950).
    Secondary literature
  1. Eugene O'Curry, Lectures on the Manuscript Materials of Ancient Irish History (Dublin 1861) 247–250.
  2. Sir William R. Wilde, On the Battle of Moytura, Proceedings of the Royal Irish Academy 9 (1866) 545–550.
  3. Carl Marstrander, A New Version of the Battle of Mag Rath, Ériu 5 (1911) 227–231.
  4. Gustav Lehmacher, Die zweite Schlacht von Mag Tured und die keltische Götterlehre, Anthropos 26 (1931) 435–459.
  5. A.H. Krappe, Nuada à la main d'argent, Revue Celtique 49 (1932) 91–95.
  6. Mary M. Banks, Na Tri Mairt, the Three Marts and the Man with the Withy, Études Celtiques 3 (1938) 131–143.
  7. M.A. O'Brien, Varia, 5. Second Battle of Moytura, para. 132, Ériu 12 (1938) 239–240.
  8. Géorges Dumézil, Servius et la Fortune: essai sur la fonction sociale de louange et de blâme et sur les éléments indo-européens du cens romain (Paris: Gallimard 1943).
  9. S. Ó Catháin, [review] Studies 35 (1946) 124–5.
  10. Lugh [pseud.], [review] Ir. Eccles. Rec. 67 (1946) 69.
  11. Máirín O'Daly, [review] Ir. Hist. Stud. 5 (1946/47 (1947)) 89–91.
  12. Thomas F. O'Rahilly, Mag Tuired, in: Early Irish History and Mythology (Dublin: DIAS 1946) app. 4, 388–90.
  13. Arzel Even, Les Fomoire, Ogam 3 n.s. (1949) 10–14.
  14. Gerard Murphy, Notes on Cath Maige Tuired, Éigse 7 (1953/55, pt.3 1954) 191–198, 204.
  15. Brian Ó Cuív, Cath Maige Tuired, in: Irish sagas by Myles Dillon ([Dublin] 1959) no. 2, 24–37.
  16. Christian Guyonvarc'h, Le cró Logo ou 'enclos de Lug', enclos sacré ou parc à bétail? Ogam 13 (1961) 587–92.
  17. Jean Gricourt, L'"enclos" du dieu Lug, Latomus 20 (1961) 79–84.
  18. Elizabeth A. Gray, Cath Maige Tured: Myth and Structure (1–24), Éigse 18 (1980/1) 183-209 (available at CELT).
  19. Tomás Ó Cathasaigh, Cath Maige Tuired as Exemplary Myth, in: Pádraig de Brún, S. Ó Coileáin, P. Ó Riain (eds.), Folia Gadelica: Essays Presented by Former Students to R. A. Breatnach, Cork 1983, 1–19.
  20. William Sayers, Bargaining for the Life of Bres in Cath Maige Tuired, Bulletin of the Board of Celtic Studies 34 (1987) 26–40.
  21. Tomás Ó Cathasaigh, Three Notes on Cath Maige Tuired, Ériu 40 (1989) 61–68.
  22. Kim McCone, A Tale of Two Ditties: Poet and Satirist in Cath Maige Tuired, in: Donnchadh Ó Corráin, Liam Breatnach and Kim McCone (eds.), Sages, Saints and Storytellers. Celtic Studies in honour of Professor James Carney, Maynooth Monographs 2. Maynooth: An Sagart, 1989, 122–143.
  23. John Carey, Myth and mythography in Cath Maige Tuired, Studia Celtica 24/25 (1989/90) 53–69.
  24. Caoimhín Breatnach, Oidheadh Chloinne Tuireann agus Cath Maige Tuired: Dhá Shampla de Mhiotas Eiseamláireach, Éigse 32 (2000) 35–46.
    The edition used in the digital edition
  1. Whitley Stokes, The Second Battle of Moytura in Revue Celtique. Volume 12, Paris, F. Vieweg (1891) page 52–130, 306–308

Encoding

Project Description

CELT: Corpus of Electronic Texts

Sampling Declaration

The electronic text represents even pages 56–110; pages 119–120 containing a description of glám dicinn and Stokes' translation thereof are appended. The English translation is available in a separate file.

Editorial Declaration

Correction

Text has been proof-read three times.

Normalization

The electronic text represents the edited text including footnotes. Addenda and Corrigenda from p. 306 are incorporated. The ae-ligatures have been rendered ae. Expansions are marked ex; text supplied by the editor is marked sup resp="WS"; footnoted editorial corrections either take the form of corr sic="" resp="WS" or sic corr="" resp="WS". Where Stokes' comments could not be accommodated within these tags, note type="auth" n="" has been used. Text omitted from the printed edition for obscurity or other reasons is indicated by gap. When displayed in HTML format (due to the its constraints) both expansions and supplied text appear in italics. When in doubt, users are asked to consult the SGML/XML master file to identify the markup.

Quotation

Quotations are rendered q.

Hyphenation

When a hyphenated word (hard or soft) crosses a page-break, the page-break is marked after the completion of the hyphenated word (and punctuation).

Segmentation

div0=the saga; div1=the section, corresponding to Stokes' paragraph. Metrical quatrains are marked and numbered and individual lines of verse are marked. Metrical texts are embedded as separate texts in the relevant entries. The appendix to the electronic file contains an extract from the Book of Ballymote, p. 284, 24–51 (pp. 118–120 of Stokes' article). It describes the making of a glam dicinn, and is accompanied by Stokes' translation.

Interpretation

Names of persons (given names) and places are not tagged. Some Irish terms are tagged term in the appendix.

Canonical References

This text uses the DIV1 element to represent the section.

Profile Description

Created: By the Irish scribe Giolla Riabach Ó Cléirigh (c. 1512)

Use of language

Language: [GA] The text is in Middle Irish.
Language: [EN] Editorial comments and the translation in the appendix are in English.

Revision History


Corpus of Electronic Texts Edition: G300011

The Second Battle of Moytura: Author: Unknown


p.56

Batar Tuathai De Danonn i n-indsib tuascertachaib an domuin aig foglaim fesa & fithnasachta & druidechtai & amaidechtai & amainsechta, combtar fortilde for suthib cerd ngenntlichtae.

Ceitri cathrachai ir-rabatar og fochlaim fhesai & eolais & diabuldanachtai .i. Falias & Goirias, Murias & Findias.

A Falias tucad an Lia Fail bui a Temraig. Nogesed fo cech rig nogebad Erinn.

A Gorias tucad an tsleg boi ac Lug. Ni gebtea cath fria no frisinti an bidh il-laimh.

A Findias tucad claidiub Nuadot. Ni terládh nech dei o dobirthe asa idntiuch bodhuha, & ni gebtai fris.


p.58

A Murias tucad coiri an Dagdai. Ni tegedh dam dimdach uadh.

Cetri druid isna cetri cathrachaib-sin. Mor-fesae bai a Falias. Esras boi hi nGorias. Uiscias boi a Findias. Semias bai a Murias. It iad sin na cetri filid ocar' foglaindsit Tuata De fios & eolas.

Gnisit iarum Tuatha De caratrad fri Fomorib, & debert Balar ua Néit a ingin .i. Ethne, de Cen mac Dien cecht. Gonad i-side ruc an gein mbuadha .i. Lucc.

Tangatar Tuad Dei morloinges mor d'indsaigid Erionn dia gabail arecin for Feraib Bolc. Roloiscset a mbaraca focetoir iar torrachtain crice Corcu-Belgatan .i. Conmaicne mara andiu, eatsen, conapedh a n-aire for teiched cucu, gur rolion an dei & an céu tanaic denaib loggaib an ferodn & an aer robe comfocus doib. Conid assin rogabad a tichtain a nelaip ciach.

Fectha cath Muighe Tuired etorra & Fir Bolc, & maite for Feraib Bolc, & marbthar cét mile diib am Eochaig mac n-Eirc immon righ.

Isen cath sin dno robenad a lamh de Nuadaid .i. Sregg mac Sengaidn rophen dei hí, go tarad Dien-cecht an liaigh laim airgid foair co luth cecai láma, & Credhne in cerd ag cungnam fris.

Cid Tuath Dei Dononn dno derocratar gomar isin cath im Edleo mac nAllai & am Er(n)mus, am Fhióchraig & im Turild Bicreo.

Doneoch immorro terla de Feraib Bolc asin cath lotar ar teched de saigid na Fomore, gor' gabsad a n-Arainn & and Íle & a Manaidn & a Rachraind.


p.60

Bai imcosnum flathae fher n-Erenn itir Tuaid De & a mná, ar nirb' inrighae Nuadoo iar mbeim a laime de. Adpertutar ba cumdigh doip rige do Pres mac Elathan, díe ngormac fesin, & co snaidhmfed caratrad Fomure fria an rige de tabairt dósin, ar ba {MS folio 63 b} ri Fomore a athair, edon Elotha mac Delbaeth.

Is amlaid so iarum arricht compert Bresi.

Bai didiu ben diib lau n-adn oc deicsin an marai & an tiri do tichc Maoth Sceni .i. Eri ingen Delbaith, go n-acui an muir fo lanfeth amail ba clar cumredh. A mbui and iarsin confacai . Dusn-arfas ess n-argait isin fairce. Ba mar lee a méd acht na tarthragestar a delp dii, & dobert sruthna tuinde riam decum tirei. Conacqu iarum pa duine ind ba ferr delph. Mogg orbude foir go a dib guaillib. Brat go srethaib di orsnáth imbe. A lene gond indledhaib de orsnáth. Delc n-óir ara bruinde go forsannadh de líic loghmair adn. Dia gelgae airgide & di semcradn snasai indib de credumae. Coicroith oir uara muin. Clodib orduirn go fethaidib airget & go cichib oir.

Ispert an fer frie: ‘In linn bío assae uar coblige laut?’ ‘Ni rud-dalus em’, ol in phen. ‘Tic frisna dáulta’, ol esium.

Consernad doib iarum. Ciich an pen iarum antan asnérsed an uher. ‘Cid cíi?’ ol esium. ‘Tátham dede rocoiner’, ol in bean: ‘scaradh friutsa quibindes a cumairnecmar. Maccaema Túath nDea Domnonn is ét iar mo caenghuide & mo ét didsiu amail atomcotasiu.’


p.62

‘Didigestar do broc din déde si’, ol sei. Tiscaid a órnaisc n-óir dia meor medhóin & debert ina laim, & aspert ria na tesed uaide i crec iná i n-aisced, acht de nech diamad coimsie1 die meor sin.

‘Is deitheden eli domsae’, ol in pen, ‘nat fetar cia dom-fainec’.

‘Ni bo hainfes det andísin’, ol seie. ‘Dit-anaic Elothae mac Delpaeth rí Fomore. Béra mac diar comruc, & ni tartar ainm do acht Eocha Bres, edon Eocha Cruthach, ar cech cruthach atcíther a n-Erinn, etir mag & dun & cuirm & coindeil & ben & fer & ech, is risin mac sin dobiter, con-eperthar as bres dó annsin’.

Is iarsin luidh an fer doridisi ina fritheng, & doluid an phen dia hadphai, & depreth de an compert airderc.

Bert in mac iarum & debreth dó an ainm atbert Elotha .i. Eocha Pres. Intan ba laun a sechtmad athseoltai ina mnáa bui forpart caeictiges for in mac, & rofuc an arthrach sin go cend a secht mbliadan go roucht forpart .xiiii. bliadan.

Is den cosnam sin boi etir Tuaith Deu dobreth flaith Erenn don mac sin, & dobert .uii. n-aidirie di trénferuib Erenn .i. a matri, fri hasic na flathae uad ma fofertís a mifholtae fesin. Dibert a máthair tír do iarsin, & dongnit dun les uar an tir .i. Dun mBrese, & ba hé an Dagdhae dogene an dun sen.

O rogeb iarum Bres righe ronaisceatar Fomoraig .i. Indech mac Dei Domnann & Elathu mac Delbaeth & Tethra, tri rig Fomorach, a cíos for Erinn, co na boi dei do clethe a


p.64

n-Erinn forsna beth cíos doib. Dobretha dno na tnfirae a foghnam dou .i. Oghmae fou cualae connaidh & an Daghdo 'na rathbuige, gonadh sé rocladh Rath mBrese.

Ba toirsich dno an Dagdo ocund obair, & atcliched daul esba isin tech, Cridenbel a ainm, a beolae di suide asa bruindie. Ba pec la Crichinphél a cuid fesin & bá mar cuid an Dagdae. As inn atbert: ‘A Dagdae, dot inchaib na tri mírionn bes dech dot {MS folio 64a} chuid tapraither domsae!’ Doberedh iarum an Dagdae dó cech n-oidche. Maru immorro a mírionn an cainte .i. met degmuce ba hed an mír. Ba trian immorro de cuid an Dagdhua na tri mirenn sen. Mesai-de bláth an Dagdhae dinni sin.

Lau n-ann didiu bai an Dagdai isin clad conacai an Mac n-Oc cuige. ‘Maith sin, a Dagdai!’ or in Mac Óc. ‘Amin’,ol in Dagdae. ‘Cidh deghnie drochfethol?’ ol . ‘Tathum a damhnai’, ol esium. ‘Cridenbel Cáinte gaphais algas dim gachae nónae im na tri mirionn as dech dim cuibrind’.

‘Tatham airlei deit’, ol in Mac Oc. Dobeir laim ina bossan, & gadaid tri scildei óir ass & dobeir doo.

‘Tapair-si’, ol se, ‘na trí scitle-si isna tri mirinn deog-laei do Cridenbel. Is ed iarum is sruitium bioas fort mes, & adsuife an t-ór ina broinn co n-epili de, & ni ba maith a cert do Bres iarum. Atbertar frisin righ ‘romarbh an Daghdae Cridenbel tre luib eccineol derat dou’. Isperae iarum an ri de marbad. Isberusa fris: Ni fíor flathu deit, a ri oc fenei, a n-udbere, ar domringarta2 o gabais mo uopair, & aspered frim: ‘tidnaic dom, a Dagdai, na tri mirinn ata dech dot cuibrionn: is olc mo trebad annocht’. Docoatsai dno desin


p.66

minam-cobradís na teorai scillice fúar andíu. Dus-radas form cuid: dorautus iarum do Cridenbél, ar is edh is dech bhui armobelaib, and ór. As dae iarum ind or a Cridenbél co n-erbailt de.’ ‘Is menann’, ar an ri. ‘Tiscaither a tarr fon cainte dus in fuirestar ind or ann. Min fuirestar con bebhausa. Di fuirestar immorro ba pethai did.’

Iarsin tallaid a tarr fon cainte, go fuiresta na teorai scilte oir adna brú, & anachtae an Dagdae.3

Tolluid an Dagdae ina obair iarum arauharach, & tanic an Mac Og cucai, & atbert side: ‘As gar go rois th' obair, & ni cunghis fochrec go tucaither det cethri Erenn, & togai diib dairt mongduib nduib ndentaaicenn leo’.

Is iarsin dogeniu an Dagdae a oupair go forcend, & asbert fris Bres, cid nogebad il-log a saethair. Frisgart an Dagdae: ‘Atgnasa fort cethre Erenn’, al se, ‘de teglomath a n-oenmaighin’. Dongnith an ri anndísin amail aspert, & togai diib an dairt aspert an Mac Óc fris. Ba héccomhnart la Bres annísin : demenair side ba ní pudh moo dogegadh.

Boi dno Nuadae oga uothras & dobreth laim n-argait foair lioa Dien-cecht go lucht cecha lamha indte. Nir' uo maith dno liaa mac-sium sen .i. le Miach. Atreracht sim don laim & atbert ‘ault fri halt di, & feith fri feth,’ & icuis fri teorai nomaidhe. In cetna nómad immuscuirid comair a taeib & rotonigestar. An-dómad tanisde immascuirid aro brundib. An tres


p.68

nomad dobidced gel sg::ai di boc-sibnibh dubhoib o ro dubtis a ten.

Ba holc lia Dien-cecht an freapaid sin. Duleicc claidimh a mullach a meic go rotend a tuidn fri feoil a cinn. Icais an gillai tre inndeld a eladon. Atcomaic aithurrach go ro teind a feoil corrodic cnaimh. Icais an gilde den indel cétnae. Bissis an tres bein co ranic srebonn a inchinde. Icais dno an gille don indell cétnae. Bisius dno an cethramad mbein co nderba an inchind, conid apu Mioach, & atbert Dien-cecht nach n-icfad lieig badesin ontslaithe sin.

{MS folio 64b} Iarsin rohadhnocht lia Dien-cecht Mioach, & asaid coic lube sescut ar tri cétuib tresin athnocul, fo líon a altai & fethe. Is iarsin scarais Airmedh a prat & decechla na lube sin iarna techtai. Tosarluid Dien-cect & conmesc side na lube, cona fesai a frepai cori manis-tecaisceth an Spirut iartain. Ocus atbert Den-cecht: 'Mane pé Mioach meraidh Airmeth'.

Gapuis tra Bres an flaith feib donidnacht do. Bui fodhord móar imbe lie mathrui la Thuaith Dei, ar nibtar beoluide a scenai uatha. Cid menic notistais niptar cormaide a n-anaulai. Ni fhacutar dno a filidh ina a mbardai no a cainte no i crutire no i cuslendaig no a cornairie no i clesomhnaig no a n-onmide oga n-airfide arucinn isin techlug. Ni co lotar dno a comromai a segonn. Ni facutar a tnfiorai do fromadh fri eggnamh liesin righ, acht oenfer namma .i. Oghmai mac Etnae.

Ba he ord frism-boi, tobairt connaid don dun. Doberidh cuoail cech lai a hIndsib Mod.4 Noberiud an muir da trien a coile aire fóuhíth ba henirt cen bieadh. Ni taprad acht entrian,


p.70

& nofiuradh an sluaigh on trath co' role.

Ni roan tra fochnom eraic dona tuathaib, & ní tapradis seoit na tuaithe a foicidh na tuaithe oli.

Tanic an file fecht ann for oighidhecht do tichc Brese, edhoen Corpre mac Etoine, file Tuaithe Dei. Ranic a tech mbic cumang ndub ndorchai sech ni raibe tene indel no derghaud ann. Tucthae teorai bargenui becai do, atéi turui, for meis muhic. Atracht iarum arnauharach, & nir' bo pudech. Oc techt tar an les do as ind itbert:

  1. Cen colt for crib cerníne;
    cen gert ferbba fora n-assa athirni;
    cen adba fir fo druba disorchi;
    cen díl dámi resi, rob sen Brisse
5 ‘Ni fil amain tra Bresi’, ol se. Ba fir on dno. Ni boi acht meth foairi-sim ond uair-sin. Conad si sin cétnae hoer doronadh a n-Erinn.

Iarsin tra dollotar Tuath Dea a hoentai do agallaim an gairmic .i. Bres mac Eladna & condioachtutar cucae die n-araighib. Tobert doib tasiuc na flathae, & ni bo sofoltach friu disin. Gadhuis im anuth fris co cend .uii. bliadan. ‘Rut-bioa’, ol ion t-oirecht cétnai a hoentai, ‘acht docui forsan rathai cétnu coinge cech torad tairfenat frit laimh, etir treb & tir & or & argat, buar & biad, & diolmaine do cios & eraic conice sin’. ‘Robor-biaa’, ol Pres, ‘amail atberthei’.


p.72

Is airi gesu doib an daul, co tarcomlat-sim tnfiru an ts[dot ]idho .i. na Fomore, fri gapail na tuath arecin, acht go tairsed les (doqhlte). Fa scith lais a ionnarbad asa rige.

Decomlai iarum dechum a máthar & imcomaircter di cia bo can a cinel. ‘Is derb lium’,ol síe, & luidh riam docum na tilchu dia n-acu an es n-aircit asin muoir. Luid remhi docum na trachta, & dobert a máthair ind órnasc dofacbhud lei do, & dobert-sium imma meor medonuch, & ba fomhais dou. Ar nach duine dotarfir sí etir crec & aisced. Ni raibe diib diamad imairgide cusan laithe sin.

Lotar rempuo ioarum con-rancutar tír na Fómore. Ráncutar mag mor co n-airechtaib iomdaib. An t-oirecht ba socruidie diobh dollotar cucau. Immafoucht scelu dib isin oirecht. Atpertutar bá de feraib Erenn. Itbert friu iarum an rabutar coin ocu, ar iss ed ba bes isin aimsir-sin slog teged a n-oirecht alale cumcluiche cocluiche do tocbhauil. {MS folio 65a} ‘Atat coin lenn’, al Pres. Fochartatar iarum an coin cocluiche, & batar luaithe coin Tuath nDea oldate coin na Fomore. Focres forrai dno dus am-bi leo eich ri comrith. Atbertatar sam ‘Atod’, & batar luaithe aldat eich na Fomore.

Focres forra dno dus a mbi leu nech padh calmai fri laim imbertai cloidib. Nid frith leu acht Bres a oenar. Antan denu argaib-sium a laim cosin cloideb aithgin a athair and ornasc imma meor, & friscomhairc cioa bo cuich en laech. Friscart a máthair darucenn, & asbert risin rig ba mac dou he. Atcuaid dou an scél n-uli amail derurmesam.

Fa bronach a athair fris. Atbert an t-athair: ‘Cisi ecin det-birt asin tir hi forgabais?’ Frisgart Bres: ‘Nim-tucc acht m'anfhir & m'anuabhar fesin. Diusriubart die setaib & maineib & a mbiadh fesin. Nid tallas cios no eric dib cosindiu’.


p.74

‘Duaig sin’, al o athair. ‘Pa ferr ar-rath oldas a rrighe. Ba ferr a nguide oldás a n-eguidhi. Cid dia tutchad diu?’ ol a athair.

‘Dadechadus do cuindchid tnfer cugaibsi’, ar se. ‘Nogebainn in tír sin ar eigin’.

‘Ní rogaba la hainbfir immorro mani gaba la fir’,ol sé.

‘Cest, diu, caidhe mo airrle si luat?’ ol Bres.

Faithius iarsin cusan tnfer, co Balur hua Neitt, co righ na n-innsi, & co hIndech mac De Domnand, co rig Fomoire, & nos-taireclamat-side doneoch buí o Lochlainn síar do sluag docum n-Erenn, do astad a císa & a righi ar eigin foruib, gur' ba haon droichet long o indsib Galld co hErind léo.

Ni tanaic docum nErenn drem bud mo gráin nó aduath inda in slog sin na Fomoiridhi. Ba combag ogond fir o Sgiathia Lochlaindi & a hinnsib Gall immon slogad sin.

Imtusa immorro Tuaithi De is ed imma cesnaidter sund.

Bui Nuadhae doridesi tareis Brese a rige for Thuaith Deu. Bui mórfled ocuside di Tuaith Dei a Temraig an inbaid sin. Boi dno oruli oglaech og saighid de Temraig, Samhildánach a ainm-side. Botar dorsaidi for Temraig an inbuid sin .i. Gamal mac Figail & Camald mac Riaghaild a n-anmonn sidei. A mboi side and atcí an dirim n-anetarcnaidh 'na docum. Oglaech coem cruthach co n-imscigg riog a n-airenuch na buidne sin.

Atbertatar risin dorsaid ara n-indised a Temruich a tiachtai. Atbert in dorsaid: ‘Cia fil and?’

‘Fil sunn Luch Lonnandsclech mac Ciein meic Diencecht & Ethne ingine Baloir: dalta siden Taillne ingine


p.76

Magmoir ri Espáine & Echdach Gairuh meic Duach.’

Rofiarfaig ion dorsaid do t-Samhilldanuch: ‘Cia dan frisa ngneie?’ al sei, ‘ar ni teid nech cin dan i Temruig.’

‘Dene mo athcomarc’, ol se: ‘am saer.’ Friscort an dorsaid: ‘Nit-regaim i leas. Ata saer lenn cenu .i. Luchtai mac Luachadhae.’

Atpert-sum: ‘Atum-athcomairc, a dorrsoid: am gobhae.’ Frisgart ion dorsaid dou: ‘Ata gobae liond cenai .i. Colum Cuaolléinech teorae nua-gres.’

Atpert-som: ‘Atom-athcomairc, am tnfer.’ Friscart in dorsaid: ‘Nid-regoim a les: ata tinfer lend cenu .i. Oghmae mac Ethlend.’

Atbert-sum diridesi: ‘Atom-athcomairc’ ar se: ‘am crutiri’. ‘Nit-regaim {MS folio 65b} a les: ata crutiri lenn cenai .i. Auhcan mac Bicelmois aran-utgatar fir tri ndea i sidoib.’

Atpert-sum: ‘Atom-athcomairc: am níadh.’ Friscart an dorrsoidh: ‘Nit-regam e les. Ata níad lion chenu .i. Bresal Echarlam mac Echach Baethlaim.’

Atbert-sum iarum: ‘Adum-athcomairc, a dorsaid, am file & am senchaid.’ ‘Nid-regam i les: ata file & senchaid cenai lenn .i. En mac Ethomain.’

Atbert-sum: ‘Atom-athcomairc’, ol se, ‘im corrguinech’. ‘Nit recom e les: Ataut corrguinigh lionn cheno: at imdou ar ndruith & ar lucht cumhachtai.’

Atbert-som: ‘Atom-athcomairc, am liaich.’


p.78

‘Nit-regam a les: Ata Dien-cecht do liaigh lenn.’

‘Atom-athcomairc’, al , ‘am deogbore.’ ‘Nit-regom a les: atat deogbaire linn cenau .i. Delt & Drucht & Daithe, Taei & Talom & Trog, Glei & Glan & Glési.’

Atbert: ‘Atom-athcomairc: am cert maith’. ‘Nít-regom e les: ata cert lind cenu .i. Credne cerd.’

Atbert-som aitherrach: ‘Abair frisind rig’, ol se, ‘an fil les oeinfer codogabai ina danu-sae ule, & ma ata les ni tocus-sa in Temraig.’

Luid in dorsaid isin rigtech iar sudiu con-eicid dond riogh ulei. ‘Tanaic oclaech iondoras lis’, al se, ‘Samilldánach, & na huili dano arufognot det muntir-si atat les ule a oenor, conedh fer cacha danai ule ei.’

As ed atbert-som go rocurit fidhcelda na Temrach dia saigidh-sium annsin, & gou rug-som a toichell, conad andsin dorigne an Cró Logo. Acht masa i n-uamas an catha Troianna rohairged in fidceall ni torracht Herinn andsin í, uair is a n-áonaimsir rogniadh cath Muigi Tuired6 & togail Traoi.

Rohinnised iarsin thrá do Nuadaitt anní sin. ‘Tuleic isin les’, ar Nuadha, ‘ar ní tanaic ríam fer a shamail sin isin dun-sa’.

Dolleig iarum an dorrsaidh seca, & luid isin dún, & siasur a suide suad, ar bo suí cach dáno é.

Focairtt iarum Ogma an mar-lícc, a rabatar feidm cetri .xx. cuinge, trésan tech co mbuí fri Temair anechtair: Do cor algusa for Lucc on. Ducorastar Lucc forcula co mm-buí for lar an righthighi, & docorustar an mbloig bert riam amach


p.80

a taob an rigtige co mbo slan.

‘Seindter cruitt duin’, alid sluaig. Sephaind iarum an t-oglaech suantraige dona sluagaib & don righ an cét-oidqui. Focairtt a suan on trath co' raili. Sephainn golltraigi co mbatar oc caei & ac dogra. Sephainn gendtraigi co mbatar hi subai & a forbfáilti.

Imrordaid iaram Nuadai, o' tconnuirc ilcumachtai n-aoclagi, dus an caomnacair dingbail na dairi dib fo mbatar lasna Fomoiri. Gnisit iarum comuirle im dalai and oglaich. Is si comuirle arriacht Nuadha, caemclodh suidi frisin n-occlaech. Luid Samilldanach a suide rig, & atreracht an rí riam co cend xiii la.

Imma n-arladair dó iarum fria da brathair .i. Dagdo & Ogma, for Greallaig Dollaid iarnamarach. Conoccartha cucu a brathair .i. Goibniu & Dian-cecht.

Bliadan lan doib immon run-sin in lín-sin, conadh desin dogarur {MS folio 66a} Amhrun Fer nDea fri Grellaid nDollaid.

Conocarthai cucau iarsin druid Erenn & a lege & a n-aruid & a ngoboinn & a mbriugaid & a mbrethemain. Imusn-agallatar doib a ndiclet.

Rofiarfaig iarum don corrguinech .i. Matgen a ainm, dus cia cumang gonanacair. Atbert side focichred slébe Erenn tri gritai fona Fomorib, go tocrad im-mulloch fri talmain. Ocus doadbastar doib da priomsliab decc tiri Erenn do bith fo Tuatha De Danonn og imbualad dib .i. Sliab Liag & Denda Ulad & Bennai Boirche & Bri Ruri & Sliab Bladmai & Sliab Snechtae, Sliab Mis & Blai-sliab & Nemthenn & Sliab Maccu Belgodon & Segois & Cruachan Aigle7.


p.82

Imcomaircidh dno den deogbori, cia cumagg conanocair? Atbert-side doberadh da primloch déc na hErenn ina fiadnoisi, & ni fugbitis usce indtib cid íotae not-gabad. At iad sou eat-side, Derc-loch, Loch Luimnigh, Loch n-Orbsen, Loch Ri, Loch Mescdhae, Loch Cuan, Loch Laeig, Loch n-Echach, Loch Febail, Loch Dechet, Loch Rioach, Marloch8. Arosscichersit do dib primaibnib dec ina hErenn .i. Buas, Boann, Banna, Nem, Lai, Sinond, Muaid, Sligech, Samair, Fionn, Ruirtech, Siuir, & decelaiger9 ar Fomorib uile cona foighbid bando indtib. Targebu deogh firu Erenn ce bet go cenn secht mbliadan isin cath.

Atbert dno Figol mac Mamois a ndrui: ‘Firfit teorai frasae tened liomsou a n-enech sluaig na Fomhore, & pérut da trian a ngaili & a ngascid & a neirt estib, & arnenas a fual ina corpoib fodesin & a corpaib a n-ech. Nach anul dotlegfet firu Erenn bod formach golie & gaisgid & nirt doib. Quia bed isin cath go cenn secht mbliadan ni bot scithae acach’.

Atbert an Daogdae: ‘An cumang arbagaid-si dogen-sou ule amaon.’ ‘Is tu-sai an Dagdae!’ or cach, gonadde rot-lil ‘Dagdae’ o sin e.

Scaraid iarum asin comairlie go comairsitis die teoru mbliadan.

O ro indlid iarum airicill an catha amlaid sin, luid Lucc & Dagdae & Ogma go tri Deo Danonn, & doberot side gressa an cathae do Lugh, & roboth sect mbliadnai oca foichill & ag denom anarm.10

Boi tegdus den Dagdae a nGlionn Etin antuaith. Bai dno


p.84

bandal forsin Dagdae dia bliadnae {MS folio 66b} imon samain an catha oc Glind Edind. Gongair an Unius la Connachta frioa andes. Conaca an mnai a n-Unnes a Corand, og nige, indarna cos di fri Allod Echae .i. Echumech11, fri husci andes, alole fri Loscondoib, fri husce antuaith. Noi trillsi taitbechtai fora ciond. Agoillis an Dagdae hi & dogniad oentaith. Lige ina Lanomhnou a ainm an baile osin. Is hi an Morrigan an uhen sin isberur sunn.

Itbert si iarum frisin Dagdae deraghdis an Fomore a tir .i. a Maug Scetne, & aragarudh an Dagdae oes danu Erionn arocendsi for Ádh Unsen, & noragad si hi Scetne do admillid rig na Fomore .i. Indech mac Dei Domnann a ainm, & douhéradh si crú a cride & airned a gailie uad. Dobert-si didiu a dí bois den cru sin deno sluagaib batar oconn idnaidhe for Adh Unsen. Bai Ath Admillte iarum a ainm ond admillid sin an riog.

Degnith ierum lesin oes ndanou ind sen, & docachnotar brechtau for sluagaib na Fomore.

Sechtmad rie samain sen, & scaruis cach oroile diob go comairnectur fir Erenn uili al-la rie samain. Sé trichaid cét a llion .i. da trichaid cét gech trin.

Foides ierum Lug an Dagdae de tascelad forsna Fomhorib & dia fuirech go tíostais fir Erenn den cath.

Luid iarum an Dagdae go loggfort na Fomore & cunges cairde cathai forrai. Dobreth do amail conanoich. Degnither lite do lasna Fomori, & ba dia cudbud on, oir ba mar serc liten lasium. Nos-lintar core coecduirn an riog dóu, a ndechotar


p.86

cetri ficet sesrai do lemlacht & a cubat cétnai de men & beoil. Doberthar gabair & coerig & mucau indtie, & nos-combruithiter lei. Nos-dortiter a nderc talman dou, & atbert Indech fris no imberthau fair bas mono tomledh ule, ardaig na berad ecnach Fomore co rocaithed a said.

Gabois iersin a leig & ba himaircithe go tallfad lanomain ina lige foro laur na leghi. It e didiu mírionn fordurauhotar inde, lethau tindei & cethromthu bloinge.

Is ann adbert in Dagdae: ‘Fo bioath indso ma rosaigh a broth an rosaig a blas’. Antan immorro noberid an leg laun ina beolu, is adn adbered: ‘Nis-collet a micuirne, ol in sruith’.

Dobeir-sium immorro a mer cromm tar domain an dercu foderid itir ur & grioan. Dolluid cotlud foair ierum ar caitem a liten. Ba mediter scabol tige a bolc fair, gon tibsid im sodain na Fomore.

Luid uaidib ierum co Trachta Ebae. Niruho herosai tra den laech imdecht lie mét a bronn. Ba drochruid a congraim. Cochline go bac a di ullend. Inor aodhar imbe go foph a tonai. Is ed deno uchtlebar penntol. Da broicc imbe di croicinn capoild & a find sechtoir. Gabol gicca rothach feidm ochtair ina diaid, go mba lór do clod coicrice a slicht 'na degaidh, gonad dei dogaror Slicht Loirge an Dagdai.12

{MS folio 67a} [gap: text omitted]13

Tecoid iarum na Fomoire co mbatar a ndichmaid a


p.88

Scetne. Batar firu Erenn im-Moigh Aurfholaigh. Batar ierum ag imnesie cathai in sluag so. ‘An cauth arfolmotar fir Erenn de tabairt dúdn’, al Pres mac Elier fri hIndech mac De Domnonn. ‘Dobiur so inoen’, ol Indech, ‘cu mbat minai a cnamhae mina ernet a cáno’.

Bui comairli lia firu Erenn im nemlegodh Logai isin cath, ara coime. Go nderochtor a noi noide die comet .i. Tollus-dam & Ech-dam & Eru, Rechtaid Fionn, & Fosadh & Fedlimidh, Iubor & Scibar & Minn. Ecol leo iarum mochscelie den oclaich ar imot a dan. As airie nar' telgsit din cath.

Rotinalid tra maithe Tuaithe De Danonn go Luch. Ro imcomhoirc a gaboinn .i. Gaibne, cia cumong conancur doib?

‘Ni anse’, al se. ‘Gé bet fir Erenn isin cath go cenn secht mbliatan, gai detaet dia crunn ann, no claidem memais ann, tarceba arm nua uamsai ina inoth. Nach rind degeno mo lam-so’, ol se, ‘ni focertar imrold de. Nach cnes i ragae noco blasfe bethaid de iersin. Ni bó gnithe do Dulb gobhae na Fomore annisin. Atu dam cor do cath Muige Turedh anosa.’

{MS folio 67b} ‘Os tusai, a Dien-cecht,’ or Lug, ‘cia cumogg conicid si em?’

‘Ni anse’, ol sie: ‘Nach fer gentor ann, acht mona bentor a cedn de, min tesctar srebonn a inchinde no a smir sentuinde bodh ogslaun limsu 'sin cath arabharoch’.

‘Os tusai, a Credne’, or Lug frie cerd, ‘caide do cumong isin cath?’

‘Ni anse’, ar Credne. ‘Semonn a ngai & dornclai a cloidim & cobraid a sciath & a mbile rusia limsai doip ule’.


p.90

‘Os tusa, a Luchta’, or Luog frie a soer, ‘cia cumong rosta 'sin cath?’

‘Ni anse’, or Luchtai, ‘a ndoethain sciath & crand sleg rosíae lemsai doib ule’.

‘Os tusa, a Oghmau’, ol Lug frie a tnfer, ‘caide do cumong isin cath?’

‘Ni anse’, ol sié: ‘digguhail and riog lia dingbail tri nonuhar dia cairdib, la gabail in catha go trian la firu Erenn’.

‘Os tusa, a Morrighan’, ol Lug, ‘cia cumang?’

‘Ni anse’, ol si; ‘ar-rosisor dosifius, dosselladh arroselus, ar-rosdibu nosriastar’.

‘Os sibsie, a corrgunechai’, al Lugh, ‘cia cumang?’

‘Ni anse’, ar na corrguinigh, ‘a mbuind banai forra iarna trascrad trienar cerd-ne, goro marbtar a n-aiscid14, & da trian a neirt do gaid foraib, lie forgabail aru fual.’

‘Os sibse, a deoguhairi’, or Lug, ‘cia cumong?’

‘Ni anse’, ar na deogbore, ‘dobéraimne robhar ítadh foraib & nemfhogbail dige día cusc doib.’

‘Os sibse, a druide’, ol Luog, ‘cia cumong?’

‘Ni anse’, ar na druide, ‘doberomne cetha tened fo gnuisib no Fomore go nar' fetad fegodh a n-ardou, corusgonot fou cumas iond oicc bet ag imgoin friu’.

‘Os tusai, a Corpri, meic Etnai’, or Luog frie a filid, ‘cia cumang conicid isin cath?’

‘Ni anse’, ol Corpri, ‘degen-sai glaim ndicind15 douib, & nus-oerub & nus-anfialub, cona gebat frie hócu trie


p.92

bricht mo danu-sa’.

‘Os siuhse, a Uheculde & a Dianand’16, or Lug fria da ban-tuathaig, ‘cia cumang conicid17 isin cath?’

‘Ni anse’, ol sied, ‘dolbfamid-ne na cradnai & na clochai & fodai an talmon, gommod sluag fon airmgaisciud doib, co rainfed hi techedh frie huatbas & craidenus’.

‘Os tusa, a Dagdai’, ol Lug, ‘cia cumang connic for sluag na Fomhore isin cath?’

‘Ni anse,’ ol in Dagdae. ‘Dugensa leath fria feraib Erenn etir caemslecht & admilliud & amaidichtai. Bud lir bommonn egai fua cosaib gregai a cnaimreth fum luirg an f. sie áit a comraicid diab namod for rái Muige Tuired’.

Ruaicill tra Lug cach aruair dib fria a ndanoib on mud-sin, & rus-nert & rus-aicill a sluag co mbo menmanrad righ roflathua la cech fer dib fon cruth sin.

Ro sernatai tra an cath cech laei etir fine Fomore & Thuatha Dea, acht nammaá ni botar righ no ruirig oga tabairt, acht oes feigh foruallach nama.

Ba ingnad tra liasna Fomoire alaill tarfas doib isin cath. Botar cloite a n-airm-sie .i. a ngaoi & a cloidme, & an romarbad dia feruib-sium ni ticdis iernabharuch. Ni ba edh immorro de Tuathaib Dea, ar cia no clotis a n-airm-sium andiu atgainidis amarach, fobíth roboi Goibnenn Goba isin cerdchai ag denam calc & gai & sleg, ar dognith side na harma sin fria teorai gressai. Dognith dono Luchtaine soer na crondo fri


p.94

teora {MS folio 68a} snasau, & ba feith an tres snas, & ata-indsmad18 hi cro an gai. O robidis arm de isin leth ina cerdchai dobidcet-som na crou cusna crandoib, & ni bo hecin aitherrach indsma doib. Dugnith dno Credne cerd na semonn fri teorai gressai, & dobidged cro na ngau diib, & ni bo ecen tairbir remib, & noglentais samlaid.19

Is edh dono doberiud bruith isna hogaib nogontais ann, comtar aniu iarnauárach, fobíth roboi Dien-cecht & a dí mac & a ingen .i. Ochttriuil & Airmedh & Miach, oc dicetul for an tibrait .i. Slaine a hainm. Focertdidis a n-athgoite indte immorro airlestis. Bótar bi notegdis esde. Bati slan a n-athgoite tre nert an dicetail na cethri lege robatar immon tibrait.

Tanaic didiu frisna Fomore annísin, go tudciset som fer n-uadaibh de descin cathai & cosdotha Tuath nDea .i. Ruadan mac Bresi & Brighi ingene in Dagdai. Ar ba mac side & ba ua da Thuaith Dea. Atcuaid ierum gnim an gaphonn & an tsaeir & an cerdou & na cetri lege rouhatar imon tibrait do Fomorib. Rofaided-som afridisie fri marbod neich den oes dana .i. Gaibniu. Tothloigestar goi ossoide, a semonn on cerdai & a crand an tsoer. Debreth ierum amail asbert. Bai dono ben and fri bleth arm .i. cron máthair Fianluig, is í rus-meil gai Ruadáin. Dobreth di Ruadán didiu an gai a mathri, conuddesin doberar gai matri de garmnaib beus a n-Erinn.

Immesoi didiu Ruadán ier tabairt in gai dó, & geogoin Goibninn. Tiscaid sen an gai as & fochaird for Ruadán, colluid trit & co n-erbailt arbelaib a athar a n-oirecht na Fomore. Tic Brich & caines a mac. Éghis artós, goilis fodeod. Conud


p.96

andsin roclos gol & egem artos a n-Erinn. Is si didiu an Prich sin roairich feit do caismert a n-oidci.

Luid tra Gaibniu fon tibrait & ba slan side. Bai oclaech lasno Fomoire .i. Octriallach mac Indich meic Dei Domnann mac rig Fomoire. Atbert-side frisna Fomore aro tabroidis cloich cech ain fir leo de clochaib Drobesa do cor ar tibrait Slaine a n-Achad Abla fri Magh Tuired andíar, fri Loch n-Arboch antuaid. Lotar didiu & doberod cloich cech fir for in tiprait. Gonudde ata Carn Octrialdaich for an carn. Ainm n-aild dono din tibroid-sin Loch Luibe, ar dobered Dien Cecht ind luib cech losa rouhotar a n-Eri.

O tanaic, tra, airis an cathai moir atrarochtor na Fomoire asa scoraibh sechtair, & deronsud catha daiggne ditogladai dib. Ni rabhu tra airich no fer engnamae diob cen luirig friae chnes, cen catbarr for a cend, cin manais muirnig 'na deis, gen cloidim tromger for a cris, gen scieth daiggen for a formnai. Ba bein cinn fri hald, ba laum a net natrach, ba haigedh go tenid cor fri sluag na Fomoire isin lo sin.

Robtar íet so rig & toisich rouhatar og nertadh sluaig na Fomoire .i. Balor mac Doit meic Neid, Bres mac Eladon, Tuirie Tortbuillech mac Lobois, Goll & Irgold, Loscenn-lom mac Lomgluinigh, Indecch mac De Domnann ri na Fomoire, Octriallach mac Indich, {MS folio 68b} Omna & Bagnai, Elotha mac Delbaeth.

Atrachtotar Tuath Dea Donann don leth eli & dofagaibsid a naie celi ag comet Logai, & lotar do oiris an catha. Intan iarum segar20 an cath conselu Lug asa coimet a mboi ina cairptech, go mbo hé bai arinchaib catha Tuath nDea21. Roferud


p.98

tra imairec aith amnus and so etir fine Fomoire & firu Erenn. Boi Lug og nertad fer n-Erenn; coro ferdais go dicra an cath, fodegh na beidis a ndoiri ní bod sirie. Ár ba ferr duoib bas d'fhogail oc díden a n-athardho indas beith fo doiri & fou cis amail rouhatar. Conid and rocan Lug an cetul so sios for lethcois & letsuil timchell fer nErenn:
  1. Arotroi cath comartan, etc.

Ros-laisiud na sluaig gair mor oc dol isin cath, comrancotar iersin, & rogab cach for truasdrad a céile dibbh.

Mor do coemaib derochrotar ann a mbuailie bais. Mor an t-ar & an lechtloige roboi ann. Roboi uall & imnaire and leth for leth. Bui ferg & borrfad. Ba himdae reun folu tar gelcnius moethoclaech ann iarna leudh do lamaiuh letmiuch oc teicht22 an gauhad ar imbnárie. Ba hamnus muirn & sai toi na curud & na lath ngali ic immditin a ngae & a sciath & a courp indtaun nus-bitis a celi ica truasdrad denaib gaib & denaib cloidbiuh. Amnus, dno, an tarneuch ruboi and sechnon an cathae .i. gair na laechraidi & presimb na sciath, loindreuch & fedgairi na cloidhim & na calc ndéd, cairchiu & grindegur na saicidbolc, sian & etigud na foghaid & na ngabluch, & priscbemniuch na n-armb.

Es bec tra na comrancatar inn a mmeur ocus a coss oc in imtuarcain, co tuslitis assa sessam lie slimreth na foluo fou cossaib na miliodh, co mmbentaeis a cinno diob ana suidip. Conuargabud cath crótdae, cresachtocch, broineuch, fuilech, & rurassa Unnsenn hi crobaiph bidbad annside.


p.100

Derocair dno Nuodai Aircetlaum ocus Maucha ingen Ernmoiss lie Balur ui Neit. Duceur Cassmoel lie hOgtriallug mac n-Indich. Immacomairnic de Luch & di Bolur Birugderc esin cath. Suil milldagach le suide. Ni horscailtie inn soul acht ir-roi cathae namma. Cetrar turcbaud a malaig die sol conu drolum omlithi triena malaig. Sluoach doneceud darsan sól nin-geptis fri hocco cie pidis lir ilmili. Es de boi inn nem sin fuirri .i. druith a adhar botar oc fulucht draidechtae. Tanaic-seum & ruderc tarsan fundeoic, co ndechaid de en foulachtae fuithi, gonid forsan suil dodecaid nem an foulachta iersin. Condrecait ierum Luch.[gap: text omitted]23

‘Tocaib mo malaig, a gille’, al Balor, ‘co ndoecius an fer rescach fil ocum acallaim.’

Tocauhar a malae dia deirc Baloir. Fucaird Luch iersin liic talma do, co ndechaid an suil triena cend. Conid a sluag bodessin derecacha. Co torcair four sluag na Fomore, conda-apatar tri nonuhair dib fou a toeb, co mboi a mullach frie bruinni n-Indig meic De Domnann, co sescaind a loim foulae tar a beolu side.

‘Congarar damsae’, ar Indiuch, ‘Luoch Lethglass .i. mo fili’ .i. lethglass e o talmain go mulluch a cinn. Totaed 'na docum. ‘Finnta damsa’, ol Indeach, ‘cia rotollae formsa in n-orcur-sai’. [gap: text omitted]24 {MS folio 69b}

Tanaic in Morrigan ingen Ernmusa anduidhe, & boi oc nertad Tuath nDea co fertóis an cath co dur & co dicrai: conid ann rocan in lóid se sis:

‘Afraigid rig don cath,’ etc.25


p.102

Romebhaid ierum in cauth iersin & roslechait na Fomore co muir. Dorochratar comtuitim Ogma mac Ealauthan an trénfer & Indeouch mac De Domnaund ri na Fomore.

Ailis Loch Leatglas for Lucch a anacol. ‘Mo tri drinnroisc daum!’ for Luch.

‘Rod-bie’, our Loch. ‘Dingebat-sa fochail Fomore d'Erinn co práuth, & a ngebas di teungae iocfaid fri diaid mbeuthaud ar cach n-aingceus’.

Aunauchta Loch ierum. Is ann cachain in dail n-asdadha do Gaidelaib: ‘Gebat foss findgrinde’, etc.

Asbert Loch dano doberadh ainm di nai cairptib Lochca ara anacul. Asbert dano Lucc ara n-ainmnigud. Frisgart Loch, condepert ‘Luachta, Anagat’, etc.

‘Cest, cie hanmanna na n-aradh robatar inn immorro?’ ‘Medol, Medon, Moth’, etc.

‘Cie hanmanna na ndeled batur 'na lamaib?’ ‘Ni anse. Fes, Res, Roches,’, etc.

‘Cie hanmanna na n-ech ?’ ‘Can, Doriadha’, etc.

‘Cest, cie lion ind air?’ for Lucc fri Loch. ‘Ni fedar cia lion do aithechaib & do drabarsluag. Mad an lion do tichernaib & d'airechaib & do anradaib & do macuib righ & do airdrigaib Fomore rofetar .i. triar tri fichit .l. cét fer .xx. cét tri cóicait .ix. cuicir cetri .xx. míle, ochtar ocht fichit, moirseser cetri .xx., seiser cetri .xx. coicer ocht fichit, dias cethrachat im {MS folio 70a} hua Net noicait26. Is he sin lion ind áir dorochair di airdrigaib & do airdticernaib na Fomore isin cath.’


p.104

‘Mad al-lion immorro di aithechaib & di drochdóiniuh & di daoscarsluag & d'aos cecha danae olchenae diloutar a comoidecht an marsluaig — aur dideochaid cech anroth & cech ardtoisech & cech airdri de Fomorcaib cona sochraide din chauth co torcradaur adn uili a sóir & a ndaoir—nisn-airmium acht uothad di moghadaib na n-airdrigh namáu. Issed adnso au... lion ro airmios di suidhiuh amal attconnaurc. Secht fir secht fichit secht cét secht caocae .L. di cétaib cét .xx. fichi. cét cét .xl. immon Saub n-Uancendach mac Carpri Cuilc, mac sidhe moga di Indeuch mac De Domnadn .i. mac moga rich Fomore’.

‘Madh a ndorochair adn chena de lethdoinib & di crandasc. fianlaich dineoch nad roacht cridiu cathae co ro hairmither reanda nime & gainem maurae & loae snechtae & drucht for faichthi & bommadn eghae & feur fo cossaib greghae & groigh meic Lir la maur-ainfini, ni hairmidter side itir’.

Iarsin dono frith baoccul Bresi meic Elathan dóip. Atbert-sidhe: ‘Is feurr m'anacul’, ol se, ‘oldass mo guin’.

‘Cid annsidie biass de?’ aur Lucc. ‘Bid sir-blechtach bae Erenn’, ol Pres, ‘diae nom-aunastar-sa’. ‘Comarfassa diar ngaothuib’, or Lug.

Is desin luid Lug co Maoiltne Morbretach, co n-epert pris: ‘An anustar Bres ar bithblicht do buaibh Erenn?’

‘Nach anustair’, ar Moeltne, ‘nad cumhaicc an oes nach a n-indoth, ce choni a mblicht airet beat bí’.

Atpert Lug fria Bres: ‘Ni ed annisin not-anuig; nad cuimgi a n-oes nach a n-inddoth, ce chonis a mblicht’.

Atpert Bres: ‘Forbotha ruada: Roicht Mailtne’.

‘An fil n-aill nut-ain, a Bres?’ ar Lug.


p.106

‘Fil ecin: abair fri bar mbrethiomain, bibhsiutt buain cech raithi ar m'anocol-sa’.

Atbert Lug fria Moeltne: ‘An anustar Bres ar buain n-etha cech raithi di feruib Erenn?’

‘Is ed immanairnicc lind’, or Maoiltne, ‘errach fria har & sílad, & tosach samraid fri foircend &27 sonairti n-etha, & tossach n-aipchi28 foghamair fri forcend aipchi n-etha & fria buain. Gaimred fria tomalta’.

‘Nis-tessaircc annísin’, or Lug fria Bres. ‘Forbotha ruadha, roicht Mailtni’, or se.

‘Is luga dot-essaircc’, or Lug. ‘Cid?’ ol Bres.

‘Co conebrad29, co silfad, co chobibsad fir Erenn? Is iar fis an trede siu manad anustar’. ‘Abair friu, Mairt a n-ar, Mairt hi corad sil a ngurt, Mairt a n-imbochdt’.

Roleccad ass didiu Bress triasan celgsin.

Isan cath sin didiu fuair Oghma trenfer Ornai, claidiomh Tetra ri Fomóre. Tofoslaicc Oghma in claideb & glanais he. Is andsin ro indis an claideb nach ndernad de, ar ba bess do claidbib antansin dotorsilcitis doadhbadis na gnimha dognithea dib intansin. Conid desin dlegaid claidme cíos a nglantai iarna tosluccad. Is de dno forcométar brechda hi cloidbib osin amach. Is aire immorro nolabraidis demna d'armaib isan aimsir sin, ar no adraddis airm ó dáinib isin ré-sin & ba do comaircib na haimsire sin na hairm. Is don cloidibh sin rochan Loch Lethglas in lóid-si:

  1. Admell maorna uath, etc.


p.108

Loutar andiaid na Fomore dno Lug & an Daghdou & Ogma, ar cruitire an Dagda ron-ucsad leo, Uáitniu a ainm {MS folio 70b}. Rosaghad ierum a flettech a mboi Bres mac Elathan & Elathan mac Delbaith. Is ann boi in crot for in fraighid. Is si in cruit sin ara nenaisc in Dagdae na ceola conna rofograighsetor tria gairm co ndegart in Dagda intan atbert annso sis:

  1. Tair Daur-dablao.
    Tair Coir cetharchuir,
    Tair sam, tair gam,
    beola crot & bolg & buinne.
n-ainm dno batar foran cruit-sin .i. Dur-dabla & Coircethairchuir.

Doluid an crot assan froig ierum, & marbaid nónbor, & tanuicc docum an Daghda, & sepainn side a trédhi fora nemithir cruitiri doib .i. súantraigi & genntraigi & golltraigi. Sepainn golltraigi doib co ngolsad a mna déracha. Sepainn genntraigi doib co tibsiot a mna & a macraith. Sepainn suantraigi doib co tuilset an tsluaigh. Is de sén díerlátar a triur slan uaidib ciamadh ail a ngoin.

Dobert an Dagda diu laiss [gap: omission in original] tria gém na dairti dobreth dó ara soethar. Ar intan rogessi a gaimmain rogeltatar cetri Erinn uili doneoch bertatar Fomore dip ina cios.

Iar mbrisiud ierum an catha & iar nglanad ind air, fochard and Morrigan ingen Ernmais do tascc an catha sin & an coscair moair forcoemnocair ann do rigdingnaib Erenn & dia sidhcairib & dia ard-uscib & dia inberaiph. Conid do sin


p.110

innesus Badb aird-gniomha beus. ‘Nach scel laut?’ ar cach friaise ann-suide:
  1. Sith co nem.
    Nem co doman.
    Doman fo nim
    Nert hi cach, etc.

Boi si iarum oc taircetul deridh an betha ann beus & oc tairngire cech uilc nobíad ann, & cech teadma & gach diglau; conid ann rocachain an laid se sís:

  1. Ni accus bith nombeo baid,
    sam cin blatha,
    beti bai cin blichda,
    mna can feli,
    fir gan gail,
    gabala can righ,

    [gap: extent: approx. 6 words]

    feda cin mes,
    muir can torad

    [gap: extent: approx. 40 words]

    sen saobbretha,
    brecfásach mbrithioman,
    braithiomh cech fer,
    foglaid cech mac.
    Ragaid mac il-ligie a athar,
    ragaid athair al-ligi a meic,
    cliamain cach a bratar,

    [gap: extent: 8 words]

    olc aimser.
    immera mac a athair,
    imera ingen a máthair.

Appendix 1

Book of Ballymote, p. 284a, lines 24-51

Is amhlaidh dogníthe isidhe, troscadh for fearand in righ dia ndenta in duan ocus comorle .xxx. laech & xxx. espoc & xxx filedh im air do dhenum iartain, & robo cin doib tairmeosc na hairi iar femedh na duaisi. Cid fil and tra acht in file fodesin do dul moirseser .i. sessear imaille fris fein fora mbetis se gráda filedh & ite annso a n-anmand .i. fochloc, mac fuirmedh, doss, cana, clí, anrad, ollam .i. in moirseisidh .i. a dul re turcbail ngne co mullach nobhiadh a coicrich .uii. ferunn & aighidh gách graidh dibh for a ferunn, & aigidh inn olloman ann for ferann in righ no egnaighfed, & a ndromanna uile re sciaigh nobiadh ar mullach na tulcha, & in ghaeth atuaidh, & cloch throthail30 & dealg don sciaigh illaim gach fir, & rann for in aisdi-sea gach fir dibh do gabhail intib andis don righ, & in t-ollam do gabhail raind rompu ardus, & siat sum a n-aenfecht iarsin do gabail a rand, & cach do chur a chloichi & a delge fo bun na sciach, & diamad iatson bad chintach ann talumh na tulchi dia slugadh; diamadh é in righ im morro bud cintach, talam dia slogud & a bhen & a mac & a each & a arm & a erriudh & a chu.

Glamh in meic furmid ar in coin, glamh in fochlocon ar in erridh, glamh in duis ar in [gap: word erroneously left out] glamh in chanad ar in mnai, glamh in cli ar in mac, glamh in anradh for in fearunn, glamh in olloman for in ríg.

Appendix 2

Book of Ballymote, p. 284a, lines 24-51

(trans. by Whitley Stokes)

Thus it was made: there was fasting on the land of the king for whom the poem had been composed, and a council of thirty laymen and thirty bishops and thirty poets as to making a satire afterwards; and it was a crime for them to prevent the satire after the reward for the poem had been refused. Howbeit then the poet himself had to go in a company of seven—that is six along with himself—of whom the six degrees of poets had been conferred, and these are their names, even fochloc, mac fuirmid, doss, cana, clí, anrad, ollam, that is, the seventh to go at sunrise to a hilltop which should be on the boundary of seven lands, and the face of each degree of them towards his land, and the face of the ollam there towards the land of the king whom he would lampoon, and the backs of them all turned towards a hawthorn which should be on the top of a hill, and the wind from the north, and a slingstone and a thorn of the hawthorn in every man's hand, and each of them to sing a stave in this kind of metre into these two the slingstone and the thorn for the king, the ollam singing his stave before the others, and they afterwards singing their staves at once, and each is then to put his stone and his thorn at the butt of the hawthorn. And if it were they that were in the wrong the earth of the hill would swallow them up. But if it were the king that was in the wrong, the earth would swallow up him and his wife and his son and his horse and his arms and his dress and his hound.

The curse of the Mac furnid fell on the hound: the curse of the fochloc on the dress: the curse of the doss on the arms: the curse of the cano on the wife: the curse of the cli on the son: the curse of the anradh on the land: the curse of the ollam on the king.