Corpus of Electronic Texts Edition

Background details and bibliographic information

Annals of the Four Masters

Author: [unknown]

File Description

Electronic edition compiled by Mavis Cournane, Donnchadh Ó Corráin

Funded by University College, Cork and
Professor Marianne McDonald via the CURIA Project and
Seoirse Ó Luasa, An Caifé Liteartha, An Daingean, who donated a copy of the Annals of the Four Masters to the CELT Project.

2. Second draft, revised and corrected.

Proof corrections by Mavis Cournane, Donnchadh Ó Corráin

Extent of text: 78 720 words

Publication

CELT: Corpus of Electronic Texts: a project of University College, Cork
College Road, Cork, Ireland

(2001)

Distributed by CELT online at University College, Cork, Ireland.
Text ID Number: G100005E

Availability [RESTRICTED]

Available with prior consent of the CELT programme for purposes of academic research and teaching only.

Notes

[The precise relationship between MSS 1–4 (below) is a matter for scholarly debate. Two views have been put forward, that of Walsh and Mooney (for bibliographical details of their publications, see below). According to Walsh, MSS 1 and 4 are what remains of the set presented to the patron, Ferghal Ó Gadhra; MSS 2 and 3 are the copies forwarded to Louvain for possible printing. According to Mooney, MSS 1 and 3 are the set presented to the patron, Ferghal Ó Gadhra; MSS 2 and 4 are what remains of the set forwarded to Louvain. It is more likely that Walsh's view is correct. For an excellent and fully documented discussion of the problem, see Nollaig Ó Muraíle, The autograph manuscripts of the Annals of the Four Masters, Celtica 19 (1987) 75–95.]

Sources

    Manuscript sources
  1. (i) Dublin, Royal Irish Academy, MS 1220 olim C iii 3; paper; s. xvii; five hands, including Míchél Ó Cléirigh and Cú Choigcríche Ó Cléirigh; 522 folios. Annals from AM 2242 to AD 1171. Used by Dubhaltach Mac Fir Bhisigh, who refers to it as belonging to Fearghal Ó Gadhra. For a description of the MS, see Kathleen Mulchrone & Elizabeth FitzPatrick, Catalogue of Irish manuscripts in the Royal Irish Academy fasc. 26 (Dublin 1943) 3276-82; ; Nollaig Ó Muraíle, 'The autograph manuscripts of the Annals of the Four Masters', Celtica 19 (1987) 75–95: 88–92.
  2. (ii) Dublin, University College L, OFM, A 13; paper; s. xvii; an autograph copy but scribal signatures are absent in the body of the text. The hands resemble those of Míchél Ó Cléirigh, but there are other hands including marginal notes by John Colgan. Annals from AM 2242 to AD 1169. For a description of the MS, see Myles Dillon, Canice Mooney, & Pádraig de Brún, Catalogue of Irish manuscripts in the Franciscan Library, Killiney (Dublin 1969) 24–27; Paul Walsh, 'Extracts from the Franciscan manuscripts of the 'Annals of the Four Masters'', Irisleabhar Muighe Nuadhad, 1916, 17-24; Ó Muraíle, op. cit. 94–95.
  3. (iii). Dublin, Royal Irish Academy, 687 and 688 olim 23 P 6 and 23 P 7; paper; s. xvii; the scribes are Míchél Ó Cléirigh, Cú Choigcríche Ó Cléirigh, and Conaire Ó Cléirigh, and two others. Annals from 1170 to 1616. For a description of the MSS, see Lilian Duncan, Catalogue of Irish manuscripts in the Royal Irish Academy fasc. 17 (1936) 2112–2114; Ó Muraíle, op. cit. 95; annals from 1170 to 1616); Paul Walsh, 'Manuscripts of the Four Masters (R.I.A. 23 P 6 and 7 [=MSS 687-8]) Ir Book Lover 24 (1936) 81-3; Ó Muraíle, op. cit. 95.
  4. (iv). Dublin, Trinity College Library, 1301 olim H. 2. 11; paper; s. xvii; the scribes are Conaire Ó Cléirigh; and two other Ó Cléirigh scribes. Annals from 1334 (beginning acephalous) to 1605 in 466 folios. For a description of the MS, see T. K. Abbott and E. J. Gwynn, Catalogue of Irish manuscripts in the library of Trinity College Dublin (Dublin 1921) 82–83; Ó Muraíle, op. cit. 92–94.
  5. (v) Dublin, Trinity College Library, 1300 olim H. 2. 9 and H. 2. 10; paper; s. xviii (1734-5) scribe: Hugh O'Mulloy (Aodh Ó Maolmhuaidh); a transcript of MS (i) made for John O'Fergus. For a description of the MS, see T. K. Abbott and E. J. Gwynn, Catalogue of Irish manuscripts in the library of Trinity College Dublin (Dublin 1921) 82).
  6. (vi) Dublin, Royal Irish Academy, 988 and 989 olim 23 F 2 and 23 F 3; paper; s. xviii; scribe not named; the text was transcribed in the house of Charles O'Conor of Belanagare, and apparently under his supervision. This is a transcript of MS (i). For a description of the MS, see Kathleen Mulchrone, Catalogue of Irish manuscripts in the Royal Irish Academy, fasc. 22 (1940) 2829–30).
    Editions and Translations.
  1. Charles O'Conor (ed.) Rerum Hibernicarum scriptores veteres iii: Quatuor Magistrorum Annales Hibernici usque ad annum M.CLXXII. ex ipso O'Clerii autographo in Biblioteca Stowense servato, nunc primum uersione donati ac notis illustrati (Buckingham, 1826) [O'Conor's edition, though based on MS (i) is seriously defective].
  2. John O'Donovan (ed. & trans.) Annala Rioghachta Eireann: Annals of the kingdom of Ireland by the Four Masters, from the earliest period to the year 1616. Edited from MSS in the Library of the Royal Irish Academy and of Trinity College Dublin with a translation and copious notes, 7 vols. (Dublin 1848-51; repr. Dublin, 1856; repr. Dublin, 1990.) [volumes i-ii: pp v-vi (dedicatory letter of the editor) + pp vii-liv (introductory remarks, including original documents) + pp lv-lxi (epistle dedicatory of Míchél Ó Cléirigh) + pp lxiii-lxxi (contemporary approbations of the work) + pp 2-1187 (text and translation) + pp 1189-93 (addenda and corrigenda); volumes iii-vi: pp 2-2375 (text and translation) + pp 2377-2494 (a genealogical appendix, including original documents) + 2494-8 (addenda et corrigenda); volume vii: pp 405 (indexes). There are three separate paginations: volumes i-ii, volumes iii-vi, and volume vii, each having separate pagination. The edition of volumes i-ii, AM 2242-AD 1171, is made from a corrected copy of Charles O'Conor's edition (Buckingham, 1826). This edition is based on MS (i) which was not available to O'Donovan. O'Donovan collated the text so derived with MS (v) and MS (vi) both eighteenth-century transcripts of MS (i). MS (ii) was not known to O'Conor or O'Donovan. The text of the remainder of the remainder of the Annals (volumes iii-vi) is edited from MS (iii) collated with MS (iv).]
  3. Owen Connellan, The Annals of Ireland, translated from the original Irish of the Four Masters (Dublin, 1846) [Annals from 1171 to 1616].
  4. Henri Lizeray, Le livre des quatre maîtres: Annales du royaume d'Irlande, depuis les origines jusqu'à; l'arrivée de saint Patrice (Leroux, 1882).
    Literature
  1. George Petrie, 'Remarks on the history and authenticity of the Annals of the Four Masters', Trans Roy Ir Acad 16 (1831) 381-93 [repr. O'Donovan, op. cit. i, pp vii-xix].
  2. Sir John T. Gilbert, 'The Celtic records of Ireland', Ir Q Rev 1 (1852) 588-700 [notice of O'Donovan's edition].
  3. Eugene O'Curry, Lectures on the manuscript materials of ancient Irish history (Dublin, 1861; repr. Dublin, 1878) 141-61 [note O'Curry's translation of John Colgan's remarks about Míchél Ó Cléirigh (143-45) and his sardonic comments on the Stowe sale of Irish MSS and the attitude of Lords Macaulay and Ashburnham].
  4. P. Mac Suibhne, 'A great historical work: the Annals of the Four Masters', J Ivernian Soc 7 (1915) 66-93.
  5. Paul Walsh, 'Extracts from the Franciscan manuscripts of the 'Annals of the Four Masters'', Irisleabhar Muighe Nuadhad, 1916, 17-24.
  6. E. J. Gwynn, 'Miscellanea', Ériu 9 (1921-23) 27-30: 27-8 [verse fragments in Annals of the Four Masters].
  7. Paul Walsh, 'Extracts from the Franciscan manuscript of the Annals of the Four Masters', in Paul Walsh, Gleanings from Irish manuscripts, 2nd ed. (Dublin, 1933) 69-85.
  8. Paul Walsh, 'The Four Masters', Ir Book Lover 22 (1934) 128-31.
  9. Paul Walsh, 'The convent of Donegal, 1632-36', Ir Book Lover 23 (1935) 109-15.
  10. Brendan Jennings, Michael O Cleirigh, chief of the Four Masters, and his associates (Dublin, 1936) [an inadequate account of the MSS, otherwise very valuable].
  11. Paul Walsh, 'Manuscripts of the Four Masters (R.I.A. 23 P 6 and 7 [=Dublin, Royal Irish Academy, MSS 687-8])', Ir Book Lover 24 (1936) 81-3 [repr. for the most part in a chapter of his The Four Masters and their work].
  12. Paul Walsh, 'Slips in O'Donovan's Four Masters, vol. V', Ir Book Lover 25 (1937) 100-02.
  13. M. A. O'Brien, 'Miscellanea Hibernica, 5: a wrong entry in AU and FM [A.D. 603], Études Celtiques 3 (1939) 365.
  14. Paul Walsh, 'The dating of Irish annals', Ir Hist Stud 2, (1941) 355-75.
  15. Canice Mooney, 'Irish Franciscan libraries of the past', Ir Ecclesiast Rec, 5th ser., 60 (1942) 223-4.
  16. Colm Ó Lochlainn, 'John O Donovan and the Four Masters', Ir Book Lover 29 (1943-5) 4-8.
  17. Paul Walsh, The Four Masters and their work (Dublin, 1944).
  18. Michael Duignan [notice of Walsh's Four Masters and their work], Éigse 4 (1943-4) 312.
  19. Helena Concannon, 'John O'Donovan and the Annals of the Four Masters', Studies (Dublin) 37 (1948) 300-7.
  20. Colm Ó Lochlainn, 'Annals of the Four Masters', Ir Book Lover 31 (1949-51) 126-8.
  21. Alexander Boyle, 'Fergal Ó Gadhra and the Four Masters', Ir Ecclesiast Rec, 5th ser, 100 (1963) 100-14.
  22. Cathaldus Giblin, 'The Annals of the Four Masters', in Liam de Paor (ed.) Great books of Ireland (Dublin, 1967) 90-103, repr. in Benignus Millett & Anthony Lynch (ed.) Dún Mhuire, Killiney, 1945-95 (Dublin, 1995) 135-43.
  23. David Greene & Frank O'Connor, A golden treasury of Irish poetry (London, 1967; repr. Dingle, 1990) 107-9, 200-01 [edition of restored text and translation of four verse epigrams that occur s. aa. 606, 614, 1022, and 1088].
  24. Pádraig Ó Súilleabháin, 'Nótaí ar thrí fhocal ó na hAnnála', Éigse 15 (1973) 20-22.
  25. Alan Mac an Bhaird, 'Dán díreach agus ranna as na hannála 867-1134', Éigse 17 (1977) 157¨C168.
  26. Breandán Ó Buachalla, 'Annála ríoghachta Éireann is Foras feasa ar Éirinn: an comhthéacs comhaimseartha', Studia Hibernica, 22-3 (1982-3) 59-105.
  27. Nollaig Ó Muraíle, 'The autograph manuscripts of the Annals of the Four Masters', Celtica 19 (1987) 75-95.
  28. Donnchadh Ó Corráin, 'Vikings II: Ross Cam', Peritia 10 (1996) 236.
  29. Nollaig Ó Muraíle, The celebrated antiquary: Dubhaltach Mac Fhirbhisigh (c.1600-71): his lineage life and learning (Maynooth, 1996) 6-10, 100-101, 186-89.
  30. Nollaig Ó Muraíle, 'Cathal Ó Mac Maghnusa: his time, life and legacy', Clogher Rec 16/2 (1998) 45-64.
  31. Donnchadh Ó Corráin, 'Ad Annals of the Four Masters, 823-24', Peritia 13 (1999) 141.
  32. William O'Sullivan, 'The Slane manuscript of the Annals of the Four Masters'. Ríocht na Mídhe [Journal of the County Meath Historical Society] 10 (1999) 78-85.
  33. Daniel P. Mc Carthy, 'The chronology and sources of the early Irish annals', Early Medieval Europe 10:3 (2001) 323¡ª341.
  34. Pádraig A. Breatnach, 'Irish records of the Nine Years' War: a brief survey, with particular notice of the relationship between Beatha Aodha Ruaidh Uí Dhomhnaill and the Annals of the Four Masters'. In Ó Riain, Pádraig (ed.), Beatha Aodha Ruaidh: the life of Red Hugh O'Donnell. Historical and literary contexts (Irish Texts Society, subsidiary series 12) (London 2002) 124-147.
  35. Daniel P. Mc Carthy, on his website at http://www.cs.tcd.ie/misc/kronos/chronology/synchronisms/annals-chron.htm offers comprehensive information on two traditions of dating used in the Irish Annals, together with two ancillary articles, 'Chronological synchronisation of the Irish annals', and 'Collation of the Irish regnal canon'.
  36. Bernadette Cunningham, O'Donnell Histories: Donegal and the Annals of the Four Masters (Rathmullan, 2007).
  37. Edel Bhreatnach and Bernadette Cunningham (eds.), Writing Irish History: the Four Masters and their World (Dublin, 2007).
  38. Bernadette Cunningham, 'The Ó Duibhgeannáin family of historians and the Annals of the Four Masters', Breifne 44 (2008) 557-572.
  39. Bernadette Cunningham, 'John O'Donovan's edition of the Annals of the Four Masters: an Irish classic?' in Dirk van Hulle and Joep Leersen (eds.), Editing the Nation's Memory: Textual Scholarship and Nation-building in Nineteenth-century Europe (Amsterdam, 2008), 129-149.
  40. Daniel P. Mc Carthy, The Irish Annals: their genesis, evolution and history (Dublin 2008).
  41. Nicholas Evans, The present and the past in medieval Irish chronicles, Studies in Celtic History 27 (Woodbridge, 2010).
  42. Bernadette Cunningham, The Annals of the Four Masters (Dublin, 2010).
  43. Pádraig A.Breatnach, The Four Masters and their manuscripts: studies in palaeography and text (Dublin, 2013).
    The edition used in the digital edition
  1. Annala Rioghachta Eireann: Annals of the kingdom of Ireland by the Four Masters, from the earliest period to the year 1616. Edited from MSS in the Library of the Royal Irish Academy and of Trinity College Dublin with a translation and copious notes.. John O'Donovan (ed), First edition [Seven volumes. Volumes i—ii: pp v—vi (dedicatory letter of the editor)+ pp vii—liv (introductory remarks, including original documents) + pp lv—lxi (epistle dedicatory of Mícheál Ó Cléirigh) + pp lxiii—lxxi (contemporary approbations of the work) + pp 2—1187 (text and translation) + pp 1189—93 (addenda and corrigenda); volumes iii—vi: pp 2—2375 (text and translation) + pp 2377—2494 (a genealogical appendix, including original documents) + 2494—98 (addenda et corrigenda); volume vii: pp 405 (indexes). There are three separate paginations: volumes i-ii, volumes iii—vi, and volume vii, each having separate pagination. The whole work extends to 4167 pp.] Hodges and SmithDublin (1848-51)

Encoding

Project Description

CELT: Corpus of Electronic Texts

Sampling Declaration

The present text represents pages 1258-1874 of volume 5, being the years A. D. 1501 to A. D. 1588. All editorial introduction, translation, notes and indexes have been omitted. Editorial corrigenda are integrated into the electronic edition and tagged accordingly. Missing text supplied by the editor is tagged SUP.

Editorial Declaration

Correction

Text has been checked and proof-read four times. All corrections and supplied text are tagged. The Annals of the Four Masters is an extremely large and complex work. Any corrections of errors in the original text, as edited by O'Donovan, or in this digital edition are welcome. They will be credited to the scholars who make them.

Normalization

The electronic text represents the edited text. The editor's divisions of words have been silently changed to bring them into accord with CELT practice. All compound personal names are segmented in accordance with CELT practice.

Quotation

Quotation marks are rendered Q.

Hyphenation

Soft hyphens are silently removed. When a hyphenated word (hard or soft) crosses a page-break, the page-break is marked after the completion of the hyphenated word.

Segmentation

DIV0=the whole work; DIV1=the individual annals (i.e. the annalistic matter gathered under one year); DIV2=the annalistic entry; paragraphs are marked; verse texts that occur within annals are embedded as separate texts; stanzas are marked LG and metrical lines are marked L. Page-breaks are marked.

Standard Values

Dates are standardized in the ISO form yyyy-mm-dd. The same applies to Roman Calendar dates and those derived from church feasts and saints's days.

Interpretation

Place names, personal names and group names are tagged. Names of monasteries, churches, cities and towns are tagged and identified. Female names are tagged and identified as such with the attribute ‘f’. Social roles (lord, bishop, dean, parson, abbot, poet, scholar, sage, historian, judge, doctor etc.) and technical terms are tagged. Meteorological and astronomical phenomena and major social disasters (epidemics, plagues, famines) are tagged. Content markup is complete, but subject to revision.

Canonical References

This text uses the DIV1 element to represent the Annal.

Refs: EVENT (<DIV2>)

This text uses the DIV1 element to represent the Annal.

Profile Description

Created: These annalistic materials are drawn from the collections of Irish professional learned families in the form of regional chronicles (including a chronicle of the O'Briens, together with editorial additions and observations by the seventeenth-century compilers of the text. Date range: c.1501-1616, various and unknown.

Use of language

Language: [GA] More than 99% in Classical Modern Irish.
Language: [LA] A few words are in Latin.
Language: [EN] A few words are in English, mostly titles.

Revision History


Corpus of Electronic Texts Edition: G100005E

Annals of the Four Masters: Author: [unknown]


p.1258

M1501.0

AOIS CRIOST, 1501. Aois Criost, Mile, cúicc ced, a h-aon.

M1501.1

SEAN mac Rosa mic Tomais Óicc Meg Uidhir baí 'na chanánach coradh h-i c-Clochar, na phearsún, & na airchinnech i n-Achadh Lurchair saoí eccnaidhe earccna i l-laidin, & i n-gaoidhilcc fer ticche aoidheadh coitchind da gach aon nó ricceadh a leas, & a écc in Id Iún.

M1501.2

Niall mac Airt mic Eoccain Uí Néill d'écc.

M1501.3

Rúdhraighe mac Uí Chonchobhair Fhailgigh, .i. mac Cathaoír mic Cuinn mic An Chalbhaigh d'écc.

M1501.4

Rudhraighe mac Meg Mathghamna, .i. Brian mac Remainn do mharbhadh lá cloinn Még Aengusa.

M1501.5

Coccadh etir Oirghiallaibh fein, .i. Sliocht Aodha Ruaidh, & Sliocht Remainn. Mág Mathghamhna (Rosa) do breith a chaoraighechta leis for an Lucht Tighe, & Sliocht Remainn do chor as an tír amach i cenn h-Ui Neill. Mág Mathghamhna d'ionnsaicchidh for Shliocht Remainn, & teccmhail dá roile doibh acc Áth an Choileir.


p.1260

Toirrdhealbhach (.i. mac inghine an iarla) mac Cuinn mic Enri Uí Neill do beith acc congnamh lá Sliocht Remainn. Toirrdhealbhach umorro, mac tighearna a aoísi fodhéin bá ferr do Gaoidhealaibh mharbhadh lá Mág Mhathghamhna annsin & mac Mec Domhnaill Gallocclach (Eoin mac Colla) do mharbhadh co sochaidhibh ele.

M1501.6

Mac Meg Uidhir Tomás mac Tomáis Oicc mic An Ghiolla Dhuibh (.i. Mag Uidhir) do mharbhadh ar Sliabh Betha lá cloinn Briain mic Remainn Meg Mathgamna co n-ár a mhuintire ina fharradh. At iad na maithe ro marbhadh ann: Giolla Íosa mac Emainn, Tomás mac Duinn mic Emainn, & Corbmac mac Seain mic Emainn Meg Uidhir, Ruaidhri Buidhe mac Emainn Óicc Meg Uidhir, & Emann, & Maghnus Eoghanach, da mhac Aodha mic Briain Mhég Uidhir, Brian & Donnchadh da mhac Taidhcc mic Dabeid mic Giolla Bhuidhe Mic Maghnusa, & cóiccer don chinidh chedna co sochaidhibh oile do marbhadh amaille friú.

M1501.7

Caislén Sliccigh do ghabhail le dreimirib, & tocht fair anuas as a bharr lá cloinn Ruaidhri mic Toirrdhealbhaigh Charraigh Uí Concobhair, & lá cloinn Feidhlimidh mic Toirrdhealbhaigh Carraigh Ui Conchobhair. An Calbach Caoch mac Domhnaill mic Eoccain Uí Conchobhair do mharbhadh ann, & Sean mac Ruaidhri mic Toirrdhealbhaigh Charraigh Uí Conchobhair do thuitim lás An c-Calbhach a f-frithghuin ar in lathair-sin.

M1501.8

Aibhne mac Seain Í Catháin do mharbhadh lá a dearbrathair feissin Brian Fionn.

M1501.9

Mac Domhnaill Cloinne Ceallaigh (Giolla na Naemh mac sidhe Corbmaic mic Airt) do mharbhadh la Feidhlimidh mac Donnchaidh mic Tomáis Még Uidhir.

M1501.10

Emann mac Ricaird A Búrc do ghabháil lé Mac Uilliam Cloinni Riocaird ag tocht ó turus San Sem. Fuasccladh mór do bhein as, & braighde maithe dia muintir imó mac.


p.1262

M1501.11

Maoíleachlainn mac Uilliam Meg Raghnaill taoiseach Muintire h-Eólais d'écc iar c-cian aoís.

M1501.12

Tadhg mac Toirrdhealbhaigh mic Féilim Finn do mharbhadh lá cloinn Ruaidhri Mec Diarmada.

M1501.13

Brian mac Ruaidhri Mec Diarmata do mharbhadh a Caislén Tuillsce amach d'aon-urchor soighde, & ní ro h-admhadh cia ros-marbh.

M1501.14

Creach la h-Ua c-Concobhair for Chonchobhar Mac Diarmata h-i c-Caisiul Bracáin Uí Brocain, & an baile do losccadh lais.

M1501.15

Domhnall Ua h-Uiccinn oide sccol Ereann lé dán d'écc iar d'tocht ó turus San Sém.

M1501.16

Donnchadh Ócc Mág Carthaigh mac Donnchaidh mic Corbmaic mic Donnchaidh mic Diarmata mic Corbmaic Fhinn mic Domhnaill Móir d'écc, ticcerna Ealla eisidhe.

M1501.17

Toirrdhealbhach O Briain ticcerna Tuadhmumhan do losccadh Chonntae Luimnigh, & Choisi Máighi san n-geimhredh.

Annal M1502.

M1502.0

AOIS CRIOST, 1502. Aoís Criost, Míle, cúicc céd, a dó.

M1502.1

Semus mac Rúdhruighe Meg Mathghamhna comharba Cluana h-Eoais d'écc.

M1502.2

Art Ua Gallchubhair & Eóin Ó Loiste dias abbadh baí in imresain fri aroile im abdhaine Easa Ruaidh, & a n-écc in aén-ló co n-oidhche.

M1502.3

Mainistir na m-Brathar san c-Cabhan do ghnoucchadh la h-Ua Raghallaigh ón Róimh do na braithribh De obseruantia, i n-acchaidh na m-bráthar De comuni uita.


p.1264

M1502.4

Tadhcc mac Cuinn mic Domhnaill Uí Neill, Domhnall mac Feilim Uí Neill, Eocchan Bocht mac Neill mic Enrí Uí Neill, & Domnall mac Pilip Meg Uidhir d'écc.

M1502.5

Tadhcc mac Tomaltaigh an Einigh Mac Diarmata tanaisi Maighe Luircc do mharbhadh go h-aithesach lá cloinn Ruaidri Meic Diarmada h-i c-Coilltibh Cléirigh.

M1502.6

Maidhm na Tolcha Finne .i. i n-Glionn Eidhnighe do thabhairt la cloinn Toirrdhealbhaigh Óicc mic Toirrdhealbaigh mic Neill Ruaidh, ar Ó m-Baoighill dearbhrathair a n-athar .i. Niall Buidhe, dú in ro marbhadh Ó Baoighill, Niall cona dhias mac .i. Rudhraighe & Domhnall Ballach co n-druing ele, & ba h-e Ó Baoighill ro indill celcc for cloinn Toirrdhealbhaigh dia ro marbhadh é budhéin.

M1502.7

Indsaicchidh lá h-Ua Raighilligh (Sean mac Cathail) ar Pilip mac Toirrdelbhaigh Még Uidhir, & maighréidhe an tíre os cenn Cloinne h-Amhlaoibh do shiubhal & do loscadh leó, & Emann mac Pilip Riabhaigh mic Amhlaoibh co n-druing oile do mharbhadh. Ro marbhadh on t-sluagh-sin Uí Raghallaigh, mac Uí Raghallaigh budhéin .i. Domhnall an Mhagha & mac Mic Maoil Martain Concobhar.

M1502.8

Donnchadh mac Conchobhair mic Tomais Óicc Meg Uidhir d'écc do ghaibh cro na n-gon do radadh fair h-i maidhm Sleibhe Betha.

M1502.9

Art mac Enri mic Eoccain Uí Neill do mharbhadh lá h-Art mac Cuinn mic Enri mic Eoghain Uí Néill.

M1502.10

Eoghan mac Aodha mic Airt Uí Neill do mharbhadh la h-Aodh mac Cuinn Uí Neill.

M1502.11

Cathal mac Maoilechlainn Duibh Még Samhradhain do mharbhadh le cloinn Ui Raghallaigh ar tarraig mic Briain & a cloinne.

M1502.12

Slóiccheadh la h-Aodh Ócc mac Aodha Ruaidh Uí Dhomhnaill, & Mag Uidhir Sean do dhol la mac Uí Dhomhnaill ar ionnsaicchidh i n-Dartraighe Choininnsi ar mac Seain


p.1266

Buidhe Még Mhathghamhna, & baile mhic Seain Bhuidhe & an tir uile do lomloscadh leó. Creacha an tire do theichemh rempo. Oirghialla ó Abhainn na h-Eóghanacha asteach do bhreith forra, & Sliocht Feidhlimidh Uí Raghallaigh, & Sliocht Donnchaidh Meg Uidhir. Mac Uí Dhomhnaill & Mag Uidhir do imtheacht co crodha cosccarach ar eiccin orra-sin uile, & marbhadh do dhenamh dhoibh ar an tóir im Fheilim mac Conchobhair mic Féilim Uí Raighailligh co sochaidhibh oile, & tocht slán dia t-tighibh.

M1502.13

Donnchadh Ua Briain do écc. Mac sidhe Briain mic Conchobhair mic Mathghamhna mic Muirchertaigh mic Toirrdhelbhaigh mic Taidhg mic Conchobhair na Siúdaine mic Donnchaidh Cairprigh &c. Topar sóidh & saidhbresa Muman ar medhón, tighearna ó Ath Dara go Luimneach, & on m-Baile Nua co Mainistir an Aonaigh. Tighearna Ethorlach & Choille Beithne an Donnchadh h-í-sin.

Annal M1503.

M1503.0

Annal M1503.

M1503.0

AoiS CRiost, Mile, cuicc céd, a trí.

M1503.1

Ua Beóllain comarba Cholaim Chille i n-Druim Chliabh d'écc.

M1503.2

Mag Uidhir Sean mac Pilip mic Tomais Mhoir (.i.An Giolla Dubh) én-rogha d'urradhaibh Ereann ina aimsir, an t-aon Ghaoidheal fá mó trócaire & daonnacht, & as fearr do chaomhain, & do chosain a thír, & a thalamh, dob' fhearr do chléth choccaidh i n-acchaidh ainfine, & coiccríoch, fá fearr smacht, recht, & riaghail h-i


p.1268

c-cill & i t-tuaith d'ecc ina longport fein i n-Inis Ceithlionn dia domhnaigh do shonnradh iar n-eistecht aifrinn, an sechtmadh callainn April, iar m-buaidh ongtha & aitricche, & a adhnacal i Mainistir na m-Brathar i n-Dún na n-Gall iar t-togha dhó innte.

M1503.3

Mac Ui Dhomhnaill .i. Donnchadh na n-Ordócc do ghabháil lé cloinn Chuinn Uí Neill, & Albanaigh badar h-i f-farradh cloinne Cuinn dia breith leó do shaicchidh Ui Dhomhnaill Aodh Ruadh, & Domhnall mac Uí Dhomhnaill do sccathadh Donnchaidh (.i. ocon abhainn dian h-ainm an Daol) & a écc de.

M1503.4

Brian mac Aodha Még Uidhir d'écc.

M1503.5

Emann mac Eoghain mic Aodha Mhég Uidhir cona mhac, mac Corbmaic mic Aodha Mheg Uidhir & mac Toirrdhealbhaigh Uí Mhaoile Dúin do mharbhadh i n-dibheircc oidhche lá cloinn Bhriain mic Aodha Mhég Uidhir.

M1503.6

Mac Uí Catháin (Risderd) do sccathadh lá a dearbhrathair fein Domhnall Cleireách.

M1503.7

Tebóid mac Uatéir A Búrc ticcherna Conmaicne Cúile Tóladh cenn daonnachta & dagh-oinigh Gall Connacht d'écc iar seandataidh.

M1503.8

Toirrdhealbhach Occ Ua Concobhair (.i. Ua Conchobhair Donn) d' écc i m-Baile Tobair Brighde iar t-trebhloid fhada.

M1503.9

Maidhm adbhal-mhór lá Mac Uilliam Cloinne Riocaird for Ua c-Ceallaigh, & for dhreim do Chonmaicnibh Cúile dú in ro marbhadh ermhor a n-gallóglach dibhlinibh do Cloinn n-Domhnaill, & do Chloinn t-Suibhne a t-timceall a c-consapal, & in ro marbhadh Uatér mac Seain A Burc saoí chinn fhedhna esidhe.

M1503.10

Tebóid mac Uateir A Búrc ticcherna Musccraige Cuirc do mharbhadh la Donnchadh an Chuilinn mac Uí Cearbhaill & la Conchubhar Ua n-Duibhidhir.


p.1270

M1503.11

Iarla Cille Dara do dhol h-i Saxaibh, & a teacht fo bhuaidh eiste & a mac baí hi laimh righ Saxan do thabhairt leis.

M1503.12

Sluaiccheadh lasan iarla c-cédna lá Gallaibh & la Gaoidhelaib Laighen go Magh Line go Carraicc Fherccusa dia ro bhris caislén Bheóil Fersde, & dia n-dearna constábla h-i Carraicc Fherccusa do mhac an t-Santálaig.

M1503.13

Sluaiccheadh adhbhal-mhór la Niall mac Cuinn mic Aodha Buidhe cona comhaontadh Gall & Gaoidhel i t-Tír Eoghain dia ro imthigh Tír Eoghain co h-iomlán, & Uí Eachdach uile co rucc a lurcc iomlán dia thigh.

M1503.14

Maidhm lá cloinn Bhriain mhic Neill Gallda in ro marbhadh & in ro gabhadh maithe Gall Chairrge Ferccusa.

M1503.15

Raghnall Mór mac Giolla Easpoig mac mic Domhnaill consapal Albanach Éreann, do écc i n-Duibhtrian Uladh.

M1503.16

Aodh mac Conchobhair mic Uí Conchobhair Ruaidh, & Ruaidhri mac Donnchaidh Dhubhshuilighthanaisi thocchaidhe do mharbhadh a meabhail lá sliocht ócc Fheidhlimidh Fhinn Uí Chonchobhair.

M1503.17

Feidhlimidh mac Maol Ruanaidh Meg Raghnaill dagh-adhbhar taoísicch for a dhuthaigh, & Dondchadh Baisileir mac Maoíl Tuile d'écc.

M1503.18

Mag Carthaigh Mór .i. Tadhcc mac Domhnaill Óicc d' écc, cosnamhach a athardha, islightheóir a namhat, ardaightheóir a charat an Tadhg isin.

M1503.19

Corbmac mac Donnchaidh mic Domhnaill Riabhaigh d'écc. Fer ga raibhe tighearnais & tánaisteacht O c-Cairpre do neimhched dherbhrathar a athar .i. Diarmata an Dúnaidh.

M1503.20

Ridire an Ghlenda d'écc .i. Emann mac Tomais, mic Pilip mic Seain mic an Ridire.

M1503.21

Tadhcc Boirneach, Murchadh, & Mathghamhain, clann Mathgamhna Í Briain, Conchobhar mac Briain mic Muirchertaigh mic Briain Ruaidh, & mac Uí Lochlainn Conchobhar mac Ruaidhri mic Ana, & Muirchertach, mac Toirrdhealbhaigh, mic


p.1272

Murchaidh mic Taidhcc do dhol la mac Uí Flaithbertaigh .i. Eoghan i n-Iarthar Connacht co sochhaidhe moir maille friú iar ná t-tarraing don Eoghan chédna i n-aghaidh a bhraithrech (Ruaidhri Ócc & Domhnall an Bháid dá mhac Í Flaithbhertaigh). As ann bádar-sidhe ar a c-cionn a b-foslongport ag an c-Caolsháile Ruadh. Ro ionnsaigset Siol m-Briain & Eoghan an foslongport, & do-ronsat crecha & édala. Leanait clann Í Fhlaithbhertaigh & an tír a t-toraighecht iad go ro fighedh iorghal etorra, go t-torchratar clann Mathgamhna Í Bhriain, & Eoghan Ó FlaithbhertaighMuintir Flaithbheartaigh don chur-sin.

Annal M1504.

M1504.0

AOIS CRIOST, 1504. Aois Criost, Mile, cúicc céd, a cethair.

M1504.1

Giolla Patraicc Ó Con Dálaigh (.i. mac Enri) abb Cluana h-Eoais, iar n-gnoucchadh epscopoide Clochair dó d'écc.

M1504.2

Pilip Ó Raghallaigh abb Cenannsa, & a dherbhrathair Eoghan, cananach baoí isin m-baile cédna d'écc.

M1504.3

Maghnas mac Briain mic Donnchaidh abb Mainistre na Trinóide for Loch Ce comhrair & ciste coimheda eccna & eolais, Connacht d'écc, h-i c-Cíll Duibh Dúin, & a adhnacal in Oilén na Trinoíde ar Loch Cé.

M1504.4

Toirrdhealbach Mag Uidhir cananach coradh i Clochar, persún Doire Mhaoláin & prióir Locha Deircc do thuitim do sdaighre cloch i m-Baile Atha Buidhe im féil Patraic co ro écc de, & a adhnacal i Mainistir an Chabhain.

M1504.5

Ruaidhri Mag Mathgamna biocaire Cluana h-Eoais d'écc.


p.1274

M1504.6

Conchobhar mac Ruaidri mic Diarmatta tanaisi Shil Maol Ruanaidh, mac tigearna bá treisi tainicc dá dhúthaigh ré cian d'aimsir do mharbhadh la Mac Diarmata i m-Bealach na n-Urbróintedh.

M1504.7

Art mac Cairpre mic Aedha Uí Neill cona mhac & cona dherbhrathair do marbhadh la Sliocht Rémainn Még Mathghamna.

M1504.8

Brian mac Meg Uidhir (Sean mac Pilip) & Mag Samhradhain Emann d'écc.

M1504.9

Mac Diarmatta Moighe Luircc (Conchobhar mac Ruaidhri Mic Diarmatta) do mharbhadh lá Maol Ruanaidh mac Tomaltaigh Mic Diarmatta.

M1504.10

Flaithbertach mac Failge mic Briain Mic Caba do mharbhadh lé Brian mac Alaxandair Oicc Mic Cába.

M1504.11

O Cianáin Giolla Pattraicc mac Taidhcc, Maoilechlainn mac Athairne Uí Eódhosa, O Caiside Cuile (.i. Piarus mac Tomais) ollamh leagha Mheg Uidhir, saoi dearbhtha i leighionn, & h-i f-fisicceacht, fer tighe aoidhedh coitchinn, & Aindrias Mag Craith mac comarba Termoinn Da Bheócc biatach coitchenn d'écc.

M1504.12

Maidhm Bheoil Atha na n-Garbhán do thabhairt lá Sean A Burc mac Uillicc mic mic Uillicc mic Riocaird tánaisi Cloinne Riocaird for Ua c-Ceallaigh du h-i t-torchair Uatér mac Seain mic Tomais A Búrc adhbhur tigearna Conmaicne co sochaidhe móir amaille fris do Cloinn n-Domhnaill, & do Cloinn n-Dubhghaill.

M1504.13

Tri caisléin lá h-Ua c-Ceallaigh do briseadh lé Mac Uilliam (.i. an tres Uillecc) .i. an Garbhdhoire, Muine an Mhedha, & Gallach conadh treimhid-sidhe do chuaidh Ó Ceallaigh Maoilechlainn d' éccaoíne a imnidh ris an iustis dia ro cuireadh maidhm Cnuic Tuagh.


p.1276

M1504.14

Slóicchedh adhbhal do thecclamadh lasan iustis Geroitt mac Tomais iarla Chille Dara. Do dheachattar céttus maithe Leithe Cuinn ina dhochumh .i. Ó Domhnaill Aodh Ruadh, & a mhac co maithibh Chenél Conaill, & drong dho Chonnachtaibh .i. Ua Conchobhair Ruadh, Aedh mac Feilim Fhinn, & Mac Diarmada tigerna Maighe Luircc. Tangattar bheós maithe Uladh cenmotha Ó Néill isin tionol chedna .i. Art mac Aedha Uí Neill tanaisi Chenel Eoghain, Domhnall mac Mhécc Aénghusa, Mag Mathghamhna, & Ó h-Anluain. Tangattar dna Ó Raghallaigh, O Ferghail .i. an t-epsop, Ó Conchobhair Failge, Siol c-Ceallaigh, & Clann Uilliam Burc, & Leth Cuinn uile d'urmhór, ní ro ansat na sloigh lan-mhora h-ísin co rangatar co Cloinn Riocaird. Mac Uilliam Cloinne Riocaird dna, ro thionóil sidhe slóigh iomdha adhbhal-mhora ina n-aghaidh-sidhe .i. Toirrdhealbhach Ua Briain (.i. mac Taidhcc) tighearna Tuadhmumhan cona braithribh cona thionol, & go Síol Aodha arcena, Maol Ruanaidh Ua Cerbhaill .i. tighearna Ele cona thuathaibh & taoíseachaibh, & co maithibh Urmumhan, & Aradh. Do-ronadh comairle crodha andsin la Mac Uilliam, & lá h-Ua m-Briain cona sochraide .i. gan umhla na eidiredha do thabhairt don lucht baí ar a c-cionn, acht a f-freccra im cath h-i c-Cnoc Tuagh do shonnradh. Gnither cath crodha etorra dana frith a ionnshamhail isna deidhenchoibh co clos co fada o na fedhnachaibh cathais na c-caith-mhileadh, fedhmanna na f-feindedh, Ruathar na


p.1278

ríoghlach, torann na t-triath, & brosccar na m-buidhen aga m-baoghlucchadh, muirn & menmanradh na macraidhe, tuinnsiomh na t-trein-fhear aca t-trasccradh, & iomfhorcraidh na n-uasal ar na h-uirislibh. Maidheadh tra an cath fo dheóidh ar Mac Uilliam ar Ua m-Briain, & for Leith Mogha, & ro ládh a n-ár im Murchadh mac Uí Briain Aradh co sochaidhe do shaor-clandaibh oile. Airm umorro i rabhatar na naoi c-coirighthe gallocclach ina c-cipe comhdhaingen chatha ní terna dibh náma achtmadh aon-chorucchadh esbadhach. Ro marbhaitt, & ro mudhuighit dronga dirmhe do shochraide an iustis ger bhó rempa ro ba raén. Bá dícumhaincc áiremh nó aisneis in ro marbhadh do mharcshluagh & do throicchteachaibh isin cath-sin ar bá doimtheachta an maighen fors m-bátar la h-aidhbhle & lá h-ioliomat na nécht n-ionnchomhartach ina b-faoínlighibh ar na b-fiarledradh, na c-craoiseach arna c-coimhmbriseadh, na sciath arna scoltadh na c-cloidhemh catha arna m-blodhadh na c-colann c-ciorrtha c-cros-bhuailte sínte sechmharbh, & na n-giolladh n-ócc n-amhulchach co h-athéidigh arna n-oideadh. Iar sraoíneadh an madhma-sin lasan iustis ro comarleicc fri h-Ua n-Domhnaill dol fo chédoir go Gaillimh. IS ead at-bert Ua Domhnaill fris, ro marbhait, & ro mudhuigit ar se sochaidhe diar muintir & ata araill dibh co h-esraite inar n-eccmais. IS eadh is téchta ann airisemh anocht isin maighin-so a n-ionnchomartha cosccair, & foslongport do dhenamh linn uair tiocfait ar f-fianlach, & ar n-anradh inar n-dochum la tabairt

p.1280

aithne for ar meirgedhaibh, & for ar m-bratachaibh. Do-ronadh fair-siumh sin. Luidh an iustis & O Domhnaill arabharach go Gaillimh, & da mhac Mic Uilliam, & a inghen a laimh lásan iustis, & bátar adhaidh isin m-baile a f-fochair aroile co subhach soimhenmnach iarsan c-cosccar rémhráite. Lodar iaramh co h-Áth na Ríogh, & fuairset an baile for a c-comus. Celebraidh Ua Domhnaill & na maithe archena don iustis, & teid cach uaidhibh dia t-tighibh.

M1504.15

Fuabairt feille for Ua Neill (.i. Domhnall) la Tadhcc Ua n-Óccain cona chloinn h-i c-caislén Uí Neill fein .i. Dun Genainn, & an caislén do ghabháil dóibh. Ro dióghail Dia an gniomh-sin forra fo chedóir uair ro benadh an baile diobh, & ro crochadh Tadcc & dias dia chloinn, & ro sccathadh an tres mac do chloinn an Taidcc chedna.

M1504.16

Finghin (.i. Mag Carthaigh Riabhach) mac Diarmada an Dúnaidh Még Carthaigh tighearna Ua c-Cairbre d'écc, & a bhrathair Diarmait mac Diarmata an Dúnaidh do ghabhail a ionaid.

M1504.17

Uilliam Mac Dauid mic Emainn d'écc. Tomas a bhrathair ina ionad.

Annal M1505.

M1505.0

AoiS CRioSt, Mile, cúicc céd, a cúicc.

M1505.1

Donnchadh Ua Cathain abb Mainistre Mhaighe Cosccrain do crochadh la Diarmaitt mac Ruaidhri mic Maghnusa Uí Cathain, & Diarmaid fein do sccathadh trias an n-gníomh-sin.

M1505.2

Emann Dorcha (do sliocht an Ridire .i. an t-Simunaigh) prioir Fobhair d'écc.

M1505.3

Labhras Ua Flannaccain prioir Daimhinsi d'écc.

M1505.4

Domnall mac Airt mic Eoghain Uí Neill do mharbhadh la Brian mac Cuinn mic Enri mic Eocchain Uí Neill.


p.1282

M1505.5

O Domhnaill Aodh Ruadh mac Néill Gairbh mic Toirrdhealbhaigh an Fhíona ticcherna Tíre Conaill, Insi h-Eoghain, Cenél Moain, & Iochtair Chonnacht fer dár ghiallattar Fir Manach, Oirghialla, Clann Aodha Buidhe, an Rúta & Cathánaigh, Ro ghiallsat dna Goill, & Gaoidhil Connacht ó Mac Uilliam Cloinne Riocaird anuas dó, & gidh eisidhe ann do dhioghail Ó Domhnaill a anumhla fair a leithre dol ina dhúthaigh dá aimhdheóin co meinic cona baí aen cethraimhe fherainn ó Shuca anuas & o Sliabh O n-Aedha don taoíbh thiar nach raibhe fó chíoschain d' Ua Dhomhnaill. An t-Ua Domhnaill-si tra escca iomlan einigh & uaisle an Tuaisceirt, fer bá mó grenn, & gaiscceadh, fer bá ferr ionnsaicchidh & anadh, fer rob ferr smacht, reacht, & riaghail baí i n-Erinn ina aimsir do Gaoidhealaibh, ar ní déntaoí do choimhéd i t-Tir Chonaill ré a linn acht iadhadh dorais na gaoithe nama, fer bá ferr do chiond ecclaisi, & eiccsi, fer ro thiodhlaic almsana aidhble i n-onóir an choimdhe na n-dul, fer las ro turccbhadh & las ro cumhdaighedh caislén cétus i n-Dun na n-Gall fó daigh gomadh inneoin fhosaighthi dia clannmaicne ina dheadhaidh, & mainistir bhrathar De obseruantia i t-Tír Conaill .i. Mainistir Dhúin na n-Gall, fer lasa n-dearnadh iliomat do chreach-sluaighedhaibh timchill fó Erinn, fer dár díles August Iarthair Thuaisceirt Eorpa do rádh fris, d'fhaghail bháis iar m-buaidh ó dhomhan & o dhemhan, iar n-ongadh, & iar n-aithrighe tocchaighe ina longport fein i n-Dún na n-Gall dia h-aoíne do shonnradh isin cuíccidh íd Iulii, isin ochtmadh bliadhain sechtmoghat a aoisi, & isin cethramhadh bliadhain cethrachat a fhlatha, & a adhnacal i Mainistir Dúin na n-Gall.

M1505.6

Mag Cártaigh Cairbreach .i. Finghin mac Diarmata an Dúnaidh mic Domhnaill Riabhaigh d'écc, & a derbrathair Diarmait do ghabháil a ionaidh.

M1505.7

Feidhlimidh mac Neill mic Airt mic Eoccain Uí Neill do mharbhadh la cloind Toirrdhealbhaicch Uí Mhaoíle Dúin.


p.1284

M1505.8

Mac Domhnaill Gallocclach (.i. Colla mac Colla) consapal Uí Neill do mharbhadh i n-Ard Macha la Giolla Easpuicc mac Somhairle Ruaidh Mic Domhnaill.

M1505.9

CReach lá cloinn Giolla Patraicc mic Emann Meg Uidhir ar chloind óicc an Emainn cedna, Brian, & Eocchan, & Eocchan do mharbhadh lá cloinn Giolla Patraicc a t-toraigheacht na creiche, & Fergus Mor Mac Caba do mharbhadh o chloinn Giolla Patraicc don chur-sin.

M1505.10

Mac Mheg Uidir (.i. Sean mac Pilip) .i. Toirrdhealbhach, & dá mhac Taidhg Még Gafraidh, & Tadhcc Occ mac Emainn Mic Gaillgille, co n-ocht feraibh décc amaille friu do bháthadh i c-coite for Loch Eirne.

M1505.11

Mac Uí Fhlannaccain, Corbmac mac Corbmaic d'écc.

M1505.12

Sluaiccheadh la mac Uí Dhomhnaill (Aodh Ócc mac Aodha Ruaidh) h-i t-Tir n-Eocchain, & Baile i Neill (.i. Domhnaill) Dún n-Genainn do losccadh leis, & baile Aodha mic Domhnaill Uí Néill, & o Abhainn Mhóir asteach d'imtheacht dó gan frithbheart fris. Suidhe fa Chaislén na Deircce dhó ar a iompúdh, an caislén do gabhail dó (.i. ar cloinn Neill mic Airt), & a uárda d'faccbháil ann. Dol dó as sin go Cill Mic n-Enáin, & tigearna do ghairm dhe fór Thír Conaill an dara lá d'August do thoil Dé & daoíne.

M1505.13

Cairpre mac Briain Uí Uiccinn oide lé dán d'écc i n-Iarthar Midhe, & Brian Ócc mac Briain mic Domhnaill Chaim Uí Uiccinn d'écc.

M1505.14

Sean mac Riocaird A Búrc rogha Gall macaemh Ereann do marbhadh a meabhail h-i Mainistir Topair Patraicc lá cloinn Uillic A Búrc.

M1505.15

Caislén Bhaile an Tobair do ghabhail la h-Ua Conchobhair n-Donn, & la Mac Diarmada for Shliocht Gráinne inghine Uí Cheallaigh. Sídh do dhénamh dhóibh & a n-duthaigh do thabhairt do Sliocht Grainne.


p.1286

Annal M1506.

M1506.0

AOIS CRIOST, 1506. AoiS CRiost, Mile, cuicc céd, a Sé.

M1506.1

Tomas Buidhe Mac Cosccraigh, oirchinneach Cluana h-Eoais, & Sean Ó Fiaich oirchinneach ar trian Airidh Bhrosccaigh d'écc.

M1506.2

Mac Mhég Uidhir Aedh mac Emainn mic Tomais Óig Még Uidhir do mharbhadh a t-tóraigheacht creiche do-rinnedh lá cloinn Chuind mic Enri Uí Néill ar Cúil na n-Oirer & ba h-e Pilip mac Emainn mac Giolla Pattraicc ro marbh eisiumh.

M1506.3

Semus mac Pilip mic An Ghiolla Duibh Még Uidhir fer connail cráibdeach eisidhe do écc & a adhnacal i n-Dún na n-Gall.

M1506.4

Maghnas mac Gofradha Ruaidh Még Uidhir & mac Briain Theallaighe Echdhach (.i. Feilim) d'écc.

M1506.5

Tomas mac Oiliuer Ploingced do mharbhadh la Sliocht Mathgamhna Uí Raghallaigh .i. las An c-Calbhach mac Feidhlimidh, & lá a chloinn. Coccadh Gall & Gaoidhel d'eirge trít-sin.

M1506.6

Mac Uí Cathain .i. Brian Fionn mac Seain do mharbhadh la Domhnall mac Neill mic Enri mic Eoghain Uí Néill, & mac don Brian-sin do mharbhadh la Donnchadh Ua Catháin.

M1506.7

Mac Uidhilín .i. Ualtar mac Corbmaic mic Seinicin do mharbhadh la h-Ua c-Cathain .i. Tomas mac Aibhne, & ro marbhadh araon ris dá mac Tuathail Uí Domhnaill, dá mac Eghra, tri mic Uí Baoighellain, & dá mac Uí Chuind, & seacht fir dhécc do maithibh a thionóil isin Rúta do shonnradh.

M1506.8

Aodh Ruadh mac Glaisne Még Mathgamna do mharbhadh la h-Ua Raghallaigh (Sean mac Cathail) & la a chloinn.

M1506.9

Domhnall Ua Craidhen, cennaighe craibhdech coccusach d'écc acc eisteacht aifrinn i n-Dun na n-Gall.

M1506.10

Paidín Ua Maol Chonaire en-rogha Ereann ina aimsir lé senchus, & lé filidhecht d' écc.


p.1288

M1506.11

Ath Truim do losccadh do tene doait.

M1506.12

Mag Carthaigh Cairbreach .i. Diarmaid mac Diarmada an Dúnaidh mic Domhnaill Riabhaigh d'écc.

M1506.13

O Cathain Tomás mac Aibhne, & clann t-Seain mic Aibhne Donnchadh & Domhnall Clereach do dhol tar Banna soir go t-tuccsat airghedha, & gregha iomdha leó, & teacht go n-iolach & go n-aithes for c-cúla.

M1506.14

Caitilin inghen iarla Desmhumhan .i. Tomas mac Semais baintighearna Ua c-Cairpre ben dercach deigheinigh d'écc, as lé do-rónadh an Benn Dubh, & Dún na m-Bend.

M1506.15

Droichet Phuirt Croisi for Sionainn do dhénamh la h-Ua m-Briain, Toirrdhealbhach mac Taidhcc mic Toirrdhealbhaigh, & la Domhnall a dearbrathair, la h-epscop Chille Da Lua & la h-epscop Chille Fionnabhrach.

Annal M1507.

M1507.0

AOIS CRIOST, 1507. AoiS CRiost, Mile, cuicc céd, a Seacht.

M1507.1

Seon Pauint epscop na Midhe brathair presediurlesidhe, & Piarus Ua Maol Uidhir abb Clochair d'écc.

M1507.2

Grainne inghen Még Uidhir (.i. Emann) ben Pilip mic Toirrdhealbhaigh, ben dhércach deigh-einigh, & Cataríona inghen Chon Chonnacht mic Maghnusa Mhég Mathghamhna d'écc.

M1507.3

O Flannaccain Tuaithe Ratha Muircheartach mac Muircheartaigh d'écc.

M1507.4

Greis oidhche lá Niall Ruadh mac Domhnaill mic Neill Gairbh.


p.1290

M1507.5

Enri mac Aedha Uí Neill saoí chinn fhedhna duine bá ferr aithne ar gach ealadhain d'écc.

M1507.6

Feilim Mag Uinnsennáin oficel Tire Conaill breithemh tocchaidhe saoí chlérigh co c-crabhadh & co c-caoíngniomhaibh d'écc .12. Iulii.

M1507.7

Siubhán inghen Mhég Mathgamhna (.i. Aedh Ruadh) d'écc.

M1507.8

Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill (Aodh Ócc mac Aodha Ruaidh) i t-Tír Eoghain. Foslongport dó dhénamh dho im chaislén Uí Néill (Dún Genain) & sochaidhe do mharbhadh do lucht an bhaile im Mac Gilla Ruaidh .i. Brian, & Ó Néill do dhenamh síodha fris Ua n-Domhnaill. Ua Domhnaill do dhol asidhe h-i c-cenn an iustis, & Cenel Moain do chreachadh la h-Ua Neill 'na dheadhaidh, & Brian mac Uí Gairmleadhaigh do mharbhadh lais.

M1507.9

Niall mac Cuinn mic Aedha Buidhe mic Briain Bhallaigh Uí Neill do ghabhail lá muintir Cairrge Ferghusa, a beith ré h-athaidh h-i laimh, & a légeadh amach iar sin, & sé braighde décc do buain ass.

M1507.10

Coccadh eter Ó Neill & clann Cuinn Uí Neill. Clann Airt do beith do thaobh cloinne Cuinn, & tri creacha do dhénamh leó ar Chenel Feradhaigh. Creacha mor do dhénamh la h-Ua Neill ar cloinn Airt fo dhéoidh.

M1507.11

Aodh mac Toirrdhealbhaigh mic Pilip Még Uidhir do mharbhadh la mac Uí Ruairc, Tighernán Ócc mac Eocchain.

M1507.12

Mac Meg Uidhir (Tadhcc mac Conchobhair mic Tomáis Óicc) do mharbhadh lá cloinn Donnchaidh Meg Uidhir & lá Remann Ócc Macc Mhathghamhna.

M1507.13

Caislen mór Cairrge Fergusa, & mére an bhaile feissin do ghabháil lá Niall mac Cuinn (ro gabhadh leo-somh feacht riamh) & a braighdhe fein do bhí san c-caislén do bhuain amach dhó.

M1507.14

Teampall Achaidh Beithe do losccadh, & ermhór maithesa an tíre do losccadh ann.

M1507.15

Emann mac Tomais Óicc mic Tomais Óicc d'ecc do thinneas aon-oidhche.

M1507.16

Ua Dúnáin Dhomhnaigh Maighe Da Claoíne do mharbhadh do shadhadh do scín la a do bhrathair fein Giolla Padraicc mac Pilip.


p.1292

M1507.17

Brian mac Mheg Samhradháin (Domnall Bernach) do mharbhadh la Toirrdhealbhach mac Aedha mic Eocchain Meg Samhradháin.

M1507.18

Mac Conmidhe (Solamh mac Seain mic Solaimh) ollamh Uí Neill saoí i n-dán i f-foglaim, & h-i f-filidheacht, & fer tighe aoidhedh coitchinn d'ecc .30. October.

M1507.19

Mag Craith, Tomas (.i. mac Pilip mic Tomais mic Maol Muire Óig mic Maol Muiri Moir), Ua Cuill Cend Faoladh, O Dálaigh Fionn Gofraidh, O Dálaigh Cairpreach Aengus (.i. mac Aengusa Caoích) & Ó Gérain (Sean .i. mac Concobair) d'écc.

M1507.20

Mac an Bhaird Airghiall, Giolla Padraicc mac Aodha, & Tuathal Buidhe mac Adhaimh Gairbh Mic an Bhaird do mharbhadh araon lá Coin Uladh Uá Condalaigh & lá a braithribh.

M1507.21

Caislén Droma Dá Ethiar, & Caislen na Deircce do thuitim.

M1507.22

An Barrach Ruadh Sémas mac Semais do dhol dia oilithre don Spáinn co maithibh a mhuinntire araon ris, & iar n-denamh a n-oilithre dóibh do chuatar h-i luing do shoadh ina f-frithing & ní fes a m-bás nó a m-beatha ó shin alle. Domhnall mac Taidhcc mic Giolla Míchil Í Fhiaich sáith Ereann, & Alban d'oide lé senchus a t-tuiccsi laidne, & filidheachta do bhathadh h-i f-farradh An Bharraigh ar an oilithre-sin adubhramar.

M1507.23

Sean A Búrc, mac Uillicc, mic Uillicc, mic Riocaird Óicc tanaiste Cloinne Riocaird saor-clann Gall Ereann soidheach lán d'eineach, & d'fhirinne, tinne cruadha lé cotucchadh d'écc.

Annal M1508.

M1508.0

AOIS CRIOST, 1508. Aois Criost, Mile, cuicc ced, a h-ocht.

M1508.1

Maighi Mag Craith epscop Cluana Ferta saoí rathmar riaghalta ceillidhi craibdeach, d'écc, & Dauidh mac Tomais A Búrc d'écc ar slicchidh na Rómha iarna oirdneadh ina ionadh isin epscopóide.


p.1294

M1508.2

Tomas Ó Congaláin epscop Oilefinn, & Uater A Blác epscop Cluana Mic Nóis d'écc.

M1508.3

Uilliam Ócc mac Airt Mic Cathmhaoíl deganach Clochair d'écc, dearbrathair sidhe d'Eócchan d'epscop Clochair.

M1508.4

O Maol Muaidh (Aodh Ócc) do mharbhadh ina chaislén feisin lá a bhraithribh budhdhein.

M1508.5

Domhnall Ua Briain (.i. mac Thaidhcc mic Toirrdhealbhaigh) tanaisi Tuadmumhan, & Geroitt mac Aodha mic Cathail Uí Raghallaigh d'écc.

M1508.6

Mac Mécc Mathghamhna, Remainn Ócc mac Remainn do mharbhadh i n-Domhnach Maighe Dhá Chlaoíne lá féle Patraicc lá mac Mhég Uidhir Pilip mac Emainn. Bá h-amhlaidh do-rónadh an gníomh h-isin Pilip do dhol i n-onoir Patraic d'éisteacht oiffrinn don bhaile, & amhail bátar occ an oiffrionn isin ecclais do-ruacht Rémann Ócc go m-buidhin móir ina fhochair imon tempall. Ro h-adhnait teinte leo h-i c-ceithre h-airdibh an tempuill. Arna chluinsin sin do mac Meg Uidhir do ráidh nach leíccfeadh Tempall Patraicc do losccadh. Ro ghreis a mhuintir im chalma do dhenamh, ticc Pilip cona braithribh amach i n-anmaim Dé, & Patraic. Do-rala etorra cor trascradh Remann dia eoch & ro marbhadh iaramh cona chomhalta amaille fris .i. mac Briain Ruaidh Mic Giolla Brighde & gabhthar bheós braighde ann co ro móradh ainm Dé & Patraic trít-sin.

M1508.7

Corbmac Ó Cianáin saoí shenchadha & fhir dhána & Donnchadh mac Briain mic Pilip Még Uidhír d'écc.

M1508.8

Muirchertach mac Aedha mic Ferghail Óicc mic Ferghail Ruaidh Meg Eochchaccáin do mharbhadh lá a bhraithribh féin.


p.1296

M1508.9

Pilip mac Briain mic Feidhlimidh Uí Raghallaigh cend fedhna, & fer tighe aoidhedh, fer lán d'aithne ar gach ealadhain d'écc iar m-buaidh ongtha & aithricche.

M1508.10

Ticchernan Ócc mac Eoghain (.i. Ó Ruairc) Uí Ruairc do mharbhadh lá Sean mac Tighernáin Fhinn Uí Ruairc.

M1508.11

Niall mac Alaxandair Mic Cabba, & Enrí mac Briain Mic Caba d'écc.

M1508.12

O Domhnaill Aodh Ócc mac Aodha Ruaidh do thocht i n-ethraibh for Loch Erne, & caislén Insi Ceithlionn d'faghail do ó Ruaidhri Mag Uidhir, & O Domhnaill do thabhairt an chaisléin do Philip mac Toirrdhealbhaigh Még Uidhir, & braighde an tíre d'fhaghail d'Ua Domhnaill. O Neill .i. Domhnall, & Mag Uidhir .i. Conchobhar do theacht co h-Inis Ceithlend do shaighidh Uí Dhomhnaill & a riarucchadh doibh, & sídh do dhenamh fris. Pilip mac Briain Még Uidhir do briseadh a caisléin fein ar eccla Uí Dhomhnaill, & clann Briain fein d'fháccbáil an tíre .i. Ruaidhri do dhol h-i c-cenn Uí Ruairc, & Pilip h-i c-cend Airt Óicc mic Cuinn Uí Néill.

M1508.13

Mac Uí Catháin (Gofraidh mac Tomais) do marbhadh la Sliocht Maghnusa Uí Catháin.

M1508.14

Eóin Mac Domhnaill Guirm do marbhadh lá Mac Uidhilín.

M1508.15

Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill i n-Iochtar Chonnacht, & braighde Iochtair Chonnacht do thabhairt lais dia thigh.

M1508.16

Brian mac Pilip mic Donnchaidh Meg Uidhir do ghabháil lá Mag Uidhir h-i t-Tempall Achaidh Lurchaire.

M1508.17

Pilip Ócc Mac Amlaibh .i. mac Pilip Riabhaigh mic Briain mic Amhlaoibh mic Pilip mic Amhlaoibh mic Duinn Charraigh Meg Uidhir d'écc. Cenn a aicme fein & fer tighe aoidhedh esidhe.

M1508.18

Corbmac mac Neill mic An Ghiolla Duibh mic Aedha do mharbhadh la Teallach Eachdhach, & lá cloinn Pilip mic Briain Meg Uidhir ar greis oidhche.

M1508.19

Emann mac Maghnusa Uí Gairmledhaigh do mharbhadh lá Conn mac Néill


p.1298

Bhernaigh mic Enrí mic Eoghain, & Conn fein do mharbhadh la Brian mac Cuinn mic Enrí mic Eoghain isin mí cédna.

M1508.20

Indsaicchidh lá cloinn Donnchaidh Meg Uidhir (Tomas, Pilip, Feidhlimidh) & lá cloinn t-Seain Buidhe Meg Mathghamhna ar Mhag Uidhir Conchobhar. Mag Uidhir d'eirghe ina n-acchaidh & briseadh dó forra. Feidhlimidh mac Donnchaidh do mharbhadh leis. Brian mac Seain Buidhe Még Mathghamhna do bhualadh & do ghabhail lais, & Eóccan mac Tómais mic Airt Rúaidh Még Mathghamhna do gabhail bhéos.

M1508.21

Creacha móra lá h-Art mac Cuinn Uí Néill ar Chenél Fearadhaigh. Eoghan mac Uí Neill, & clann Mec Cathmhaoil do breith fair. Aenghus mac Somhairle Bhacaigh do mharbhadh ó Art & Art fein d'imtheacht ar éiccin & na crecha do breith lais.

M1508.22

Aibhilin inghen Uí Chatháin (.i. Tomas), ben Eoghain Rúaidh meic Uí Neill d'écc.

M1508.23

Domhnall (.i. mac Ui Briain Ara) mac Taidhcc mic Toirrdhealbhaigh mic Murchaidh na Raithinighe, saoí chinn fedhna bá caoín lé cairdibh, bá h-aindiuid lé h-easccairdibh d'écc iar c-caithemh a n-gar do chéd bliadhain lé h-uaisle, & lé h-oirbhert.

M1508.24

O h-Eidirscceoil Mór Conchobar mac Fínghin mic Miccon d'écc. Fer crodha cosantach, cara na n-órd, & na n-eicces esidhe, & a mac Finghin d'óirdhneadh na ionadh iarná thabhairt amach, ar ro baoí h-i laimh h-i c-Corcaigh tuilleadh ar bliadhain.

M1508.25

Mag Carthaigh Mór Domhnall mac Taidhcc mic Domhnaill Óicc fer séghainn so-aghallmha aga raibhe aithni isna h-ealadhnaibh d'écc.

M1508.26

Coccadh d'eirghe eter Tadhg mac Domhnaill .i. mac don Mácc Cárthaigh-sin, & derbrathair Még Cárthaigh .i. Corbmac Ladhrach mac Taidhcc mic Domhnaill Óicc dia t-tainicc díth daoíne uair do thuit ocht fichit décc co tuilleadh etorra.

M1508.27

Mac Mic Piarais d'écc .i. Semus mac Emainn mic Semais mic Uilliam mic Mic Piarais Buitiler. ridire ar laim & laoch ar ghaiscceadh esidhe.


p.1300

M1508.28

Mainistir Baile Uí Ruairc da n-goirther Carruicc Patruicc h-i c-Connachtaibh i n-epscopóidecht Ard Achaidh do thionnsgnadh lá h-Ua Ruairc Eóghan & lá a mnaoi Mairghrég inghen Conchobhair Uí Briain.

Annal M1509.

M1509.0

AOIS CRIOST, 1509. Aois Criost, Mile, cúicc céd, a naoí.

M1509.1

Brian mac Taidhcc Mheg Uinnsennáin officel Clochair d'écc.

M1509.2

Donnchadh Mag Ruaidhri airchinneach Machaire na Croise, fer umhal iniseal ar sheirc n-Dé, & fer congmhala aoidhedh d'écc.

M1509.3

Mac Uí Neill Art mac Cuinn mic Enrí mic Eoghain do ghabháil a b-fhioll lé h-Art an Chaisléin mac Neill mic Art mic Eoghain Uí Néill iar m-beith ina cháirdes Criost aicce, & iarna thochuireadh chuicce dia chaislén fein, & a mhac Niall Mac Airt & Feilim Ua Maoíleachlainn do ghabhail amaille fris, & a t-tabairt h-i l-laimh Uí Domhnaill & buaidhredh mór do theacht trésan n-gabháil-sin.

M1509.4

Slóiccheadh lasan iustis iarla Cille Dara h-i t-Tir Eocchain ar tharraing cloinne Cuinn Uí Neill, & caislen Dhuine Genainn (.i. caislén Í Neill) d'fhaghail do cloinn Chuind riasiú tainic an iustís ina thimcell. An iustís do dhol as-sin im chaislén na h-Oghmuighe co ro gabadh lais. Ro gabadh lais ann Toirrdhealbhach mac Neill mic Airt Uí Neill, & Eocchan Ruadh Mac Suibhne. Ro briseadh an caislén lasan iustis, & do-choidh iarsin dia thicch.

M1509.5

O Neill Domhnall mac Enri mic Eoccain tighearna Tire h-Eoghain, fer as mó ro mhill & imor milleadh, & as mó do-róine do choccadh, & do chreachaibh acc


p.1302

cosnamh ticchernais co ro ghabh é fo dheóidh, d'écc an seiseadh lá do mhí August, & Art mac Aodha mic Eoghain Uí Neill d'oirdneadh ina ionadh.

M1509.6

Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill Aodh Ócc mac Aodha Rúaidh ar Mac n-Diarmata co ro mhill móran h-i Maigh Luircc. Tomas mac Remainn mic Pilip Még Uidhir mac do mharbhadh ón t-sluagh, & Ó Domhnaill d'ionnpúdh tar a ais don turus-sin.

M1509.7

O Baoighill (Emann Buidhe mac Neill) do marbhadh isin oidhche d'aon-urchor gae la Conchobhar Ócc Ua m-Baoighill h-i Luachros.

M1509.8

Art Ó Neill do lécceadh as a bhraighdenus, & braighde ele do dhol as .i. a mhac fein, & a dherbrathair Brian.

M1509.9

Pilip mac Briain mic Pilip Meg Uidhir, Maol Mórdha mac Failge mic Domhnaill Bháin Uí Raghallaigh, & Eoghan mac Cuinn mic Aodha Buidhe Uí Neill d'écc.

M1509.10

Indsaicchidh lá Brian mac Cuinn Uí Neill ar Sliocht inghine Mec Murchaidh ar brú Locha Laoghaire. Enrí Ócc mac Enrí Óicc, Eoccan mac Neill Bhernaigh Uí Néill, Brian mac Neill Bhernaigh, & mac Aodha Bailbh Uí Neill do mharbhadh lais & ceithre h-eich ar tri fichtibh do bhuain díobh.

M1509.11

Corbmac mac Seain mic Conchobhair Óicc Meg Uidhir, Diarmait mac Floinn Mic an Bhaird, & Tadhg Ó Cianain d'écc.

M1509.12

Mac Uilliam Cloinne Riocaird, Uillecc mac Uillicc mic Riocaird Óicc, fer cendais lé cáirdibh, eccendais le h-esccairdibh d'écc.

M1509.13

Mac an Filedh Giolla Crist mac Amhlaibh saoí fhir dána d'écc.

M1509.14

An t-ochtmadh King Henry do rioghadh os Saxaibh .22. April.


p.1304

M1510.0

AOIS CRIOST, 1510. AOIS CRIOST, Mile, cúicc céd, a deich.

M1510.1

Muirchertach mac Murchaidh mic Toirrdhealbhaigh epscop Chille Fionnabhrach d'écc.

M1510.2

O Raghallaigh Sean mac Cathail d'écc. AS laissidhe tuccadh cetus braithre De obseruantiae don Chabhán a h-ugdarras an phapa.

M1510.3

Brian Ruadh mac Domhnaill mic Aodha Uí Neill d'écc.

M1510.4

Brian mac Pilip Uí Raghallaigh do mharbhadh la cloinn Remainn mic Glaisne Még Mathgamhna a t-toraighecht creiche.

M1510.5

Mág Caba Breifne .i. Feilim, & Mac Lochlainn .i. Uaithne d'écc.

M1510.6

O Fialán Fergal oide dersccaighthe lé dán, & Eocchan mac Briain Uí Uiccinn oide Ereann d'écc.

M1510.7

Mac an Bhaird Tíre Conaill Eoccan Ruadh d' écc i n-Inis Mic an Duirn.

M1510.8

Sloiccheadh lá Geróid iarla Chille Dara .i. an iustis) h-i c-cúiccedh Mumhan go maithibh Gall & Gaoidheal Laighen lais dia ro cumdaigh caislén d'aimhdhéoin Gaoidheal Muman h-i c-Carraicc Cital. Leanais Ó Domhnaill é co n-uathadh sochaidhe triasan Midhe, & isin Mumhain siar co comhrainic fris annsin. Tiaghait i n-Ealla asidhéin, gabhait caislén Cinn Tuirc, & airccit an tír. Tiaghaitt iarsin n-Desmumain Móir, gabhait Caislén na Pailisi, & caislén ele ar brú Mainge


p.1306

& teccaitt slán tar a n-ais h-i c-conntae Luimnigh. Do-níad aith-tionól sluaigh iarsin, & cruinnighit Gearaltaigh na Mumhan im Shemus mac iarla Desmuman co n-Gallaibh Mumhan archena, & Mácc Cárthaigh Riabhaigh, Domhnall mac Diarmada mic Finghin, Corbmac Ócc mac Corbmaic mac Taidhg, & Goill & Gaoidhil Midhe, & Laighen, & tiaghait iaramh go Luimneach. Tionóilidh Toirrdhealbhach mac Taidhcc Uí Bhriain ticcherna Tuadhmumhan go líon a sochraide, Mac Conmara Síol Aodha & Clann Riocaird slóigh lán-mhóra ele ina n-aghaidh. Ticc an t-iarla (.i. an iustis) cona shluagh tré Bhealach na Fadbaighe, & tré Bhealach na n-Gamhna co rainicc droichet croinn (.i. droichet Puirt Croisi) do-rónadh la h-Ua m-Briain for Sionainn, & brisidh-siomh an droichet, & anais oidhche h-i f-foslongport isin tír. Gabhaidh Ó Briain foslongphort ina comhfoccus co c-cluineadh cach diobh guth & comhradh aroile in oidhche-sin. Iarna mharach ro ordaigh an iustis a shluagh & ro chuir Goill & Gaoidhil Muman ar tús, Goill Midhe, & Átha Cliath ar deiredh a shlóigh. Toirlingedh Ó Domhnaill an beccán buidhne ro bhai, & anais ar deiredh a mescc Gall Átha Cliath & Midhe, & gabhait an athghoirit tré Moin na m-Brathar go Luimneach. Ro ionnsaighsiot sluagh Sil m-Briain an sluagh Gall, & marbhthar leó barún Cint, & Bernaualach Circustoum, & sochaidhe do deagh-dhaoínibh nach airimhther. Tiagait as an sluagh Gall a c-cóir madhma soait, sluag Sil m-Briain iar n-aithes & iar n-édalaibh iomdha & ní bhaoí do Ghallaibh na do Ghaoidhealaibh ar an dá shluaigh-sin én-lamh bá mó clú cródhachta & gaisccidh in lá-sin iná Ó Domhnaill acc breith dheirigh slóigh na n-Gall lais.

M1510.9

Mac Muiris Ciarraighe, Emann, mac Tomais, mic Padraicín soidheach lán d'eccna, & d'oineach d'écc.

M1510.10

Diarmaid mac Domhnaill mic Domhnaill Mhég Carthaigh Cluasaigh d'écc.


p.1308

M1510.11

O Domhnaill Aodh mac Aodha Rúaidh do dhol don Róimh dia oilithre, & an c-cein do bhai amuicch battar a rann & a charaid i m-brón, i n-doghailsi, & i n-doimhenmain ina dheadhaidh, & Maghnas Ó Domhnaill a mhac d'fhagbháil dó ag iomcosnamh an tíre an c-cein no bhiadh ina féccmais.

Annal M1511.

M1511.0

AOIS CRIOST, 1511. Aois Criost, Mile, cuicc céd, a h-aon décc.

M1511.1

Art mac Cuinn Uí Neill (baoí h-i l-laimh acc Ua Domhnaill Occ imtheacht dó don Roimh) do léccadh as a braighdenus la Maghnas mac Uí Domhnaill, gan ced d'Ua Domhnaill, & a mhac .i. Niall Ócc do thecht ass i n-gioll lé comhall gach siothchána da n-dearnsat.

M1511.2

Tomas mac Andriu Még Bhradaigh epscop & airchinneach an dá Breifne fri ré triochat bliadhain, aoin-cenn ro riaraighsiot Goill, & Gaoidhil, saoí i n-eacna & h-i c-crabhadh, lochrann solusta no soillsiccheadh tuatha & eccalsa tré foircetal & proicept, aoghaire tairisi na h-egailsi iar n-oirdneadh saccart & aosa gacha graidh archena dhó iar c-coisreccadh thempall & reilccedh n-iomdha, iar t-tiodhnacal seod & bíd do truaghaibh & trenaibh, ro faoidh a spirat docum nimhe an 4. Calainn do Mharta (no August) dia mairt do sonnradh i n-Druim Da Eithiar, iar t-tocht do choisreaccadh eccailse isin m-Breifne iarsan seachtmadh bliadhain sesccat a aoisi, & a adhnacal h-i Mainistir an Cabháin dia h-aoíne ar aoí laithe seachtmhaine.

M1511.3

Corbmac Mácc Samhradháin dia ro goireadh epscop isin m-Bréifne d'écc ria Nottlaicc.

M1511.4

Urmhór shen-oibre thempaill Arda Macha do losccadh.

M1511.5

O Conchobhair Failghe, Cathair mac Cuinn mic An Calbhaicch feichemh coitchenn d'éiccsibh, saoi chinn fhedhna fri Gallaibh, & Gaoidhelaibh do mharbhadh la druing dia chinedh fein .i. clann Taidhcc Ui Concobhair, & clann t-Seain Bhallaigh Uí Chonchobhair lá taobh Mhainistreach Feorais.


p.1310

M1511.6

.i. O Ceallaigh Maoíl Seachlainn mac Taidhcc, mic Donnchaidh, mic Maoíleachlainn, mic Uilliam mic Donnchaidh Mhuimhnigh d'écc. Fer cothaicchthe a chriche, a caratt, & a chlann-maicne. Feichemh coitcend damh & deoraídh, fer lása n-dearnadh caislen Gallaigh, an Garbhdhoire & Muine an Medha.

M1511.7

Mac Murchadha, Murchadh Ballach mac Donnchaidh mic Airt d'écc.

M1511.8

Tomás mac Glaisne mic Conchobhair Uí Raighilligh, & Emann mac Glaisne d'écc.

M1511.9

Glaisne mac Conchobhair mic Seain Uí Raighilligh do marbhadh lá lucht tighe Mhég Mathgamhna.

M1511.10

Eoghan mac Briain Rúaidh mic Cathail Uí Raighilligh d'écc.

M1511.11

O Dochartaigh Sean mac Domhnaill mic Conchobhair d'écc, & Ó Dochartaigh do ghairm do Chonchobar Charrach.

M1511.12

Mac Donnchaidh Tíre h-Oilella Sean d'écc, & a dearbhrathair ele Fergal tanaiste Tíre h-Oilella do mharbhadh la Mac Diarmata.

M1511.13

Art mac Cuinn mic Enri I Néill do gabháil tuarastail ó Aodh mac Domhnaill mic Enrí.

M1511.14

Sean mac Emainn mic Tomáis Óig Mheg Uidhir do écc.

M1511.15

An Diolmhaineach (.i. Semas) Machaire Cuircne d'écc.

M1511.16

Aodh mac Feilim mic Maghnusa do mharbhadh lá Sémus mac Seain, mic an epscoip Mheg Uidhir.

M1511.17

Dubhthach mac Dubhthaigh Uí Duibgennáin saoí lé senchus, fer sonasa, & saidbhresa moír d'écc.

M1511.18

Sloiccheadh lá h-Ua Néill Art mac Aodha h-i t-Tír Chonaill dár loiscc Gleann Finne, & ó Shuiligh anall, & benais braighde d'Ua Dochartaigh.


p.1312

M1511.19

Cenel Feradhaigh (.i. i Tir Eócchain) do léir-chreachadh la Maghnas Ua n-Dhomhnaill.

M1511.20

O Neill Art mac Aodha do chruinniucchadh sluaigh do dhol h-i t-Tír Chonaill iar n-dol Í Domhnaill docum na Romha. Ro ghabh Maghnus Ó Domhnaill & na trí Meic Shuibhne & ard-taoisigh Ceneoil c-Conaill acc cosnamh, & acc iomchoimhett na tíre amhail as deach ro fhédsat. Ar a aoi tra ro imtigh Ó Néill cona shluagh ó shliabh soir, & soasi dia thigh gan creich gan cath.

Annal M1512.

M1512.0

AOIS CRIOST, 1512. Aois Criost, Míle, cúicc céd, a do décc.

M1512.1

Aodh Ó Maol Mhocheirghe comharba Droma Lethain do bhathaadh.

M1512.2

Piaras Mac Craidin deccanach Cloinne h-Aodha d'écc.

M1512.3

Niall mac Cuinn mic Aodha Buidhe mic Briain Bhallaigh Í Neill tighearna Trin Conghail, fer einigh coitchinn, & medaighthe órd, & ecclas fer aghmhar aitheasach na tucc cíos nó comha do Cloinn Neill no do Cloinn n-Dálaigh na d'fior ionaid Righ Saxon, fer ba cian-fhoda sen & saoghal, fer erccna eolach ar gach n-ealadhain etir shenchus, dhan, & sheinm do écc .11. April.

M1512.4

Art mac Cuinn mic Neill Ghairbh Í Dhomhnaill d'ecc (23. December) do thaom tinis h-i Múr na m-Brathar i n-Dun na n-Gall, & a adhnacal go h-onorach is an mainistir.

M1512.5

Tuathal Ó Cleirigh (.i. Ó Cleiricch) mac Taidhcc Caim saoí h-i senchus & h-i n-dan, fer tighe aoidhedh coitchinn do thrénaibh, & do thruaghaibh d'écc iar n-ongadh, & iar n-aithrighe .12.Nouember.

M1512.6

O Domhnaill Aodh mac Aodha Ruaidh do thoidheacht ón Róimh iar f-forbadh a oilithre iar m-beith sé sechtmhaine décc h-i Londain acc dol soir, & sé sechtmuine


p.1314

décc ele acc teacht anoir. Fuair-siomh dna onoir & ó Righ Saxan King Hanri, táinic iaramh slán co h-Erinn, & baoí lé h-athaidh h-i f-fiabhrus san Midhe, & iar f-faghbháil sláinte dó táinicc dia thicch, bá subhach forbfaoiligh cealla & tuatha dia thoidhecht.

M1512.7

Coccadh mór etir Ó n-Domhnaill & Ó Neill Art mac Aodha. Coccadh ele bheós etir Ó n-Domhnaill & Mac William Burc .i. Emann mac Riocaird. Ro fhost Ua Domhnaill cúicc céd décc tuacch h-i t-Tír Chonaill h-i Feraibh Manach, & h-i c-cúicceadh Connacht, & do-rad buannacht dóibh ar na h-ionadhaibh-sin, do-thaod-somh iaramh & Maghnas cona sochraide amaille friu ó Doire go rangadar Iochtar Chonnacht, as-sidhe i n-Gailengaibh, & suidhit im chaislén Bheóil an Chláir, & ro gabadh an baile lais. Fágbais a bharda ann, lottar tar anais anuas tré Sliabh Gamh, h-i t-Tir Fhiachrach, battar ann-sidhe athaidh dá n-aimsir. O 'd-chuala Mac William Búrc an ni-sin táinicc go lion a shochraide a t-timcheall an chaisléin-sin Bheóil an Chláir in ro fháccaib Ó Domhnaill a bharda. O ro clos lá h-Ua n-Domhnaill Mac William do beith imon m-baile, luidh go h-athlamh imésccaidh tar a ais suas tre Sliabh Gamh. O ro fhittir Mac William Ó Domhnaill do beith dia shaighidh ro fháccaibh an baile conach rucc Ua Domhnaill fair, do-thaod Mac William h-i t-Tír Fhiachrach, & ro chuir lón & barda h-i c-caislén Eiscreach Abhann iarna bhein do dhúthchasachaibh an baile fein dia t-tard Ó Domhnaill é riasan tan-sin. O ro fhidir Ó Domhnaill gurab h-i t-Tír Fiachrach do gabh Mac William ro len go nemhlescc nemhshadhal é tar a ais arís tarsna Slebhe Gamh. O 'd-chuala Mac William sin fágbhais a


p.1316

mac & a oidhre, Uillecc mac Emainn, mic Riocaird, & barda ele amaille ris isin c-caislén-sin Eisccreach Abhann, & do-luidh fein roimhe amhail as déine con ráinic dochum Aird na Riagh. Ruccsat araill do marc-sluaigh Í Domhnaill radharc ar Mac Uilliam, & leiccitt ina dheadhaidh iatt go ro chuirset a maidhm é fo shnámh na Muaidhe. Ro lenadh tar Muaidh anonn é, & do benadh eich & daoíne iomdha de, & térna ar eiccin uadhaibh. Sóais Ó Domhnaill cona sluagh, & suidhit fá caislén Eiscreach Abhann airm a m-baoí mac Mic Uilliam. Ro gabhadh an caislén leó fó chend ceithre lá iar mór-shaothar, & do-bert eineach & anacal don barda. Erghabhthar mac Mic Uilliam lais go m-baoí i n-giallus aige. Ro fhorchongair an caislén do chor ar uaithnedhaibh iar sin, & ro leccadh go lár, do-chóidh iaramh dia thicch co m-buaidh & cosccar. Tanaicc tra Mac Uilliam ina diaidh iar sin go Dún na n-Gall, & do-bert a óghriar d'Ua Domhnaill, léigidh Ó Domhnaill a mhac la Mac Uilliam dia thigh.

M1512.8

Slóicheadh lá h-Ua Domhnaill h-i t-Tír Eoghain go maithibh Iochtair Chonnacht & Fer Manach, & co m-buandadhaibh iomdha, do shaighidh Í Neill Airt mhic Aodha. Milltear & loiscctear leó cédus Tír Eócchain rempa nó ga rangattar Dún n-Genainn. Battar sechtmain isin tír agá milleadh co t-taratt Ua Néill sídh dóibh, & co ro mhaith d'Ua Dhomhnaill gach accra do m-baoí etir a sinnseraibh .i. cíos Ceneoil Moain, Innsi h-Eoghain, & Fher Manach uile. Ticc Ua Domhnaill iarsin don Óghmaigh & cumhdaighis Caislén na h-Oghmaighe frí ré aoin-t-sechtmaine iarna bhriseadh la h-iarla Cille Dara fecht riamh & fágbhais Ua Domhnaill a bharda ann.

M1512.9

Slóiccheadh la Geróitt, iarla Cille Dara iustis na h-Ereann tar Áth Luain h-i c-Connachtaibh, creachais & loiscis Clann Chonnmaigh, gabhais Ros Comain & fáccbhais barda ann, Teid iar sin h-i Maigh Luircc & gabhais caislén Baile na h-Uamha iar milleadh móráin don tír.

M1512.10

Ticc Ua Domhnaill sluagh mór dia c-cois isin Coirrsliabh d'agallamh an iarla & do dhénamh a dhála ris. Ticc tar a ais an oidhche chédna co Breicsliabh da fhoslongport fein, & ro marbhadh beccán dia


p.1318

mhuintir acc teacht tar a ais isin m-Bealach m-Buidhe. Ro shuidh iaramh im chaislén Sliccigh, & ro milleadh lais dúthaigh Sleachta Briain Í Conchobhair uile, & ní rócht lais an baile do ghabháil don chur-sin.

M1512.11

Slóicchead lá Geróid iarla Cille Dara iustis na h-Ereann ar Trian Conghail dia ro gabh caislén Beoil Feirste, & dia ro bhris caislén Mic Eoain na n-Glinne, & dar aircc na Glinne, & móran don tír, & tuc mac Neill mic Cuinn i m-braighdenus lais.

M1512.12

Indsaicchidh la Domhnall mac Briain mic Domhnaill mic Enrí Í Neill ar Ghiolla Phátraicc mac Pilip mic Toirrdhealbhaigh Meg Uidhir, báttar Sliocht Flaithbertaicch Mhég Uidir in f-farradh Domhnaill, dol dóibh ar Bhaile Bon Abhann, & creacha do glacadh leó, bristear iaramh forra, & ro benadh a c-creacha díbh. Ro marbhadh, & ro báidheadh drong dá muintir im mac Maghnassa mic Briain mic Concobair Óicc Még Uidir etir baile Bono Abhann, & Inis Móir, & Domhnall mac Briain fein do ghabhail h-i t-Tamhnaigh an Reta h-i f-Ferann na h-Arda Muintire Luinín & naonbhar dá mhuintir do bhadhadh h-i c-Caraidh Muintire Banain an lá cédna.

M1512.13

Pilip mac Toirrdhealbhaigh Még Uidhir cona chloinn, & clann Tomais mic Maghnasa Még Samhradháin do dhol ar ionnsaicchidh h-i t-Teallach Eachdhach, & creach do dhénamh doíbh ar Thoirrdhealbhach mac Aodha Mhég Samradhaín (tanaiste an tíre), & Toirrdhealbhach feisin do mharbhadh h-i t-toraighecht na creiche h-ísin, lottar as-sidhe fó Crantóicc Még Samhradhaín ro gabhadh leó an Crannócc, & Mac Samhradháin fein gé do baoí tinn, fácaibthear iaramh Mac Samhradháin dáigh nír


p.1320

fhédatar a thabhairt leó. Rucc iaromh mac Uí Raighilligh .i. Emann Ruadh mac Aodha mic Cathail ar na Manchachaibh-sin & ar mac Maghnais. Brister lais orra, & Ro marbhadh Donnchadh mac Reamainn mic Pilip Mhég Uidhir, Pilip mac Eoghain mic Domhnaill Bhallaigh Még Uidhir, Aodh mac Eoghain mic Toirrdhealbhaigh Még Uidhir, Muirchertach Ruadh mac Murchaidh, & Sémas mac Mic Craith Mhég Uidhir co sochaidhib ele, & Ro beanadh beós eich iomdha dhiobh isin ló-sin.

M1512.14

Mac Még Uidhir Brian mac Émainn mic Tomais d'écc.

M1512.15

Mac Samhradháin Cathal mac Aedha mic Eocchain d'écc, & tighearna do ghairm do Tomás mac Maghnusa Még Samhradháin.

M1512.16

Mac Tighearnáin (.i. William) Teallaigh Dunchadha d'écc.

M1512.17

Failghe mac Mhaol Mhórdha Uí Raghallaigh do mharbhadh la cloinn t-Seain mic Eoghain mic Domhnaill Bháin & la Semus mac Toirrdhealbhaigh mic Eocchain i n-Druim Lethain.

M1512.18

Tadhcc mac Domhnaill Uí Bhriain d'écc, & Brian mac Domhnaill Taidhcc mic Toirrdhealbhaigh d'écc fó chend leth-ráithe iaramh.

Annal M1513.

M1513.0

Aois Criost, 1513. Aoís Críost, Mile, cúicc céd, a trí décc.

M1513.1

Muiris Ó Fithceallaigh airdespoc Tuama maighistir diadachta ro ba mó clú cleircheachta ina aimsir féin d'écc.

M1513.2

An t-oifficel Mag Congail d'écc.

M1513.3

Rossa mac Maghnasa Mhég Mathgamhna ticchearna Oirghiall, & Tadhcc Maoilechlainn Uí Cheallaigh (.i. ticcerna Ua Maine) d'écc.

M1513.4

Foslongport do denamh d'Ua Dhomhnaill i t-timcell ó fhel Brighde co Cinctidis, ar a aoí ní ro gabh an baile fris a ré-sin, & ro marbhadh duine uasal do Mhuintir Uí Domhnaill don cur-sin .i. Niall mac Eremhóin do Chloinn t-Suibhne Fánatt.


p.1322

M1513.5

Cathal Ócc mac Domhnaill mic Eocchain Uí Concobhair, mac ticcherna ba ferr einech & engnamh, gaoís & gliocus baí i n-Iochtar Connacht do mharbhadh la a dherbhrathair fein .i. Eócchan mac Domhnaill h-i f-fiull la taobh Bhaile Uí Ghiollgáin, & teacht do breithemhnas direach Dé, Eóghan fein do crochadh la h-Ua n-Domhnaill fo chenn trí lá iarsan tan-sin.

M1513.6

Eóghan Ua Máille do thecht lucht tri long go Cuan na c-Ceall m-Becc isin oidhce, & maithe an tíre an tan-sin ar éirghe amach i f-farradh Uí Domhnaill. Airccit, & loisccit an baile, & gabhait braighde iomdha ann. Rucc doinenn forra gur bho h-eiccen dóibh anamhain i n-imeal an tíre. Do-níad teinnte, & tendála i n-imfoccus a long. Rucc macaemh ócc aídedhach do Cloinn t-Suibne forra .i. Brian & clann Briain mic an Easpaic Uí Ghallcubhair, & buidhen scolócc & bachlach, & ionnsaighitt iad co deighmheisnigh, & marbhthar leó Eoghan Ó Máille & cuicc fhichit nó a se amaille fris, & bentar dá luing diobh, & na braighde ro ghabhsat tré mhiorbhuilibh Dé & Caiterióna isa baile ro sháraighsiot.

M1513.7

O Domhnaill do dhol beccán fedhna i n-Albain ar tóchuireadh righ Alban, iar c-cor litreach & teachtadh ar a chend, & iar n-dol soir do fuair onoir, & asccadha móra on Righ, & iar m-beith ráithe dó ina fharradh, & iar c-caemhcludh comhairle don Righ gan techt in Erinn amhail ro thriall, ticc Ó Domhnaill dia tigh iar f-faghail guasachta móir dó for muir.

M1513.8

Mac Uilliam Búrc Emann, mac Riocaird, mic Emainn, mic Tomáis, fer dár bho muintir na h-Uird, & na h-ollamhain do mharbhadh h-i f-fiull cloinn a dherbrathar .i. Tepóid Riabhach, & Emann Cíocarach dá mhac Uáteir mic Riocaird.

M1513.9

Slóiccheadh lá h-Ua Neill .i. Art mac Aodha h-i t-Trian Conghail dia ro loiscc Magh Line, & dia ro chreach na Glinne. Rucc mac Neill mic Cuinn & Mac Uidhilin ar chuid don t-sluaigh, & ro marbhadh Aodh mac Uí Néill don chur-sin. Teccmaid an sluagh & an tóir fri aroile arna mharach, & ro marbhadh Mac Uidhilin .i.


p.1324

Risderd mac Rudhruidhe, & drong d'Albanchoibh lasan slogh, & ticc Ó Néill tar a ais iaramh.

M1513.10

Caislen Dhúin Lis do ghabhail la h-Ua Domhnaill ar chloinn Gheroitt Mic Uidhilin, & a thabhairt do chloinn Ualtair Mhec Uidhilín.

M1513.11

Art mac Néill mic Airt Uí Neill d'écc .6. August, & a adhnacal i n-Dun na n-Gall.

M1513.12

Eoghan Ruadh Mac Suibhne do marbhadh la cloinn a dearbrathar fein, & le Donnchadh mac Toirrdhealbhaigh Uí Bhaoíghill.

M1513.13

Indsaicchidh cille do thabhairt la Tadhcc na Lemhna ar Chorbmac Ladhrach mac Taidhcc mic Domhnaill Óicc, ar n-gairm Mhég Cárthaigh da gach fer díbh, & an tegh i raibhe Corbmac do losccadh, & é fein & a consapail do dhol amach as an tegh, & consapal Taidcc do mharbhadh leo, & Corbmac cona mhuintir d'imthecht go h-aghmar aithesach. Desmumha do roinn ar dó etir Corbmac & Tadhg co bas Taidcc.

M1513.14

Mac Mathgamhna d'écc .i. Tadhcc, mac Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc mic Donnchaidh na Glaice.

M1513.15

O Mathgamhna Concobhar Fionn mac Conchobhair mic Diarmata Uí Mathghamhna d'écc, fer do-chuaidh tar lamhaibh sinnser & soiser h-i c-cendus a duithce an Concobhar h-isin.


p.1326

Annal M1514.

M1514.0

AOIS CRIOST, 1514. Aois Criost, mile, cúicc céd, a cethair décc.

M1514.1

Patraicc Ó Duibhlecháin abb Cenannsa, & Aodh mac Gilli Crist Í Fhiaich biocáiri Airidh Broscca d'écc.

M1514.2

O Néill Art, mac Aodha, mic Eoghain, mic Neill Óicc d'écc. Fer tuiccseach tothachtach, airbhertach, ealadhnach, crodha, cendasach, eisidhe, ar rob annamh mac tánaiste na ticcherna for Chenel Eoghain riamh roimhe. Art mac Cuinn mic Enri d'oirdneadh na ionadh.

M1514.3

Donnchadh mac Concobhair Uí Bhriain do mharbhadh go naimhdemhail míoghaolmhar la cloinn Toirrdhealbhaigh mic Murchaidh Í Bhriain .i. Murchadh, & Donnchadh. Togha fher n-Ereann do láimh & do thothacht, do chruas, & do chródhacht an tí torchair annsin.

M1514.4

Tadhcc na Lemhna, mac Domhnaill, mic Taidhcc Még Carthaigh d'écc ré h-adhart mar nar saoílidh, fer as mó ro mhill, & i mór-milleadh da t-tainicc dia aicme le cuimhne cáich.

M1514.5

Cendus fedhna mór lá h-iarla Cille Dara, uair do imthigh tre coicceadh Uladh co Carraic Fhergusa, & an Mhumha go Pailís Még Cárthaigh. An t-iarla cédna do dhol im Leim Í Bhanáin, & ní dob annamh lais gan an caislén do briseadh nó do ghabháil, ar ní ro fhéd ní dó. & teid dia thigh do thionól slóigh & ordanais badh mó. AS eadh tainic de-sin dó-somh galar a écca dia ghabháil co n-érbhailt de. Ba ridire ar gart gaisccidh, ba rioghdha, riaghalta briathra & bretha an tí testa annsin .i. Geróitt iarla.


p.1328

M1514.6

Slóiccheadh lá h-iarla Cille Dara Geroítt Ócc mac Geroitt, isin m-Breifne, & díth mór do dénumh dóibh innte don chur-sin .i. O Raighilligh Aodh mac Cathail do mharbhadh lais, Pilip a dherbhrathair, & mac do Philip, & Geroitt mac Emainn mic Tomáis Uí Raighilligh. Achtmadh en-ní do marbhadh cethre fir décc d'uaislibh & d'ardmhaithibh Muintire Raghailligh cenmo tá sochaidhe dia muintir. Ro gabhadh ann beós Mág Caba .i. Maine mac Mathgamhna.

M1514.7

Caislén Chúla Rathain do ghabháil, & do bhriseadh la h-Ua n-Domhnaill i n-éraic a shlána do briseadh do Dhomhnall Ua Chatháin.

M1514.8

Creacha móra do dhénamh la h-Ua n-Domhnaill i n-Gailengaibh dar loiscc & dár aircc an tír go Cruachan Gaileng, & marbhtar Ó Ruadhain lais & sochaidhe ele.

M1514.9

Coccadh d'eircce etir Ó n-Domhnaill (Aodh mac Aodha Rúaidh), & Ó Néll (Art mac Cuinn), & móran daoineadh d'fhostadh doibh ar gach taoibh, & a m-beith a b-fad h-i f-foslongport i n-aghaidh aroile, & a thecht do ghrásaibh an Spirait Naeimh, & do chomhairle a n-dagh-dhaoineadh sídh chairdemhail do dhénamh doibh re 'roile, & a n-dol h-i c-cend aroile ar droichet Arda Sratha, & cairdes Crist do dhénamh doibh le chéle, & cartacha nuaa (amaille le daingniucchadh na sen-chartach) do thabhairt la h-Ua Neill d'Ua Dhomhnaill ar Chenel Moáin, ar Inis Eoghain, & ar Fheraibh Manach, & Ó Domhnaill do thabhairt a mheic mar aisccidh d'Ua Néll .i. Niall Ócc baí a f-fad riasan tan-sin i l-láimh aicce i n-gioll le tairiseacht.

M1514.10

Cobhlach long f-fada, & bád do tharraing la h-Ua Domhnaill for Loch Erne, & a beith ré fhoda na chomhnaidhe i n-Inis Cethlenn. Airccis & loisccis Oiléin Chúil na n-Oirer, & do-ghní sídh re Feraibh Manach iar c-cor a chumhacht forra.

M1514.11

Mac an iarla móir .i. Henry mac Geróitt do ghabháil lasan iarla ócc .i. Geroitt Ócc.

M1514.12

Indsaicchidh la h-Aodh mac Domhnaill Í Néll, & lá Conn mac Neill ar Shean mac Cuinn go Cluain Dabhail, & Baile Sheain do losccadh leó. Creacha an tíre


p.1330

do chor rempa dóibh. O Neill, & Mac Domhnaill do breith orra tóir trom, na crecha do bhein díobh, & briseadh orra. Cúiccer do Shliocht Airt Í Néll do mharbhadh ann .i. Toirrdhealbhach, mac Neill mic Airt, Failghe mac Nell, Ruaidhri mac Aodha mic Airt, Domhnall Ballach mac Airt an Chaisléin, & Aodh mac Emainn mic Airt Í Néill. Do marbhadh ó Aodh ann dá mhac Mhec A Ghiorr .i. Art Ócc & Brian. Ro marbhadh ann bheós Félim Ócc Ó Meallain, & Conn Ó Concobhair, & ro benadh deich n-eich fichet do Chonn don chur-sin.

M1514.13

Piarus mac an Abbaidh Móir Még Uidhir, & Giolla Patraicc mac Felim Mic Maghnasa d' écc.

M1514.14

O Dálaigh Corcu M' Ruadh Tadhg mac Donnchaidh, mic Taidhcc, mic Cerbhaill, oide lé dán, fer tighe aoidhedh coitchinn d'écc ina tigh fén h-i f-Fínaigh Bhera, & a adhnacal i Mainistir Corcu M' Ruadh.

Annal M1515.

M1515.0

AOIS CRIOST, 1515. Aois Criost, mile, cúicc céd, a cúicc décc.

M1515.1

Menma Mac Carmaic epscop Ratha Both d'écc.

M1515.2

Eoghan mac Airt mic Eóin, mic Airt Mic Cathmaoil epscop Clochair d'écc.

M1515.3

Giolla Patraicc Ó h-Ultachain persún Achaidh Beithi d' écc.

M1515.4

Semus mac Tomáis Rúaidh mic an Abbaidh Még Uidhir & mac Rémainn mic an Perasúin Még Uidhir do mharbhadh lasan c-comharba Mag Uidhir h-i f-fearonn Claoín Innse.


p.1332

M1515.5

Domhnall mac Aodha Rúaidh Í Dhomhnaill do mharbhadh le h-Aodh m-Buidhe Ó n-Domhnaill sa Tuaith Bladhaigh, 25. Nouember.

M1515.6

An Giolla Dubh mac Toirrdhealbhaigh Még Uidhir d'écc.

M1515.7

Tadhcc mac Toirrdhealbhaigh Még Uidhir d'écc tré bhithin esccair fuair.

M1515.8

Tadhcc Ó h-Uiccinn, & Uater Brethnach dias sacart do badhadh lá taobh Leasagabhail.

M1515.9

Cathal mac Ferghail mic Domhnaill Bháin Uí Raghallaigh d'écc.

M1515.10

Cobhlach long f-fada lá h-Ua Domhnaill Aodh Ócc mac Aodha Ruaidh for Loch Eirne, & an loch go Port na Cruma d'imtheacht & do shiredh lais d'aimhdheóin na tíre, marbhtha, & loisccthe ile do dhénamh lá a shlóghaibh for oílénaibh cloinne Emainn Mhég Uidhir.

M1515.11

Slóiccheadh lá h-Ua Néill (Art) i n-Oirghiallaibh, & teccmhail do druing don t-sluagh fri Muintir Meg Mathghamhna, & Art Balbh mac Még Mathghamhna saoí chinn fhedhna do mharbhadh lásan sluagh, & Ua Condalaigh .i. Emann.

Annal M1516.

M1516.0

AOIS CRIOST, 1516. Aois Criost, mile, cúicc céd, a sé décc.

M1516.1

Uilliam mac Donnchaidh Uí Ferghail epscop na h-Angaile d' écc.

M1516.2

An t-oircinneach Ó Muirgheasa .i. Niall d' écc.

M1516.3

O Dochartaigh (Concobhar Carrach) d'écc.

M1516.4

Mac Még Uidhir Brian mac Concobhair mic Tomais Óicc do mharbhadh lé Brian Ócc Mhág Mathagamhna, & lé cloinn Donnchaidh Még Uidhir.

M1516.5

Mac Domhnaill Cloinne Ceallaigh .i. Colla do mharbhadh.

M1516.6

Coccadh mór d'éirghe etir Ó n-Domhnaill & Ó Néill, & fosdadh mór daoíne do dhénamh lá gach tighearna aca. Creacha móra do dhénamh lá Maghnus Ó n-Domhnaill ar Enrí m-Balbh Ó Néill, & urmhór an tíre uile ó shliabh asteach do losccadh lais. Creacha aidhbhle ele do dhenamh lá Brian Ó Néill h-i c-Cenel Moéin.


p.1334

O Domhnaill iaramh do dhol h-i t-Tir Eócchain, & Cenel Feradhaigh do losccadh lais, & an tír uile gus an abhainn dan h-ainm Úna, & tig slán dia tigh iaramh.

M1516.7

Caislén Sliccigh do gabháil lá h-Ua Domhnaill Aodh Ócc mac Aodha Rúaidh iar m-beith athaidh fada ina fhéccmais. As amhlaidh ar-rícht lais a ghabháil, ridire Francach do thocht dia oilithre co Purgattóir Patraicc for Loch Gercc, Ro ghabh do saighidh Í Domhnaill acc dol & acc teacht cco f-fuair onóir, & airmhidin t-iodhlaicthe, & tabhartais, & do-rónsat aontaidh & caradradh ré aroile, & Ro tingheall an ridire-sin long ar a m-biadh gonnadha móra do chor do shaghidh Uí Domhnaill iarna chlos dó go raibhe an caislén-sin Sliccigh accá iomchosnamh fris. Ro comhaill éiccin an ridire an ní-sin uair do-riacht an long co Cuan na c-Ceall m-Becc. Ro seóladh siar i gach n-díreach do saighidh Shliccigh, & Ó Domhnaill cona shochraide for tír co comhranccatar do muir, & do tír imon m-baile. Ro briseadh an baile leó riasiú fuairsiot h-é, & do-bert Ó Domhnaill maithemh n-anacail don bhárda. Do-thaod Ua Domhnaill as-sin h-i t-Tír n-Oilella, & gabhais caislén Chúile Maoíle, caislén Locha Derccáin, & Dún na Móna an lá-sin. Fágbhais barda i c-cuid dibh, & tucc gialla & braighde ón c-cuid ele. Ro marbhadh dna Mac Donnchaidh Bhaile an Mhóta, & mac mic Donnchaidh acc teacht h-i c-cend slóicch Uí Domhnaill le Donnchadh mac Toirrdhealbhaigh í Bhaoighill. Ticc Ua Domhnaill slán dia thicch iar m-buaidh c-cosccair iarsin.

M1516.8

Caislén Mic Suibhne Fhánatt .i. Ráith Maoláin do thuitim.

M1516.9

O Domhnaill do dhol fo dhí for sluaigheadh h-i t-Tír n-Eocchain, & gan tachur nó tegmháil ris innte, ná dioghbháil oirdearc do dhénamh air ná lais acht an tír d'imthecht & a h-urmhór do mhilleadh.

M1516.10

Coccadh etir Gearaltachaibh & Semus mac Muiris .i. oidhre na h-iarlachta, do suidhe im Loch n-Gair. Rob iad airigh a shluaigh Mag Carthaigh Cairpreach


p.1336

.i. Domhnall mac Finghin, Corbmac Óg mac Corbmaic mic Taidhcc, Corbmac mac Donnchaidh Óicc Még Carthaigh tighearna Ealla, an Ridire Fionn, Ridire an Ghlenna, & an Ridire Ciarraigheach, Mac Muiris, & Ó Conchobair, & tuir iomfhulaing an t-sluaigh Mag Carthaigh Mór .i. Corbmac Ladhrach. Ticc Sean mac an iarla d'eccaoíne a imne lé Dál c-Cais ar ro baí codach, & clemhnas etorra, uair bá h-í Mór inghen Donnchaidh mic Briain Duibh ben an t-Seain-sin. Eirghis Ua Briain fri báidh & connalbhus, & tionoilis Tuadhmhuimhnigh, & ticc Piarus mac Semuis Buitilér, & araile da rann ina dhócom, & tiaghaid do saighidh an t-slóigh Gheraltaigh. O 'd-connairc mac an iarla maithe mór-shluaigh Shíl m-Briain dá ionnsaighidh as í comairle do-rónsat gan teaccmháil ré 'roile, & fáccbháil an bhaile gan baoghlucchadh go ro sgarsat ré 'roile amhlaidh sin.

M1516.11

Mag Carthaigh Mór .i. Corbmac Ludhrach mac Taidhcc tighearna Desmumhan an tí as ferr fuair tighearnas, & as mó fuair do choccadh nó go raibhe 'na thighearna gan fresabhra, an tí ba ferr do chenn deóraidh & deibhlén ba ferr recht & riaghail do tighernadhaibh Leithe Moccha d'écc.

M1516.12

Caislén Baile Í Cherbhaill .i. Leim Í Bhánáin do ghabháil le h-iarla Cille Dara Geróid mac Geróid iar f-feimdhedh a ghabhála dia athair, & as decmaic ma ro baí isin aimsir-sin caislén do badh cruaidhe cosnamh & congmháil inas go ro briseadh im chend a bhardadh h-é.

M1516.13

Maidhm mór do thabhairt d'Emann mac Tomais Buitilér ar Piarus Buitilér, & ar mac Mic Piarais, & drong mhór dá muintir & dá m-buandadhaibh do bhuain díbh.

M1516.14

Mac Conmidhe Brian Ócc mac Briain Ruaidh d' écc.


p.1338

M1516.15

Toirrdhealbhach mac Briain Uaine Í Gallchubhair comharba na Cairrcce d'écc.

M1516.16

Mac Briain Chaoích mic Taidhcc mic Eoghain Uí Choncobhair do mharbhadh h-i f-fioll la mac Taidhg na Tuaighe mic Feilim mic Eocchain, & do Sliocht An Cherrbhaigh.

Annal M1517.

M1517.0

AOIS CRIOST, 1517. Aois Criost, mile, cúicc céd, a secht décc.

M1517.1

O Conchobhair Failghe Brian mac Taidhcc mic An Chalbhaicch d'écc, & An Calbhach mac Taidhcc d'oirdnedh 'na ionadh.

M1517.2

Donnchadh mac Toirrdhealbhaigh Uí Bhaoighill fer a chumachta roba ferr do dhuine uasal, as mó do-rinne do choccadh, & do ghuais-bertaibh dá t-táinicc dá chinidh fein, do dhol lucht báid co Toraigh, & gaoth dia b-fuadach isin b-fairrge siar, & ní fo-rith aon-fhocal dia scélaibh ó shin.

M1517.3

Sean mac Cuinn mic Enrí mic Eocchain Í Neill, mac tighearna bá mó toice, & trom-chonach i n-Ultaibh ina ré d'écc.

M1517.4

Pilip mac Toirrdhealbhaigh Még Uidhir saoí chinn fedhna d'écc.

M1517.5

Pilip mac Seain Bhuidhe Még Mhathgamna fer fá maith caithemh & cosnamh d'écc.

M1517.6

Art mac Aodha mic Domhnaill Uí Néill do mharbhadh lé Niall mac Cuinn, mic Airt Uí Nell.

M1517.7

O Tuathail .i. Art do mharbhadh lá a bhraithribh.

M1517.8

An Giolla Dubh mac Donnchaidh mic Tomáis Még Uidhir d'écc.

M1517.9

Tomas mac Uillicc, mic Uillicc A Burc do thabhairt creiche a h-Urmhumhain, toraighecht trom do breith air h-i Port Omna, muinter & marc-sluagh Thomais do chor do dhruim na c-creach lasan t-toraighecht, na creacha do bhuain díbh, & Tomás do mharbhadh, fer a aoisi fa ferr oirbhert tainic do Gallaibh Ereann ina aimsir, ar is leis do h-aircceadh & do fásaighedh Mainigh feacht riamh.

M1517.10

Caislén An Locha do ghabháil ar cloinn Corbmaic Ladhraigh, & a c-cor fein ar


p.1340

dibirt h-i leith Meic Muiris. Creacha móra lá Mac Muiris dár lér-aircc Magh Ó c-Coinchind ó cnocaibh aniar.

M1517.11

Slóiccheadh lasan iustis ar tarraincc cloinne inghine an iarla h-i t-Tir Eocchain, & caislén Í Neill (.i. Art mac Cuinn) .i. Dun Genainn do briseadh lais don cur-sin.

M1517.12

Creacha móra lá h-Ua c-Cerbhaill (Maol Ruanaidh) i n-Delbhna.Caislén Cinn Coradh do ghabhail lais, & a arccain. Coccadh mór trid-sidhe etir Ó c-Cerbhaill & Dealbhna, O Maoíleachlainn, & iatt-somh do tharruing an iarla dia ro brisedh Caislén an Fothair Delbna (.i. Gardha an Caisléin).

Annal M1518.

M1518.0

AOIS CRIOST, 1518. Aois Criost, mile, cúicc ced, a h-ocht décc.

M1518.1

Mainistir na m-Brathar i n-Ard Macha do gnouccadh docum na m-Brathar De Obseruantia.

M1518.2

Aedh mac Rosa mic Tomais Óicc Még Uidhir cananach coradh h-i c-Clochar, persun i n-Achadh Urchoir, & persún h-i c-Claoíninis for Loch Érne, fer fial forbfaoíligh, & saoí cleirich d'écc.

M1518.3

Mac Suibhne Fánatt .i. Ruaidhri mac Maol Muire, ail cothaighthe gacha comhlainn acc cosnamh a tighearna, fer toirberta seód, & maoíne da gach aon nó riccedh a les do écc.

M1518.4

O h-Eodhosa Cioth Ruaidh mac Athairne saoí fhir dhána & fer tighe aoidheadh coitchind do écc.

M1518.5

Feilim mac Briain mic Conchobhair Óicc Még Uidhir d'écc iar t-tilleadh dó ó chathair San Sem tar eis a thurais bliadain na n-gras, & a adhlacadh i Mainistir Mhuinecháin.

M1518.6

Clann Í Neill (.i. Conn & Aodh) .i. clann Domnaill mic Enrí mic Eoghain, & an comharba Mág Uidhir do dhol ar creich ar Brian mac Cuinn mic Enri, & Brian do


p.1342

breith forra ag Domhnach an Eich, & madmucchadh forra goro gabadh Aodh mac Domhnaill. Ro gonadh Mac Cathmhaoil Donnchadh mac Emainn, & ro marbhadh sochaidhe do Cenel Fearadhaigh, ad-bath Mac Cathmhaoil iaramh dia ghonaibh.

M1518.7

Aodh Balbh mac Cuinn (.i. Ó Neill) Í Néill, do gabháil lá h-Énrí m-Balbh Ua Neill, & cúicc h-eocha décc do bhein d'fuasccladh ass.

M1518.8

Indsaicchidh la Pilip mac Émainn Még Uidhir h-í t-Tír Chennfhoda ar h-Enri m-Balbh Ó Neill, & oilén Clapaigh do ghabháil lais, & braighde battar acc Enri do breith lais uadha .i. Aedh Balbh mac Cuinn Í Neill, & mac Aodha Mic Cafraidh baoí ó Pilip fein oca, Ro marbhadh dna Cathal mac Duinn mic Emainn Még Uidhir ó Pilip don chur-sin.

M1518.9

An t-Aodh Balbh mac Cuinn sin (.i. Ó Neill) adubramar d'écc i n-deireadh foghmhair.

M1518.10

Mac Mic Magnasa Remann mac Cathail Óicc Mic Maghnasa fer dearcach daonnachtach do écc.

M1518.11

Mac Murchadha, Art Buidhe mac Domhnaill Riabhaigh mic Gerailt Caomhánaigh d'écc.

M1518.12

Murchadh Ó Maoíleachlainn (.i. Ó Maoíleachlainn) saoí Ereann ar crodhacht & ar cennas fedhna do mharbhadh h-i Maigh Elle lá a dhearbrathair fein Art, ar ro mharbh-somh a dhearbhrathair .i. Feilim riasan tan-sin conadh ina dhioghail-sidhe ro marbhadh-somh lá h-Art, & Toirrdhealbhach do gabhail a ionaidh.

Annal M1519.

M1519.0

AOIS CRIOST, 1519. Aois Criost, mile, cuícc céd, a naoi décc.

M1519.1

Semus mac Pilip mic Semais mic Rudhraighe Még Mhathgamhna epscop Doire d'écc.

M1519.2

Emann (.i. Dubh) Ó Duibhidhir abb Eassa Ruaidh d'écc an céd lá do Nouember,


p.1344

& adhnacal i n-Dún na n-Gall i n-aibit .S. Froinces iar t-treccean aibiti manaigh fuirre.

M1519.3

Comarba Cluana Conmaicne cenn einigh & aoidhedhcaire ceall Conmaicni d'écc.

M1519.4

O Neill Art Ócc mac Cuinn saoí chinn fedhna fear daonnachtach degh-aithnech do écc, & a dearbhrathair Conn Bacach mac Cuinn d'oirdneadh na ionadh.

M1519.5

O Conchobhair Ruadh, Eoghan mac Féilim Fhinn d'écc.

M1519.6

Mac Uilliam Cloinne Riocaird .i. Riocard Ócc do écc.

M1519.7

Feidlim mac Magnusa mic Briain mic Domhnaill Uí Conchobhair tighearna Iochtair Connacht d'écc. Fer dercach daonnachtach eisidhe.

M1519.8

Tadhcc Ruadh mac Maoileachlainn Uí Cheallaigh tighearna an Chaladh d'écc.

M1519.9

Donnchadh Caomhanach fear rathmhar ro-chonáigh do lán-maithibh Laighen d'écc.

M1519.10

Maoílin mac Torna Uí Mhaoil Chonaire ollamh Shil Muireadhaigh fear lán do rath & d'éicsi fer do thoghattar Gearaltaigh, & Goill tar ollamhnaibh Ereann, fer do-gheibheadh seóid, & maoíne ó gach aon for a c-cuinghedh do écc h-i Mainistir Deircc h-i Tethbha.

M1519.11

Feircheirtne Ó Cuirnín fer gradha Eoghain Uí Ruairc cend eiccsi an fhine dia m-baoí, & Domhnall Ó Cuirnin d'écc.

M1519.12

Tadhcc mac Briain mic Tomaltaigh Í Birn tanaiste Ua m-Briúin d'écc.

M1519.13

Indsaicchidh lá cloinn Í Néill (lá cloinn Domhnaill mic Enri) ar mac Í Neill .i. Brian mac Cuind. Creacha móra do ghabhail dóibh ar Sliabh Thíos, Robhad d'fhaghail do Brian & é do thionól a m-baí lais do dhaoínibh for a c-cionn, & a lenmain a t-tóraighecht & briseadh dó ar cloinn Í Néill iar n-imtheacht a muintire uathaibh lasna crechaibh. Da mac Í Neill (Aodh & Eocchan) do gabhail ann,


p.1346

& mac Eocchain beós do marbhadh & Mac Cathmhaoíl Cú Uladh mac Emainn, Tomas mac Emainn, & Emand mac Giolla Pattraicc Mic Cathmhaoíl do mharbhadh.

M1519.14

Da mac Ruaidhri mic Briain Meg Uidhir (.i. Rosa, & Tadhcc) do gabháil lasan c-Comarba Mag Uidhir. Ruaidhri fein, & an chuid ele dá chloinn do chor as a n-duthaigh dó, & a c-caoraighecht do bhuain dibh, & an comharba do chor na caoraighechtabhuandadhaibh dó fein co ro furáil Ua Domnaill ar an c-comarba a chaoraigheacht do tabhairt do Ruaidhri doridhisi.

M1519.15

Coccadh mór i n-Dealbhna etir Sliocht Ferghail Még Cochláin & Sliocht Domhnaill dia ro marbhadh Semus Mag Cochláin prióir Gailinne, & ríoghdhamhna Dealbhna Ethra d'urchor do pheilér as caislén Cluana Damhna.

M1520.0

AOIS CRIOST, 1520. Aois Criost, mile, cuícc céd, fiche.

M1520.1

Niclás mac Piarais Uí Flannaccáin persún Daimhinnsi do thoccbhail as a ionadh co h-eccorach lé nert tuatadh, & a écc i m-Bothaibh.

M1520.2

Mag Aonghusa Domhnall mac Aodha mic Airt d'écc, & Feilim an Einigh a dhearbhrathair d'oirdneadh 'na ionadh, a écc sin dna, & Mag Aonghusa do ghairm d'Emann Buidhe Mág Aéngusa.

M1520.3

Muiris mac Tomais mic Tomais, iarla Desmumhan d'écc.

M1520.4

Mac Uilliam Cloinne Riocaird .i. Uillecc mac Uillicc d'écc.

M1520.5

Mac Uilliam Búrc .i. Maoilir mac Tepoit do mharbhadh lá cloinn t-Seóinín Móir meic Mic Seóinín.

M1520.6

Mac Még Uidir (.i. Pilip mac Emainn) do dhol ar ionnsoighidh ar mac Pilip


p.1348

Uí Raghallaigh i n-Íochtar Tire, creacha do glacadh dóibh, & tóir trom do breith orra im Sliocht Briain Uí Raighilligh & im cloinn meic Cathail Í Ragilligh (.i. Fergal, & Maolmordha), & im Chloinn n-Domhnaill na Coininnsi, brisedh dóibh ar mac Még Uidhir, & ar mac Pilip mic Toirrdhealbhaigh Még Uidhir, & mac Meg Uidir (Pilip), cona mac Tomas do mharbhadh ann, & dá mac Pilip mic Toirrdhealbhaigh (Giolla Patraicc, & Emann) & Toirrdhealbhach mac Flaithbeartaigh mic Tomais Óicc Még Uidhir do mharbhadh and beós go sochaidhibh ele amaille friú.

M1520.7

Ruaidhri mac Aodha Még Uidhir do gabháil a b-fioll lé Donn m-Buide mac Meg Uidhir .i. mac Concobhair mic Tomais Óicc, & a thoirbert do Giolla Patraic Ócc mic Giolla Patraicc mic Emainn Még Uidhir, & a marbhadh lais-sidhe.

M1520.8

Cairpre, mac Concobhair, mic Cairpre, mic Corbmaic Í Birn consal & ceinnlitir Maicne Muiredhaigh do écc.

M1520.9

Toirrdhealbhach mac Feilim Meg Cochláin tighearna Dealbhna Ethra saoí i n-ecna & i n-eolas, fer ratha & ro shaidhbhresa, fer lasa n-dernadh caislén An Fhedáin, & caislén Chinn Choradh do écc iar n-deigh-bethaidh.

M1520.10

Pláigh mór san Machaire Stefanach dia ro éccsattar sochaidhe do dhagh-daoinibh.

M1520.11

O Caiside Feilim mac Taidhcc ollamh legha Sleachta Pilip, & Rudhraighe mac Donnchaidh mic Aodha Még Uidhir d'écc.

M1520.12

Muiris mac Tomáis, mic an iarla rogha Gall n-Geraltoch do mharbhadh la Conn mac Maoíleachlainn Í Mhórdha co sochaidhe ele amaille fris.


p.1350

Annal M1521.

M1521.0

AOIS CRIOST, 1521. Aois Criost, mile, cúicc céd, fiche, a h-aon.

M1521.1

Prióir Daimhinsi d'écc .i. Remann mac persuin Innsi Maighe Samh, fear cléirchidhe coinnirchil dercach, daonnachtach eisidhe.

M1521.2

Mag Mathgamhna d'écc .i. Remann mac Glaisne, mic Remainn, mic Rudhraighe, & Mácc Mathghamhna do ghairm da mac .i. Glaisne Ócc.

M1521.3

O Catháin .i. Tomas mac Aibhne d'écc, & ro gabhadh é riasan tan-sa, & do benadh an tighearnas ar eiccin de lá Donnchadh Ua Catháin.

M1521.4

Donnchadh mac Ruaidhri mic Briain Még Uidhir do marbhadh la macaibh Meg Samhradháin .i. Domhnall Ócc mac Domhnaill Bhernaigh, Uaithne mac Maghnusa Még Samhradháin, & ní bhaí dia chinidh fer a aoísi bá ferr iná an Donnchadh ishin.

M1521.5

Grainne inghen Tomáis Í Eoghain mathair an chomharba Mhég Uidhir, ben bá mor sonas & saidbres, dearlaccadh & deagh-eineach d'écc.

M1521.6

Rudhraighe mac Éiccneacháin Í Domhnaill do marbhadh la Gallaibh ag Dún Dealgan, & é h-i f-farradh Í Neill .i. Chuinn mic Cuinn.

M1521.7

Toirrdhealbhach mac Donnchaidh Mic Suibhne do écc.

M1521.8

Tighearnus Dealbhna do roinn (lá h-Ua Maoileachlainn Toirrdhealbhach, & lá h-Ua c-Cearbhaill Maol Ruanaidh) etir An Fhior Dhorcha mhac Még Cochláin, Fínghin Ruadh & Corbmac.

M1521.9

Síle inghen Néill Ghairbh Uí Domhnaill d' écc an 14 August.


p.1352

Annal M1522.

M1522.0

AOIS CRIOST, 1522. Aois Criost, mile, cuícc céd, fiche, a dó.

M1522.1

Remann Ruadh Mág Uidhir, prióir Lesa Gabhail d'écc.

M1522.2

Coccadh anbháil ar n-eirghe etir Ua n-Domnaill, & Ó Neill, Mac Uilliam Cloinne Riocaird, Goill & Gaoidhil Connacht, Síol m-Briain, Siól c-Cenneittigh & Síol c-Cerbhaill do denam comhaonta & coimchengal lé h-Ua Neill i n-aghaidh I Domnaill docum an choccaidh-sin, At iat na maithi do cengail ré 'roile ag techt ar an sluaigh aniar, Mac Uilliam Clainne Riocaird, Uillec mac Uillic an Fhíona, & drong do mhaithibh Síl m-Briain, Donnchadh, & Tadhcc, clann Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc I Briain, & an t-Epscop ócc Ó Brian, Ó Cerbaill Maol Ruanaidh mac Seain, & Síol c-Ceinneittigh, & ni h-iatt amháin act na daoíne for a raibhe a chíos-cháin do Connachtaibh, & do bhí umhal dó go sin, Ó Conchobhair Ruadh, Ó Conchobhair Donn, Mac Uilliam Búrc, Mac Diarmata Maighe Luircc, & gach a m-baoí etorra-sin h-i c-Connachtaibh. Bátar sidhe uile i n-erlaimhe do thecht ar Ua Domhnaill & im fhéil Muire foghmair ro dhálsat fri h-Ua Néill h-i t-Tir Aodha.

M1522.3

O Neill tra ro tionoil-sidhe Cenel n-Eocchain cétus, Clann Aenghusa, Oirghialla, Raighilligh, Fir Mhanach, & fecht adhbhal Albanach fa mac Mic Domnaill, Alastrann. Tangatar ann bheós slogh-bhuidhne iomdha do Gallaibh na Midhe, & do Gallocclaechaibh chuiccidh Laighean do Cloinn n-Domhnaill, & do Cloinn t-Sithigh ar báidh inghine iarla Cille Dara roba mathair d'Ua Neill.

M1522.4

O Domhnaill dna ro thionóil-sidhe a sochraide m-bicc n-deirbh dilis budein h-i c-Cenél Conaill .i. Ó Baighill, Ó Dochartaigh, na tri Mic Suibhne, & Muintir Gallchubair imo mhac Maghnus co m-battar for an beirn m-baoghail in ro ba doígh leó Ó Neill dia n-ionnsoicchidh .i. Port no t-Tri Namat, o ro clos la h-Ua Neill an ní


p.1354

-sin as í conair do luidh tria Cenel n-Eocchain gan airiucchadh go riacht co Termann Da Beócc as-sidhe go h-Ath Senaigh, baí mac Mic Suibhne Tire Bogaine, Brian an Cobhlaigh (Ro fagaibh Ua Domnaill acc iomcoimhéd caisléin Beoil Atha Senaigh) ag cosnam an bhaile fri h-Ua Néill amail as dech for-caomhnaccair ara aoí tra ro gabhadh a baile fá deóidh lá h-Ua Néill, & ro marbhadh mac Mic Suibhne lais co n-druing móir dia muintir. Ro marbhadh ann dna dias d'ollamhnaibh I Domhnaill .i. Diarmait mac Taidhcc Caim I Chléirigh saoí shenchadha & fhir dhána, fer tighe aoidhedh coitcinn do threnaibh & do thruaghaibh, & mac Mic An Bhaird (.i. Aodh mac Aedha), & araill ele cenmotád (.i. an 11 Iún). Ro gabhadh & ro loiscceadh Bun Drobaoisi & Bél Leice lá h-Ua Neill don cur-sin. Ag sóadh do dreim dia shluaghaibh ó Bhun Drobaoisi ro marbhadh Rudhraighe mac Gofradha Gallda I Domnaill, & mac Mic Ceallaigh na Breifne lá taoibh Sgairbhe Innsi an Fhraoích leo.

M1522.5

Iarná cluinsin d'Ua Domhnaill na gniomha-sin do denam lá h-Ua Neill ro forchongair for Maghnus Ua n-Domhnaill co n-druing dia sluaigh dol do creach-losccadh Tíre h-Eoghain, & do-deachaidh fein tar Bernus gusan líon tarustair ina fharradh i n-deadhaigh I Neill d'imdeaghail Tíre h-Aodha. Dála Maghnusa ro creach-loiscceadh lais ina m-baoí ina chomhfhochraibh do Cenél Eocchain. Ro marbhait & ro mudhaighit daoíne iomdha lais bheós, & soais go c-cosccar.

M1522.6

O ro-fidir Ó Neill (Maghnas do dhol h-i t-Tir Eocchain) soais ina fhriting tar Finn, & ro mhill an tír roimhe go Cenn Maghair, & do-bert creach a Cionn Maghair lais, & luidh co c-cosccar dia thír.


p.1356

M1522.7

Ro gabhadh iaramh longport lá h-Ua Néill ag Cnoc Buidhbh ag Loch Monann (fris a raitear a c-coitcinne Cnoc an Bogha) gusan socraide rémhraite cénmothá an slógh aniar amhail remhebertmar.

M1522.8

Imthusa I Dhomhnaill ro shai tar Bernus iar rochtain Maghnusa gon-édálaibh iomdha dia shaighidh ó na tarraidh Ua Neill ag Ath Senaigh & o ná rucc fair iar n-denamh creiche Chinne Maghair, ro leir-theglamadh lais an conranagair do sochraide ger bó h-uathadh fri h-iolar dó-somh an tan-sin go rangatar go h-aon-mhaighin co Druim Lighen. Ro sgrúdsat a c-comhairle dus cidh do déndaoís im na deacraibh dicuimhgibh baí for cind dóibh uair ro fhedatar ná biadh a n-athmhaoín lá h-Ua Néll cona sluagh & lasan sluagh c-Connachtach ro dáil cuca dia t-tír dia roiseadh leó rochtain a c-ceann aroile conadh í comairle ar-richt leó indsaicchidh I Neill ar as é bá neasa dóibh uair roba lainne leo a mudhucchadh do mhaighin oldas a m-bioth-fognamh do neoch isin m-bith. As fair deisidh leó (o ro bháttar for líon sloigh ina n-acchaidh) amus longphuirt do thabhairt isin adhaidh for Ua Néill. Rainic rabhadh & reimhfhios na comhairle-sin go h-Ua Neill go ro lá forairedha fri forchoimhéd gach conaire inar dóigh leó Cenél c-Conaill do rochtain dia saicchidh, & baí fein cona shlógh h-i c-cathais iar na c-cúlaibh ina longport.

M1522.9

Iar n-indeall, & iar n-orducchadh, iar n-gresacht & iar n-gér-laoidhedh a bhecc slóicch d'Ua Dhomhnaill. Ro forcongair forra a n-eachra d'fágbháil, ar ní baí menmarc aca a lathair iombuailte d'iomghabhail munbhadh rempa bá raén. Ro asccnattar trá an tucht-sin co ro dáilsiot h-i c-cend lochta in fhorchoimetta gan airiucchadh dóibh, ar a aoí trá ro gabsat a lucht feithmhe agá erfhuaccra dia muintir co


p.1358

m-bátar a m-biodhbadha dia soigidh. Do-chótar trá Cenél c-Conaill as a n-indeall lá a dheine & lá a dhioghaire ro chingset ar a uamhan leó na forcoimédaighe do rochtain rempa do shaighidh I Néill gur bhó a n-aoínfhecht rangattar an longport. Ro láiset gáire móra ós áird acc rochtain h-i c-cenn aroile dóibh. Nir bhó meirbh ro freaccradh an conghair-sin lá h-anradhaibh I Néill ar ro gabhsat co calma cosantach acc imdiden a f-flatha & a b-foslongpuirt. Baoí an sluagh cechtardha acc comhmbualadh & acc comhmarbhadh aroile. Ro bhatar treóin accá t-traothadh, & laoích aga ledradh do cechtar an da leithe. Bátar fir aga f-fodhbhadh, machtadh & mídhiach for mearghasraidh isin maighin-sin. As suaill má ro fes lá cechtarna aca cidh fris a f-feradh a comhlann ar nír bhó forreil dóibh aighthe aroile lá doirche na h-oidhche & ar a dhlúithe ro bháttar h-i t-trecumasc aroile. Ro raoíneadh tra fo dheóidh ar Ua Néill cona shlógh & ro fáccbadh an foslongport ag Ua Domhnaill. Bá h-adhbhal tra an t-ár tuccadh ar Ua Neill isin lathair-sin, ar ro h-áirmhedh lá lucht na c-ceall in ro h-adhnaicit dronga dhíbh, & lásna coibhnesaibh báttar h-i c-comhfhochraibh dóibh tuilleadh ar naoí c-céd do thuitim do sochraide I Neill isin maidm-sin, go ro leith ainm, & airdercus an madhma-sin fo Erinn uile. Batar iad bá h-oirdherca torchair isin maidhm-sin, Domhnall Ócc Mac Domhnaill go n-druing dírimh do gallócclachaibh Cloinne Domhnaill, Toirrdhealbhach Mac Síthigh co sochaidhe móir dia mhuintir, Eóin Biséd co n-urmhór na n-Albanach táinicc lais, Aodh mac Eocchain mic Uilliam Mécc Mathgamna co n-dreim dia muintir, Ruaidhrí Mag Uidhir & araill dia mhuintir amaille fris. Torcrattar ann bheós ile do Laighneachaibh & d'feraibh Midhe ar ní tháinicc cenn slóigh na sochaidhe ó bhecc co mór isin tionól-sin I Néill nár bhó h-eccaoíntech iad diar faccaibhset dia muintir isin maighin-sin cona do na h-áraibh daoíne as mó tuccadh etir Conallchoibh & Eóganchaibh an maidhm-sin Cnuic Buidhbh. Tarthadar trá Cenel c-Conaill eich, airm, & edeadh, lon bídh, & biotáille, & seóid somhaiseacha shainemhla

p.1360

etir esccraibh & bleidhedhaibh na slogh fors ro sraoineadh leó & ge ro bhattar muintir I Domhnaill gan eocha acc dol isin c-cathiorgail battar eich iomdha leó ón fhiallach ro airlighset isin ármhach ishin. Do-chodar araill do shlógaibh Uí Dhomhnaill lá a n-édalaibh dia t-ticchibh gan comairleccadh dó. Ara aoi trá ro smacht-som forra toidhecht ina dhocom fó chédoir, & ro ascna amhail as déine con rainicc (iarna t-toghairm co h-aon-bhaile) tar Bernas Mór siar tar Eirne, tar Drobhaoís, tar Duibh, tré Iochtar Cairpri go ro gabh foslongport a c-Cethramhain na Madadh don taoíbh tuaidh do Beind Ghulban, uar tangattar an sluacch Connachtach do-ráidhsem go m-batar i n-iomshuidhe im Shlicceach bail i m-báttar bárdadha I Dhomhnaill ar ní bhaí airisemh forra gan teacht co Tír Chonaill acht co n-gabhdaoís an baile. An tan at-chualatar an dá Mac Uilliam, an dá Ua Conchobhair Mac Diarmata, Cland I Bhriain, Ó Cerbhaill & Siól c-Ceinneittigh cona slócchaibh Ua Domhnaill do ghabháil fhoslongpuirt i n-iomfhoccus dóibh, & an maidhm-sin do shraoíneadh lais ar Ua Néill as í comhairle ro chinnset teachta do chor uatha d'aslach síodha ar Ua n-Domhnaill, & do rairccset do feibh at-beradh Maghnus Ó Domhnaill & Ó Cerbhaill etir Ua n-Domhnaill & Mac Uilliam im gach caingin & im gach ní baí etorra. Batar iad ro faidhedh frisna tosccaibh-sin, Tadhcc mac Toirrdhealbhaigh I Bhriain, co n-dagh-dhaoinibh ele amaille fris. IN airet tra batar na teachta acc aisneis a n-aithiscc d'Ua Domhnaill as i comairle do-rónsat maithe na slógh-sin cona slóghaibh eludh gan fhios ón iomshuidhe h-i rabhatar, & ro chinnset for an c-comairle h-i-sin gér bhó h-iongnadh & gér bhó deacair ionnsamhail an t-slóicch baoí annsin ar líonmhaire a lér-thionóil ar uaisle a n-aireach, & ar aidhbhle a n-eccrait frisan tí baoí for a c-ciont do shódh fón samhail-sin co ro aithedh & co ro dioghladh cách díobh a ainninne for aroile. Ní ro h-anadh & ní ro h-airiseadh lasna slócchaibh-sin fri a t-techtaibh ná fri h-iomluadh n-aithiscc síodha no caoíncomraic co ruachtatar Coirrshliabh gur bó h-ann scarsat tighearnadha & taoisigh na slogh-sin ré 'roile.

p.1362

M1522.10

O Domhnaill imorro ní fhitir sidhe na slóicch do dhol uadha fón ionnus-sin, ar dia f-fesadh nó bhiadh ina lurc amhail as déine con-icfadh. Ro chuir tra Maghnus Ó Domhnaill iodhlacadh lasna teachtaibh .i. la Tadhcc mac Toirrdhealbhaigh I Briain conidh acc Corrsliabh rucc for a mhuintir. As suaill má ro bá mó do clú nó do cosccar d'Ua Domhnaill ar fhud Ereann an maidhm-sin Chnuic Buidhbh in ro farccbadh ár daoíne, & édála aidhbhle, iná an bán-maidhm-sin cen go ro fuiligheadh nó go ro fordhearccadh for neach etorra.

M1522.11

Domhnall (.i. Domhnall Cleireach) mac Seain Uí Cathain saor-macaomh a chinidh fein, & fear einigh coitchinn do mharbhadh lasan Rúta.

M1522.12

Domhnall mac Domhnaill Uí Ruairc saoí ar uaisle & ar oirbhert do mharbhadh lá cloinn Feidhlimidh Uí Ruairc.

M1522.13

Maighistir Feilim Ó Corcráin saoí dearsccaighthe i n-dlicchedh cánonta d'écc.

Annal M1523.

M1523.0

AOIS CRIOST, 1523. AoiS CRioSt, Mile, cúicc céd, fiche, a trí.

M1523.1

Sean Ó Maonaigh baí 'na persún i n-Géisill, & na chananach coradh h-i Cill Dara, an t-aon-cleireach bá mó ainm & oirdearcas do bhaoí i n-Uachtar Laighean do écc.

M1523.2

O Catháin Donnchadh mac Seain ceand dámh & deóradh bá ferr ina aimsir dia chinidh fein do écc.

M1523.3

O Mórdha Cédac mac Laoighsicch d' écc.

M1523.4

Máire inghen I Mhaille ben Mic Suibhne Fánat an aoin-bhen consapail bá ferr ina h-aimsir d'écc.

M1523.5

O Maille Corbmac mac Eocchain féichemh coitchenn ar engnamh & ar eineach d'écc.

M1523.6

Mac Tighernain Ferghal mac Giolla Iosa Óicc, mic Giolla Iosa, mic Briain


p.1364

tigearna Teallaigh Dúncadha fear dércach daonnachtach d'écc, & a dhearbhrathair do ghabhail a ionaidh.

M1523.7

Brian mac Taidhcc An Chomhaid, mic Toirrdhealbhaigh mic Briain Catha an Aonaigh d'fagháil báis obainn h-i c-Cluain Ramhfhoda fhó fhéil Pattraicc.

M1523.8

Mac Uí Bhriain Tuadhmumhan .i. Tadhcc mac Toirdhealbhaigh, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh mic Briain Catha an Aonaigh do mharbhadh d'urchor do pheiler i n-Ath an Chamais for SiúirBuitilerachaibh (.i. lasan iustis Piarus Ruadh Buitilér) fer a aosa rér mó eaccla a esccarat an Tadhg-sin.

M1523.9

Mac Gille Eain Lochlainn do mharbhadh.

M1523.10

Mac Conmidhe Maoileachlainn d'écc.

M1523.11

Aodh Buidhe mac Cuinn mic Neill mic Airt I Neill do mharbhadh lá Ruaidhri Carrach mac Corbmaic mic Aodha.

M1523.12

Eogan mac Feilim mic Donnchaidh mic Tighernáin Óicc I Ruairc do bathadh ar Loch Glinde Éda.

M1523.13

Rosa mac Ruaidhri, mic Briain mic Feilim Még Uidhir d'faghail bháis i m-braighdeanus acc an c-Comharba Mag Uidir .i. Cú Chonnacht.

M1523.14

Aodh mac Airt I Thuathail fer a aoisi bá mó clú einigh & uaisle dá fhine do mharbhadh lá Branachaibh.

M1523.15

Coccadh etir Ó Neill .i. Conn, & Ó Domhnaill Aodh Dub mac Aodha Rúaidh. O Domnaill do bheith h-i f-foslongport ré h-edh an earraigh i n-Glionn Fhinne, & Maghnus Ó Domhnaill do dhol i n-Albain, & a toidhecht slán iar criochnucchadh a chuarta. O Domhnaill & Maghnas do dhol h-i t-Tír Eocchain, & an tír uile ó Bhealach Choille na c-Cuirritín go Dún n-Genainn do mhilleadh & do losccadh leó. Baile Mic Domhnaill .i. Cnoc an Chluiche do losccadh lá h-Ua n-Domhnaill & lubgort sainemhail


p.1366

baí ann do gherradh & do theasccadh lasan sluagh, & a m-beith adhaidh longpuirt h-i t-Tulaigh Ócc. An tír do mhilleadh, & do mhór-arccain ar gach taobh díbh, báttar dna adhaidh fhoslongpuirt la taobh Cairn t-Siaghail, Ro marbhadh, & ro buailedh buar iomdha, & airccthe aidhble, & tangattar slán iar n-ionnradh an tíre leó don chur-sin.

M1523.16

Do-dheachaidh trá Ua Domhnaill doridhisi h-i t-Tir n-Eoghain. Ro h-oircceadh & ro milledh an tír lais co n-dearna Ua Neill sídh ris a n-deiredh na bliadhna sa, & ní dearna écht oirdeirc etorra amhlaidh-sin.

M1523.17

Indsaicchidh lá h-Ua n-Domhnaill Aodh Ócc mac Aodha Rúaidh iar n-dénamh síodha lá h-Ua Néill iar t-teacclamadh a sochraide h-i t-tír & h-i c-coiccrích lais, dol dó co Bréifne Uí Ruairc. Creacha, & édála an tíre do chur la Fioru Breifne i n-diamraibh & i n-droibhelaibh an tíre dia n-iomchoimhéd & dia n-imdhíden for Ua n-Domhnaill. Bátar clann Uí Ruairc gusan líon sluagh tarrustair ina b-farradh ag imdheghail an tíre, ar a aoí trá do imthigh Ua Domhnaill an tír don turus-sin. Ro loiscceadh lais a foirccnemha, & a h-arbhanna, co nár fháccaibh ní bá ionairmhe innte gan losccadh.

M1523.18

Sluaiccheadh adhbhal-mhór la Gearóid iarla Chille Dara, & la Gallaibh Midhe, & lá h-Ua Néill Conn mac Cuinn, mic Enri, mic Eoghain ar Ua c-Conchobhair f-Failghe, & ar Chonall Ua Mhórdha & ar Ghaoidhealaibh Laighen archena. Na Gaoidhil-sin d'anamhain uile ar rádh I Néill, & ar a bhreithemhnas etorra, & an t-iarla, & Ó Néill ar n-dénamh síodha etorra do tabairt giall, & braghatt na n-Gaoidheal-sin i in urlaimh an iarla a n-gioll lé gach accra dá raibhe aicce orra, & a sccaradh ré 'roile fo shídh amhlaidh-sin.

M1523.19

Feradhach Buidhe Ó Madaccáin tánaisi Síl n-Anamcadha do mharbhadh lá sluagh Uí Cearbhaill .i. Maol Ruanaidh.


p.1368

Annal M1524.

M1524.0

AOIS CRIOST, 1524. AOIS CRIOST, míle, cúicc céd, fiche, a ceathair.

M1524.1

Dias mac I Dhomhnaill, Niall Garbh, & Eocchan clann Aodha Óicc mic Aodha Rúaidh do cengal commbádha coccaidh ré 'roile, & a m-beith lé h-athaidh acc buaidhreadh an tíre go ro cuireadh futhaibh féin dol i n-acchaidh a cele. Ro gabadh baile Néill Ghairbh .i. Crannócc Locha Bethaigh lá h-Eoghan, iar m-beith don bhaile for a iocht & for a ionchaibh féin. Fáccbhais Niall an tír, & tucc ionnsaicchidh fhada im-chian doridhisi ar an m-baile co m-baoí a c-ceilcc a c-comhfoccus dó. Ro fhidir Eoghan an ní-sin, & ro ionnsaigh go h-airm i m-baoí Niall. Ro gabhsat ag iommbualadh athaidh fhada re 'roile go ro marbadh Eoghan ar an lathar-sin. Ro tromloiteadh Niall co n-erbhailt dia ghonaibh iarsin. Ro ba mór an t-echt riasan tan-sin an dias torchair annsin.

M1524.2

Diarmaitt mac An Ghiolla Dhuibh Ui Bhriain, fer a thighearnais féin as ferr nó riaradh lucht cuingeda neith fair, fer ro ba buaine eineach, & engnamh, fer ro saoíleadh d'anmhain le h-inmhe & lé h-oireachus a dhúithche do écc iar n-ongadh & iar n-aithrighe.

M1524.3

Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill h-i t-Tír n-Eocchain diar loiscceadh & diar h-aircceadh an tír lais, & teacht slán iaramh.

M1524.4

Sloiccheadh lasan iustis .i. Geróitt mac Geróitt iarla Chille Dara d'fhoiridhin a bhrathar I Neill .i. Conn mac Cuinn h-i medhón foghmhair do shonnradh do thocht for Ua n-Domhnaill d'aithe a áiniccne fair, & ní ro h-airiseadh leó co riachtattar Port na t-Tri Namhat, ar ba h-innill, & bá daingen leó beith isin maigin-sin ar uamhan I Dhomhnaill, ar ro bháttar domain-díogha talmhan & lethan-clasa lán-daingne ina n-uirthimcheall ann do-ronadh lá Maghnus Ua n-Domhnaill fecht riamh.


p.1370

Do-ronadh tionol trom slóigh lá h-Ua n-Domhnaill do chosnamh a críche fris an iustís, & fri h-Ua Neill. Báttar iad tangattar h-i sochraidhe I Dhomhnaill cenmotha a shochraide bunaidh budhdhéin, feacht adhbhal Albanach d'uaislibh Cloinne Domhnaill na h-AlbanMac Domhnaill fein Alasdrann mac Eóin Cathanaigh, & fá Aengus mac Eóin Cathanaigh, fa Mac Domhnaill Gallócclach co sochaidhi do deagh-dhaoinibh ele a h-Albain amaille friu. Ní ro h-anadh leó-sidhe co rangattar co Druim Lighen, & ro baí gealladh immbualaidh etorra arna mharach. Ro baí Maghnus Ó Domhnaill ag iarraidh an iustis & Ó Néill d'ionnsaicchidh in adhaidh-sin & ní ro fhaomh Ó Domhnaill sin lá daingne an ionaidh ina rabhattar, & ar uamhan an ordanáis bátar lá muintir an iustís. Do-chóidh tra Maghnus gan comharlécchadh d'Ua Dhomhnaill h-i mescc na n-Gallócclach dia chois do chaithemh & do mhescc-bhuaidhreadh t-sluaigh an iústís & I Neill & ro gabhsat for a n-diúbhraccadh do shaithibh saighitt conár leiccset tathamh nó tionnabradh dóibh go ro marbhadh An Calbhach mac Uí Bhriain leo co sochaidhe ele amaille ris, & rob écht mór esidhe ina duthaigh fein. As í comairle ro chinn an iustís, & Ó Neill ar abarach coinne síodha do chor go h-Ua n-Domhnaill, do-ronadh ón, ar ro naidhm an iustís sidh etir Ó n-Domhnaill & Ua Neill, & é fein h-i slánaibh etorra. Do-rónadh bheós cairdes Críost mar an c-cédna etir an iústis, & Ó Domhnaill co ro scarsatt fó sidh, & fó chaoincomrac tre mhíorbhailibh Dé don dul-sin. Acc tionntudh don iustis, & d'Ua Neill fuarattar Aodh, mac Néill, mic Cuinn, mic Aodha Buidhe, mic Briain Bhallaigh sluacch mór acc milleadh Tíre h-Eocchain, & an tan do-chuala Aodh na slóigh-sin do beith chuicce, Ro chuir urmhór a slóigh féin roimhe lá creachaibh & lá h-édalaibh an tíre. Ro airis fein co cian ina n-dedhaidh i n-uathadh slóigh co ruccsat tiucch an t-slóigh ele fair. Ro ionnsaighsiot é iarná faghbail i n-ettarbaoghal co ro marbadh (6. October), & co ro mudhaighead leó h-e ar in lathair-sin. Bá trogh tra & bá doiligh an t-saor-clann shoichinélach d'oidheadh amhlaidh

p.1372

-sin ar ní bhaoí a shamhail do Chenél Eoghain re cian d'aimsir ar uaisle, ar erghna ar eineach ar cródhacht, ar chomhnart, ar chosnamh conadh d'foraithmhet a bháis ro ráidheadh:
  1. A cethair fichet fír soin,
    mile cúicc céd do bliadhnaibh,
    ó ghein Dé co h-Aodh dh' oidhidh

    da m-be aon dá fhiarfoighidh.

M1524.5

Mac Uidhilín Corbmac, & mac Seain Duibh Mic Domnaill do lot & do ghabhail a h-aithle an marbtha-sin lá muintir I Neill.

M1524.6

Gormlaidh inghen Uí Dhomhnaill (Aodh Ruadh) ben Aodha mic Neill mic Cuinn I Néill, ben ro ba mo derlaccadh & deigh-eineach & ro ba mo cumaoín ar ordaibh & eccalsaibh, ar eiccsibh & ar ollamhnaibh (deithbhir ón ar baoí deigh-fher a dhiongmala lé) d'écc iar m-breith buadha ó doman, & deman.

M1524.7

Coccadh mór etir Cathanchaibh dár marbhadh Cu Maighe mac Briain Fhinn Uí Chatháin, & Fer Dorcha mac Ruaidhri an Rúta, & ro marbhadh for an coccadh-sin Aodh Carrach mac Ui DhochartaighGofraidh mac Gofradha Uí Cathain, & drong dá muintir amaille ris iar n-dol dóibh do chongnam lá Sean mac Tomáis I Chatháin.

M1524.8

Cu Mhaighe Ballach mac Domhnaill I Chatáin saoí dhuine uasail ar a chumhactaibh do mharbhadh lá cuid don Rutta.

M1524.9

Mac Donnchaidh Tire h-Oilella d'écc .i. Ruaidri mac Tomaltaigh mic Briain, & imreasain do beith etir Cloinn n-Donchaidh fa tighearnus na tíre, & Mac Donnchaidh do gairm do Corbmac mac Taidhcc mic Briain.

M1524.10

Mac Suibhne Tire Boghaine Niall Mór mac Eocchain consapal bá ferr lámh & laochdhacht, & bá crúaidhe croidhe & comhairle, bá ferr airisiomh, & ionnsaighidh, & bá ferr enech & engnamh, bá mó muirer & merghasradh, & as lia las ro briseadh


p.1374

do bernadhaibh baoghail dia chaomh-chenel fein d'écc iar n-ongadh & iar n-aithrighe ina caislén fein h-i Rathain .14. December.

M1524.11

O Conchobhair Ciarraighe (Concobhar mac Concobhair) do dhol ar creich i n-Duthaigh Ealla & Corbmac Ócc mac Corbmaic mic Taidhcc do breith fair, & raoineadh lais for Ua c-Concobair, & Ó Conchobair féin do lot & do gabhail. Conchobhar mac Diarmada mic An Giolla Dhuibh I Briain, & Diarmaid mac Corbmaic Uí Mháille do mharbhadh isin m-briseadh-sin lá Corbmac mac Taidhcc.

M1524.12

Mag Carthaigh Riabhach (Domhnall mac Fíngin, mic Diarmada) do dhol ar siubhal creiche i n-Glionn Fleisce, & muintir na tíre ar m-breith fair ag fágbhail an ghlenna, é fein do ghabháil & drong dia mhuintir do mharbhadh.

M1524.13

Magg Raghnaill (Cathal Ócc mac Cathail) do mharbhadh a f-fioll ar faithche a bhaile fein lé cloinn I Mhaoil Mhiadhaigh.

M1524.14

Mor inghean I Briain (.i. Toirrdhealbhach mac Taidhcc) bean Donnchaidh mic Mathghamhna I Briain, ben tighe aoidhedh coitchinn d'écc.

M1524.15

Aibhilín inghen Ridire an Ghleanna, ben I Conchobhair Ciarraighe, deigh-bhen dércach daonnachtach d'écc.

M1524.16

Toirrdhealbhach mac Feilim Buidhe Uí Chonchobhair do mharbhadh lá Toirrdhealbhach Ruadh mic Taidhcc Bhuidhe mic Cathail Ruaidh.

M1524.17

Ruaidri mac Briain mic Pilip Meg Uidhir saoí chinn fhedhna d'écc.

M1524.18

Mac Uí Raighilligh .i. Cathal mac Eocchain mic Cathail do ghabhail lá cloinn t-Seain mic Cathail Uí Raighilligh, & milleadh na Bréifne uile do theacht trit-sin etir Ó Raighilligh & clann t-Seain I Raighilligh, & Ó Néill (Conn mac Cuinn) do dhol sluagh fó dhí isin m-Breifne do milleadh coda cloinni t-Seain don Breifne, & clann t-Seain do mhilleadh coda Uí Raighilligh, & an Prioir ócc, mac Cathail, mic Feargail, mic Seain do mharbhadh d'orchor do philér fá chaislén Tolcha Moain, Roba saoí chinn fhedhna eisidhe.


p.1376

M1524.19

Mac Még Uidhir Concobhar mac Seain mic Pilip do mharbhadh la Sliocht Airt I Néill.

M1524.20

Ross mac Ruaidhri mic Tomais Óicc Meg Uidhir do bhathadh h-i port Claoininnsi iar t-tabairt creiche dó ó mhac Még Uidhir .i. Giolla Pattraicc mac Concobhair.

M1524.21

Brian mac Giolla Patraicc mic Aodha Óicc Még Mathghamhna, Ardghal mac Aodha Óicc, & Eochaidh mac Aodha Óicc do theacht go baile Még Mathghamhna (.i. Glaisne mac Remainn, mic Glaisne Meg Mathghamhna) d'ernaidhm & do dhaingniucchadh a siodha ris, & iar n-dénamh a c-cuir & a c-cengail, & a siodha dóib ris fá mhionnaibh & fá shlánaibh iomhdha, ro fháccaibhsiot an baile gan eaccla gan imuamhan. Ro cuireadh Brian na Moicheirghe Mag Mathghamhna & lucht tighe Még Mathghamhna ina lenmain, & ro marbhadh Brian & Ardgal leó tré thangnacht & meabhail, & bá h-iat sein dias a c-comhaosa bá ferr baí ina c-comhfochraibh.

M1524.22

Sean Buidhe mac Aindriasa Meg Craith fer suim sochonáigh go n-iomat saidhbhresa esen, & a écc.

M1524.23

O Breislein Eocchan Ócc, mac Eocchain, ollamh Mheg Uidhir lé breithemhnas d'écc.

M1524.24

Mac Rithbertaigh (.i. Cu Connacht) ollamh Még Uidhir lé dán d'écc.

Annal M1525.

M1525.0

AOIS CRIOST, 1525. Aois Críost, mile, cuicc céd, fiche, a cúicc.

M1525.1

Gníomh urgranna adhuathmar do dhénamh an bhliadhain-si .i. epscop Leithghlinne arna mharbhadh h-i meabhail lá Mac an Abbadh Mic Murchadha, & h-é ina chaoimhtheacht amaille lé gradh & lé carthanacht, & an drong ar a rucc iarla Chille Dara do


p.1378

lucht dénmha an mhí-ghníomha-sin ro fhorchongair a m-breith gusan maighin in ro mharbhsat an t-epscop, & h-i b-fendadh beó ar tús, a n-abaighe & a n-ionathair do bhein asda, & a losccadh ina b-fiadhnaisi.

M1525.2

Toirrdhealbhach mac Mathghamhna, mic Toirrdhealbhaigh, mic Briain Catha in Aonaigh I Bhriain epscop Cille Da Lua do écc.

M1525.3

An deganach mac Briain Ruaidh Mic Con Midhe fear tighe aoidhedh coitchinn d'écc.

M1525.4

Comhchruinniucchadh fher n-Éreann go h-aon-bhaile i n-Ath Cliath lasan iustis iarla Cille Dara (Geróid Ócc mac Geróit) dú h-i t-tangattar iarladha & barúin, ridireadha, & rodhaoíne, & urmhór Gaoidheal & Gall Ereann archena. Do-chuaidh tra Ó Neill Conn mac Cuinn, & Ó Domhnaill, Aodh mac Aodha Ruaidh do chengal a c-cor & d'athdaingniuccadh a síodha h-i f-fiadhnaisi an iustís, iar t-taccra & iar n-aighnes gacha caingne ro bhaí etorra riamh go sin dóibh fein & dá c-cairdibh Gall & Gaoidheal ní ro cuimhgedh a síodhucchadh lásan iustis na lásna maithibh archena go t-tangattar fo eissídh dia t-tighibh go ro fhás an coccadh cédna etorra doridhise. Do-deachaidh tra Ua Domhnaill fo dhí h-i t-Tír Eoghain an bliadhain-si go ro loisceadh, & go ro léir-indradh gach aird in ro ghabh don tír uile lais, & ní fhuair tachar no teoccmháil ris acc dol nó acc teacht aoinfhecht dibh-sin. Do-ronath sídh iaramh etorra a t-tús an fhoghmhair do shonnradh co ro thingheallsat airisemh ar gach taoíbh feibh at-béradh an iustis & Maghnus Ó Domhnaill.

M1525.5

O Cathain .i. Sean mac Tomais do mharbhadh lá dreim dia chinidh fein .i. mac Ruaidri an Rúta Uí Catháin, & mac Gofradha Ui Cathain, & c.

M1525.6

Catariona inghen I Duibhgennáin d'écc, 9.Iun, & a h-adhnacal co h-onorach h-i Mainistir Dúin na n-Gall.

M1525.7

Rois inghen Meg Uidhir (Sean) d'écc.

M1525.8

Siubhán inghen Mécc Mathghamhna (Brian) d'écc.


p.1380

Annal M1526.

M1526.0

AOIS CRIOST, 1526. Aoís Criost, míle, cúicc céd, fiche, a sé.

M1526.1

Glaisne mac Aodha Még Aongusa abb manach an Iubhair príoir Dúin & Sabhaill do mharbhadh lá cloinn Domhnaill Még Aongusa .i. lá Domhnall Ócc cona bhraithribh.

M1526.2

O Raighilligh d'écc .i. Eóghan. Coccadh mór do fhás etir a chinedh imón tighearnas iarna ecc-somh co ro gaireadh Ua Raighilligh d'Fergal mac Seain a comhairle an iustis & mhóráin do mhaithibh Gall & Gaoidhel gé ro bhattar daoíne ba sine ina-somh acc cur chuicce.

M1526.3

Mac Uí Ruairc .i. Tadhcc mac Eoccain do marbhadh i meabhail lá muintir a dearbhrathar fein.

M1526.4

O Neill .i. Cond, & Maghnas Ó Domhnaill do dhol do lathair an iustis do dhénamh síodha Conallach, & Eoghanach, & ar t-tionól mhoráin do mhaithibh Gall & Gaoidhel dá soighidh dia siodhucchadh, ní ro fhédsat naidhm sioda nó cairdesa etorra o t-tangattar ar c-cúlaibh fo eissídh don chur-sin.

M1526.5

Sluaiccheadh la h-Ua n-Domhnaill (iar t-toidhecht Maghnusa ó Áth Cliath) & lá Maghnus feissin cona sochraide diblínibh h-i tús an earraigh do shonnradh h-i t-Tír Eogain. Creacha iomda & airccthe aidhble do dhénamh leó isin tír, & in init do dhénamh dhóibh forsna creachaibh- sin h-i c-Coill na Lon h-i Siol m-Baoighill, & tangattar slán dia t-tighibh iaromh co n-edálaibh iomhdaibh.

M1526.6

Easaénta mhór ar n-eirghe i n-Iochtar Connacht, ar ro cenglattar a n-urmhór uile ré 'roile i n-aghaidh I Dhomhnaill. Bá h-iad do-róine an coimhchengal-sin Brian mac Feilim Uí Choncobhair, mac Cathail Óicc Uí Chonchobhair (.i. Tadhcc) fá Sliocht


p.1382

Corbmaic Mic Donnchaidh .i. Eocchan, & Muirchertach cona c-cloinn, & cona lucht lenamhna, do-rónsat an lucht-sin creach a n-Iochtar Cairpri ar Sliocht Fheilim mic Eocchain Uí Conchobhair, & ruccsat na creacha leó h-i Maigh Luircc ar robdar síodhaigh riú ar dhol i n-acchaid Uí Dhomhnaill.

M1526.7

O 'd-chuala Ó Domhnaill na creacha-sin do dhenamh, do-rónadh tionól sluaigh lais h-i c-cenn aroile .i. cuid do maithibh Conallach, & Mag Uidhir, Cú Connacht co n-eirghe amach Fher Manach amaille fris, do-chuaidh fo chedóir h-i c-Cairpri. Ro brisedh Caislén na Grainsighe gan fhuireach lais .i. baile Sleachta Briain Uí Conchobhair, do-thaéd iaramh riasan sluagh-sin h-i Maigh Luircc ro milleadh & ro loiscceadh lais an tír, & do-chottar Sliocht Briain Uí Conchobhair for a iomghabhail don chur-sin, & tainic-siomh dia thigh. O 'd-chualattar an t-Síol c-Concobhair sin Ó Domhnaill do dhol tar a ais h-i t-Tír Chonaill tangattar fein & an Chlann Donnchaidh remhráite co líon a t-tionoil a t-timcheall Sliccigh. Ro ghabhsat ag gerradh gort & arbhann, & ro bhattar acc cur dochum an bhaile do ghabháil nó gur marbhadh duine maith dá muintir .i. Ruaidhri Ballach mac I Airt. Ro imthighset on m-baile an lá-sin, & cruinnighit doridhisi imon m-baile, & iar c-cluinsin na sccél-sin d'Ua Domhnaill tainic co nemhlescc nemhshadhal gan fhuireach gan fhaillighe d'fóiridhin t-Sliccigh, & ní ro h-anadh fris ar rochtain dó, ar do-chóidhsiot Síol c-Concobhair & Clann n-Donnchaidh go Bél an Droichit. Ro len Ó Domhnaill cona sluaigh iatt amail as déine conranccattar, & ro sraoíneadh fo chédóir for Shíol c-Conchobhair, & for Cloinn n-Donnchaidh, & ro marbhadh mac Mheic Donnchaidh .i. Maoíleachlainn mac Eoghain mic Donnchaidh co sochaidhe ele amaille fris. Ro cuireadh Brian mac Feilim mic Maghnusa Uí Conchobhair dia eoch, & bá h-é dlús & daingne na coilleadh tarla a t-timcheall Beóil an Droichit rucc as uaidhibh é, & ad-berat aroile nár bhó h-ógh-slán ón maidhm-sin alle co b-fuair bás iar t-trioll. Ro fháccaibh an sluacch Connachtach-sin édala móra each, airm, &


p.1384

éideadh ag Cenel c-Conaill don cur-sin, uair ó do-rad Aodh Ruadh mac Neill Ghairbh maidhm an Cheidigh Dhroighnigh for Connachtaibh h-i t-torcratar ile díbh ní thardsat Cenél c-Conaill for Chonnachtaibh én-mhaidhm ro ba cosccraidhe dóibh do chur, & órbh aidhble a n-édala inás an maidhm-sin Bheóil an Droichit.

M1526.8

O Néill do theacht do thoirmescc caisléin do thionnsccain Maghnas Ó Domhnaill h-i Port na t-Tri Namhat, & Maghnus do thegmháil ria t-tús an t-sluaigh, & Enri mac Seain I Neill do ghabháil lais, & Ó Néill fein d'imtheacht a c-cóir madhma.

M1526.9

O Catháin .i. Gofraidh mac Gofradha do mharbhadh ag Bealach an Chamáin lá mac I Néill .i. Niall Ócc, & Niall fein do ghabháil fo chend trill iarsin lá h-Ua Neill, & a beith i m-braighdenas frí ré fhoda.

M1526.10

Mac I Chathain (Gofraidh) adhbhar tighearna a thíre feisin do dhol ar siubhal creiche i n-Glionn Con Cadhan a mí Ianuarii do sonnradh, & a écc-somh fri h-adhfhuaire na síne geimhreta conach frith aon-focal dia scélaibh no go f-fríth a chorp a n-deiredh an chorghais ar cind, & Enri mac Neill mic Briain tigherna Baile na Braghat do mharbhadh don chur-sin, & sochaidhi ele beós d'écc do fhuacht, & do mharbhadh amaille friú.

M1526.11

Maidhm do thabhairt lá mac Mic Piarais ar chloinn Emainn mic Tomais Buitilér dú in ro marbhadh Conchobhar Ócc mac Conchobhair Chaoich UI Dhomhnaill baí na chonsapal gallócclach, & agá m-baí lámh mhaith co minic rias an tan-sin, & an lá-sin dáiridhe ar nír leicc méd a mhenman & feabhas a láimhe dhó anacal do ghabháil iarna thairccsin dó, & torchratar sochaidhe mór do dagh-dhaoínibh, do marc-sluagh, & do gallocclachaibh isin maidhm-sin ina fharradh.

M1526.12

O Dochartaigh Eachmarcach tighearna Innsi h-Eocchain d'écc, & imresain mór


p.1386

ar n-eirghe etir a chineadh féin fa tighearnas go ro goireadh tighearna do Gearalt mac Domhnaill mic Feilim I Dhochartaigh.

M1526.13

Sluaiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill h-i t-Tír Amalgaidh ar tarraing Slechta Riocaird A Búrc, Battar maithe Ceneóil c-Conaill ar an sluaiccheadh-sin, & Mág Uidhir Cú Connacht co n-éirghe amach Fher Manach amaille fris, ní ro h-anadh & ní ro h-airisedh lasna h-uaislibh-sin co rangattar co Slicceach cetús. Ro tairrngedh & ro teglamadh arbhanna iomdha baoí acc Sliocht Briain h-I Chonchobhair h-i c-Cúil Iorra go Slicceach lasan sluagh-sin Uí Dhomhnaill & an ní ná ro tharraingset de ro mhillset co léir h-é. Teid Ó Domhnaill cona shluagh h-i t-Tír n-Amhalgaidh, & ro gabhadh caislén Caorthannáin & Cros Maoiliona lais, & fuair braighde, & édala iomdha sna caislénaibh ísin. Ro leaccadh, & ro láin-brisedh lais iatt conar bhó h-ionaittreabha inntibh as a h-aithle. Do-rónadh lais iarsin síth, cadach, & comhaontadh etir Shliocht Riocaird A Búrc & Bairédaigh comdar córaigh fria 'roile. Ag sóadh d'Ua Domhnaill ro ghabh foslongport im Chul Maoile bai i n-éccraides & i n-anumhla ris an tan-sin. Ro milleadh & ro loiscceadh ina m-baoí d'arbhar ag Sliocht Corbmaic Mic Donnchaidh lais conadh iarná mhilleadh & iarna mí-imirt do-ronsat a breth fein do shíth ris Ua n-Domhnaill, & tuccsat braighde dó fri comhall gach neith ro gheallsat fris. Do-rónsat Sliocht Briain I Chonchobhair an cédna uair tuccsat a riar & a breth fein do shíth d'Ua Dhomhnaill iar m-brisedh caisléin na Gráinsighe, & iar milleadh a m-bairr, & a n-arbha uile, & do-radsat a c-caoraigheacht don tír iaramh, do-thaod Ó Domhnaill cona shlócch slán iar m-buaidh, & c-cosccar don chur-sin, & edh becc ria samhain do-rónadh an sluaiccheadh-sin lá h-Ua n-Domhnaill.

M1526.14

Breasal Ua Madagáin (.i. tighearna Síl n-Anmchadha), fer caoín cródha, cennsa ceart-brethach d'écc.


p.1388

Annal M1527.

M1527.0

AOIS CRIOST, 1527. AoiS CRiost, mile, cúicc céd, fiche a seacht.

M1527.1

Labhras abb Lesa Gabhail d'écc.

M1527.2

Mag Uidir Concobhar d'écc, & Mag Uidir do ghairm ina ionadh don chomharba .i. do Choin Chonnacht, mac Con Chonnacht, mic Briain, lá h-Ua n-Domhnaill.

M1527.3

Toirrdhealbhach mac Eiccneacháin I Domhnaill, & Feilim mac Gofradha mic Seain Luircc I Domhnaill do écc.

M1527.4

Mac Donnchaidh Tire h-Oilella .i. Corbmac mac Taidhcc mic Briain d'écc, & imreasain do beith etir Cloinn n-Donnchaidh fan tighearnas nó gur goireadh Mac Donnchaid d'Eocchan mac Donnchaidh mic Murchaidh.

M1527.5

Brian mac Feilim mic Maghnusa Uí Concobhair, & Domhnall mac Feilim mic Toirrdhealbhaigh Carraigh Uí Choncobhair d'écc.

M1527.6

Flaithbhertach mac Rúaidhri mic Briain Még Uidhir do mharbhadh la Teallach Eachdhach i. lá h-Uaithne mac Maghnusa Még Samhradhain.

M1527.7

Amhlaoibh Ócc Dubh Mag Amhalgaidh taoíseach Calraighe do thuitim lá Cloinn Cholmáin, & ro dhioghail-siomh é fein riana mharbhadh uair do marbhadh Fiacha Mhag Eochagáin lais ar an lathair-sin.

M1527.8

O Cléirigh .i. An Giolla Riabhach mac Taidhcc Caim saoi lé h-ealadhain h-i senchus, i n-dán, & h-i leighionn fer suim, saidhbhir, sochonáigh, & cumhaing móir éisidhe, & a écc i n-aibítt San Fronseis an 8. la do Mharta.

M1527.9

An doctuir Ua Duinn Sleibhe Donnchadh mac Eocchain, doctúir h-i leigheas & saoí i n-eadladhnaibh ele, fer conaigh mhóir, & saidhbhresa, & tighe n-aoidhedh coitchinn d'écc .30. September.

M1527.10

Mac Maghnusa Még Uidhir .i. Tomás Ócc mac Cathail Óicc, mic Cathail Óicc biatach an t-Senaigh, officél Locha h-Éirne, fer erccna eólach i n-ealadhnaibh, fer ro bá lán do chlú & d'oirdhearcas in gach ionadh baí ina chómhfoccus, & a écc.

M1527.11

Ruaidhri mac Murchaidh Mic Suibhne do mharbhadh lá a bhraithribh.


p.1390

M1527.12

Uilliam mac Aindriasa Még Craith fear saidhbhreasa & sochonáigh d'écc.

M1527.13

Caitilín inghen Chuinn mic Domhnaill I Neill ben craibhdheach dhegh-einigh ro bhaí ag degh-fheraibh .i. ag Ua Raghallaigh ar tús, & acc Ua Ruairc iarsin d'écc iar n-ongadh & iar n-aithrighe.

M1527.14

Sloiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill Aodh mac Aodha Ruaidh do dhol h-i c-Connachtaibh, At iatt tangattar ina shochraitte, O Baoighill, O Dochartaigh, na tri Meic Suibhne, Mag Uidhir, Cu Connacht co n-eirghe amach Fher Manach, & maithe Iochtair Chonnacht cona n-eirghe amach & ní ro h-airiseadh leó co riachtattar Magh Luircc. Ro milleadh an tír co leir leó etir arbhar & foirccnemh. As edh lotar iaramh co Caislén Mór Mic Goisdealbhaigh dia ghabháil. Bá daingen díothoghlaighi eisidhé ar ro bhádar an uile aidhme gabhála fri naimhdibh feibh is deach baoí i n-Erinn an tan-sin isin m-baile ísin etir bhiudh & ordanás & gach aidhme archena, ara aoi tra ro ghabhsat na maithe-sin acc iomshuidhe imon m-baile, & ro sreathnaighset a slógha ina uirthimcheall conár leiccset neach anonn nó anall dia shaicchidh go ro gabhadh an caislén leó fo dheóidh.

M1527.15

Ro gabhadh leó don chur-sin caislén An Mhendoda, caislén An Chalaidh, Baile na h-Uamha, & an Caislén Riabhach, & ro brisit na caisléin-sin uile leó iar na n-gabháil. Ro marbhadh beós Aodh Buidhe mac An Dubháltaigh Uí Ghallcubhair ar an sluaiccheadh-sin (ó Ua Domhnaill) i n-ucht an Bhealaigh Bhuidhe.

M1527.16

Caislén Leithbhir do chríochnucchadh lá Maghnus Ua n-Domhnaill etir obair cloiche, chroinn, & cláraigh, & Ua Neill a c-coccadh fair. As ann ro tionnsccnadh an obair-sin lá Maghnus an cédaoín iar f-féil Brenainn isin t-samhradh & ro criochnuiccheadh a c-cuid don t-samhradh cedna.


p.1392

Annal M1528.

M1528.0

AOIS CRIOST, 1528. Aois Criost, mile, cúicc ced, fiche, a h-ocht.

M1528.1

O Ruairc Eócchan tighearna na Breifne ursa cothaighthe einigh, eangnamha, & uaisle Sleachta Aodha Finn d'écc i n-aibítt .S. Fronseis iar n-ongadh, & iar n-aithrighe.

M1528.2

O Briain .i. Toirrdhealbhach mac Taidhcc an t-aon-mac Gaoidhil bá foide lé h-uaisle, & lé h-eineach do Leith Mogha, oidhre diongmhala Briain Boroimhe ar chongmháil coccaidh ré Gallaibh d'écc iar n-onccadh, & iar n-aithrighe & a mac d'óirdneadh ina ionadh .i. Conchobhar mac Toirrdhealbhaigh.

M1528.3

Fionnghuala inghean I Bhriain (.i. Conchobhair na Sróna mic Toirrdhealbhaigh mic Briain Catha an Aonaigh) ben Uí Dhomhnaill Aodh Ruadh, an aoín-bhen as mó do chosain clú & oirdhearcus dá m-baoí na comhaimsir a leith fria curp & fria h-anmain iar c-caithemh a h-aoisi & a h-inmhe lé déirc, & lé daonnacht & iar m-beith da bhliadhain ar fichit i n-aibítt San Fronséis d'écc an céd lá don Corccas (.i. an. 5. Februarii), & a h-adhnacal i Mainistir Dúin na n-Gall do-rónadh ina h-aimsir budhéin.

M1528.4

Conn mac Néill mic Airt I Néill saoí chinn fhedhna esidhe do mharbhadh (.i. an. 15. April) la mac Airt Óig I Neill (.i. Ó Neill), & lá cuid do Sliocht Aodha Meg Uidhir, & dá mac I Neill (.i. Art Occ) .i. Enri, & Corbmac baí i laimh ag Ua Neill (.i. Conn mac Cuinn) a f-fad riasan tan-sin do thabhairt (d'Ua Néill) do cloinn Chuinn mic Néill, & cland Chuinn do chrochadh na deisi-sin a n-dioghail a n-athar.

M1528.5

Mac Diarmada Maighe Luircc (Corbmac mac Ruaidhri) feicheamh coitchent ar eineach & ar fhéile, mir cruadha Connacht ar coccadh & comhfhuachadh, fer cosanta a chriche ar eachtair-cenélaibh d'écc iar n-ongadh & iar n-aithricche & a dearbhrathair Diarmait do ghabhail a ionait.

M1528.6

Macc Carthaigh Riabhach Domhnall d'écc.

M1528.7

Caislén Chúile Maoile do ghabháil ar Mac n-Donnchaidh lá a dearbhrathair fein lá Muircheartach mac Donnchaidh mic Murchaidh, & Mac Donnchaidh féin &


p.1394

a mac Murchadh do ghabháil go h-aithghearr iar sin lá h-Ua n-Dúbhda, & lasan Muircheartach c-cédna, & mac ele do Mac Donnchaidh .i. Donnchadh do mharbhadh léo an tan-sin.

M1528.8

Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill (co n-druing móir d'Albanchaibh amaille fris im Alastrann mac Eóin Chathánaigh) h-i Maigh Luircc, & An Bealach Buidhe do ghearradh leó. Braighde, & cíos do fhaghbhail ó Mhac Diarmada, & toidhecht slán dia tír.

M1528.9

O Maoil Mhiadhaigh taoiseach Teallaigh Cearbhalláin .i. Cathal mac Domhnaill mic Uaithne Buidhe d'écc.

M1528.10

Gaoth mhór ar n-eirghe an aoíne ria Nodlaicc go ro lá fiodh-ár mór fó Erinn go ro trascair chiodh araill do chumhdaighthibh cloch & crann. Ro bris bheos mur Mainistre Dúin na n-Gall. Ro fhuadaigh, ro bháidh, & ro bhris arthraighe iomdha.

Annal M1529.

M1529.0

AOIS CRIOST, 1529. Aois Criost, míle, cúicc céd, fiche a naoí.

M1529.1

Mac Suibhne Fánat Domhnall Ócc mac Domhnaill, mic Toirrdhealbhaigh Ruaidh tighearna Fánat fri h-aon-bliadhain décc do faghail bháis iar c-cor aibitte uird Muire uime.

M1529.2

Emann mac Domhnaill Mic Suibhne, & Emann Ruadh a mhac do thuitim in aon-ló lá Toirrdhealbhach mac Ruaidhri, mic Maol Muire Mic Suibhne.

M1529.3

Brian Ballach mac Néill mic Cuinn I Neill do mharbhadh lá Corbmac Mac Uidhelín (iar m-beith don Corbmac-sin h-i f-farradh Briain fein & fora mhuinterus) iar b-faccbháil Cairrge Feargusa dóibh.

M1529.4

Cathal mac Eocchain mic Aodha Meg Uidhir d'écc.

M1529.5

Brian Ruadh mac Seain Mhég Uidhir do mharbhadh d'aon-urchor do shaighid acc edarghaire etir mhuintir na Cúile, & muintir an Machaire.


p.1396

M1529.6

Mac Meic Dubghaill na h-Alban do mharbhadh lá h-Aodh m-Buidhe Ua n-Domhnaill d'aon-bhuille do chloidhimh i n-dorus Cúile Mic an Treóin.

M1529.7

Caislén Cúile Mic an Trein do ghabháil lá Maghnus Ua n-Domhnaill, & iar sccrúdadh a chomhairle as edh do cinnedh lais an caislén do bhrisedh.

M1529.8

An Cosnamhach mac Ferghail mic Donnchaidh Duibh Mic Aedhaccáin saoí fá h-oirdearca h-i f-feineachus, & h-i f-filidheacht, & h-i m-breithemhnus tuaite baí h-i t-tíribh Gaoidheal d'écc, & a adhnacal i n-Oilfinn.

M1529.9

Mac Aedhaccain (.i. Urmuman) .i. Domhnall mac Aedha mic Domhnaill cenn eicces Leithe Mogha ar fheineachus & fhilidheacht d'écc.

M1529.10

Eoghan mac Feilim Mic Maghnusa, & a bhean Grainne inghen Chonchobhair Még Uidhir d'écc.

M1530.0

AOIS CRIOST, 1530. Aoís Criost, mile, cúicc céd, triochat.

M1530.1

Epscop Oilfinn .i. an t-epscop Gréccach d'écc.

M1530.2

Caibidil na m-Brathar i n-Dún na n-Gall, & bá h-e Ua Domhnaill (.i. Aodh Ócc) do-rad dóibh gach ní rangattar a leas, & rób aidhilcc léo don chur-sin an c-cein báttar h-i f-farradh aroile.

M1530.3

Caitilin inghen Mic Suibhne ben I Dhochartaigh, & Róis inghen I Catháin ben Fheilim I Dochartaigh d'écc.

M1530.4

Conchobhar Ócc O Baoícchill tanaisi Baoigheallach do mharbhadh lá cloind Uí Bhuighill (.i. Niall mac Toirrdhealbhaigh) ar an Leacach an .6. Ianuarii.

M1530.5

Féilim mac Conchobhair Uí Bhuighill do mharbhadh lá cloinn Uí Bhaoighill.

M1530.6

Maol Muire Mac Suibhne consapal Tíre Baghaine d'écc.

M1530.7

Domhnall mac Briain mic Domhnaill I Neill do dhol ar creich san Machaire


p.1398

Steafánach, & crech do glacadh lá a muintir. An tír do cruinniucchadh & a lenmhain go Sliabh Betha go rucsat fair, & Domhnall do thionntúdh frisan toraidh, & raoínedh forra go ro ládh a n-ár lais, dú inar gabhadh dá mac Eoghain Ruaidh I Neill in ro marbhadh triúr do cloinn Ruaidhri na Lergan, dias mac Maghnais Még Mhathgamhna, & mac Enri mic Briain, & Tomas na Cairrcce mac Émainn Még Uidhir.

M1530.8

Giolla Pattraicc mac Corbmaic mic Airt Chúile Még Uidhir d'écc, & rob eisidhe fer a inmhe bá ferr tegh n-aoidhedh ina aimsir h-i f-Feraibh Manach.

M1530.9

Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill h-i c-cúicceadh Connacht. As eadh no gabh céttus tria Choilltibh Conchobhair, estibh-sidhe triasan Tanaisteacht h-i Maigh Luircc do Coradh Droma Rúiscc tar Sionainn. Ro loiscceadh, & ro láin-mhilleadh Muintir Eolais lais. Ro marbhadh drong dia mhuintir im chaislén Liath Droma im Mhaghnus mac An Fhir Dhorcha Mic Suibhne & im mac Mic Coilín Toirrdhealbhach Dubh. Do-choidh iaramh as-sin tar Sionainn siar do Machaire Chonnacht, do droichet Atha Mogha tar Suca. Ro croithedh, & ro creach-loiscceadh Clann Connmhaigh lais. Ro loiscc bheos Glinnsce & Cill Cruain bailte Meic Dáuidh, & fuair édala aidhble sna tíribh-sin. Ro loiscceadh beós lais iaramh Baile an Tobair, & fuair a chios ó Ua c-Conchobhair Ruadh .i. se pinginne san c-cethramhain dá dúthaigh, & ticc tar a ais tresan m-Bealach m-Buidhe gan díth do dhénamh dhó iar milledh Muighe Luircc. Tanaic iarttain don Breifne & ro loiscceadh lá sluagh Uí Dhomhnaill an tegh


p.1400

crannghaile as deach baí in Eirinn .i. tegh Mheic Con Snamha ar Loch Aillinne. Ro milleadh, & ro dioláithriccheadh an Breifne uile ó shliabh siar leó don turus-sin.

M1530.10

Creach mhór do dhénamh lá h-Aodh m-Buidhe Ua n-Domhnaill i n-Gailengaibh.

M1530.11

Slóiccheadh lá h Ua n-Domhnaill (h-i mí September do shonnradh) ar Mac Uilliam Búrc dia ro milleadh bladh mhór don tír. Ro h-ernaidhmeadh síth etorra iarttain, ticc Ó Domhnaill slán dia thicch.

M1530.12

Iarla Cille Dara Geróid mac Geróid (baí ré chian h-i láimh acc Saxan) do theacht i n-Erinn, & iustis Saxanach do thecht lais, & a m-beith araon acc milleadh mórain fa Gaoidhealaibh. Ro gabhadh leó dna Ó Raighilligh iar t-teacht ina c-cenn ar a n-iocht fein.

M1530.13

Rudhraighe mac Eocchain mic Aodha Bailbh mic Seain Uí Dochartaigh, écht mór ina thír fein do écc.

M1530.14

Inghen Uí Bhaoíghill .i. Róis inghen Toirrdhealbhaigh mic Néill Ruaidh ben dércach deigh-einigh, & Síle Uí Fhallamhain ben Cairpre mic an phriora ben daonnachtach deigh-dealbhdha do écc.

M1530.15

Aodh Ó Flannaccain mac persúin Innsi Maighe Samh saoí i n-eccna, i n-ealadhain, fer suairc, séghainn, & fer ro ba maith tegh n-aoidhedh d'écc.

Annal M1531.

M1531.0

AOIS CRIOST, 1531. Aoís Criost, míle, cuicc céd, triocha, a h-aon.

M1531.1

Tuathal mac I Neill .i. mac Airt mic Cuinn do ghabháil lá h-Ua Néll .i. lé Conn mac Cuinn.


p.1402

M1531.2

Mag Carthaigh Riabhach Domhnall mac Finghin mic Diarmata tighearna Ua c-Cairpre, fer ro ba maith smacht, & riaghail, fer ro ba maith oineach & engnamh, fer tucc gairm einigh d'feraibh Ereann do neoch baí ag cuingidh neith dib, do écc.

M1531.3

Donnchadh mac Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc Uí Bhriain tánaisi Tuadhmumhan fer denmha einigh, & uaisle d'écc.

M1531.4

Mac I Dochartaigh .i. Niall mac Conchobhair Charraigh d'écc.

M1531.5

Conn mac Seain Buidhe Még Mathghamhna do mharbhadh lá Mág Mathghamhna, & lá cloinn Bhriain Még Mathgamhna.

M1531.6

Eocchan mac Giolla Pattraicc Óicc Még Uidhir do mharbhadh lá a dearbrathair (.i.Emann).

M1531.7

Conchobhar mac Cathail mic Duinn Még Uidhir do marbhadh lá h-Iochtar Tíre.

M1531.8

O Flannaccáin Tuaithe Rátha Maghnus mac Gillibert mic Corbmaic saoí lé h-uaisle, & congmhálaidh tighe aoidhedh d'écc (25. Februarii), & Ó Flannagáin do ghairm do Giolla Iosa mac Toirrdhealbhaigh.

M1531.9

Muirchertach mac Conchobhair Meg Cochláin prióir Gailinne, biocaire Léth Mancháin do thuitim h-i f-fiull lá Toirrdhealbhach Ócc Ó Maoíleachlainn & lá Rudhraighe.

M1531.10

Diarmaitt mac Seain mic Aodha an tí do b-ferr uaisle & daonnacht do Shliocht Aodha mic Maol Ruanaidh d'écc.

M1531.11

Corbmac mac Cathail Óicc mic Cathail Mic Maghnusa fer tighe aoidhedh oirdhearc d' écc.

M1531.12

Tuathal mac I Dhomhnalláin Machaire Maonmaighe, & Giolla Pattraicc mac Adhaimh Mic An Baird d'écc.

M1531.13

Indsaicchidh lé mac Mhég Uidhir Corbmaic h-i c-Cenel Feradhaigh. Do-rónadh creach lais isin maighin-sin ar mac Briain I Neill, & ro marbadh mac Briain feisin acc tóraigheacht a creiche, & do-rad mac Meg Uidhir an c-creich lais.


p.1404

M1531.14

Slóiccheadh lasan iustis Saxanach, lé h-iarla Cille Dara, & lé maithibh Gaoidhel Ereann h-i t-Tír n-Eoccain ar tarraing I Domhnaill & Neill Óicc I Neill, & Sleachta Aodha I Neill, & Tír Eoccain do losccadh leó ó Dhún Gál co h-Abhainn Mhóir. Caislén nua Puirt an Failleccáin do bhrisedh, & duthaigh Briain na Moicheirghe do chrech-losccadh lasan sluacch íshin, & Muineacháin d'faccbháil folamh for a c-cionn. O Domhnaill & Niall do dhol h-i c-cenn an t-sluaicch Gallda-sin co Cinnard, & caislén Cinnaird do bhrisedh leó. O Nell imorra baí-sidhe sluagh díríme ré a n-ucht co nár lamhsat dol thairis-sin h-i t-Tír n-Eoccain co ro impáisiot na slóigh-sin dia t-tighibh leth ar leth gan síth gan osadh ag Ua Neill riú.

M1531.15

Ruaidhri Gallda mac I Neill do ghabhail lá h-Ua Néill .i. lá Conn mac Cuinn.

M1531.16

Aodh Ócc mac Tomais mic Tomais mic An Ghiolla Dhuibh Még Uidhir d'écc iar m-breith buadha ó domhan & ó dhemhan.

M1531.17

Semus Ó Flannaccain mac persúin Innsi, fer ro ba mór ainm & oirdearcus ina thír fein d'écc.

M1531.18

Baile Uí Donnghaile d'ionnsaighidh lá Niall Ócc mac Airt mic Cuinn I Néll an baile do bhrisedh lais, & mac I Néill (dalta Uí Dhonngaile) do ghabhail & a bhreith lais co n-eachaibh, & co n-edalaibh an bhaile araon ris.

M1531.19

Caislen Bheóil Leice do ghabháil le h-Aodh m-Buidhe Ua n-Domhnaill, & buaidhreadh Tire Conaill do theacht de-sin.

M1531.20

Mag Uidhir do dhol sluagh h-i t-Tír Conaill ar tarraing Uí Domhnaill ar ro bháttar clann Uí Dhomhnaill i frithbheart fria 'roile ar omhan nech uadhaibh do


p.1406

rochtain ria na 'roile i c-cennus iar n-écc a n-athar ar ro leth ainm & eirdearcas Maghnusa Uí DomhnaillErinn uile, ní namá h-i c-Cenel c-Conaill acht isna tíribh aneachtair, & ro baí acc forrán for a bhraithribh sainnriudh. Bá h-imeccla lá h-Ua n-Domhnaill gail-fhine do dhénamh dhóibh for aroile & a dhol fein i n-eineirte ass a los conadh aire ro thogairm Ua Domhnaill Mag Uidhir dia shaighidh dus an c-caomhsattís Maghnus do chuibhdiughadh fri tairisi & brathairsi fri a chomh-fhuilidhibh. Do-chóidh iaramh Mag Uidhir & Aodh Buidhe Ua Domhnaill cona sochraide go rangattar co Finn go ro chrechsat ina m-baoí fó mhámus Mhaghnusa ó or co h-or. Bá h-ann baoí Maghnus an tan-sin for faithche Caisléin na Finne go líon a thionóil. Do-chuattar tra clann Maghnusa co n-druing dia muintir tar Sccairbh Beccoice ar ionchaibh an bhaile i n-aires & i n-dóchum an t-slóigh baí dia saighidh. Sraoíntear forra lá Mag Uidhir & lá h-Aodh m-Buidhe go ro cuirit go h-aimdheónach fó dhiden an caislein. Do-bhert aon do Mhuintir Ghallchubhair do mharc-sluagh Maghnusa forgamh do ghae for Toirrdhealbhach mac Donnchaidh mic Briain mic Pilip Meg Uidhir, & do-erná beó-ghonta as, & bretha iaramh dia thigh co n-érbhailt ria c-cionn teóra n-oidhche iar m-buaidh n-aithrighe. Do-taot cách uaidhibh dia longport iaramh.

Annal M1532.

M1532.0

AOIS CRIOST, 1532. Aois Criost, míle céd, triochat, a dó.

M1532.1

Tomas mac Piarais Ruaidh (.i. iarla Urmumhan) do mharbhadh i n-OsraighibhDiarmaitt Mac Giolla Pattraicc, adhbhar tighearna Osraighe an Diarmaid-sin, & nír bhó cian iar sin go ro toirbhireadh Diarmaid lá a dearbrathair féin (lá Mac Giolla Pattraicc) don iarla, & ro cengladh Diarmaitt iaramh lasan iarla a n-díoghail a mhic, & gach uilc ele da n-dearnadh lé Diarmaitt fris gó sin.


p.1408

M1532.2

O Cerbhaill (Maol Ruanaidh) an t-aon-fer bá ferr gart, gaisccead, agh & oirdearcas dia chinél feisin, an tí dár bó buidheach dámh, & deóraidh eccalsa & éiccsi, & as mo do thionoil, & do thiodhlaic tainic dia bhunaidh-fhréimh, cuingidh congmhala cáich, sdiúir chert cobhsaidh a chinedh, buachail tenn taisttil na t-treabh, mál ineadhrach mór-dhálach Muman, leg lóghmhar, gem charrmhogail, inneóin fhorais, & uaithne óir na n-Eileach d'écc (.i. la fhele Matha Suiscel) ina longport fein, & a mhac Fer Gan Ainm d'óirdnead ina ionadh. Maidhm an lá-sin féin ré n-écc Maol Ruanaidh lá a chloind ar iarla Urmuman, & ar cloinn t-Seain I Cerbhaill. Ro benadh daoíne & eich iomdha, & ordanas dá n-goirthi fabhcúin díbh, conidh de do len Bél Atha na f-Fabhcún don áth in ro sraoíneadh an maidhm ísin & ba h-é-sin cosccar déidhenach Maol Ruanaidh. Ro gaireadh Ó Cerbhaill (amhail adubhramar) d'Fhior Gan Ainm ar belaibh a shinnsior clann t-Seain Uí Cerbhaill. Tangattar uilc iomdha treimhit-sin isin tír ar ro ghabsat clann t-Seain cetus caislén Biorra, & ro mhillsiot an tír as. Ro thuit mac an persúin Uí Chearbhaill lá mac I Cearbhaill .i. lá Tadcc Caoch ar faithche Bhiorra. As a h-aithle-sin ro tarraing Ó Cerbhaill (Fer Gan Ainm) a chliamhain .i. iarla Cille Dara iustis na h-Ereann ar


p.1410

cloinn t-Seain gur gabhadh leó caislen Cille Iurin, caislén na h-Eccailsi, & caislén Baile an Dúnaidh. Ro shuidhsiod iaramh i t-timcheall Biorrae, baí deabhaidh etorra & bárda an caislein go ro bhen peilér ina thaobh don iarla as an c-caislén amach. Ro dícleith innsin go ro gabhadh an caislén. Luidh an t-iarla tar a ais, & baí an pelér inn, & bá isin earrach ar c-cinn tainicc as an taobh araill de. Bá d'foraithmet bais Maol Ruanaidh Uí Cerbhaill do ráidhedh,
  1. Míle bliadhain is cúicc céd,
    fiche & dá bliadhain décc,
    ó ghein Criost do shlánaigh sinn,
    go foghmhar bháis Uí Cherbhaill.

M1532.3

Eocchan mac Tighearnáin mic Eoccain Uí Ruairc saoí dhuine uasail do mharbhadh lá h-Ua Maoíl Miadhaigh, & lá a braithribh i Mainistir Droma Dá Ethiar.

M1532.4

Toirrdhealbhach mac Meg Flannchaidh do mharbhadh lá a dhias dearbrathar fein i n-dorus baile Még Fhlannchaidh, & Brian Ó Ruairc do milleadh móráin i n-Dartraighe tresan marbhadh-sin.

M1532.5

Máire inghen Mic Suibhne Fhánat bean Uí Bhaoighill d'écc co h-oband iarna h-easccar dia h-eoch i n-dorus a baile féin, 21 April.

M1532.6

Mac Uidhlín Ualtar mac Geróitt do mharbhadh i n-ecclais Dhúine Bó, & Conchobhar mac Uí Catháin, fer toichtheacht trom-chonáigh do losccadh and & Mac Con Uladh .i. Semus mac Airt Mic Con Uladh do gabháil lá cloinn Domhnaill Chlérigh I Catháin.


p.1412

M1532.7

Comharba Fhíodhnacha .i. Brian d'écc.

M1532.8

Corbmac Ua h-Ultachain airchinneach Achaidh Beithe d'écc.

M1532.9

Mac Samhradháin .i. mac Maghnusa mic Tomáis taoíseach Theallaigh Eachdhach d'écc.

M1532.10

Sean mac Pilip mic Toirrdhealbhaigh, mic Pilip Meg Uidhir do mharbhadh lá Domhnall mac Mhég Uidhir .i. mac Con Chonnacht mic Briain mic Pilip d'aon-sathadh do scín.

M1532.11

O Maol Chonaire Tórna d'écc, & Ó Maol Chonaire do ghairm ina ionadh do Chonchobhar mac Domhnaill Ruaidh, & a écc-sidhe go h-aithgherr iar-sin.

M1532.12

O Domhnaill, & Mag Uidhir ar n-dol h-i c-cenn an iustis Shaxanaigh .i. Uilliam Sceimonton, & rann & cattach do chengal dóibh ré 'roile, an iustis do theacht leó h-i t-Tír Eoghain, & Dún n-Genainn do briseadh, & an tír do milleadh.

M1532.13

Iarla Cille Dara .i. Geroitt mac Geróitt do theacht i n-Erinn ina iustís on rígh.

M1532.14

O Domhnaill do dhol h-i Maigh Luircc cona shloghaibh, & Mac Domhnaill lais .i. Alasdrann mac Eóin Cathanaigh. Ro creachadh, & ro losccadh Magh Luircc lá h-Ua n-Domhnaill do-ratt Mac Diarmata a riar dhó fo dheóidh gur bó síodhach fris.

M1532.15

Clann Uí Néill .i. clann Airt Óicc, Domhnall, & Tuathal baí a b-fatt a m-braighdenas acc Ua Neill do crochadh lais.

M1532.16

Caislen Aird na Riagh do ghabháil lá cloinn I Dhubhda ar mac Seain A Burc & coccadh d'eirghe etorra, & Sliocht Riocaird A Burc. Creacha & marbhtha a iomdha do dhénamh dóibh for aroile.

M1532.17

Creacha aidhbhle & airccthe ainiarmartacha do dhénamh lá Niall Ócc Ó Neill ar Ruibilin Mac Domhnaill, & a m-breith lais h-i f-Feraibh Manach.

M1532.18

Corbmac mac Meg Uidhir do ghabháil i f-fiull lá cloinn I Neill .i. lé Fer Dorcha mac Cuinn mic Cuinn, & la Feilim Doibhlénaigh mac Airt Óicc mic Cuinn I Neill, & drong dá marc-sluagh do mharbhadh amaille fris im Uilliam mac Diarmata,


p.1414

mic Corbmaic, mic Gafraidh & imón n-Giolla Bhallach mac Enri Bhuidhe mic Gofraidh go sochaidhib ele, & ro gabhadh cidh araill ann bheós. Cid iatt clann I Neill dna nír bhó h-iomlán lottar for c-cúlaibh ar do buaileadh & do loiteadh urmhór a muintire im Fheilim mac I Néill.

Annal M1533.

M1533.0

AOIS CRIOST, 1533. Aois Criost, míle, cúicc céd triocha a trí.

M1533.1

Mac Diarmatta Maighe Luircc Diarmaid mac Ruaidhri Mic Diarmata do mharbhadh a f-fiull lá cloinn Eoccain mic Taidhcc Mic Diarmatta, & Eocchan mac Taidhcc do gabháil tighearnais 'na deadhaidh.

M1533.2

O Maol Muaidh Domhnall Caoch mac An Chosnamhaigh tighearna Fear c-Ceall do mharbhadh a f-fiull lá a dearbrathair féin (.i. Cu Choicriche), & lá mac a dearbhrathar .i. Art ar faithche Lainne h-Eala, & Ó Maol Muaidh do ghairm dá dearbrathair .i. Cathaoir.

M1533.3

Feilim Bacach mac Neill mic Cuinn I Neill d'écc.

M1533.4

Da mac Feilim mic Ruaidhri Bhacaigh I Neill do mharbhadh la Maghnus Ua n-Domhnaill.

M1533.5

Emann mac Cuinn, mic Neill, mic Airt do mharbhadh lá cloinn Meg Uidhir.

M1533.6

Caislén Sliccigh do gabhail lá Tadhcc Ócc mac Taidhcc, mic Aodha Uí Conchobhair ar ionnsaicchidh oidhche iar m-brath an bhaile, & iarna chur amach do bardaibh an caisléin fein.

M1533.7

Caislén Aird na Riagh do ghabháil mar an c-cédna san oidhche lá cloinn Tomais A Búrc ar chloinn I Dúbhda.

M1533.8

Creach mhór a dhénamh lá h-Ua n-Domhnaill ar Ua n-Eghra m-Buidhe etir dá abhainn tréna aimhreir do dhénamh d'Ua n-Eghra.

M1533.9

Niall mac Murchaidh Mic Suibhne do mharbhadh ar droichet Sliccigh. Bá h-esidhe ócc-macaomh bá ferr, & bá derscaighthe dia chinidh budhéin.

m1533.10

Muircheartach mac Feilim, mic Toirrdhealbhaigh Carraigh Uí Conchobhair do


p.1416

chrochadh lá h-Ua n-Domhnaill ar faithche chaisléin Eanaigh iar f-féimdeadh da cloinn, & dá braithribh an baile do thabhairt as.

M1533.11

Iarla Chille Dara do theacht arís go h-Ele do chabhair Fhir Gan Ainm I Cearbhaill go Suidhe an Róin, & a bheith a b-forbhaisi imon c-caislén, & consapal maith dia mhuintir do mharbhadh, & a iompudh iar n-gabháil an bhaile. O Cerbhaill do gairm d'Uaithne Charrach mac Seain in acchaidh Fhir Gan Ainm, & esaonta coccaidh d'éircce i n-Éle trít-sin.

M1533.12

Corbmac Mac Cochláin tighearna Cloinne Conchobhair d'ecc.

M1533.13

Cathaoír Mac Cochláin airchinneach Chluana Mic Nóis d'écc.

Annal M1534.

M1534.0

AOIS CRIOST, 1534. Aoís Criost, mile, cuic ced, triocha, a ceathair.

M1534.1

O Conchobhair Ruadh Tadhcc Buidhe mac Cathail Ruaidh d'écc, & Ó Conchobhair do ghairm dá mhac .i. Toirrdhealbhach Ruadh.

M1534.2

Mac Diarmada Maighe Luircc (Eoccan) d'écc san c-Carraicc iar m-beith bliadhain a t-tighearnas, & Macch Luircc do bheith easaontadhach cogthach re a linn. Mac Diarmatta do gairm d'abb na Búille .i. Aodh mac Corbmaic Mic Diarmatta. Clann Taidhcc Mic Diarmatta do ghabhail na Cairrcce fair, & nír bhó luccha a chách easaonta an tíre ré a linn.

M1534.3

Eocchan mac Aodha mic Néill mic Cuinn, an t-aoín-fear ba fearr do Sliocht Aodha Bhuidhe do mharbhadh lá h-Albanchoibh d'urchor do shaighitt for Loch Cuan.

M1534.4

Toirrdhealbhach Dubh Ó Diomasaicch do mharbhadh a f-fiull lá a brathair féin, la Muircheartach Ócc Ó n-Díomasaicch iar m-beith dhó ar slánadh Dé & naoímh Éimhin, & Muircheartach Ócc budhdhéin do mharbhadh a t-traide iar-sin lá h-Ua Mórdha tre mhiorbhuilibh Dé, & Éimhin.

M1534.5

O Gallchubhair .i. Emann mac Eóin mic Tuathail d'écc co h-obann.

M1534.6

Corbmac mac Ferghail Mic an Baird, saoí lé dán aon bá ferr baoí ina aimsir dia chinedh a leith fri deirc & frí daonnacht d'écc iar n-ongadh, & iar n-aithricche.


p.1418

M1534.7

Maol Muire Mac Eochadha adhbhar ollamhan Laighean lé dán, fer erccna iolldánach bá maith tegh n-aoidhedh do mharbhadh go teccmaiseach lá derbráthribh a mhathar lá cloinn I Thuathail.

M1534.8

Maghnus Buidhe Ó Duibhghennáin do tachtadh dá mhnaoí fein san oidhche.

M1534.9

Eccnach, & iomchosaoíd mór do dhol ó maithibh Gall & ón comairle ar an iustis (iarla Cille Dara Geroitt Ócc mac Geróitt, mic Tomais forlamhaidh neirt & cumhachta Ereann) gusan rígh an t-ochtmhadh Enri go Saxaibh, & an t-iarla do dhol do shaighidh an rígh do ghabhail a leithscéil fris, & nír bo tarbha dó ar ro gabhadh é, & ro cuireadh isin Tor, & baoí ann fri h-edh m-bliadhna, & ro bás acc imirt dligidh fair. Ro fháccaibh an t-iarla Geróitt cloidhimh an righ aga mac Tomas ag dol dó go Saxaibh. At-berat aroile gur bó h-e Uilliam Scceimonton baoí ina iustis i n-ionadh Ghearóitt.

Annal M1535.

M1535.0

AOIS CRIOST, 1535. Aoís Criost, mile, cuicc ced, triocha, a cúicc.

M1535.1

Iarla Cille Dara (.i. iustis na h-Ereann) Geróitt Ócc mac Geróitt mic Tomais dearscaightheach Gall & Gaoidheal Ereann ina aimsir, uair ní namá leth a ainm & a erdearcus fo Erinn uile acht ro clos h-i criochaibh eitirchianaibh eachtair-cheneóil a alladh, & a ard-nós, do écc ina braighdenus h-i Lonndain. Ro gabh iaramh mac an iarla .i. Tomas ag díoghail a athar ar Ghallaibh, & ar gach n-aén tucc fochann dia chor a h-Eirinn, & ro ath-chuir cloidhemh an rígh uadha, & do-ghní uilc iomdha fri Gallaibh, & fo-gheibh aird-espoc Atha Cliath a oidheadh lais, ar


p.1420

baoi-sidhe i n-acchaidh a athar & ro marbhadh beos daoíne ele amaille fris. Do-gabhadh lais Baile Atha Cliath on n-Geta Nua amach, & do-radadh geill & braighde dhó ar a ómhan ón c-cuitt ele don bhaile. Ro léir-airccedh, & ro láin-mhilleadh Fine Ghall ó Shliabh Ruadh go Droichet Atha gur bhó fód crithigh an Mhidhe uile la mac an iarla don cur-sin. Iarná fhios-sin don rígh do chuir fóiridhin go Gallaibh .i. Uilliam Scemonton ina iustis, & Linard Grai go c-cobhlach mór amaille friu & ro gabsatt-sidhe acc milleadh a m-baoí fó mhamus mic an iarla. Gabhthar leó iarttain baile Tomais .i. Magh Nuadhat & ro ionnarbsatt Tomas asan tír. Eirgitt beós coiccear dearbrathar a athar i n-aghaidh Tomais do congnamh lá Gallaibh (Semus Merccech, Oiliuér, Sean, Uater, & Risderd) ar bá dóigh leó gomadh la h-aon aca an iarlacht dia c-cloíti inní Tomas. An tan na caomhnactar na Saxain rémhráite Tomas do ergabhail iar m-buain a bailtedh & a mhainer de, & iarná athcur i n-ucht Gaoidhel Dheiscirt Ereann, & go sonnradhach Síol m-Briain, & Ó Conchobhair Failge, & iat-séin uile ina c-cleith chobsaidh comhnairt ina n-acchaidh ag coccadh friú bá h-é ní do sccrúdsat ina n-airle brécc-sídh do tairccsin dó, & cealcc do dhénamh chuicce go ro fhaoídhset Lord Linard h-i c-cenn mic an iarla, & ro thingheall-sidhe pardún dó a h-ucht an rígh go ro bhrécc lais go Saxaibh é. Gabthar mac an iarla fo chédoir, & cuirther h-i t-Tor an righ é i m-braighdenus & chimidheacht. Tanaic Lord Linard i n-Erinn tar a ais doridhisi, & ro écc an iustis baoí i n-Erinn .i. Uilliam Scemonton, & geibhidh-sium ionadh an iustis cuicce

p.1422

& tucc dia shaicchidh clann iarla mhóir Cille Dara .i. clann Geróitt mic Tomais, Semus Meirgech, Oileuér, Sean Uátér, & Risdeard & battar ina caoimhtheacht, & ina muintearas do gres. Ro gabhadh lais iatt fó dheóidh iar m-beith dóibh for a ionchaibh, & do chuir do shaighidh righ Saxan iad. Ro cuiritt-sidhe fó cédóir h-i t-tor an rígh airm i m-baoí oidhre na h-iarlachta .i. Tomas go m-battar ann ina seisear.

M1535.2

Eiccneachan mac Domhnaill I Domhnaill do mharbhadh lá cloinn Uí Baoighill.

M1535.3

Inghen I Neill Siubhan inghen Chuinn mic Enrí mic Eocchain ben Maghnusa Uí Domhnaill d'écc (.i. an. 21. August) a lár medhón a h-aoís & a h-inmhe, ben a h-aosa bá dersccaighthe crábhadh, & eineach baí in aon-aimsir ria ar nír bó slán di acht .xlii. an tan ro fhaoídh a spirat, & a h-adhnacal go h-onorach h-i Mainistir .S. Froinseis h-i n-Dún na n-Gall.

M1535.4

Mac Suibhne Tire Bóghaine Maol Muire Mór mac Neill Mic Suibhne do mharbhadh h-i f-fioll lá a dearbhrathair fein .i. Niall ag dorus caislein Mic Suibhne .i. Rathain a b-feil Pedair & Póil.

M1535.5

Fer Dorcha Mag Cochláin tighearna Dealbhna Ethra d'écc, & Felim mac Máoilir Meg Cochláin do gabhail a ionaidh.

M1535.6

Fingin mac Connla Még Cochlain do mharbhadh lá Fer Gan Ainm mac Fir Dorcha.

M1535.7

Muircheartach Mac Donnchaidh, mic Murchaidh, & a dhias mac Sean Glas & Feargal do mharbhadh h-i Mhaigh Imleach lá h-Ua n-Eghra m-Buidhe iarna m-brath go meablach do neoch da muintir fein.

M1535.8

Maidhm mór do thabhairt lá Mac Amhlaoibh dú inar marbhadh tighearna Claonghlaisi, & Mac Giobúin, & córucchadh mór do Cloinn t-Sithigh, ro marbhadh ann fós a f-friothghuin Maol Muire mac Briain Mic Suibhne consapal Mic Amhlaoibh a t-tosach na h-iomghona.


p.1424

M1535.9

Maoíleachlainn mac Cairpre I Bhirn do mharbhadh lá cloinn Cathail mic Meic Diarmata.

Annal M1536.

M1536.0

AOIS CRIOST, 1536. Aois Criost, mile, cuicc céd, triocha, a se.

M1536.1

Mainistir Droma Dhá Ethiar do losccadh go teccmhaiseach san oidhche iar c-codladh do chách a c-coitchinne, & Eremhon Ó Domnaill brathair minur do losccadh innte, & morán maithesa archena do mhilleadh innte.

M1536.2

Teadhmanna & galra ile isin m-bliadhain-si .i. pláigh coitchenn, galar breac, flux, & fiabras dia ro éccsat sochaidhe.

M1536.3

Corbmac Ócc mac Corbmaic mic Taidhcc Még Carthaigh, aon-rogha Gaoidheal Leithe Mogha d'écc iar m-breith buadha ó dhomhan, & o dheman & a adhnacal h-i c-Cill Credhe.

M1536.4

Mac Uilliam Cloinne Riocaird, Sean mac Riocaird mic Emainn d'écc & coccadh mór d'eirghe h-i Cloinn Riocaird fan tighearnas dia ro gairmedh da Mac Uilliam isin tír, Mac Uilliam do Risdeard Bacach mac Uillicc, & Mac Uilliam d'Uillecc mac Riocaird Óicc, & Uillecc na c-Cend do bheith ag congnamh lá Risdeard m-Bacach.

M1536.5

O Raghailligh Fergal mac Seain mic Cathail tighearna Ua m-Briúin & Chonmaicne fer, fial, fosaidh, firinneach, dearlaictheach deigh-einigh d'écc iar c-comain & sacarfaic.

M1536.6

Mag Flannchaidh taoíseach Dartraighe .i. Feradhach mac Uilliam d'écc, & bá fer dércach, daonnachtach eisidhe.

M1536.7

Tomas Ó h-Uiccinn oide fer n-Ereann, & Alban lé dán d'écc.

M1536.8

Feilim mac Feilim I Ruairc d'écc i n-geimhel ag Brian mac Eoccain mic Tighearnain I Ruairc.

M1536.9

Cathal mac Seoínín, mic Seain Uí Maoil Moicherghe fer bioth-caithmhech buan-chonáigh do écc.


p.1426

M1536.10

Maithe Iochtair Connacht .i. Tadhcc Ócc mac Taidhcc mic Aodha, Tadhcc mac Cathail Óicc Uí Chonchobhair, Clann n-Donnchaidh, & clann I Dhúbhda do dhol ar Sliocht Riocaird A Búrc ar tarraing an espaig Bairéd, & creacha an tíre do teichemh rempa go Termann Tighernain Oiridh & an t-espog dá tabhairt asan Termann do shaighidh an t-sloigh, & gan na creacha d'aiseacc i n-onóir an naoímh.

M1536.11

O Conchobhair do ghairm do Tadhcc Ócc mac Taidhcc mic Aodha mic Toirrdhealbhaigh Charraigh Uí Chonchobhair & bá h-esidhe céd-duine dar goireadh O Conchobhair i n-Iochtar Connacht do Sliocht Briain Luighnigh óir bá Mac Domhnaill mic Muircheartaigh ainm an tí nó biodh h-i c-cennas nó a c-cumhachta an t-sleachta-sin có sin, & bá ar daigh onóra & do dhearsccughadh dona tighernaibh tainic reimhe do-róine-siumh an caomhclúdh anma-sin. An t-Ua Concobhair nua sin, & mac Cathail Óicc Uí Chonchobhair do dhol ar ionnsaighidh h-i c-Cloinn Goisdealbhaigh, & ní ruccsat ar chreich & ó ná fuairsiot edala ro gabsat foslongport a t-timcheall Cille Colmain .i. baile Mic Rudhraighe Mic Goisdealbhaig, & tainic féin h-i l-laimh go h-Ua c-Concobhair ar a bhaile do léccan saor dhó, & do-bert lúireach oirdearc do baí aicce .i. lúireach Mhic Feorais d'Ua Conchobhair & ticc Ua Conchobhair co Slicceach gusan m-braghaitt-sin lais a n-gioll lé a lán-fhuasccladh.

M1536.12

Ro éirigh an tan-sin coccadh & esaonta etir Ua n-Domhnaill & maithe Iochtair Chonnacht uile cenmotha Brian mac Eoccain Uí Ruairc namá, an ní bhaoí-sidhe ag congnamh la cechtarna dibh san ionam-sin. Ro tionoileadh de-sidhe slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill cona chloinn achtmadh Maghnus namá uair ní thainicc-sidhe h-i sochraide a athar don cur-sa ar dhaighin I Néill. Tainicc isin sochraide-sin I Dhomhnaill, Mag Uidhir Cú Chonnacht, mac Uí Neill Niall Ócc mac Airt, mac I Raigilligh .i. Aodh mac Maol Mhordha co n-eirghe amach Uí Raighilligh. Tangattar


p.1428

Siol Suibhne, & Baoigheallaigh isin tionól-sin I Domhnaill feibh bá grésach leó. Lodar na slóigh-sin ó Ath Senaigh deodh laoí co ro gabhsat sosadh & longport etir Duibh & Drobhaoís. Iar t-tóchaithemh a b-proinne & a t-tomhaltais dóibh ro chuirset lucht feithmhe & fuirecrais do choimhed na conaire baoí etorra & Magh c-Ceitne ar bá h-omhan leó Siol c-Conchobhair cona t-tionól do thabhairt amais longpuirt forra dóigh ro bhattar-sidhe ina c-caoír bhodhbha arná léir-tionól ar a c-cionn h-i Slicceach, & iad acc tomhaithemh tochair do thabhairt d'Ua Domhnaill cenco ro soiseadh leó rochtain aroile. Bá h-e cetus luidh isin f-foraire d'iomchoimhétt don t-slógh Ua Baoighill, Niall mac Toirrdhealbhaigh ar bá dóigh lais go b-fuigbedh a bhiodbhadha a c-cionn chomhair chuicce d'imirt a barainne foraibh. Do-chóidh dna Muintir Aodha Buidhe mic I Domhnaill d'fhorchoimhéd h-i c-conair n-aile gan ráthucchadh d'Ua m-Baoighill nach dia muintir, do reccaimh etir na dibh buidnibh go ro gabhsat ac comhmbualadh aroile, & ní tarat drong dibh aithne for araill. Bá h-aindrenda ainiardha do-fighedh an imairecc-sin lá h-Ua m-Baoighill i n-aghaidh a bhiodhbhadh (andar lais) go ro mudhaigheadh gan coiccill lais drong mhór don t-slógh an tan baí ag a f-forrach an tucht-sin do-rónsatt buaile bhódhbha ina uirthimcheall go b-fuair a oidhedh fá dheóidh lá a fhíor-cairdibh isin dara Calainn August ar aí laithe sechtmhuine [gap: extent: two words]. Bá doiligh mór do bhochtaibh & d'adhailccneachaibh, do chliaraibh & ceithernaibh an tí torchair annsin .i. an tí Niall mac Toirrdhealbhaigh. Gér bhó saoth lá h-Ua n-Domhnaill an móir-echt-sin, ní ro toirmiscc a eachtra, & luidh reimhe go rainicc go Finn Fhir. Do-thaéd drong do marc-sluagh Cathail Óicc .i. do Muintir Airt go Bragaitt Chuillighe. Tiagait drem do marc-sluagh I Dhomhnaill ina n-aghaidh go comhrainicc cách dibh fria 'roile i m-Bealach Duín Iarainn. Marbhthar marcach maith do Muintir Airt isin tachar-sin, & dedhlait re 'roile don cur-sin. Airisidh Ua Domhnaill ina fhoslongphort fein in adhaidh-sin, & luidh roimhe isin maidin arna

p.1430

mharach go Fersaitt Renna an Liaccáin do dhol tairis h-i c-Cuil Irrae. Baoí Ó Conchobhair h-i Slicceach ag orducchadh a muintire do dhol i n-aires I Domhnaill gusan f-Fersaitt c-céttna acc toirmescc a dhola tairsibh, an c-cein bá lán an mhuir báttar na slóigh ag midheamhain & acc mór-dhécain aroile. Bá sí comhairle ro cinn Ua Conchobhair uair nat baoí coimhlíon slóigh lá h-Ua n-Domhnaill gan tachar fris isin maighin-sin ar ro ghabh grainn & adhuath eissiumh cona shlógh ria h-Ua n-Domhnaill, ar n-inneall & ar n-orducchadh a mhuintire, ar suidhiucchadh a n-gonnadh & a n-aidmedhaigh archena ar ur na feirsde go f-faghbhadh go nemh-fhúirithe h-é h-i maighin n-aile. Téid Ó Domnaill tar an f-Fersait gan nach frioth-orgain iarna faccbháil gan cosnamh gan cothucchadh ar a chionn. Ro chuirsiot iaramh drong do mhaithibh Iochtair Chonnacht saighin iomruacctha for mhuintir I Domhnaill. Ro freastladh & ro freagradh iatt lasan sluagh n-aile go ro marbhadh echt mór do Cloinn n-Donnchaidh don cur-sin .i. Maeleachlainn mac Taidhcc mic Ruaidhri d'urchor peléir. Ro marbhadh dna marcach ele do muintir I Domhnaill lá fuasma do gae .i. Semus Ballach mac Néill mic Seain. Ro deilighsiot iarsin fria 'roile. Do-cóidh iaramh Ó Domhnaill i n-dúthaigh Sleachta Briain I Chonchobhair, & baí teora h-oidhche ag milleadh, & acc losccadh an tíre, & Ó Conchobhair ina comhfochraibh i m-Bél an Droichit h-i f-foslongport. As í conair do-dheachaidh iarttain tar Traigh siar h-i t-Tír Fiachrach Muaidhe. Ro móir-mhilleadh arbhanna & bailte iomhdha lasan sluagh óir baoí an tír ar a cumas fein achtmadh cuid dá caislenaibh. Ruccsat na slóigh ar buar iomdha a t-timchell Slebhe Gamh. Tiaghaitt tar Muaidh siar ar tarraing Slechta Ricaird A Búrc h-i lenmhain choda do chaoraigheacht chloinne I Dhúbhda. Tarrus leó don cur-sin inghen Uátéir A Búrc ben Eoccain

p.1432

I Dhubhdha
cona creich. Ro baoí d'aidhble creach & édala slóigh I Domhnaill go t-tabharthaoí dá mhart ar an m-bonn ina fhoslongport an tan-sin. Ticc Mac Diarmatta, & clann Taidcc Mic Diarmatta, & clann Mic Dauidh do congnamh lá h-Iochtar Connacht i n-acchaidh Uí Dhomhnaill. Triallaidh Ó Domhnaill soadh tar a ais iar n-dénamh a t-toscca h-i t-Tír Fhiachrach dhon dul-sin. Ro ba cinnte & rob urlamh lasna maithibh-sin Iochtair Chonnacht, & lá gach sochraide tangattar ina t-tionol go t-tiubradais tachar d'Ua Domhnaill acc teacht tar a ais, & ní thuccsat eiccin acht saighin iomruagtha ag Fersait Renda an Liaccáin (as aire adbearar Rinn Liagain ris an maighin-sin uair Liagan laoch-mhileadh d'Fhomhoiribh do-cear ann lá Lugh Lamhfada ag tocht dó saighidh catha Muighe Tuireadh cona uadha ainmnighthear). Bá for an iomruaccadh-sin ag dol tar an f-Fersaitt do slógh I Dhomhnaill ro marbhadh marcach do Muintir Cathail Óig I Conchobhair .i. Aodh Ballach mac Briain mic Aodha, & ro trom-loiteadh mac Mic Diarmata .i. Aodh mac Eocchain mic Taidhcc. Do-dheachaidh Ua Domhnaill dia tigh gan cíos gan cobhach gan umhla gan urraim d'faghail ó mhaithibh Iochtair Connacht don dul-sin amhail ro ba nemhghnáth lais.

M1536.13

Mac Donnchaidh do gairm do Donnchadh mac Taidhcc mic Ruaidhri mic Conchobhair mic Taidhcc mic Tomaltaigh mic Muirghesa mic Donnchaidh, & gan Mac Donnchaidh fén d'écc .i. Eoghan mac Donnchaidh mic Murchaidh, ar a aoí baoí-sidhe i n-erra aoisi iarna dhallad. Ro eirigh coccadh etir cloinn Eoghain & Mac Donnchaidh imon tighearnas acht ní ro milleadh ní suaithneadh etorra.

M1536.14

Slóiccheadh lá h-Ua c-Concobhair Sliccigh, & la Brian mac Uí Ruairc, & lá mac Cathail Óicc Uí Conchobhair ar tarraing Mic Diarmada, & cloinne Taidhcc Mic


p.1434

Diarmatta ar Toirrdhealbhach Ruadh mac Taidhg Buidhe mic Cathail Ruaidh I Chonchobhair. Na Cluainte do mhilleadh leó etir chill & tuaith. Dol dóibh as-sin isna Tuathaibh, & Muintir Áinlighi do thabhairt giall & braghatt dóibh tar cenn a t-tíre a n-dol as-sidhe go Maineachaibh, & gach aon bá cara d'Ua Chonchobhair Ruadh dibh do mhilleadh & do mhór-arccain leó acht an mhéid do ainic mac Uí Ruairc ar ní do mhilleadh neith do-chuaidh acht do siodhucchadh etir Mac Diarmada cona bhraithribh, & Ó Conchobhair Ruadh cona comhbáidh coccaidh da gach leth. Gabhthar lásna slocchaibh íshin caislén An Turraicc & brister leó h-e. Ticc Donnchadh mac Émainn Uí Cheallaigh cuca i n-géillsine ar omhan a thire do mhilleadh leó. Tiaghaitt an sluagh-sin tar anais iar c-cor a c-cuarta amhail bá lainn leó, & tuccsat na braighde-sin go Slicceach .i. mac Uí Cheallaigh, & mac Uí Ainlighi, tuccsat leó bheos comhla breac an caislein-sin ro gabadh leó dia cor fri doras caislén Sliccigh.

M1536.15

Slóiccheadh lasan iustis Saxanach isin Mumain siar dia ro ghabh Carraic O Cainnell & dia ro bris droichet Mhurchaidh I Briain & ad-beratt aroile go m-baoí cuid do Dhonnchadh mac I Bhrian do tharraing an iustis don cur-sin.

M1536.16

O Ruairc do ghairm do Brian mac Eoghain mic Tighernáin Uí Ruairc & caislén An Chairthe do leccadh lais.

M1536.17

Domhnall mac Donnchaidh Uí Cheallaigh cenn fedhna tocchaidhe, & tanaiste Ua Maine ó Charaidh go Grein, & Eiccneachán mac Maoileachlainn mic Donnchaidh a dearbrathar do mharbhadh araon h-i f-fiull lá Maoileachlainn mac Uilliam mic Maoíleachlainn Uí Cheallaigh ag Fedhaibh Atha Luain tria fhorchongra cloinne derbhrathar Domhnaill budéin .i. clann Taidhcc mic Donnchaidh I Chellaigh.

M1536.18

Clann Mic Uilliam Cloinne Riocaird Sean Dubh, & Rémann Ruadh dias mac


p.1436

Ricaird mic Uillicc do mharbhadh lé cloinn Mic Uilliam oile .i. clann Riocaird Óicc iar m-breith forra a t-toraigheacht & iar t-tecclamadh creach an tíre dóibh.

M1536.19

Mac Goisdealbhaigh Sean mac An Ghiolla Dhuibh, fer derlaictheach, deigh-einigh deigh-cennais fedhna fri dénamh uaisle do mharbhadh tré thangnacht lá druing dia chinedh fein.

M1536.20

O Conchobhair Failghe, Brian mac Cathaoír d'ionnarbadh as a dhúthaigh, & a chaisléin uile do bhrisedh iar marbhadh sochaidhe dia mhuintir agá n-gabhail lasan iustis Saxanach .i. Lord Linard, & tria format, & tria imdeall dearbhráthar Uí Concobhair fein .i. Cathal Ruadh do-rónadh innsin.

M1536.21

Donnchadh Ua Cerbhaill d'aithríocchadh Fhir Gan Ainm, & Uaithne Charraigh a dherbrathair fein, & tighernas do bhein díbh araon.

Annal M1537.

M1537.0

AOIS CRIOST, 1537. Aois Criost, mile, cúicc céd, triochat, a seacht.

M1537.1

Coccadh etir Aodh m-Buidhe Ó n-Domhnaill & Maghnus Ó Domhnaill. Clann Uí Bhaoighill do beith ag congnamh lá h-Aodh, & Aodh feissin do beith i c-caislen Dhúin na n-Gall. Ro eirigh commbuaidhreadh mór h-i c-Cenel c-Conaill tre esaonta cloinne I Domhnaill fria 'roile dia ro marbhadh drong do Shliocht an Espuicc Uí Ghallchubhair lá cloinn Uí Bhaoighill .i. mac Toirrdhealbhaigh Óicc mic Briain, & dias mac Eocchain Bhallaigh mic Briain & araill ele cenmothat.

M1537.2

O Domhnaill Aodh mac Aodha Ruaidh mic Neill Ghairbh mic Toirrdealbhaigh an Fhíona tigherna Tire Conaill Innsi h-Eocchain, Cenel Moain Fher Manach, & Iochtair Chonnacht, fer gus a t-tangattar comhtha, & cíos-chana ó thiribh oile chuicce fors m-baoí a smacht & a chumhachta amhail atá Magh Luircc, Machaire Connacht, Clann Chonnmaigh, Goisdealbhaigh, Gailengaigh, Tir Amhalgaidh, & Conmaicne Chúile don taobh


p.1438

thiar, & don taobh thoir bheós, Oirecht I Catháin, An Rúta & Clann Aodha Buidhe, ar ní bhaoí aon-tír díbh-sidhe nách t-tuccsat comhtha dó la taobh a chiosa cosanta d'íoc go h-umhal fris. Bá h-é an fer-so tra ro thabhaigh cartacha nuaa ar Inis Eocchain ar Cenel Moain, & ar Feraibh Manach (ar an c-cethrar tighernadha bátar réna linn i t-Tir Eoccain) do dhaingniucchadh ar na sen-chartachaibh baí accá shinnsearaibh ar na tíribh-sin ionnas co m-baoí a t-tighernas & a n-eirge amach co socair siothchanta aicce. Nír bhó machtnadh son óir ní facus a bhuaidh 'gá biodhbhaibh, & ní thard troicch teichidh ré n-uathadh ná ré sochaidhe, fer coisccthi dóighniomh & droch-bhés, fear mudhaighthi & malarta meirleach & m-bithbenach, fer dlúthaighthe rechta & riaghla iarna théchta, fer aga rabhattar síona iarna c-cóir fria reimhes gur bhó toirtheach turchurthach muir & tír ina fhlaith, fer las ro cuiredh gach aon ina thír for a dhuthaigh n-dilis budeisin coná baoí aincridhe neich dibh fria 'roile, fer na ro leicc nert Gall ina thir budhein uair ro chengail sídh & caradradh lé righ Saxan, o 'd-chonnairc ná tárdsat Gaoidhil cennas d'aon uaidhibh budein acht an t-aos cairdesa, & coimhfhialasa a f-fríthbhert fria 'roile, fer congmhala a neimhtenachais iarna chóir d'urdaibh & d'eccalsaibh, d'filedhaibh, & d'ollamhnaibh. An t-Ua Domnaill rémraite (Aodh mac Aodha Ruaidh) d'écc .5. Iulii dia dardaoín do shonradh i Mainistir Dúin na n-Gall iar n-dol i n-aibítt San Froinséis, iar c-caoí a chionadh & a thurgabhal iar n-aithrighe ina phecthoibh & tairmteachtaibh, & a adhnacal isin mainistir chédna co n-onóir & co n-airmidin móir amhail ro ba dír. Maghnus Ó Domhnaill d'oirdneadh ina ionadh lá comharbaibh Choluim Chille do ched & do comhairle maithe Cenél c-Conaill etir thuaith & ecclais.


p.1440

M1537.3

Mag Uidhir Cú Chonnacht, mac Con Chonnacht mic Briain mic Pilip tigherna Fher Manach, fer dércach daonnachtach bá mó clú láimhe, & uaisle & einigh da t-tainicc do Shliocht na c-Colladh lé ré cian d'aimsir, & do chuir ó Cluain Eoais co Caol Uiscce fó a smacht, fer coisccthi bithenach, & aosa uilc, fer accá m-baoí sonas & saidhbhrios re a linn do marbhadh (.8. October) ar Creachan (.i. Oilen na m-Brathar) for Loch Eirne a f-fiull lá Sliocht Tomais Meg Uidhir, & lá Sliocht Tomais Meg Uidhir, & lá Sliocht Toirrdhealbaicch (.i. Flaithbeartach mac Pilip mic Toirrdhealbaigh) Meg Uidir. A adhnacal i n-Daimhinis ar tús. Ro tóccbhadh a c-cenn athaidh iar sin lasna braitribh minura, & tuccsat leó h-é co Mainistir Dhuin na n-Gall, & ro h-adhnaicedh é as a h-aithle lasna braithribh amhail ro ba dú.

M1537.4

Slóiccheadh lá h-Ua Neill (Conn) h-i t-Trian Conghail co ro mhill, & co ro creach morán don tír ara aoí ro gabhadh mac I Neill ag Bél Feirste ar deiriedh t-sluaigh & ticc Ó Neill dia thigh iaramh.

M1537.5

Niall Ócc mac Neill mic Cuinn I Neill tighearna Trin Conghail d'écc go h-obann an tan-sin. O Neill do shoadh doridhisi h-i t-Trian Conghail, & a mac baí h-i laimh d'faghbáil dó, & easaonta & imreasain do beith i t-Trian Conghail fán tighernus.

M1537.6

Niall mac Aodha mic Neill mic Cuinn mic Aodha Buidhe adhbhar tigherna Trin Congail fer lér cosmhail lenmhain luircc a shinnsior ar uaisle ar eineach, ar dhíol damh & deoradh do mharbhadh lá h-Albanchoib.

M1537.7

Mac Uí Raighilligh (Brian mac Fergail écht adhbhal ina dhúthaigh feissin) do mharbhadh lá muintir an iustis Saxanaigh ar t-teacht doibh ar creich i c-Cloinn Mathghamhna.

M1537.8

Mac Mheic Suibhne (Maol Muire) do mharbhadh lá cloinn Murchaidh Mic Suibhne.

M1537.9

Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill Maghnus i n-Iochtar Chonnacht h-i mí September dia ro milleadh arbhar iomdha lais, diar loiscc, & diar imthicch Iochtar Chonnacht uile .i. Cairpre, Tír Fhiachrach, an dá Luicchne, An Corann & Tir Oilella. Ro gabhadh


p.1442

lá h-Ua n-Domhnaill don chur-sin baile I Eghra Riabhaigh & do-rad eineach & maithemh n-anacail d'Ua n-Eghra fein iar m-beith dho for a chumas, & do-bert lais i n-giallnus é dia thigh.

M1537.10

O Gadhra Eoccan mac Diarmata, mic Eoccain tigearna Chúile Ó f-Finn d'écc.

M1537.11

Tadhcc mac Aodha mic Aodha Mic Con Snamha taoíseach Muintire Cionaoith d'écc.

M1537.12

Mac I Raighilligh (Cathaoír Modartha mac Seain mic Cathail) do mharbhadh a t-toraighecht la Saxanchoibh.

M1537.13

Mac Uí Dochartaigh .i. Niall Caoch mac Gerailt mic Domhnaill mic Feilim do mharbhadh ar greis oidhche lá Rudhruighe mac Feilim I Dhochartaigh i m-Baile na c-Canánach h-i t-Termmann Doire.

M1537.14

O Flannaccain Thuaithe Ratha Giolla Iosa, & a mac do mharbhadh lá a chinedh fein & uilc iomdha do dhenamh i f-Feraibh Manach etir losccadh & chreachadh iar m-bás Még Uidhir.

M1537.15

Creacha & loisccthi do dhénamh las An c-Calbhach Ó n-Domhnaill h-i c-Cloinn Amhlaoibh, & creach ele do dhénamh lais ar Ó c-Catháin.

M1537.16

O Conchobhair Failghe do gabhail neirt a dhuithche doridhisi do nemhthoil an iustis Shaxanaigh, & a bhraithreach fein .i. clann Uí Chonchobhair & sochaidhe dá n-daoínibh do marbhadh lais.

M1537.17

Mac Uí Mhaoileachlainn, Semus mac Murchadha do mharbhadh la mac I Chonchobhair Fhailghe fer a chomhaosa bá mó clú, & caithreim dia chinidh fein eisidhe.

M1537.18

Toirrdhealbhach Cléreach .i. Ó Maoíleachlainn do mharbhadh h-i c-Calraighe lá cloinn Fheilim .i. Cédach & Conall, & Art Ó Maoíleachlainn do ghabhail ionaid I Mhaoíleachlainn.

M1537.19

Tomas mac iarla Cille Dara mac as ferr tainicc ina aimsir do Ghallaibh


p.1444

Ereann, & cuiccer derbhrathar a athar amhail remhebertmar (.i. Semus Meirccech, Oiliuer, Sean, Uatér, & Risdeard) do chor chum báis h-i Saxaibh .3. Nonas Februarii, & Geraltaigh Laighen uile d'athchur & d'ionnarbadh. Iarlacht Cille Dara do thóccbháil dochum an righ & gach duine ar a ruccadh do clereach no do thuata dá muintir do chur cum báis & bioth-oidheda. Ba h-adhbhal na h-échta & na h-esbadha ar fhud Ereann iad-sén an tan-sin.

M1537.20

Eithriticceacht, & sechrán nua h-i Saxaibh tria dhiumas, & ionnoccbháil tria accobhar, & antoil, & tré iomatt ealadhan n-éccsamhail co n-deachattar Fir Saxan i n-acchaidh an Phapa & na Rómha acht atá ní chena ro adhrattar do bharamhlaibh examhlaibh, & do shen-reacht Maoísi ar aithris an cinidh Iudaighe, & ro ghairsiot aird-chenn ecclaisi Dé ina flaithes fein don righ. Do-rónadh lasan righ & lasan c-comhairle dlighthe & statuiti nuaidhe iarna t-toil fein. Ro scriosadh leó na h-uird diar bó cedaighthech sealbh saoghalta do beith occa .i. manaigh, cananaigh, cailleacha dubha, & braithri croisi, & na ceithre h-uird bhochta .i. an t-ord minúr, presidiur, carmuliti, & augustiniani. Ro toccbhadh a t-ticchernus & a m-betha-so uile gusan rígh. Ro briseadh leó dna na mainistrecha. Re reacsat a c-cinn & a c-clucca cona baoí aon-mhainistir ó Arainn na Naomh co Muir n-Iocht gan briseadh, gan buan-rebadh achtmadh beccan namá i n-Érinn ná tuccsat Goill


p.1446

dia n-uídh nach dia n-aire. Ro loiscset bheos, & ro brissett iomáighe oirdearca scrine & taisi naemh Ereann & Shaxan. Ro loisccsiot mar an c-cédna iar sin dealbh Muire oirdearc baoí in Ath Truim do-ghniodh ferta & miorbhala do slanaigedh doill, buidhir & bacaigh, & aos gacha tedhma archena, & an Bhachall Iosa baoí

p.1448

i n-Ath Cliath acc dénamh míorbhal bheos ó aimsir Patraicc gusan ré-sin, & baoí i l-láimh Criost dia m-baoí etir dhaoínibh. Do-rónadh leó tra airdepscoip, & suib-epscoip aca fein, & ger mhor inghreim na n-impiredh Rómhanach i n-acchaidh na h-eccailsi as suaill iná tainic a chomhmór-so on Róimh anoir riamh conách eittir a tuaruscbháil, d'fhaisneis nó d'innisin muna n-aisneidedh an tí do chonnairc í.

Annal M1538.

M1538.0

AOIS CRIOST, 1538. Aoís Criost, mile, cuicc ced, triocha, a h-ocht.

M1538.1

Aodh Buidhe Ua Domhnaill mac Aodha mic Aodha Ruaidh adhbhar tighearna Thire Conaill, fer ro ba maith aithne & eolus in gach ealadhain, bá ferr dearlacadh & deigh-eineach, bá ferr engnamh i n-gurt gliadh, & i m-beirn bhaoghail, & as mó ro saoíleadh do rochtain tighernais a thíre fein do reir fhoistine & airrdhen do écc h-i c-Cill Ó t-Tomhrair iar c-comain, & shacramen .22. do Marti.

M1538.2

Niall mac Cuinn mic Airt I Neill saoí tocchaidhe ar oirbeart & ar uaisle do mharbhadh ar greis oidhche lé mac Néill I Néill h-i c-Caislén na h-Óghmhaighe iar m-brath an bhaile do dhreim da raibhe istigh isin c-caislén & Niall Ó Neill do bhrisedh an chaisléin iar sin, & a beith a n-diaidh an mharbhtha-sin for a mac féin.

M1538.3

Mac Még Fhlannchaidh Cathaoir mac Feradhaigh mic Uilliam adhbhar taoísigh Dartraighe d'écc in Dún c-Cairpre.

M1538.4

Fer Gan Ainm mac Fir Dorcha Méc Cochláin tanaisi Dealbhna Ethra do mharbhadh lá cloinn an priora Még Cochláin.

M1538.5

Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill Maghnus i n-Iochtar Connacht dia ro gabhadh lais caislén Sliccigh go h-aithesach baí fó chongaibh maith bardadh & ordanais iar


p.1450

m-beith do athaidh ina fhéccmhais aga chosnamh co comhnart fri a athair cona caomhnacar a ghabhail gó sin, & ar n-gabhail an baile, & iar f-fáccbháil a barda ann do-thaod iaramh h-i Maigh Luircc, & ro milleadh an tír co léir lais. Ag toidheacht tar a ais do ro tadhaill gusan c-caislén dian h-ainm Magh Uí Ghadhra, & ro gabadh é lais. Ro marbhadh mac I Dhomhnaill, 11 December, (Niall Garbh mac Magnusa) go turbhadhach d'urchor do pheilér as an c-caislén an tan battar ag ionttsaicchidh an bhaile. Do-radadh maithemh n-anacail lá h-Ua n-Domhnaill don tí do-roine an gniomh íshin ro go chuir slán é dia ionchaibh. Do-taod Ó Domhnaill cona shlógh slán (cenmotá an móir-écht-sin) iar milleadh Maighe Luircc & Machaire Connacht, acht an mhéd ro ba riarach dó.

Annal M1539.

M1539.0

AOIS CRIOST, 1539. Aois Criost, mile, cúicc céd, triocha, a naoí.

M1539.1

O Briain Tuadhmumhan, Conchobhar mac Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc d'écc iar m-beith athaidh i t-tighernus, & an tír do beith co toictheach trom-conáigh ré a linn. Murchadh mac I Bhriain .i. mac Toirrdealbhaigh mic Taidhg d'óirdnedh na ionadh amhail do thuill a airilledh feissin.

M1539.2

Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill, Maghnus i n-Iochtar Connacht etir Nodlaicc & feil Bríghde dia ro ben a láin-réir do chiós & do braighdibh díobh, & tainic slán dia thigh.

M1539.3

O Néill .i. Conn do thocht go Dún na n-Gall im chaiscc do shaighidh Uí Dhomhnaill, & ro naidhmsiot síth, caradradh, & codach amhail as deach & as daingne ro fhédsat fri aroile.

M1539.4

Mac Mhég Uidhir Corbmac, mac Con Chonnacht, mic Con Chonnacht, mic Briain, mic Pilip tanaisi Fher Manach deigh-fher co n-uaisle & co n-eineach do mharbhadh h-i meabhail lá muintir a dhearbhraithreach ina fhiadhnaise bádhéin.


p.1452

M1539.5

Slóiccheadh lá h-Ua Néill Conn, & lá h-Ua n-Domhnaill, Maghnus d'aon-comhairle & d'aon-aonta gusan Midhe & an rob aimhriarach dóibh dona tíribh-sin do mhilleadh & do losccadh rempa go Temhraigh. Fó-ríth edala aidhbhle iomdha don turus-sin ar ní ro thionoilsiot Gaoidhil do shaighidh Gall isna h-aimsearaibh deidhenchoibh aon-sloighedh as mó lér milleadh do maithes na Midhe inás an creach-shloigheadh íshin, dóigh rob iomdha édala óir & airccitt, umha, & iarainn, ionnmus, & iolmhaoine, & gacha maithesa archena tuccsat a Baile Atha Fhirdhiadh, & as a Nua-chongbháil iarna lom-arccain leó don turus-sin. Ag tionntudh dona slógaibh-sin ina f-frithing. Ro ghabh brigh, & borrfadh, uaill, & diomus iad ar aidhble a n-édala ona fuairsiot frithbert friú. An tan ro clos lasan iustis Saxanach Lord Linard na sccela-sin, do-rónadh lér-tionól a raibhe do Saxanchoibh i n-Erinn uile lais, & sochraide bailtedh mór na Midhe etir chill & tuaith, & a m-baoí do chobhlaighibh arna cuantaibh ina comhfhochraibh, & co h-airidhi cobhlach adhbhal baoí for cuan Cairlinne. Iar t-tocht na t-tóichestal-sin uile go h-aon-bhaile gusan iustís ro len an sluagh Gaoidhealach go h-Oirghiallaibh, h-i f-Fernmhaigh airm attá Bél Atha h-Oa, ní ruacht lasan sluagh n-Gaoidhealach dol in inneall nó a n-orducchadh amhail ro ba dír dóibh, & ní mó ro urmaissiot comhairle a n-aireach do ghabháil do cosnamh nó do chothucchadh cath-laithreach acht ro imthighsiot go h-esraíte anordaighthe go ro fhagaibhsiot mór dia n-edalaibh fein & d'edalaibh Gall isin maighin-sin aga m-biodhbadhaibh iar sraoíned forra. Ro marbhadh drong dia n-daosgar-shluagh & ní ro marbhadh a becc dia n-uaislibh cénmota Maol Muire Meirgech mac Eóin Ruaidh Mic Suibhne torchair ó Cenel Conaill ar an láthair-sin. Mag Aongusa Muircheartach do ghabhail lá dreim d'Oirghiallaibh, iarná fhaghbhail i n-uathadh iar


p.1454

n-dedhail ré a mhuintir isin maidhm-sin Beóil Atha h-Oa, & a bheith lé h-aithaidh i l-láimh go h-inchleithe aca go ro mharbhsat i meabail é iar sin tré aslach druinge dia chinedh fein, uair tucsat-sidhe comhtha uatha (don lucht aga m-baoí) ar a chor cum báis.

M1539.6

Niall Ócc O Baoighill do mharbhadh lá Concobhar mac Uí Bhaoighill.

M1539.7

Ó Maoíleachlainn Art, fer aghmhar ionnsaightheach, & a mac Cathaoír O Maoíleachlainn deccanach Cluana do mharbhadh i f-Fornocht la cloinn Fheilim Uí Mhaoíleachlainn, & Féilim do ghabhail tighernais.

M1539.8

Mag Cochláin Feilim mac Maoilir do mharbhadh i m-Bendchor lá cloinn I Madagáin .i. Maoíleachlainn God, et cetri, a n-diaidh aifrinn dia domhnaigh an dara Nonas Iulii.

M1539.9

Tighearnas Dealbhna do roinn lá h-Ua Maoileachlainn Feilim etir Art mac Corbmaic Még Cochláin, Domhnall mac Fir Dorcha, & Maoílechlainn mac Emainn.

M1540.0

AOIS CRIOST, 1540. Aois Criost, mile, cuicc ced, cetrachat.

M1540.1

Ruaidhri Ua Maoíl Eóin epscop Ardachaidh, & fer ionaid epscoip Cluana Mhic Nóis fer rathmhar ro-chonaigh eisidhe do écc.

M1540.2

Mainistir Cluana Ramhfhada do thabhairt dona Braithribh De Obseruantia ar forcongra Uí Briain Mhurchaidh mic Toirrdhealbhaigh, & maithe Tuadhmumhan do chet & d'aontaidh uachtarán da Ord .S. Froinseis.

M1540.3

Saxanaigh do bheith (in gach áit ar fud Ereann inar chuirset a c-cumhachta) ag ingreim & ag ionnarbhadh na n-ord, & go h-airidhe Mainstir Mhuineacháin do mhilleadh dhóibh, & gairdian na mainistre go n-druing dona braithribh do dhichendadh leó.

M1540.4

Dias mac Uí Bhaoighill Niall Ruadh, & Conchobhar do beith i n-imresain & i n-esaonta


p.1456

ré 'roile, & Niall do dhol ar ionnsaicchidh ar Conchobhar co Luachras (ar ba h-ann bai airisiomh & comhnaidhe Conchobhair), & a beith a c-ceilcc in adhaidh-sin i t-Tempall Sencháin, & Concobhar do theacht arna 'bharach for an dromain lá taobh an tempaill. Niall cona mhuintir d'eirghe dó as an tempall. O 'd-chonnairc Conchobhar dia shaighidh iad luidh for a n-iomgabhail ó ná baí sochaidhe ina fharradh cénmothá uathadh namá nár bhó h-infhedhma. As edh do-dheachaidh a aenar tar Traigh Luachrais síos. Lenaidh Niall é feibh as deine con-ránaic, & rucc uidhe riana muintir feissin acc tograim Chonchobhair co t-tarraidh é co m-ba comhrainicc dóibh re 'roile co beodha barbardha gan foraithmhet cairdesa nó coimhfhialasa. Do-rad Conchobhar beim do Niall ina chend-mhullach go ro trasccair go lár é ar an lathair-sin. Luidh Conchobhar os é crechtnaighthe as. Tangattar a mhuintir do shaighidh Néill, & at-bert friú Conchobhar do lenmain, & ná baoí fein i n-guais écca don chur-sin. Do-rónadh fair-siomh sin, & ruccsat Muintir Néill ar Choncobhar lá taobh locha baoí ina c-comhfhoccus, & ní ro lamhsat iombualadh fris go ro trasccairsiot é lasna clochaibh baoí i n-airer in locha conadh iarná trascairt ro imirset arm fair, & ag soadh dóibh fo-gheibitt Niall marbh gan anmainn. Ni bhaoí dia c-cinedh fein lé h-athaidh dias a c-comhaosa ro badh mó d'échtaibh ináid an dias-sin torchair ré aroile.

M1540.5

Clann Uilliam mac an easpuicc Uí Ghallchubhair .i. Uilliam Ócc & Aodh Gruamdha do marbhadh lá cloinn Uí Baoighill .i. lá Domnall & lá Toirrdhealbhach a n-díghail marbhtha a n-athar.

M1540.6

Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill, Maghnus h-i c-cóicceadh Chonnacht, & ní ro airis go rainicc Magh Luircc, as-sidhe h-i c-Cloinn Chonnmhaigh. Magh Luircc & Clann Chonnmaigh do léir-mhilleadh & do losccadh lais, do-róine iaramh crecha an Choirrshléibhe, & tainicc slán iar sin iar m-buaidh, & cosccar.

M1540.7

Slóiccheadh ele la h-Ua n-Domhnaill báttar iad tangadar ina sochraide, Niall mac Airt Óicc tánaise Tíre h-Eocchain, & mac Mic Domhnaill na h-Alban Colla mac Alasdrainn co n-Albancoihbh iomdha amaille friss, & Ó Domhnaill & an slógh-sin


p.1458

do dhol cétus h-i f-Feraibh Manach, & móran do mhilledh dóibh isin tír ar tus go b-fuairsiot iaramh cuir & slána lé na riar. Do-luidhsiot iaramh tre Bréifne Ui Ruairc as-sidhe co Coirrshliabh & foslongport do dhénamh dóibh isin Coirrshliabh, & an Bealach Buidhe do gherradh leó, & gach conair dodaing ele baoí for a c-cionn do reidhiucchadh dhóibh. Tangattar Clann Mhaol Ruanaidh uile chuca iar sin, & tucsat braighde d'Ua Domhnaill lé na breith fein ó sin amach, & tainic slán iaramh dia thicch.

M1540.8

Cland I Domnaill (.i. Aodh Ócc mac Aodha Ruaidh) Donnchadh Cairbreach, & Sean Luircc do dhol i n-aghaidh I Dhomhnaill (Maghnus a n-derbrathair feisin), & a n-dol for crannóicc Locha Bethaigh, & iad do beith acc milledh an tíre eiste. O Domhnaill dá n-gabháil ina n-dís, & do gabháil Éiccneacháin Uí Domhnaill i m-Baile na Congbála. Sean Luircc do crochadh lais, Eiccneachan & Donnchadh do chor i n-geimhlibh, & crannócc Locha Bethaigh do bhrisedh & do dhian-sgaoíleadh dhó.

M1540.9

O Dochartaigh .i. Geralt mac Domhnaill mic Feilim fear co n-uaisle & co n-eineach d'écc iar c-cian-aoís iar m-breith buadha ó dhomhan, & ó dhemhan.

M1540.10

O Baoighill do gairm do Domhnall mac Néill I Bhaoighill.

M1540.11

Sean mac Cuinn I Domhnaill do mharbhadh la cloinn Murchaidh Mic Suibne na t-Tuath.

M1540.12

Caislén Liathdroma do dhénamh lá h-Ua Ruairc Brian mac Eocchain, & coccadh mór do beith fair ar gach taobh .i. h-i Maigh Luircc, i Muintir Eolais, & i m-Breifne Uí Raighilligh, & a mac fein & drong d'feraibh Breifne do beith a c-coccadh ris mar an c-cédna, & do-rónadh an caislén lais-siomh lé h-aimsir aithghirr, & do mhill mórán h-i Maigh Luircc fana lucht coccaidh.

M1540.13

Gairm einigh do thabhairt lá Ruaidhri mac Taidhcc Mic Diarmada, & lá a mhnaoí inghen Mheic Uilliam Cloinne Riocaird. Scola Ereann, & lucht cuingedha neith do theacht chuca gusan c-Carraicc, & a riarucchadh uile lasan lánamhain-sin.

M1540.14

Tadhcc mac Briain mic Maghnusa Mheic Diarmada Ruaidh do bhathadh for an m-Banna, & é for sluacch h-i f-farradh Uí Ruairc.


p.1460

M1540.15

Semus Ócc mac an príora Még Cochláin do dhíchenadh lá Cédach Ua Maoíleachlainn h-i f-fiull ina caislén fein .i. caislén an Fhedáin, & díth mór do dhénamh don tír tríd-sidhe. Feilim Ó Maoíleachlainn do thabhairt Saxanach & an treisineir leis go Delbhna, & ar a aoí ní ro gabhsat an Fedán, & ro impaidhsiot dia t-tighibh iar milledh móráin dóibh.

M1540.16

Domhnall mac An Fhir Dhorcha Még Cochláin ceand a ghabhláin fein d'écc ria marbhadh Semais Óicc mic an phrióra.

Annal M1541.

M1541.0

AOIS CRIOST, 1541. Aois Criost, mile, cúic céd, cethracha, a h-aon.

M1541.1

Doinenn dermhair, sioc, & snechta a t-tús na bliadhna-so co ná ro léicc ar ná treabhadh iar c-coir do dhénamh i n-Erinn.

M1541.2

O Cerbhaill Fer Gan Ainm mac Maol Ruanaidh do mharbhadh (h-i f-fiull & é dall díradhairc) la Tadhcc mac Donnchaidh mic Seain Uí Cerbhaill cona bhraithribh, & lá mac Uí Mhaoíl Muaidh Sean mac Domhnaill Chaoích h-i c-caislén Cluan Liscc, & gé ro bhaoí Ó Cerbhaill ina shenóir cian-aosda do-roine engnamh & congnamh mór do-chóidh i n-ainm & i n-oirdearcus dó ar lucht a mharbhtha. Ro marbhadh dna dá fher dhécc dia mhuintir amaille fris.

M1541.3

O Maol Muaidh .i. Cathaoír, fer ro ba mór clú, & oirdearcus ina aimsir fein d'écc.

M1541.4

Teagh Sárain etir thighibh & templaibh do losccadh & d'orccain isin corgus do shonnradh lá cloinn Uí Madagáin, Murchadh, Breasal, & Cathal. Feilim


p.1462

Ua Maoíleachlainn do dhol co Cluain Ferta iar sin, & tempall mór Cluana Ferta & an mainistir do bhrisedh & d'orccain lais.

M1541.5

Tuathal Balbh mac Seain mic Ruaidhri Uí Ghallchubhair saoí duine baoí ar thend-maithibh oirechta Thíre Conaill d'écc (1 Februarii), fer ba maith gal & gaiscceadh gen go marbhadh no co mudhaighedh daoíne ar ní deachaidh sidhe h-i t-troit nó i t-tachar nách biadh bráighe lais. Bá sedh fa deara dó-somh sin ar ro bhaoí araile aimsir ina aoídidh ag coitsecht fri senmóir & fri procept brathar sainredhaigh do bhraithribh Dhúin na n-Gall, & at-chuala agá phriotchadh nár bhó maith do rochtain fochraice daoíne do mharbhadh na dortadh a f-fola, conadh aire-sin ro chinn eiccin ina mhenmain gan guin duine, & ro chomhaill do grés insin an c-céin roba beó.

M1541.6

Maidhm mór do thabhairt do Mhac Uidhilín .i. Rudhraighe mac Ualtair ar cloinn Aodha Uí Néill dú in ro marbhadh Aongus mac Donnchaidh mic Maol Muire Meic Suibhne, & drong do ghall-ócclachaibh Tire Conaill araon ris. Ro marbhadh ann córucchadh gall-occlach do Chloinn n-Domhnaill Gallócclach, & sochaidhe ele cenmothat. Mac Uidhilin do dhol sluagh doridhisi ar cloinn Aodha Uí Néill, & clann Aodha .i. Conn, & Domhnall do mharbhadh lais.

M1541.7

O Domhnaill Maghnus do dol h-i cenn an iustis Shaxanaigh don Cabhán & an iustis dá gabháil chuicce lé h-onóir & le reuereus mór. Síth, cadach, & caradradh do chengal dóibh ré 'roile don cur-sin.

M1541.8

An chrannócc airtherach baoí ar Loch Glinne Dalláin do ghabháil lá cloinn


p.1464

Domhnaill mic Donnchaidh Uí Ruairc ar Donnchadh mac Donnchaidh I Ruairc. A cenn aimsire iar sin tucsat clann Donnchaidh Uí Ruairc (Domhnall, & Fer Gan Ainm) ionnsaicchidh ar an c-crannóicc go ro chuirset teine isin m-baile gan fhios. Ro ráthaighedh & ro mothaighedh in ní-sin, & lentar iad isin loch, & beirit clann Domhnaill orra, marbhthar & báiter leó Fer Gan Ainm mac Donnchaidh, Ro gabhadh annsin Domhnall, & ro crochadh iaramh lá cloinn Domhnaill mic Donnchaidh Uí Ruairc.

M1541.9

Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill Maghnus h-i c-coinne an iustís Shaxanaigh h-i t-Tír Eocchain, & an tír d'imtheacht & do mhilleadh leó don toiscc-sin. An iustís do thilleadh tar a ais isin Midhe, & Ó Domhnaill d'iompudh uadha tar a ais tré Thír Eoghain, & teacht slán gan tachar gan tegmhail d'faghail dó acc dol nó acc teacht don turus-sin, & O Domhnaill do ghabhail don taobh thoir do loch i f-Feraibh Manach. Cúil na n-Oirer & ó loch soir do mhilleadh lais etir tír & oiléna uair báttar báid & arthraicche aige ag milleadh & acc arccain na n-oilén, & a shluagh ag innradh na tíre go ro fháccaibh i n-easbaidh arbha iad an bhliadhain-sin.

M1541.10

Slóiccheadh la h-Ua n-Domhnaill a c-cenn athaidh iar sin h-i f-Feraibh Manach don taobh thiar do loch, & ro chuir drong dia slóghaibh i n-arthraighibh ar fud an locha, & ro gabh fein gusan líon slóicch tarrustair ina fharradh for tír go ro indirsiot an críoch uile a c-coinne a cheile do loch & do thír go rangadar go h-Inis Ceithlionn. Ro brisedh, & ro legadh leó caislén Innsi Ceithlionn, & tangattar slán iar c-cosccar don cur-sin.

M1541.11

Domhnall mac Neill Ghairbh mic Aodha, mic Aodha Ruaidh do mharbhadh lá h-Ua m-Baoighill ar n-dol do Domhnall do chongnamh la Toirrdhealbhach mac Uí Baoighill i n-acchaidh a athar. Tuccsatt-samh ruaicc d'Ua m-Baoighill ar tus. Impaídhidh Ua Baoighill friu-somh, & maidhidh forra go ro marbadh an mac-sin Néill I Domhnaill lais.

M1541.12

Conn mac Briain mic Eocchain Uí Ruairc do mharbhadh lá Cloinn Maghnusa Tire Tuathail.

M1541.13

Mac An Bhaird Concobhar Ruadh mac Ferghail ollamh Uí Dhomhnaill lé dán oide scol & saoí gan urdubhadh i f-foghlaim an dána & i n-ealadhnaibh oile, fer tighe


p.1466

aoidhedh coitcinn do chongmhail & d'fothucchadh d'écc iar n-ongadh, & iar n-aithrighe an 20 December.

Annal M1542.

M1542.0

AOIS CRIOST, 1542. Aois Criost, mile, cuicc céd, cethracha, a dó.

M1542.1

Mac I Neill .i. Felim Caoch mac Cuinn mic Cuinn do mharbhadh la Mac Domhnaill Gallocclach d'aon-bhuille ga, & dias mac ele do chloinn I Neill d'ecc.

M1542.2

Brian mac Neill mic Airt Óicc mic Cuinn I Neill damhna tigherna Cenel n-Eoghain, fer roba mó clú uaisle, einigh, & engnamha táinicc do Chenél Eoghain mic Neill le cian d'aimsir d'écc isin t-sen-chaislen.

M1542.3

Mac Uí Bhriain Toirrdhealbhach mac Murchaidh mic Toirrdhealbhaigh d'écc le h-adhart i n-Innsi I Chuinn fer a aesa ba ferr lamh, iomradh, & oirdhercus ina aimsir esidhe.

M1542.4

Mac Con mac Con Meda mic Donnchaidh mic Ruaidhri mic Mic Con Chennmóir do mharbhadh go mioghaolmhar la Mac Con, mac Ruaidhri, mic Mic Con mic Ruaidhri mic Mic Con Chennmhóir.

M1542.5

Corbmac mac Diarmata mic Taidcc Caim Uí Clérigh brathair minur toghaidhe do chonueint Dúin na n-Gall d'écc.

M1542.6

Mac Con Midhe Brian Dorcha mac Solaimh saoí lé dán, & le foghlaim, fer toichtheach, trom-conaigh, fer tighe aoidhedh coitcinn do cách d'ecc im feil Colaim Chille, tre miorbhuilibh Dé & Colaim Chille, & tre easccaine Uí Robhartaigh, ar do-rad sár, & dimiccin don Crois Moir, ar ros-buail í riasan tan-sin.

M1542.7

O Maoíleachlainn, Felim Ócc, mac Felim, mic Cuinn, mic Airt, mic Cuind mic Corbmaic Óicc, mic Corbmaic Ballaigh do mharbhadh i m-Baile Sccriccin isin oidhche la cloinn Mhég Eochagain, Connla, & Cedach Ruadh, & la h-Emann Ruadh


p.1468

Diolmuin, fer diar bó dú aireachus, & flaithes a shinnsear esidhe. Conadh do cuimhniucchadh báis Uí Maoileachlainn do raidhedh:
    1. Mile bliadhan is cúicc céd,
      a dó cethrachat gan bhéd
      o breith Criost tre chion an chroinn,
      ecc Fheilim Uí Mhaoilechlainn.

M1542.8

Siúbhal & iondsaicchidh do dhénamh la cloinn Uí Madagain fa chaislen an Fedain dia ra loisccsiot, & dia ro chrechsat an baile. Ro marbhsat Maoleachlainn Ó Raighne don chur-sin, do-dheachaidh an tír ina lenmhain go Tigh Sarain, & ro sraoineadh ar an tóraidh. Ro marbhadh Maelechlainn mac Emainn Mic Cochláin, Dauid mac Felim mic Donnchaidh, & Toirrdhealbhach mac Fergail mic Concobhair co sochaidhibh ele amaille friú in 4. Nonas Octobris.

M1542.9

Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill Maghnus a n-Iochtar Chonnacht cona chloinn .i. An Calbhach & Aodh. An clann-sin & Ua Dochartaigh do dhol ar siubhal creiche riasan slógh go Baile an Mhotaigh, & Mac Donnchaidh do crechadh dóibh, & na creacha do thabhairt go h-Ua n-Domhnaill. Maithe Iochtair Connacht do theacht ina chenn, & Mac Donnchaidh Baile an Mhótaigh do shonnradh a n-diaidh a chreiche, & a chíos d'íoc ris Ó n-Domhnaill dóibh don dul-sin.

M1542.10

O Conchobhair (.i. O Conchobhair Ruadh) Toirrdhealbhach Ruadh do ghabhail lá Ruaidhri mac Taidhcc mic Diarmatta ar Carraicc Locha Cé.

M1542.11

An Calbhach Ó Domhnaill do dhol ar siubhal creiche ar Sliocht Aodha Ballaigh mic Domhnaill. Creacha & marbhtha do dhénamh lais forra & teacht slán don chur-sin iar c-cosccar.

M1542.12

Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill, & las An c-Calbhach h-i samhradh na bliadna-so. Tanaicc O Ruairc Brian h-i sochraitte Uí Domhnaill. Tánaicc béos Ó Cathain Maghnus mac Donnchaidh isin toichestal cédna iar t-tecclamad dóibh as edh ro


p.1470

chinnsiot dol ar Mac Uidilín (.i. Rudhraighe mac Ualtair), & ní ro h-airisedh leó go rangattar gusan m-Banna. Ro rannadh an sluagh a t-trí leó do dhol tar ferstibh na Banna ar ro coiscitt arthraighe na Banna forra fo dáigh baí Mac Uidhilín & sochaidhe mhór do Ghallaibh ina fharradh don taobh araill ag cosnamh na h-abhann friú coná léicceadh táirsi iatt ar a aoi do-dheachattar na slóicch dia n-aimhdheóin tarr Banna anonn & fuarattar baocchal báitti & guassacht adhbhal-mhór ag dol tairsi. Iar n-dol h-i t-tír dóibh do leiccset scceimhealta sccaoilte sgannraighthe ar fud an tíre uatha .i. sgeimhleadh soir go Cnoc Lea, & scceimledh ele lá taobh Banna suas, & ruccsat for chreachaibh troma toirthemhla, & for aircctibh aidhblibh iolardaibh in gach maighin in ro ghabhsat. Acht chena fo-rith lás An c-Calbhach Ó n-Domhnaill, la h-Ua Ruairc, & lá h-Ua c-Catháin cona shlócchaibh creacha battar moa & battar iolarda oldád na creacha tarthús lásan slógh aile. Ro ghabh gach slógh aca foslongport ar leith in oidhche-sin cona c-creachaibh & cona n-édalaibh. Ro fhorchongair Ó Domhnaill forra ar ná bhárach na creacha & na h-airgthi aidbhle sin do bhualadh, & do bheo-mharbhadh do combach & do chnáimh-gerradh. Do-rónadh fair-siomh inn sin. Nír bhó h-urusa trá ríomh nó airemh an chreach buailte do ranadh annsin cenmótá a t-tuccsatt fir Breifne & Cathanaigh gan marbhadh leó dia t-tiribh dibh. Tanaicc dna Mac Uidhilín h-i c-cend I Domhnaill iar sin & do-rad comhtha mora d'eachaibh & d'eidedh, & shédaibh sainemhlaibh dhó & do-róine sidh fris. Ticc Ó Domhnaill cona shlócchaibh slán don chur-sin dia t-tighibh iar c-cosccar.

M1542.13

Mac Uidhilín .i. Rudhraighe mac Ualtair, & mac Mic Domnaill do dhol in Oireacht Uí Cathain, & creacha mora do dhénamh dhóibh. O Catháin .i. Maghnus mac Donnchaidh do dol a t-toraighecht na c-crech & buannadha do Chloind t-Suibhne do beith ina fharradh an tan-sin .i. mac Meic Suibhne Fhanat, & Sliocht Ruaidhri Mic Suibhne. Iar m-breith d'Ua Cathain & do Chloinn t-Suibhne ar Mhac Uidhilin cona creachaibh ro ficchedh iomairecc aindrenta etorra, & ro mheabhaidh for Mac Uidilin & for na h-Albanchoibh iomdha báttar ina fharradh co f-farccaibhsiot ár daoíne im mhac Alasdrainn Carraigh Mic Domhnaill, & im mac Mic Seain go n-druing móir do shluagh Meic Uidilin. At-rulaidh Mac Uidhilín fein & mac


p.1472

Meic Domhnaill ar eiccin as, & ro baithedh sochaidhi mór dia muintir ar an m-Banna ag dol tairri dóibh.

M1542.14

Slóiccheadh la Mac Uidhilin ar Ó c-Cathain doridhisi iar t-tarraing an treisiner Shaxanaigh & druinge móire do Ghallaibh amaille fris. Caislén Uí Chatháin .i. Leim an Mhadaidh do gabhail leó & ina m-baoí do bhardaibh isin m-baile do mharbhadh & do mhudhucchadh, & Mac Uidilín d'imthecht slán iar c-cosccar don chur-sin. Mac Uidhilín umorro a c-cenn athaidh iar-sin do thoghairm Cloinn Suibhne chuicce ar buannacht .i. Sliocht Ruaidhri Mic Suibhne, mac Donnchaidh mic Meic Suibhne na t-Tuath, mac Murchaidh Mic Suibhne, mac Meic Suibhne Baghanaigh co n-druing mhóir ele d'óccaibh Cloinne Suibhne amaille friú. Do-chodar-sén do shaighidh Meic Uidhilin, & báttar co miadhach muirneach ina fharradh ag cengal a c-cuir & a c-connartha fris. Do-rónadh comairle meabhlach miorúnach lá mac Meic Domhnaill, & lá h-Albanchoibh, & lá muintir Mic Uidhilín beos .i. an t-saor-clann shoicenelach-sin Cloinne Suibhne d'ionnsaicchidh iar n-dol ina c-cenn dóibh, & iar n-dénamh gach chengail dá n-dearnsatt lé Mac Uidhilín. Ro chinnset for an c-comhairle íshin, & ro fhobairsiot iatt gan fhios gan airiucchadh iar b-fáccbail baile Meic Uidhilín go ro mharbhsat uile a n-urmhór. Ro marbhadh ann dna mac


p.1474

Meic Suibhne Baghanaigh & mac Murchaidh Mic Suibhne, co nách mór tearna as i n-athfhégadh in ro marbadh díobh.

M1542.15

Tanaic lucht luinge faide do denamh foghla & cena a h-Iarthar Chonnacht h-i t-Tír Chonaill. Bá h-ann ro gabhsat h-i Reachrainn Muintire Birn h-i t-Tír Boghaine. Iarná fhios-sin do Thoirrdhealbhach mac Meic Suibhne Tíre Boghaine do-bert fóbairt fothaibh cona tearna fer inniste sccel as dibh achtmadh an taireach & an codhnach boí forro .i. mac Uí Flaithbertaicch dia t-tartt Toirrdhealbhach maithemh n-anacail, & ro chuir slán dia ionchaibh é co riacht Conmaicne Mara.

M1542.16

Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill Maghnus mac Aodha mic Aodha Ruaidh h-i c-Connachtoibh h-i f-foghmhar na bliadhna-so, & tangattar maithe Iochtair Connacht ina cenn maille lé sith & le cairdes, & ro iocsat a chíos & a tighernas go h-umhal fris, & do-choid uaidhibh dia thicch.

M1542.17

Nír bhó cian iar sccaoíleadh don t-sluacch-sin I Domhnaill go t-tainic Mac Uilliam Cloinne Riocaird Uilleacc na c-Cenn mac Riocaird, & Mac Uilliam Burc Dauidh mac Uillicc sluagh lán-mhór ele do dhol i n-Iochtar Connacht. Ro gabhadh leó baile Uí Flannaccáin Beóil Atha h-Uachtair ar tus, & teccaitt fein, Mac Diarmatta, & clann Taidhcc Mic Diarmada i n-Iochtar Connacht. Tangattar tra maithe Iochtair Chonnacht h-i c-cenn Mic Uilliam, & ro gabhadh lais iatt & luidh for c-cúlaibh go Cloinn Riocaird go m-braighdibh & co n-eidiribh. At iad eidiredha báttar occa, O Dubhda, Mac Donnchaidh an Chorainn & cuid do Chloinn t-Suibhne Chonnacht im Maol Muire mac Colla & a écc ina braighdenas riasiú ro léiccedh, & braighde ele ó mac Cathail Óicc Uí Chonchobhair.

M1542.18

Mac UI Domhnaill An Calbhach do dhol h-i cenn an iustis Shaxanaigh & síth Uí Domhnaill, & a shídh fein do chengal & do shnadhmadh fris & teacht slán iaramh.


p.1476

M1542.19

O Domhnaill Maghnas do thabhairt Tuaithe Ratha & Luircc do Mhág Uidhir, Sean mac Con Chonnacht ar milleadh moráin fá Mhag Uidhir roimhe-sin lá h-Ua n-Domhnaill. Mág Uidhir dia thabhairt fein, & do thabhairt a thíre & a thalmhan d'Ua Dhomhnaill ar a shon-sin, & go h-airidhe tucc Mag Uidhir eirge amach air fein & ar a dhuthaigh dhó, nó cáin san eirghe amach nach f-fuighthi. Tucc bheos leth érca marbhtha duine ar fud Fher Manach uile mar an c-cédna d'Ua Domhnaill.

M1542.20

O Neill Conn mac Cuinn do dhol h-i c-cend rígh Saxan .i. an t-ochtmhadh h-Enri & an ri do ghairm iarla d'Ua Neill, & a fhorchongra fair gan Ó Neill do gairm dhe ní ba síre, & fuair Ó Neill onóir mhór ón righ don chur-sin.

M1542.21

Mac Uilliam Cloinne Riocaird Uillecc na c-Cenn, & Ó Briain .i. Murchadh do dhol h-i Saxaibh, & iarla do ghairm dá gach aon aca, & tangattar tar a n-ais slán acht Mac Uilliam baoí h-i f-fiabhras & nír bo h-óghslán uadha.

M1542.22

Maol Muire mac Eoghain Mic Suibhne do mharbhadh lá cloinn Maol Muire mic Colla Mic Suibhne a c-cend t-seachtmaine iar n-écc Maol Muiri mic Colla budhéin.

M1542.23

Clann Maol Muire mic Colla d'ionnarbadh as an tir, & a m-bailte do briseadh, fer díobh fein & drong dá lucht lenamhna do mharbhadh.

M1542.24

Mag Uidhir Sean, & clann Uí Domhnaill (.i. Aedh Ócc mac Aodha Ruaidh), Rudhraighe


p.1478

& Neachtain do dhol ar siubhal creiche i n-Dartraighe, & scceimhledh do sccaoileadh uatha ar fud an tíre, & mac Uí Domhnaill Neachtain do mharbhadh d'urchor do ghae.

M1542.25

Felim Dubh mac Aodha Uí Néill do mharbhadh.

M1542.26

Maire inghen Meg Samhradháin, ben Még Flannchaidh (Feradhach) d'écc.

Annal M1543.

M1543.0

AOIS CRIOST, 1543. Aois Criost, mile, cuícc ced, ceathracha, a tri.

M1543.1

Emand mac Briain Uí Gallchubhair epscop Ratha Both d'ecc, 26 Februarii, iar f-faghbháil frithberta imon epscopoitte.

M1543.2

Mac Meic Suibhne Fhanat Maol Muire mac Domhnaill Óicc adhbhar tigherna Fánatt do mharbhadh lá cloinn Mheic Suibhne Fánatt .i. Donnchadh & Maol Muire, clann Toirrdhealbhaigh, mic Ruaidhri, mic Maol Muire iad-sidhe. Gal, & gaiscceadh, engnamh & ursclaighi do dénamh dhó amhail ro ba gresach lais riana mharbhadh, uair ro mharbh An Dubaltach mac Fir Dhorcha Mic Suibhne an gerrat gaisccidh bá dearsccaighthe baoí ina acchaidh.

M1543.3

Mac Mhec Suibhne Bhaghainigh, Eoin Modardha mac Neill Mhóir do écc a t-tús a aoísi & a oirberta.

M1543.4

Mac Uí Baoighill, Brian mac Neill, mic Toirrdhealbhaigh do mharbhadh tre thangnacht lá cloinn Neill Óicc Uí Baoighill battar ina mhuintearus fein, & ina fharradh & for a thuarastal.

M1543.5

O Domhnaill Maghnus do dhol gusan c-comhairle mhoir co h-Áth Cliath cona braithribh maille fris Éiccneachán & Donnchadh battar i n-geimhlibh le h-athaidh occa, & a leiccen tré chomhairle an iustis, & mhaithe Ereann archena iar n-dénamh siódha & caon-comhraic etorra. Conn Ó Domhnaill (a dherbhrathair baoí lé h-aithaidh fhoda h-i Saxoibh) do siodhucchadh ris mar an c-cédna. Conn do dhol go Saxaibh doridhisi do saighidh an righ, & a beith ina fhochair co n-onóir & co n-airmhidin.

M1543.6

Caislen Leithbir ro fhágaibh Ó Domhnaill ag Cathaoír mhac Tuathail Bailbh Uí Gallchubhair, & acc druing do Sliocht Aodha Uí Gallchubhair dia iomchoimhéd, ba


p.1480

sedh do-rónadh leó-somh an caislén do chongmhail aca d'Aodh mac Uí Dhomhnaill & doibh badhéin, & ro athchuirsiott sainmhuintir Uí Domhnaill, & doirseóir an bhaile uadhaibh. Bá bairneach Ó Domhnaill,& An Calbhach friú de-sidhe, & ro gabh An Calbhach sainraidh agá aithe forra a n-deirghensat co ro mudhaighedh araill do dhaoinibh etorra cechtar n-ae lá taobh cethra, & innile do mhalairt, & do mhí-imirt. Ro marbhad la lucht an bhaile An Dubhaltach mac Colla Mic Suibhne gall-ócclach tocchaidhe ar aoi ghaisccidh & engnamha esidhe. Baoí tra Donnchadh mac Uí Domhnaill acc congnamh lá Sliocht Aodha í Gallcubhair, Rudhraidhe mac Uí Domhnaill, Fer Dorcha mac Eóin mic Tuathail Uí Ghallcubhair cona chloinn, & mac Seain Bhallaigh mic Eoin do ghabhail lá Donnchadh mac Uí Dhomhnaill, & lá Catháoir mac Tuathail Bhailbh Uí Gallchubhair.

M1543.7

Mac Uí Dhochartaigh (Cathaoír mac Gerailt mic Domhnaill, mic Feilim) do mharbhadh lá cloinn Uí Dhochartaigh, Rudhraighe & Sean, clann Fheilim mic Conchobair Charraigh. Ro mharbhsat bheos mac Aodha Gruamdha Uí Dhochartaigh, & O Domhnaill cona slógh do dol ar Ua n-Dochartaigh do dioghail na n-écht-sin fair, & ro gabh for milleadh arbhann an tíre go f-fuair braighde ó Ua n-Dochartaigh a n-gioll léna riar, & lena breith fein tré choll a smachta.

M1543.8

Ro gabhadh iar sin Cathaoir mac Tuathail Bailbh la h-Ua n-Dochartaigh & do-rad d'Ua Dhomhnaill, & ro ghabh O Domhnaill feissin Toirrdhealbhach mac Feilim Fhinn Uí Gallchubhair, & do-bert na braighde-sin lais do shaighidh Lethbhir dus an f-fuighbhedh an baile & nochan fhuair idir don chur-sin.

M1543.9

Sliocht Eocchain Mic Suibhne & Sliocht Corbmaic Mic Donnchaidh do dhol ar siubal creiche ar Ó n-Eghra m-Buidhe, & Ó Conchobhair .i. Tadhcc Ócc mac Taidhcc mic Aoda, & O h-Eghra do breith forra & ro sraoínedh leó ar Chloinn t-Suibhne go ro marbhadh Ruaidhri mac Dubghaill, & clann Maol Muire mic Eoghain, & drong do Shliocht Corbmaic Mic Donnchaidh go sochaidhibh dia muintir amaille friu don chur-sin.


p.1482

M1543.10

Mac Suibhne na t-Tuath, & a mhac Brian do gabháil lá cobhlach a h-Iarthar Connacht i n-Inis Mic an Duirn, & a m-breith leó a m-braighdenas.

M1543.11

Eassaonta coccaidh ar n-eirghe etir Mag Uidhir, & Sliocht Toirrdhealbhaigh Még Uidhir. Sliocht Toirrdhealbhaigh do thecht h-i t-Tír Conaill go m-battar ag foghail & ag inghreim ar Fheraibh Manach. Tanaic Mag Uidhir h-i c-cenn Uí Domhnaill, & do-róine a shíth & a charattradh ris feibh do-róine feacht riamh.

M1543.12

Muirghes mac Paittín Uí Mhaoil Chonaire saoí lé seanchus, & lé filidheacht fer co t-toice & co t-trom conach, sccribhnigh ercchna lasar sgriobhadh liubhair iomdha, & lasa n-dearnadh duana & dréchta, & lasa m-báttar sccola acc friochnamh & ag foghlaim, & no chongbhadh sochaidhe díbh ina thigh budhéin do grés, d'écc iar m-breith buadha ó dhemhan & ó dhomhan.

M1543.13

Cédach Ó Maoileachlainn d'oirdneadh ar Cloinn Colmáin ar bélaibh Rudhraighe Uí Maoíleachlainn, & nír bó soinmheach ro bhattar Clann Colmáin re linn na deisi-sin i n-athfhégadh amhail ro bháttar h-i ré Fheidhlimidh ar ro bhaoí coccadh, & creach-losccadh, uacht, & gorta, gol-mhaircc & lamh-chomairt fri linn na deisi-sin isin tír, & ro tóccbhadh cíos, & cobhach dá gach aon aca ar Magh Corráin, & do-rónadh ulca aidhbhle etorra gér bo gerr an ré fuairsiott. Indsaicchidh aidhche do thabhairt la Rudhraighe, & la a braithribh fa Mhagh Gailinne i n-Dealbhna dia ro loisccset, & dia ro chreachsat an magh. Maoileachlainn Balbh Ua Madagáin, & Art Mág Cochláin dia lenmain co t-tuccsat tachar dóibh i n-Gailinne dú in ro marbhadh Corbmac Ua Maoilechlainn dearbrathair Rúdhraighe co t-tribh feraibh décc do maithibh muintire do mharbhadh & do bhathadh don chur-sin.


p.1484

Annal M1544.

M1544.0

AOIS CRIOST, 1544. Aoís chríost, mile, cuicc ced, cethracha a ceathair.

M1544.1

Iarla Cloinne Riocaird Uillecc na c-Cend, aon-bharr áigh Gall Connacht d'écc, & bá sccél adhbhal ina thir budhéin eisidhe. Easaonta mor d'eirghe h-i c-Cloinn Riocaird fan tighernas, & Mac Uilliam do ghairm d'Uillecc mac Riocaird Óicc, & sochaidhe i t-tír, & h-i c-coiccrich do beith ina acchaidh lá mac Meic Uilliam Tomas mac Uillicc na c-Cend.

M1544.2

Rudhraighe Ó Maoíleachlainn do mharbhadh h-i c-ClarthaRisderd Dalatún, & lá a bhraithribh ar amus oidhche, & as ar mhaith do Chédach Ua Maoíleachlainn do-rónsat an marbhadh íshin.

M1544.3

Mac I Neill, Niall mac Airt Óicc tanaisi as mó do fhulaing do dhuadh & do dhochar coccaidh etir Cenel Eocchain & Cenél Conaill tainic do Sliocht Eoghain mic Neill soidhtheach diongmhala do thighernas Tíre h-Eoghain da léiccthí chuicce h-é, fer lán d'iúl & d'aithne ar gach n-ealadhain d'écc isin t-sen-chaislén do galar oband.

M1544.4

Mac Suibhne Fánat Toirrdhealbhach mac Ruaidhri mic Maol Muire, fer bríoghach boirb-beódha ro fulaing mór do choccadh & do chomhfhuachadh ina thír feín lé h-athaidh có sin do mharbhadh lá cloinn Domhnaill Óicc Mic Suibhne a n-dioghail a n-derbrathar ro marbhadh lá a cloinn-siomh. Báttar iatt anmanna na cloinne-sin Domhnaill Óicc lasa n-dernadh an marbhadh .i. Ruaidhri Carrach & Domhnall Gorm. Ro marbhadh beós Eóin mac Donnchaidh mic Maol Muire araon la Mac Suibhne, & gidh esidhe (.i. Eoin) ni terna uadh gan crechtnúcchadh go mór an tí las ro marbhadh .i. Domhnall Gorm. Mac Suibhne do ghairm do Ruaidhri Charrach mac Domhnaill Óicc iar sin.


p.1486

M1544.5

Murchadh mac Meic Suibhne na t-Tuath saoí ar eineach, ar uaisle, & ar beodhacht, & Donnchadh a dherbhrathair d'écc ina n-dís.

M1544.6

Mairgrég inghen Meic Domhnaill (.i. inghen Aongusa Iligh) ben I Domhnaill .i. Maghnus, (iar Siubháin ingin I Neill) d'ecc, an. 19. December.

M1544.7

Sile ingen Magnusa I Domhnaill (ben-sidhe Uí Bhaoighill Domhnall) d'écc an .14. Februarii.

M1544.8

Mac I Domhnaill, An Calbhach do dhol h-i c-cenn an iustis Shaxanaigh, & caiptíní Saxanacha do tabhairt lais h-i t-Tír Conaill do shaighidh I Dhomhnaill. O Domhnaill, An Calbhach, & iad-sidhe do dhol co n-ordanas & co n-aidhmibh gabhala baile leó d'ionnsaighidh Lethbhir dia ghabhail for Sliocht Aodha Uí Gallchubhair. Do-rad Ua Domhnaill braighde Sleachta Aodha baoí occa lé h-athaidh Cathaoír mac Tuathail & Toirrdhealbhach mac Feilim Finn dona Saxanchaibh ag dol gusan m-baile dóibh do chor uathbhais & iomomhain ar lucht an baile. Ro fobairsiot an baile iaramh. Ro marbhadh aon dona Gallaibh fo cédóir, marbait na Saxain Cathaoir mac Tuathail ina glasaibh a n-dioghail an Ghoill. Do-rad Aodh mac I Domhnaill & Sliocht Aodha an chaisléin as mac Fhelim Fhinn, & as mac ele Tuathail Bhailbh battar i n-geimhlibh, & fáccbhaitt fein an tír iar sin. Ro léicc O Domhnaill na Saxain uadha dia t-ticch iar n-íoc a t-tuarustail friú.

M1544.9

Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill ar An Rúta dia ro gabhadh lais Innsi an Lochain airm h-i raibhe caislén croinn, & daingen dítoghlaighi ag Mac Uidhilín & iar n-gabháil an chaisléin lá h-Ua n-Domhnaill do-rad an baile d'Ua Chathain. Ro gabhadh dna don cur-sin caislén Baile an Lacha lá h-Ua n-Domhnaill, & fo-gheibh édala iomdha etir arm, & éittedh umha, & iarann, im, & biúdh isna bailtibh-sin. Ro gabhadh bheós iar sin inis Locha Burrann, & inis Locha Leithinnsi lá h-Ua n-Domhnaill, & fuair édala iomdha on mudh c-cédna forra, & ro loiscceadh an tír co léir ina h-iomthacmong lais, & tainic slán iar c-cosccar.


p.1488

M1544.10

Coccadh d'eirghe etir Ó n-Domhnaill, & Ó Neill. O Domhnaill ar n-dol h-i c-ceilcc h-i c-comhghar don t-sen-chaislén, & araill do dhaoínibh do mharbhadh lais, & mac mheic Briain co m-braighdibh ele do ghabháil do don toiscc-sin.

M1544.11

O Neill do dhenamh creiche lá taobh na h-abhann dianadh ainm Fionn.

M1544.12

An Calbhach Ó Domhnaill do dénamh creiche h-i t-Tír Eocchain.

M1544.13

O Domhnaill do denam creiche ele h-i t-Tír Eocchain.

M1544.14

Cland Meic Domhnaill (Semus, & Colla) do teacht feacht Albanach ar tarraing Meic Uidhilín. Mac Uidhilín & iad-sein do dol um Inis an Locháin, & ro gabhadh leó an baile ar bárdaibh Uí Chathain. Brian mac Donnchaidh Uí Catháin, & a raibhe araon ris i n-Innsi an Locháin do losccadh etir dhaoínibh & edail, arm, & éidedh. Creacha & dioghbhála móra do dhénamh lá Mac Uidhilín ar Óc-Cathain an tan-sin.

M1544.15

O Cathain d'fosdadh gall-ócclach .i. Sliocht Ruaidhri Meic Suibhne, & aon do láibh dia t-táinicc Mac Uidhilin tar Banna co tarraidh creich, O Cathain, & a ghall-ócclaigh do breith fair i t-toraigheacht go ro bhensatt an crech dhe. Ro mharbhsatt, & ro loitsiot drong mór dia mhuintir.

M1544.16

Iarla Urmhumhan do dhol h-i c-Cloinn Riocaird do chongnamh lá a bhrathair .i. Uilliam Búrc mac Riocaird, & bres-mhaidhm do thabhairt lá cloinn Riocaird Óicc air, & barún maith (.i. Mac Óda) dia mhuintir do mharbhadh, & ba moa oldás cethracha torcrattar do shluagh an iarla i n-doras Baile Atha na Ríogh don chur-sin.

M1544.17

Caislén Bendchuir do aithdénamh lá h-Ua c-Cerbhaill Tadhcc Caoch tar sarucchadh Cloinne Colmain, & Shíl Madagain, uair battar-sidhe i n-essaonta fria 'roile.

M1544.18

Maoileachlainn mac Bresail Uí Madagain (an dara tigherna baoí for Shiol n-Anmchadha & nír bhó ró dho dia m-badh lain-tighearna ar a fhele & ar a oirbhert) do mharbhadh lá Maoíleachlainn Gott O Madagain a centt t-sechtmhuine iar t-tionnsgnadh Bendchuir.


p.1490

Annal M1545.

M1545.0

AOIS CRIOST, 1545. Aois Criost, mile, cuicc céd, ceathrachtt, ac cúicc.

M1545.1

Niall Conallach mac Airt, mic Cuinn I Neill d'écc.

M1545.2

Mac Suibhne na t-Tuath (.i. Eocchan) d'écc i n-Umhall Uí Mhaille.

M1545.3

Eiccneachan Ó Domhnaill do mharbhadh lá druing do mhuintir An Chalbhaigh Uí Dhomhnaill.

M1545.4

O Conchobhair Sliccigh Tadhcc Ócc mac Taidhcc, mic Aodha do mharbhadh lá druing do Maigh Luirg.

m1545.5

Maidhm Caille na c-Cuirrittin las An c-Calbhach Ó n-Domhnaill ar cloinn Uí Dhomhnaill Mhóir dú in ro marbhadh Donnchadh Cairpreach Ó Domhnaill.

M1545.6

Blodh do Thempall Criost i n-Ath Cliath do bhrisedh lá h-aidhilcc éiccin, & tumba cloiche d'fhaghail ann ina raibhe corp espuicc cona chuladh epscoip uime. Deich f-fainne órdha ima dheich meraibh, & caileach aifrind órdha ina shesamh lá taobh a mhuinil, & as amhlaidh baoí a chorp, & a dhíol fein d'áit arná tochailt lé fonsura isin c-cloich dó ar a chuma fein & do tóccbhadh é a lenmhain dia 'roile, & do cuiredh ina shesamh frisan altóir é, & do bhí ann mar sin athaidh, & nir críon & ni ro lobh aon-ní dia édach, & bá mór an comhardha naomhtachta innsin.

M1545.7

Imresain d'éirge etir iarla Urmumhan, & an iustis .i. an soinsilér & dol dóibh do lathair an righ imon c-coinntinn-sin, & tuccsat móid araon ná tiocfadh tar a ais acht fer eiccin dibh. Ro fíoradh an ní h-íshin uair do écc an t-iarla h-i Saxaibh, & tainic an iustis i n-Erinn. Ro ba doiligh écc an ti at-bath annsin .i. Semus mac Piarais Ruaidh, mic Semais, mic Emainn Buitiler munbhadh ar mhill don ecclais tre chomhairle na n-eitriticcedh.


p.1492

M1545.8

Mac Meic Uilliam Cloinne Riocaird .i. Tomas Farranta mac Uillicc na c-Cenn mic Riocaird, mic Uillicc Chnuic Tuagh do dhol ar ionnsaicchidh h-i Síol n-Anmchadha. Iarna airiucchadh isin tír lá Siol n-Anmchadha ro lenadh é co Bealach Tíre Ithain co ro marbhad isin maighin-sin é lá Muintir Maoileachlainn Bhailbh, & fiche do roighnibh a muintire amaille fris.

M1545.9

Dochmata mór isin m-bliadhain-si co t-tuccthaoí se pingine (.i. do shen-airgett) ar an m-bairgin h-i c-Connachtaibh, no sé pinginne bána isin Midhe.

M1545.10

Coccadh etir O Ruaircc Brian Ballach mac Eocchain, & a dherbhrathair fein do thaoibh a mhathar .i. Tadhcc mac Cathail Óicc Uí Conchobhair tigherna Sliccigh. Dioghbhala móra do dhénamh etorra ar gach taobh, & bá díbh-sén Toirrdhealbhach Ó Raighilligh cliamhain I Ruairc do mharbhadh d'urchor do phelér i n-doras Sliccigh lá mac Cathail Óicc.

M1545.11

Mac Uí Bhriain Ara (Connla) do mharbhadh ina chaislén fein lá braighdibh baí i láimh aige.

M1545.12

Eoin mac An Giolla Duibh mic Concobhair mic Donnchaidh, mic Domhnaill na Madhmann Mic Suibhne do mharbhadh la Concobhar mac Murchaidh mic Conchobhair Mic Suibhne.

M1545.13

Tadhcc mac Tomais mic Sgannláin mic Diarmada Me Gormain do mharbhadh go mí-ghaolmhar lá cloinn Mhuircertaigh Mhe Gormain.

M1545.14

Piarus Ó Muirghesa maigister sccol, & fer leighinn coitchinn fear n-Ereann fear denma deirce & crabhaidh do écc.

M1545.15

Domhnall mac an oifisteil móir Meg Congail d'écc.


p.1494

Annal M1546.

M1546.0

AOIS CRIOST, 1546. Aois Criost, míle, cúicc céd, cethracha, a sé.

M1546.1

Domhnall mac Aodha Duibh mic Aodha Ruaidh I Domhnaill do marbhadh (an .20. April) a f-fiull lá h-Ua n-Gallchubhair, Eoghan mac Emainn & lá a mhnaoi Onora ingen Tuathail Bailbh Uí Gallchubhair iarna thóchuiredh dia saighidh go h-Inis Saimhér ar slanaibh Dé, & Mheic An Baird Gofraidh, & Chon Choicriche mic Diarmata mic Taidcc Caim Uí Cleiricch. Bá liach oidhedh an tí torchair annsin, ar ní bhaoí fer a aosa do chlannmhaicne Conaill mic Néill as ar mó saoílechtain sochaidhe inás.

M1546.2

Ro eirgettar díberccaigh iomdha do Geraltachaibh i n-aghaidh na Saxanach do dhioghail a n-ionnarptha as a n-duthaigh forra .i. Uilliam mac Semais mac iarla Cille Dara, & Muiris an Fhedha mac Semais Mheirccigh mic an iarla & óccbhaidh ele amaille friú. Do-rónadh díoghbhála diaisneisi leó. Ba dibh-sídhe creacha Bhaile Móir na n-Ustásach, creacha Ratha Bile, & a m-baoí ina chomhfhochraibh. Creachadh & losccadh Ratha Iomdháin co ruccsat an lucht cédna il-mhile bó & nuimhir nach roich rimh nó áiremh leó don chur-sin.

M1546.3

Indsaicchidh lá h-Ua c-Ceallaigh h-i Siól n-Amchadha, & la Sliocht Bresail Uí Madagáin ar Mhaoíleachlainn Gott Ó Mattaccáin. Do-dhechsat an tír ina n-dedhaidh, & do-bertsat fuabairt forra. Sóait-siumh friú co ro marbhsat ní bá moa oldas cethrachat don tóraigh, & rob esbadhach an tír & Urmumhain ón caith-ghleo-sin.

M1546.4

Arccain & losccadh cláir Cairpre & caisléin Chairpre lásna diberccachaibh rémh-ráite, & lá mac Uí Conchobhair Fhailghe Donnchadh Ó Conchobhair. Ua Conchobhair fein Brian, & Ua Mordha Giolla Patraicc d'eirghe isin c-coccadh iar sin. An tan do-chuala an iustis Antóin Sentliger in ní-sin tainic i n-Uibh Failghe. Ro indir


p.1496

& ro loiscc an tír co Tochar Cruachain, & airisidh dí oidhche innte, & soaidh gan cath gan riar. O Mórdha, & mac Uí Concobhair Rudhraighe do dhol fá bhaile Atha Aí, an baile & an mhainistir do losccadh dóibh, & ar mór do thabhairt leó (etir losccadh & marbhadh) for Shaxanchoibh & Erennchoibh don chur-sin.

M1546.5

An iustis do thocht arís i n-Uibh Failghe gó m-baí fri ré cóicc lá n-décc isin tír agá h-indreadh, & accá milleadh acc losccadh tempall & mainistreach ag diothucchadh etha, & arbha. Ro fháccaibh barda isin m-baile lé h-acchaidh Uí Chonchobhair .i. céd marcach céd co n-gonadhaibh, céd co t-tuaghaibh & céd saighdiúir cona n-daosccar-sluagh amaille friú. Ro fháccaibh a f-furtain do bhiúdh & da gach n-aidhilcc aca, & luidh ass, & do-dheachaidh cona mhór-sochraide go Laoighis, & tainicc iarla Desmumhan sluaighedh lan-mhór ina coinne dia chomhmoradh. Battar cóicc lá décc ele acc indradh an tíre h-í-sin. Gabhthar leó caislén buí lá h-Ua Mórdha .i. Baile Adam, & fáccbaitt barda inn. Ro chuir an iustis iarsin litreacha & sccribenna co maithibh Ua f-Failge dia radh riú tocht don tír, & O Conchobhair do tréccean, & co t-tiobradh pardún dóibh. Tangadar trá & nír bhó cian dóibh iar sin an tan ro iompaisiot Goill don tír go ro fheallsat forra, & gor bhensat il-mhíle do bhuaibh dhíobh. Ro fuaccradh Ua Conchobhair, & Ua MórdhaErinn, & do tóccbhadh a n-duthaigh gusan righ, & do-thaéd Ua Conchobhair h-i Connachtaibh do chuinghidh sochraitte. Iompaíd Fir Cheall & Mag Eochugáin (ar forcongra an íustis) ar muintir Uí Conchobhair go ro bhensat bú iomdha &


p.1498

braighde ile díbh. Do-rónsat Clann Colmáin & Muintir Tadhccáin an c-cédna as ing ma ro tecclamadh a c-comhmhór-sin d'aircctibh & d'édalaibh isna deidhenchoibh conadh amhlaidh-sin ro h-athchuireadh occus ro h-ionnarbadh ceann sonusa & saidhbhresa an leithe i r-raibhe fein d' Erinn .i. Brian Ó Conchobhair, & ro fhuiridh-sidhe h-i c-Connachtaibh co Nodlaicc iar n-gairm trétura de lá Gallaibh.

M1546.6

Mac Giolla Pattraicc .i. Brian do gabhail a mic fein .i. Tadhcc (cenn fedhna toghaidhe eissidhe), & a chur go h-Áth Cliath cona choirthibh fen sccriobhtha araon ris, & Goill dia bhásucchadh ar foráilemh a athar.

M1546.7

Monadh nua do theacht i n-Erinn .i. copar, & rob eiccen d'fearaibh Ereann a gabhail mar airccett. Bá mór & bá h-adhbhal nert Saxanaigh i n-Erinn an tan-sa co m-ba suaill má baoí aithghin na broide i m-báttar Leth Mogha riamh rias an tan-soin.

M1546.8

Tadhcc Ó Cobthaigh oide scol Ereann lé dán do ghabháil lá Gallaibh & a bheith ráithe co leith i l-laimh h-i c-caislen an rígh trena comhmbáidh lé Gaoidhealaibh co ro fobradh a oidhedh, ara aoí terna slán fá dheóidh.

M1546.9

Na Saxain acc dénamh caisléin An Daingin, & tempall Cille O Duirrthi do briseadh leó, & a cor san obair, & persún Cruachain do mhilleadh dhóibh.

M1546.10

An seisedh Eduard do rioghadh os Saxaibh .28. Ianuarii.


p.1500

Annal M1547.

M1547.0

AOIS CRIOST, 1547. Aois Criost, mile, cuícc céd, cethrachat, a seacht.

M1547.1

Mac Suibhne Baghainech, Niall Ócc do mharbhadh an .3. September la cloinn a dhearbhrathar .i. clann Maol Muire .i. Domhnall Ócc & Brian Ócc. Bá h-ann ro marbhadh sidhe isin m-Badhbhdhún Nua, & h-é i m-braighdenus a n-dioghail a n-athar ro marbhadh lá Niall fecht riamh, Maol Muire Meirgeach an derbrathair ele ní ro cuidigh-sidhe an marbhadh í-shin.

M1547.2

Mór inghen Uí Cerbhaill ben dersccaighthe deigh-einigh d'écc.

M1547.3

Cath-raoínedh mór forsna dibherccachaibh i m-Baile na t-Tri c-CaislénSaxanchoibh & lá Brian an Choccaidh mac Toirrdhealbhaigh Uí Tuathail dú in ro gabhadh dá mac Semais mic an iarla .i. Muiris an Fhedha & h-Anrai co c-ceithre fearaibh décc dia muintir. Ruccadh co h-Ath Cliath iatt iar sin, & do-ronadh cethramhna díbh uile cenmotha Muiris, & ro cuireadh h-i c-caislén an rígh acc iomfhuirech lé comhairle cia bás do-berthaoí dho. Ro sccaoíleadh, & ro scanradh na foghladha & na dibherccaigh amhlaidh-sin & gér bhó gearr a ré .i. bliadhain, rob adhbhal a f-foghail.

M1547.4

O Conchobhair & Ó Mórdha do dhol tar Sionainn, & ar n-dol do dhruing dá c-cloinn ina c-coinne co h-Áth Cróich, & sochaidhe mór do thionol dóibh do dhol do dioghail a n-duithche & a f-feroinn ar Shaxancoibh, & a n-dol iar sin i l-Laighnibh.

M1547.5

Gaoth mhór d'éirghe an oidhche ria f-féil Bríghde gur bhó suaill má tainic a comhmór ó ghein Criost alle go ro bris tempail, mainistre & caisléin & co h-airidhe ro bhris sí an dá uillinn iartharaigh do thempall Cluana Mic Nóis.

M1547.6

Smacht & nert adhbhal acc Saxoibh cona leiccedh an eccla do neoch biadh ná caomhna do thabhairt d'Ua Conchobhair ná d'Ua Mórdha.

M1547.7

An iustiseacht do bhuain to Antoin Sent Liger, & iustis nua do a ionaid .i. Eduard Bellingham.

M1547.8

Muiris an Fhedha mac iarla Cille Dara do bhásucchadh i n-Áth Cliath.


p.1502

M1547.9

Creacha móra (.i. cuicc céd bó) do denamh lá Maeleachlainn God Ó Madagáin ar Uíbh Domnalláin.

M1547.10

Caislén Atha Luain do chorucchadh lá Gallaibh .i. lé h-Uilliam Brabasón tresinér an rígh i n-Erinn, & lá Gallaibh, & Gaoidhealaibh na Midhe (d'aimhdheóin Uí Cheallaigh) (Donnchadh mac Emainn) & Gaoidheal c-Connacht. Battar dna slóigh an iustis an tan-sin h-i l-Laighis acc dénamh dúnchluidh acc an m-Bádhún Riaganach, & ro fháccaibhsiod barda ann lé h-aghaidh Uí Chonchobhair & Uí Mordha.

M1547.11

Cobhthach mac Maoileachlainn mic Bresail Uí Madagáin macaomh a aosa (.i. bliadhain ar fhichit) rob ferr dia chinedh badhein do mharbhadh lá Muintir Uí Cherbhaill & lá Muintir Maoileachlainn Bhailbh Uí Madacain. Murchadh Riabhach mac Uí Madaccáin derbhrathair Maoileachlainn Bailbh baoí i n-geimheal ag Cobhthach do chrochadh ina diogail la braithribh Cobhthaigh & lá a mhuintir conadh a n-aoín-fheacht ruccadh dia n-adhnacal iad.

M1547.12

O Conchobhair & Cathaoir Ruadh cona braithribh do dhénamh cengail go nua ré 'roile i n-acchaidh Gall, uair ro bhensat Goill a n-dúthaigh dibh-sidhe amhail ro bhensat d'Ua Conchobhair conadh aire-sin do-lottar a c-combáidh Uí Chonchobhair.

M1547.13

Indsaicchidh do thabhairt lá h-Ua Mórdha & lá cloinn Chathaoir Uí Chonchobhair h-i contae Chille Dara go ro loiscceadh & go ro creachadh urmhór criche Iustasach leó. Ro ansatt iaramh isin tír go rucc an iustís forra. Ro sraoíneadh for na Gaoidhelaibh-sin, & ro marbadh dá céd troightech dibh lais don chur-sin.

M1547.14

Maidhm do thabhairt ar Ua Maoileachlainn (Conn mac Airt) cona bhraithribh lá Niall mac Feilim Uí Mhaoíleachlainn, & lá muintir barúin Dealbhna ar Faithche Ciarain dú in ro marbhadh Ó Maoileachlainn Conn, & Corbmac a dhearbrathair tanaisi Cloinne Colmáin, & fiche nó dhó amaille friú.

M1547.15

O Conchobhair Brian, & Ó Mórdha Giolla Pattraicc (iar ná t-tréccean do Gaoidhealaibh) do dhol h-i c-cenn Ghall fá na m-breith fein ar comairce ghoill uasail .i. Leutenant & bá h-olc an comairce h-ishin.


p.1504

M1547.16

Cu Coiccriche mac Emainn Még Cochláin cenn a ghabhláin fein do marbhadh h-i f-fiull lá Maoíleachlainn Ua Maoíleachlainn, & lá Murchadh mac Toirrdhealbhaigh.

M1547.17

Mac Murchadha, Muirchertach mac Airt Buidhe d'écc.

Annal M1548.

M1548.0

AOIS CRIOST, 1548. Aois Criost, mile, cuícc ced, cethracha, a h-ocht.

M1548.1

Maidhm mhór do thabhairt lá h-Ua n-Domhnaill Maghnus ar Srath Bó Fiaich ar a mac fein .i. An Calbhach, & ar Ó c-Cathán .i. Maghnus mac Donnchaidh dú in ro marbhadh Ó Cathain feissin co sochaidhibh ele an seachtmhadh lá do mhí Febru.

M1548.2

Maire inghen Meic Con Midhe do écc, an .4. April.


p.1506

M1548.3

O Concobhair & Ó Mórdha do dhol h-i Saxaibh lasan Leutenant fá grásaibh an rígh & an do thabhairt a n-duithche .i. Laoighiss & Uí Failghe don Leutenant, & dia bhrathair, & da chúirt mhóra do dhénamh leó sna tiribh-sin .i. An Campa h-i l-Laoighis, & An Daingen i n-Uibh Failge, & ro ghabhsat acc tabhairt na b-feronn-sin ar cíos do Shaxanchoibh & d'Eirendchoibh amhail rob athardha diles dóibh fein iad iar n-athchur & iar n-ionnarbhadha n-oidhreadh bunadh eistibh .i. O Conchobhair, & Ó Mórdha cona c-cinedh & cona c-clannmaicne archena.

M1548.4

O Maoileachlainn .i. Tadhcc Ruadh do thabhairt Emainn A Faii & sochraide Laighneach leis go Dealbhna dia h-iondradh, & as amhlaidh tarla dóibh, Ro gabhadh Maoileachlainn mac Airt Uí Maoileachlainn lá h-Emann A Faii ar t-teacht dó le h-Emann fein don tir ar forchongra chomhairle an righ, & ro cuir sé co h-Áth Cliath é. Ro gabhadh dna caislén Chinn Choradh & mainistir Gailinne lá h-Ua Maoíleachlainn, & lá h-Emann. Do impa Ua Maoíleachlainn fó aithmhéla gan umhla gan eidire. Baí Emann A Faii ag gabháil Delbhna a h-ucht an righ ar bélaibh Uí Maoíleachlainn conadh amhlaidh-sin tucc Ó Maoíleachlainn slat lais dia ro buaileadh é fein fria, uair ro athchuir & ro iondarb Emann A Faii é fein cona chinedh uile ó Dhelbhna, & ro diochuir é eiste amhail diochuires an saithe nua an sen-saithe. Ro ghair sé iaramh Macc Cochláin d'Art mac Corbmaic, & ro bhen sé an chuid don tír do bí ag Corbmac mac An Fhir Dorcha de. Ro chreach, ro ionnarb, & ro dhibir é tar Sionainn siar h-i Mainechaibh, & iar n-diochar Corbmaic dho ro athnuadhaigh caislén Cille Comainn, & do chuir lón Sleachta Fergail ann, & barda uadha fein. Sluaiccheadh lá Corbmac, .9.Maii, & lá Maineachaibh i n-Dealbhna. Ro loisccset, & ro chreachsat Lomcluain I Fhlaithile, & Cnoc Rátha Benain, & ro


p.1508

marbhsat seisear do dhaoínibh, & aon-mac Uí Shiaghail Muircheartach fer a aosa bá ferr lé leighes dá m-baoí ina comhfhochraibh. Do-rala dóibh iaramh go c-comairnic Mág Cochláin, an tír, & na buandadha Faiieachaa friú ag Bél Atha c-Caorach for Dubh-abhainn, ro sraoíneadh for Corbmac cona shluacch, & ro marbhadh tuilleadh ar fichit díbh im Mhaoileachlainn mac Seain Uí Cheallaigh im mac Uí Fhollamhain Feilim & im mac Dubhghaill Mic Neachtain, & ba moa oldás fiche each amaille lé h-arm & lé h-eidedh iomdha ro fháccaibhsiot, & ro báithedh araill ele díbh. Ro dichendait iatt uile a h-aén-chomhairle an luan iar sin, & ruccadh a c-cinn go baile Emainn Faii (.i. Baile Mic Adam h-i c-Cenel Fearga i n-Ele I Cerbhaill), & ro tóccbhadh for bior-chuaillibh i n-áirde iatt h-i c-comardha cosccair.

M1548.5

Foslongphort lá h-Emann A Faii a t-timcheall chaisléin An Fhedáin fri re ocht lá, & Corbmac Mág Cochláin do beith istigh isin c-caislén go ro benadh braighde de, & do-róine-siomh, & Emann cairdes Criost fria 'roile.

M1548.6

Coccadh mór etir Fhrangcachaibh, Saxancoibh, & Albanchoibh. Donnchadh mac Uí Conchobhair Fhailge, & clann Chathaoir Uí Conchobhair do dhol i t-tuarusdal an rígh, & a c-cur go Saxoibh do chongnamh coccaidh & dia n-díochur ó n-athardha co n-eirghe amach móir amaille friú do ceithirn choíccidh Laighen & na Midhe.

M1548.7

An Calbhach Ó Cerbhaill do dol co h-Áth Cliath d'ionnsaicchidh na cúirte móire, & a gabhail h-i f-fiull, & a chur h-i c-caislén an righ h-i l-laimh & gan fios a adhbhair nó a fhuaslaiccti do thabhairt do neoch.

M1548.8

An Leutenont, & Emann A Faii do dhol fá dhó ar sluaicchedh i n-Elé & imeaccla mhór do ghabhail Uí Cearbhaill Tadhcc Lusc de-sidhe go ro eirigh coccadh etorra de-sin. Nír bó cian iar sin go ro iarr Emann A Faii ar Mhág Cochláin & ar Dealbhna dol lais ar caoraigheacht i n-Éle. Ro eimgettar-sumh dna an ní-sin. Ro lonnaicchedh & ro ferccaicchedh Emann tríd-sin go ro eirigh easaonta etorra, & ro


p.1510

díochuir Ó Cerbhaill & Mag Cochláin Emann uatha triana anffoltaibh & trena ansmact forra. Ro gabhadh leó caislén Cille Comaind & caislén Cinn Choradh fair conadh amhlaidh-sin do benadh Dealbhna de iar m-beith leith-bliadhain i n-daor-broid occa.

M1548.9

Saighir Chiaráin, & Cill Corbmaic do losccadh, & do bhrisedh la Saxanchoibh & lá h-Ua c-Cerbhaill.

M1548.10

Sluaicchedh lasan Leutenont, & lá Gallaibh ar tarraing Émainn A Faii (a n-dioghail a ionnarbtha) go Delbhna go ro loisccedh, & co ro crechadh leó ó Bhealach an Fhothair go tochar (.i. Tochar Cind Mhona), & Baile Még Uallacháin h-i l-Lusmagh,& báttar adhaidh foslongpuirt i m-Baile na Cloiche, & luidhsiot ar c-cúlaibh arnámharach go c-crechaibh, & co n-édalaibh gan deabhaidh gan diubraccadh.

M1548.11

Indradh Maighe Sláine lá h-Ua Maoíleachlainn Tadhcc Ruadh, & lá Gallaibh Atha Luain, & lá coblach An Chalaidh.

M1548.12

Caislén Éle, & caislén Delbhna .i. Bennchor, caislén Maighi Istten & Clochan na c-Ceapach do bhrisedh ar eccla na n-Gall.

M1548.13

Sluaicchedh lasan c-Caiptin Ruadh ar Ua c-Cerbhaill go Carraicc an Comraic & do-rad Ua Cerbhaill tachar dóibh go ro marbhadh dá fichit no a trí dibh lais. Do-rónadh sluaicchedh fó thrí i n-aon-raithe lasan c-Captín Ruadh co Carraicc an Chomhraic, & ní caemhnaccair ní don bhealach ná don chaislén, & térna gan riar iar f-faghail masla, & iar f-fágbháil druinge dia mhuintir.

M1548.14

Cathaoír Ruadh Ua Concobhair do gabháil lá Riocard Saxanach A Burc, & a toirbert do Ghallaibh.


p.1512

M1548.15

O Cerbhaill do losccadh An Aénaigh ar an c-Caiptín Ruadh etir mainistir & bhaile o bhadbdhún amach. Ro loiscc bheos don chur-sin Mainistir Uaithne, & ro dhiochuir Saxanaigh este & do-rad mesc-bhuaidhreadh mór forra dia ro cloí araill dia niort, & dia c-calmatas go ro fhóccair as a thír iatt cénmótá uathadh bardadh baoí isin Aonach .i. h-i t-tor Mic Maghnusa nama.

M1548.16

Cathaoir Ruadh Ó Conchobhair do bhasucchadh i n-Ath Cliath, & Maoilechlainn Ua Maoíleachlainn do thernudh a geimheal ó Ghallaibh.

M1548.17

O Mórdha .i. Giolla Pattraicc d'écc h-i Saxaibh go h-opann, & ro ba mór an sgél eissidhe munbadh nert Gall.

M1548.18

Indradh Maighe Corrain tighibh, templaibh lá h-Ua c-Cerbhaill Tadhcc Caoch, & lá Mag Cochláin (Art mac Corbmaic) a n-dioghail a n-anffolta ar Dhelbhna, & foslongport do denamh leó an oidhche-sin san Lecach Amadláin.

M1548.19

Sean mac I Neill do dhol sluagh ar Chloinn Aodha Buidhe, & Brian Faghartach Ó Neill mac Neill Óicc, mic Neill, mic Cuinn, mic Aodha Buidhe fer aghmhar ionnsaighteach, saoí derlaictheach, deigh-einigh, & rédla sholais na clannmaicne dia m-baoí do marbhadh lá Sean Ua Neill don chur-sin.


p.1514

Annal M1549.

M1549.0

AOIS CRIOST, 1549. Aoís Criost, mile, cuícc céd, cethrach, a naói.

M1549.1

O Baoighill Domhnall mac Neill mic Toirrdhealbhaigh d'écc, an .4. August.

M1549.2

Aibhilín inghen I Domhnaill ben Uí Baoighill Toirrdhealbhach d'écc.

M1549.3

Maoíleachlainn Got Ua Madaccáin tanaisi Shil n-Anmchadha do mharbhadh lá Maoíleachlainn Modardha Ua Madagain, & lá a bhraithribh a n-diocchail a athar & a dherbrathar.

M1549.4

Teach d'ionnsaicchidh i m-Baile an Chaisléin NuíNiall Ua Maoílechlainn ar Ua Maoíleachlainn Tadhcc Ruadh, & ar a bhrathair Murchadh. Ro loiscceadh an tegh forra. Ro marbhadh, & ro loiteadh tuilleadh ar fhichit ann, Ro marbhadh naonbhar do láthair dibh. Terna Ua Maoíleachlainn & a bhrathair Murchadh as, acht ro gonadh Murchadh don chur-sin.


p.1516

M1549.5

An iustis Eduard Belligam do dhul h-i Saxoibh, & Uilliam Brabason .i. an tresinér ina ionad, & cúirt mhór lasan iustis sin h-i Luimneach. O Cerbhaill do dhol gusan c-cúirt-sin ar comairce iarla Desmuman, & mérae Luimnigh, & maithe Gall & Gaoidhel, baoí ar in c-cuírt, & a theacht slán for c-cúlaibh maille le síothcháin do fein & dá rann do Ghaoidhealaibh .i. Mac Murchadha, Ó Ceallaigh, Ó Maoíleachlainn, & sochaidhe ele nach airimhther.

M1549.6

Baile Mic Adam do bhuain d'Emann A Faii, & Síol c-Cerbhaill do beith and doridhisi, & ba mór luathghaire & gairdeacus Éle de-sin.

M1549.7

Donnchadh Ua Fergail tanaisi Ua f-Fergail do mharbhadh lá a dherbrathair fein tre mheabhail.

M1549.8

O Suillebhán Diarmaitt, fear cendais cairdemhail niatta naimhdidhe do losccadh lá pudar ina chaislén fein, & a derbhrathair Amhlaoíbh Ó Suillebháin do ghabhail a ionaidh, & Amhlaoibh feissin do mharbhadh iaramh.

M1550.0

AOIS CRIOST, 1550. Aois Criost, míle, cúicc céd, caocca.

M1550.1

Rudhraighe mac Donnchaidh mic Aodha Ruaidh I Domnaill epscop Doire, & brathair ar aoi t-toile d'ecc an .8. October, & a adhnacal i n-Dún na n-Gall i n-aibítt, S. Froinses.

M1550.2

An t-abb (.i. Esa Ruaidh Eoin a aimn-sidhe) mac Domhnaill Ruaidh I Gallchubhair d'écc, an .29. April.


p.1518

M1550.3

Mac Suibhne Baghaineach Toirrdhealbhach Meircceach do mharbhadh i m-Baile Meic SuibhneCloinn Colin (.i. Uilliam, Tadhg & Seaan), & la Cloinn Choinneiccein, .8. Ianuarii.

M1550.4

Ruaidhri Ballach mac Eoghain Ruaidh Mic Suibhne do bheith acc cuingidh tighearnais Tíre Boghaine for Ua n-Domhnaill, & ó ná fuair do-dheachaidh gusna Ceallaibh Bega, & ro leir-indradh an baile lais, & ro marbhadh-somh iaramh la Maol Muire mac Aedha ria c-cind raithe .i. an .31. do Marta.

m1550.5

Mac An Bhaird Thíre Conaill, Feargal mac Domhnaill Ruaidh saoí fhir dhana, & oide sccol, fer ro ba mór ainm, & oirdhercus ar fud Ereann ina aimsir, congmhalaigh coitchenn tighe n-aoidhedh d'écc.

M1550.6

Antoni Sint Liger .i. an iustis, do bhí roimhe i n-Erinn do thecht i n-Erinn ina iustis, & drong mhór do mhaithibh Ereann do dhol ina dhochum gusan c-cuirt móir go h-Áth Cliath.

M1550.7

Iarla do ghairm do Riocard Saxanach mac Uillicc na c-Cend.

Annal M1551.

M1551.0

AOIS CRIOST, 1551. Aois Criost, mile, cuicc céd, cáocca, a h-aón.

M1551.1

Airdespocc Caisil Emann Buitiler mac Piarais .i. iarla Urmuman d'écc.

M1551.2

Murchadh mac Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh Ui Briain iarla Tuadmuman a h-ucht Gall & an righ, O Briain é do ghnath Gaoidheal, fear aghmhar lé h-ionnsaicchidh, comhnart lé cothucchadh, suim, saidhbhir, co n-iol-mhaoínibh, ba h-esidhe ced-duine dia ro gairmedh iarla do Shiól m-Briain do écc, & mac a dearbhrathar Donnchadh mac Conchobhair d' oirdned ina ionadh.


p.1520

M1551.3

Cathbharr mac Maghnusa mic Aodha Duibh mic Aodha Ruaidh, mac Uí Baoighill, & mac Meic Suibhne Bhaghainigh do mharbhadh (go lucht luinge faide amaille friú) la h-Albanchoibh i t-Toraigh an .16. do September.

M1551.4

Grainne inghen Maghnusa, mic Aodha, mic Aodha Ruaidh ben Uí Ruairc Brian mac Eocchain do écc, an .29. April.

M1551.5

An iustis Antoni Sint Liger do breith soir, & iustis ele do chur ina ionadh co h-Erinn .i. Semus Croftes.

M1551.6

Sluaiccheadh lasan iustis i n-Ulltoibh i t-tosach foghmhair, & ro chuirsiot lucht ceithre n-ethar uathaibh co Reachrainn do chuingidh creach. Battar clann Meic Domhnaill na h-Alban isin oilén acc imdheaghail na criche .i. Semus, & Colla Maol Dubh. Feachar iomaireacc etorra go raoímhidh for na Saxanchoibh co ná térna fer aithriste sgél díbh cénmotá a t-taoíseach .i.leutenont ro gabhadh lasna h-Albanchoibh & baoí-sidhe i n-giallnus aca co f-fuairsiot a n-dearbhrathair ass .i. Somhairle Buidhe Mac Domhnaill baoí i n-geimhel ag Gallaibh Atha Cliath edh bliadhna riasan tan-sin, & fuasccladh mór ele amaille fris.

M1551.7

Cúirt mhor i n-Ath Cliath iar n-iompúdh anall don iustis, & ro gabhadh Ó Néill Conn mac Cuinn iarla Tíre h-Eocchain an tan-sin tria ionnlach & edarchosaoíd a mheic fein Fer Dorcha .i. an barún, & coccadh mór do dhénamh do chloinn óicc I Néill fri Gallaibh & frisan m-bharún a n-díoghail gabhala a n-athar, & díoghbhála iomdha do denamh etorra.

M1551.8

Sluaicceadh lá Gallaibh doridhisi i n-Ultuibh do dhioghail a n-aincridhe for cloinn Meic Domhnaill, & for cloinn I Neill, & for mac Neill Óicc mic Neill mic Cuinn, mic Aodha Buidhe. Battar Ulaidh & Albanaigh i n-erlaimhe ar a c-cionn. Ro fighedh cath-iorghal amhnus ainiardha etorra iar rochtain h-i c-cenn aroile dóibh co ro meabhaidh for Ghallaibh, & go ro marbhadh dá chéd do Shaxanchoibh & d'Eirennchoibh


p.1522

don chur-sin, & a t-terna as díbh tangattar ar c-cúlaibh fó athais, & fó diommbuaidh don dá thurus-sin.

M1551.9

Cúirt mhor i n-Ath Luain, & Mag Cochláin do dhol gusan c-cúirt í-shin, & a phardún d'faghbháil dó, & patent ar a dhuthaigh, & Delbhna Ethra do dhol fó chíos don righ.

M1551.10

O Conchobhair Failghe .i. Brian do beith i l-laimh i Saxaibh ó ruccadh soir é, & iarraidh do thabhairt dó for elúdh, & breith fair. Fuair-siomh a anam doridhisi, & braighdenus siorruidhe as a h-aithle.

M1551.11

Domhnall Mág Congail d'écc.

Annal M1552.

M1552.0

AOIS CRIOST, 1552. Aoís Criost, mile, cúícc céd, caocca, a dó.

M1552.1

Innradh, & orccain Cluana Mic NóisGallaibh Atha Luain, & na cluicc móra do breith as an c-cloicctheach, ní ro fáccbhadh fós clocc becc nó mór, iomhaigh ná


p.1524

altóir ná leabhar ná gémadh fiú gloine h-i f-fuinneóicc ó bhalla na h-eccailsi amach nach ruccadh eiste. Bá truagh tra an gniomh-sin indradh cathrach Ciaráin an naoimh-érlaimh.

M1552.2

Tadhcc Ó Ruairc tanaisi Breifne do chrochadh lá a mhuintir féin. At-berat aroile ro baoí cuid do Bhrian Ó Ruairc (.i. dearbrathair a athar) a n-dénamh an riaghtha í-shin.

M1552.3

Mac Suibhne Fánatt Ruaidhri, & Niall a bhrathair, & Brian mac Emainn do mharbhadh a b-fioll h-i mainistir[...].

M1552.4

Mathghamhain mac Briain mic Taidhcc mic Toirrdhealbhaigh I Bhrian do mharbhadh lá muintir Donnchaidh mic Conchobhair Uí Bhriain.

M1552.5

Mac Uí Bhriain Tuadhmuman Diarmaitt mac Murchaidh mic Toirrdhealbhaigh d'écc oidhche Fhéile Bríghde, & a adhnacal i mainistir Innsi.

M1552.6

Coccadh mór an bhliadhain-si etir Ghallaibh do leith, & Ulaidh (cenmothá uathadh) & Albanaigh don leith araill, & uilc iomdha do dhénamh etorra.

M1552.7

Sluaiccheadh lasan iustis go h-Ulltaibh doridhisi do shaighidh meic Neill Óicc, (.i. Aodh Ó Neill) & na n-Albanach. Do-dheachaidh cétus drong do na Saxanchoibh & Mac An t-Sábhaoísigh sluagh rempa d'iarraidh creach. Do-rala mac Neill Óicc friu ag Bél Feirste. Do-bert fuabairt fothaibh go ro mhuidh forra go ro marbhadh mac An t-Sábhaisigh lais, & da fhichit nó a tri amaille fris. Ar a aoí do-chótar na slóicch ele anonn, & ro ghabhsatt acc dénamh caisléin i m-Bél Feirste. Acht chena ní ruccsatt buaidh, & ní fhuairsiot braighde ná creacha, & ro maoladh mórán dá medhair don chur-sin. Do-thaodh iaromh mac Uí Neill Fear Dorcha (.i. an barún) sluagh mór do chabhair an iustis & na n-Gall, & ní ranaicc lais rochtain ina cenn in adhaidh-sin, & ro ghabh longport ina chomhfhochraibh. Ro len bhrathair Sean Donngaileach Ó Neill é co sluacch ele amaille fris, & do-bert amus longphuirt isin oidhche ar sluagh an bhárúin, & ro mheabhaidh riamh forra co


p.1526

torchrattar sochaidhe ile lais. Uilliam Prapasún tresinér an rígh i n-Erinn lé h-athaidh fhoda, & do bhaí tan ina iustis, & lásar cumhdaiccheadh cúirt i n-Áth Luain d'écc for an sluaigheadh rémhráite. Ruccadh a chorp i n-ethar co h-Áth Cliath, & a chroidhe iarsin gusan rígh do dearbhadh a fhoghnamha & a fhirinne dhó.

M1552.8

Ua Neill do beith i l-laimh bheós, & a mac Sean Donnghaileach, & mac Neill Óicc (Aodh) do bheith acc dénamh coccaidh ar an m-barún, & ar Ghallaibh ina dhíoghail.

M1552.9

Sluaiccheadh ele is in f-foghmhar lasan iustis i n-Ulltoibh, & ní tharraidh ní acht guirt do mhilleadh dó, & drong dia mhuintir do mharbhadh, & tanaic gan riar gan síth.

M1552.10

Coccadh mor etir Ó Raghallaigh, & na Saxanaigh, & creacha iomda do dhénamh lá h-Ua Raighilligh forra.

M1552.11

O Conchobhair Failghe do bheith i Saxoibh, & gan súil cáich lé tocht ina fhrithing dó.

M1552.12

Barún Dealbhna do dhol h-i Saxoibh, & a thecht tar ais ina friting iar c-críochnucchadh a thoscca amhail as deach for-caemhnaccair.

M1552.13

An iustis Semus Craft do dhol h-i Saxoibh, & an soinsilér Tomas Ciomhsócc .i. Ciomhsoccach Baile Cúisin do beith 'na iustis ina ionatt.


p.1528

Annal M1553.

M1553.0

AOIS CRIOST, 1553. Aois criost, míle, cúicc céd, caocca, a tri.

M1553.1

Queene Mary do oirdneadh ós Saxaibh, an .6. Iuli.

M1553.2

Ammas oidhche do thabhairt lá a bhraithribh fein (Domhnall & Toirrdhealbhach clann Conchobhair Uí Bhriain) ar a n-dearbhrathair Donnchadh Mór mac Conchobhair (tighearna Tuadhmhumhan) go Cluain Ramhfhoda, an baile do losccadh, & d'arccain & daoíne do mharbhadh leó, & Ó Briain Donnchadh do dhol isin tor baí isin m-baile dia imdhíden forra. A t-tús an corghais do shonradh innsin. Bá h-é fochann na h-esaonta-sin etir Shíol m-Briain uair ro ghnouigh Donnchadh on rígh cert oidhreachta dia mhac fein go ro gairedh barún de ar bélaibh a shinnsior. Ro lonnaiccheadh na dearbraithri de-sin conadh aire do-rónsat an ionnsaicchidh remraite & ad-berdís aroile nár bhó machtnadh iatt do ghníomh ina n-dearnsatt. Ro éirigh easaonta h-i t-Tuadhmhumhain de-sidhe, & nír bhó cian báttar i n-imreasain fria 'roile uair ro écc Donnchadh Mór Ua Briain iarla Tuadhmuman satharn na páisi iar sin, & ro ghabh Domhnall a ionad.

M1553.3

Siubhán inghen Maghnusa Uí Domhnaill ben Uí Chonchobhair Sliccigh d'écc an .16 Iún.

M1553.4

Donnchadh mac Toirrdhealbhaigh mic Murchaidh Uí Bhriain d'écc.

M1553.5

Niall mac Feilim Uí Mhaoíleachlainn tanaisi Cloinne Colmáin fer ághmar ionnsaightheach, & fer a aosa bá ferr dia mhaicne do mharbhadh a f-fiull lá h-Ua


p.1530

Maoíleachlainn Tadhcc Ruadh ag Bél an Atha ag techt ó chuirt an Mhuilinn Chirr. Indradh Maighe Corrain, & gabháil a chaisléin .i. Cluain Lonain, & an Caislén Nua, & ionnarbadh I Mhaoileachlainnbarún Delbhna & lá Gallaibh Atha Luain a n-dioghail marbhtha Neill mic Féilim.

M1553.6

Maidhm do thabhairt ar Mac Uilliam Búrc .i. Risderd an Iarainn lá cloind Tomais Bhacaigh A Búrc, & lá Gailengachaibh dú in ro gabhadh Risderd fein & in ro marbhadh céd co leith dia shluacch.

M1553.7

Slóiccheadh lá h-Ua m-Briain Domhnall h-i l-Laighnibh go n-dearna coinne lé Gallaibh h-i l-Laoighis isin b-port gur sccar rú amaille lé siothcháin. Rucc dna braighde ó Ua c-Cerbhaill lais fri comhall siodha.

M1553.8

Inghen Uí Conchobair Failghe Mairghrécc do dol h-i Saccsoibh, a h-ucht a cairdesa, & a gaoil thoir, & a h-ucht a bérla d'iarraidh a h-athar ar an m-banríoghain Queen Maria, & iar n-dol di fo na grasaibh fuair a h-athair & tucc lé i n-Erinn é, & do-radadh braighde ele ass don iustis, & don chomhairle .i. Rudhraighe Ó Conchobhair sinnsear a cloinne fein go m-braighdibh ele amaille fris.

M1553.9

Clann iarla Chille Dara Geróitt Ócc, & Éduard do teacht go h-Erinn iar m-beith for iondarbadh dóibh fri ré sé m-bliadhan décc isin Róimh isin Ettaill, & isin b-Frainc, & fuarattar aiseacc a n-duithche, & a n-iarlachta ón m-banríoghain. Tainicc bheós mac iarla Osraighe Tomás mac Semais mic Piarais Buitilér ina iarla i n-ionadh a athar.

M1553.10

Tanaic mar an c-cédna oidhre Meic Giolla Pattraicc, Brian Ócc mac Briain araon la cloinn iarla Chille Dara, & lá h-iarla Osraighe. Bá mór luathghaire urmhóir Leithe Mogha dia t-toidheacht-sidhe, & ní ro shaoilsiot aoínneach ar Sliocht Iarlachta Cille Dara iná Ua Conchobhair do thoidheacht go bráth i n-Erinn.

M1553.11

Sluaiccheadh lá barún Dealbhna i n-Dealbhna Ethra ar tarraing Corbmaic Chaoích & Shleachta Ferghail Mécc Cochláin coictis i n-diaidh na samhna, & a bheith dí


p.1532

oidhche h-i f-foslongphort isin tír co ro loiscceadh & co ro h-indradh lais ó Bhealach an Fhothair co Tochar Cinn Mhóna, & bá h-adhbhal in ro mhillsiot an sluagh-sin cenco n-dearnadh creacha nó marbhadh oirdearc lais.

m1553.12

Coccadh dioghlach do eirghe etir Mag Cochláin, & Sliocht Ferghail & Ó Maol Mhuaidh iarsin, & dioghbhála nách sodhaing d'faisneis do dhénamh etorra. Bá for an c-coccadh-sin do-rónadh gníomh iongnadh h-i c-Cluain Nóna .i. bachlach do mhuintir an bhaile fein do dhénamh feille far bhardaibh an bhaile, & triúr dersccaigtheach dibh do mharbhadh la tuaigh connaigh, & ben do bhaoí istigh do chengal & an caislén do ghabhail lais, & ba dána an gníomh aen-moghaidh innsin.

M1553.13

O Briain .i. Domhnall do chor iarla Cloinne Riocaird ón m-Beinn Mhóir baoí i n-iomshuidhe ar Shean A Búrc.


p.1534

Annal M1554.

M1554.0

AOIS CRIOST, 1554. Aois Criost, míle, cúicc céd, caocca, a cethair.

M1554.1

Cathaoír mac Airt mic Diarmatta Laimhdeircc Meic Murchadha saoí ághmhar ionnsaightheach, & díol Laighen do thighearna munbhadh gabhaltas Gall d'écc.

M1554.2

O Cerbhaill An Calbhach (.i. mac Donnchaidh) do mharbhadh lá h-Uilliam Odhar, & lá Sliocht Maol Ruanaidh Uí Cerbhaill, & lá Conall Ócc Ó Mórdha a n-dioghail na feille do-rinne-siumh ar Tadhcc Caoch riasan tan-sin, & bá maith ro h-aithedh an míghníomh-sin fair-siumh uair do-rochair fein & Tadhcc Mac Donnchaidh a dearbrathair a c-cionaidh an mhígniomha-sin ria c-cionn m-bliadhna, & Ó Cearbhaill do gairm d'Uilliam Ó Cerbhaill ina ionadh.

M1554.3

Sluaiccheadh lá Domhnall Ua m-Briain tighearna Tuadhmhumhan go caislén Dhúin Míchil ar Chonchobhar Groibhleach mac Donnchaidh I Bhriain do ghabháil an bhaile fair. Iarla Urmhumhan cona sluagh do thocht do dhíochur Uí Bhriain ón c-caislén.

M1554.4

Sluaiccheadh lá h-Ua m-Briain isin t-sechtmhain iar sin h-i c-Cloinn Riocaird go n-dearna creach mhór ar dhreim don tír. Dol as-sin dó go Dún Lathraigh, Sliocht Riocaird Óicc & Sliocht Maoílir A Burc do tocht ina chend, & do ghabhail oilemhna & tuarastail uadh.

M1554.5

Maidhm Cinn Salach h-i c-Cloich Chinn Fhaolaidh do thabhairt etir Cloinn t-Suibhne na t-Tuath lá samhna do shonnradh. Báttar iatt báttar do thaoibh don iomairecc-sin Mac Suibhne Eocchain Ócc mac Eocchain, & a dearbhrathair Toirrdhealbhach Carrach & Niall mac Maol Muire. Clann Donnchaidh Mic Suibhne don leith ele .i. Aodh Buidhe, Emann, & Concobhar & Domhnall. Ro marbhadh annsin Mac Suibhne cona dearbhrathair Toirrdhealbhach Carrach & Niall mac Maol Muire, do-rochair


p.1536

don taobh araill dias do cloinn Donnchaidh .i. Emann & Conchobhar do-rorchrattar dna sochaidhe do degh-dhaoínibh etorra adiú & anall cenmothát-sidhe.

M1554.6

Mórsluaiccheadh lá h-iarla Chille Dara, lá barún Dealbhna, & lá mór-sochraide Gaoidhel i n-Ultoibh ar Fheilim Ruadh mac Airt mic Aodha I Néill ar tharraing t-Seain Dhonnghailigh mic I Neill. Do-rónadh creach mhór leó, & bá mó oldás caoca ro marbhadh dia muintir don chur-sin.

M1554.7

Sluaiccheadh lá h-Ua Neill Conn mac Cuinn do dhol for Cloinn Aodha Buidhe, & iar n-dol dó is in tír ro thionóil Aodh mac Néill Óicc I Neill & cland Mic Domhnaill ina m-baoí do slócch aca for a chionn ima comhrainic dóibh co reimhidh for Ua Néill, & go ro ládh ár a mhuintire uair torchrattar tri chéd dia shlóghaibh.

M1554.8

Bóraimhe mhór .i. dá fhichit, & tri chéd bó do roinn, & do thogbháil ar Dhealbhna Ethra d'iarla Chille Dara a n-éraic a comhalta Robert Nugent ro marbhadh lá h-Art mac Corbmaic Még Cochláin.

M1554.9

O Concobhair Failge .i. Brian do beith i l-laimh ag Gallaibh.

M1554.10

Aodh mac Anmchadha Uí Madagain tighearna Shíl n-Anmchadha d'écc, & Sean mac Bresail Uí Madaccáin do gabháil a ionaid.

M1554.11

Tadhcc mac Aodha Uí Chobhthaigh priomh-oide Ereann, & Alban lé dán d'écc.

M1554.12

Corbmac mac Fir Dorcha Meg Cochláin cenn a ghabhláin fein, & adhbhar tighearna Dealbhna Ethra d'écc h-i c-Cluain Lonáin.


p.1538

Annal M1555.

M1555.0

AOIS CRIOST, 1555. Aoís Criost, mile, cúicc céd, caocca, a cúicc.

M1555.1

Aodh mac Neill Óicc, mic Neill, mic Cuinn, mic Aodha Buidhe mic Briain Bhallaigh I Néill ticcherna Cloinne Aodha Buidhe, fer tóthachtach toirbhertach dearlaictheach deigh-einigh, rigdamhna ós ruireachaibh, tighearna ar thrén-chosnamh, fer ná tucc umhla, ná urraim d'aoín-neach do Ghaoidhelaibh & ná ro léicc géilleidiredha uadha as a thír, & agá m-báttar géill, fer do-rad bres-mhadhmanna iomda ar Ghallaibh & ar Ghaoidhelaibh ag cosnamh a thíre friú do mharbhadh lá h-Albanchoibh d'urchor peiléir.

M1555.2

Iustis nua do techt go h-Erinn .i. Tomas Susig, & Antoni Sent Liger .i. an sean-iustis do dhióchur soir. Sluaiccheadh lasan iustis-sin fó chédóir ar tarraing I Neill do dhíochur cloinne Meic Domhnaill, & na n-Albanach báttar ag dénamh gabhaltais is in Ruta, & h-i Cloinn Aodha Buidhe. Baoí an iustis cona shluagh leth-ráithe acc indradh na n-Albanach, & do-róine crecha iomdha forra. Ro marbhadh céd no dhó do na h-Albanchoibh lais, & luidh cona shlógh for c-cúla gan riar gan braighdibh.

M1555.3

Brian mac Cathaoír Ruaidh Uí Chonchobhair Fhailghe do mharbhadh lá Donnchadh mac Uí Concobhair (.i. Brian).


p.1540

M1555.4

Iustis na h-Ereann do dhénamh shlóighidh do dhol don Mumain. Ua Briain do thionol shlóigh ele ina aghaidh-siumh, & dol dó h-i c-coinne an iustis go h-Uibh Riaccain. Sídh do dhénamh dóibh re 'roile, Gaoidhil ó Bhearbha go Sionainn ar sith Uí Bhriain & Goill Mumhan ar síth an iustís.

M1555.5

Mac Uí Domhnaill .i. An Calbhach do dhol go h-Albain go n-uathadh dagh-dhaoíne ina caoímhtheacht, & fuair sochraide shlóigh ó Mac Cailín (.i. Giolla Espaig Donn) & maighistir Arsibél a t-toisigheacht forra. Tanaicc iaramh go f-feacht mór Albanach lais do mhilleadh & do mhí-imirt Tire Conuill. Bá don chur-sin do-bert lais gonna dia n-goirthí an Gonna Cam las ro brisedh Caislén Nua Innsi h-Eocchain, & caislén Eanaigh. Iar t-teacht dó cetus don tír, ro gabhadh lais Ua Domhnaill Maghnus a athair h-i r-Rosracha, ní ro leicc uadha an fheacht Albanach-sin on t-samhfuin a t-tangattar go féil Brénainn ar c-cionn. Baoí tra Ua Domhnaill i l-láimh go a écc.


p.1542

Annal M1556.

M1556.0

AOIS CRIOST, 1556. Aois Criost, míle, cúicc céd, caocca, a sé.

M1556.1

Giolla Colaim O Clapaicch comharba Pattraicc i n-Uarán Maighe h-Aoí, cend einigh, & saidhbhriosa comarbadh Connacht, feichemh coitchenn do thruaghaibh, & do thrénaibh d'écc h-i c-Cloinn Riocaird iarná ionnarbadh a h-Uaran, & iar marbhadh a meic (Diarmait Ruadh O Clabaigh) lá Cloind Chonnmaigh.

M1556.2

O Mórdha Conall Ócc do ergabháil lasan iustis.

M1556.3

Caislén Lis Cluaine .i. i n-Dealbna do criochnucchadh lá Maoíleachlainn Ó n-Dálachain h-i f-féil Matha Suiscél.

M1556.4

Cathraoínedh lá h-Ua m-Briain Domhnall for Thadhcc mac Murchaidh Uí Bhriain ag caislén An Dísirt dú in ro marbhadh triocha do dhaoínibh nó ní as uille.

M1556.5

Donnchadh mac Uí Conchobhair Failge (.i. Brian) do erghabhail lasan iustis i n-Druim Dá Maighe ar ionchaibh, & ar eineach iarla Cille Dara. Ro chuir an iustis, & an t-iarla teachta uathaibh leth ar leth gusan m-bainrioghain go Saxaibh dus créd adéradh do dhénamh lasna braighdibh ísin uair baí Ó Concobhair, & Donnchadh go m-braighdibh ele i l-laimh ag an iustis an tan-sin. Ro léicceadh Ó Mórdha, & Donnchadh Ó Conchobhair fó dhaighin na comairce baoí aca .i. iarla Cille Dara, & iarla Urmumhan mar nár saoíleadh do dhenamh dhó.

M1556.6

O Fergail Bán .i. Tadhcc mac Conmaic d'écc iar sendataidh tocchaidhe.

M1556.7

O Madagain (.i. Sean mac Bresail) tigherna Sil n-Anmchadha do mharbhadh lá Bresal Dubh Ó Madagáin & dá tighearna do ghairm ar Shíol n-Anmchadha .i. Bresal Dubh, & Maoíleachlainn Modardha.

M1556.8

Uaithne mac Uilliam Uí Cobhthaicch saoí Ereann lé dán do mharbhadh 'san oidhche a f-fiull i m-Baile an Luicc i Maigh Bachla, & ní feas cia ro mharbh.

M1556.9

Feilim (.i. Ua Docartaigh) mac Conchobhair Charraigh Uí Dochartaigh do écc an .6. December.


p.1544

Annal M1557.

M1557.0

AOIS CRIOST, 1557. Aois Criost, míle, cuicc céd, caocca, a seacht.

M1557.1

Indradh Arda Macha fo dhí i n-aon-mhí lasan iustis Tomas Suisig.

M1557.2

Mac Murchadha .i. Murchadh mac Muiris Caomhánaicch do bhásucchadh h-i Leithghlionn la Gallaibh, ar baí-sidhe acc triall ardaighthe, & esaonta friú co ro fheallsat fair istigh i t-ticch na comhairle.

m1557.3

Caislén An Fhedáin i n-Delbhna Eathra do ghabhail lá braghaitt baoí i l-laimh ind, & a thabhairt do Mhág Cochláin, & Sliocht Fergail d'ionnarbadh, & a m-braighde do crochadh luan initte .i. an céd-lá do Mharta.

M1557.4

Caislén Racra do bhrisedh lá h-Ua Maoíleachlainn & lá Gallaibh Atha Luain. Coccadh d'eirghe etir Mág Cochláin & Ó Maoileaclainn iarttain.

m1557.5

Indradh Ua f-Failghe, & Síol c-Conchobhair d'ionnarbadh as an tír doridhisi & a m-braighde do congbhail lásan iustis. At iat na braighde O Conchobhair Failge, & mac a dearbhrathar .i. Rosa mac Murchaidh co sochaidhibh ele amaille friú. Ro basaighitt na braighde-sin uile lá Gallaibh acht Ó Conchobhair namá.

M1557.6

O Mórdha Conall do gabháil lá Gallaibh, & a bhásucchadh leó h-i Leithghlinn. Ba truagh tra lá Gaoidhelaibh an diach-sin do-bretha for a saor-clantaibh soichenelchaibh gion gur cuimhgettar ní dóibh.

M1557.7

Sluaiccheadh lasan iustis do dhíochur Shíl Conchobhair as Miliucc iarna


p.1546

clostin dó a m-beith ann, & gonnadha móra d'imfhedhain & do tharraing lais go h-Ath Luain, & as-sidhe, i n-arthraighibh go Miliucc, & a sluagh tré Bealach an Fothair & do Lurccain Lusmaighe, & é fein ina f-farradh. Ro gabhadh iaramh Miliucc & Brec Chluain lais, ro marbhadh Donnchadh mac Colla, & drong ele don bharda amaille fris. Ro croithedh & ro h-indradh an tír uile don chur-sin. Do h-ionnarbadh clann Mhaoileachlainn Bailbh as an tír gusna dibearccaibh amaille friú. Fáccbhais an iustis constabla Saxanach h-i Miliucc .i. maighistir Fransis, & rucc braighde on dá Ó Madagáin .i. Maoíleachlainn Modardha, & Bresal, & braighde ele ó Mag Cochláin .i. a mac & araill ele conadh amhlaidh-sin ro gabhadh Síol n-Anmchadha, & ní h-urusa a ríomh nach a airiomh gach ar milleadh don turus-sin. Trí sechtmaine ria Lughnasa do shonnradh innsin.

M1557.8

O Ferghail Bán Domhnall do marbhadh lá Fachtna mac Taidhcc Uí Ferghail & Fachtna feissin d'ionnarbadh triasan n-gníomh-sin lá Gallaibh.

M1557.9

Domhnall mac Laoighsigh Uí Mhórdha tighearna Sleibhe Maircce do crochadh lá Gallaibh .i. lá maighistir Sili.

M1557.10

Sluaiccheadh lasan iustis h-i f-Feraibh Ceall do dhíochur na f-foghladh este ar ro chualaidh co m-battar for coilltibh Fher c-Ceall. Gabtar lais Tepóid Ó Maol Muaidh co m-braighdibh ele. Luidh as-sidhe go h-Éle go ro gabadh Leim Ui Bhánáin lais, & bá h-é feabhas a eich rucc Ó Cerbhaill ass uadha. Soais an iustis tar a ais iar t-tabhairt mescc-bhuaidhreadh for Ghaoidhelaibh na n-ionadh-sin. Teid iaramh h-i Saxaibh, & fáccbais an treisinér ina ionadh. Sluaiccheadh ele lasan treisiner h-i f-Fearaibh Ceall dia dioghail ar Ua Maol Muaidh.i. Art bheith ag caomhna na ceithirne coille, & na n-díbherccach. Ro h-iondradh an tír ó choill


p.1548

soir, Ro loiscceadh Baile Mhic Abhainn & Lann Eala tighibh templaibh, & ro marbhadh mac Uí Maol Muaidh .i. An Calbhach acc Bél Atha Glaisi lasan tresiner cona shlógh don chur-sin. Tainic-sidhe doridhisi, & ro losc an tír, & ro gherr a coillte, & ní tard sith nó ossadh d'Ua Maol Muaidh acht a athchor & a ionnarbadh, & trétúir do ghairm dhe, & tarccaidh tighernas do Thepóid Ó Maol Muaidh iar f-fágbháil a mheic mar brághaitt aicce ina ionadh fein.

M1557.11

Coccadh adhbhal etir Ghallaibh & ina m-baoí amuigh ina n-acchaidh do Ghaoidhelaibh .i. Síol c-Conchobhair, Síol Mórdha, & Síol Maoíl Muaidh & Síol c-Cerbhaill co nach éidir a riomh an líon creach marbhtha, & foghla do-rónadh leó ó tá Sionainn go Sliabh Ruadh, & ó tá Bladhma go Cliodhna, & ó tá Eóir gusan c-Cliodhna c-cedna.


p.1550

M1557.12

O Cerbhaill (.i. Uilliam Odhar) do gabhail caisléin An Léime ar Ghallaibh iar b-faghbháil baoghail fair.

M1557.13

Toirrdhealbhach mac Conchobhair mic Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc an Chomaid Uí Briain d'écc.

M1557.14

Seaan Ó Neill .i. mac Cuinn, mic Cuinn do thecclamadh, & do lér-tionol slóigh lán-mhóir do dhol i t-Tír Chonaill .i. na h-Airghialla uile, & ina m-baoí do Ghallaibh & do Gaoidhelaibh o Tráigh Bhaile Mic Buain go Finn. Tangattar-sidhe uile ina thionól, & ina thoicheastal, & ní ro h-airiseadh lasna sloghaibh í-shin go ro gabsat longport lethan laoch-armach cetus acc An c-Carraicc Leith etir dá abhainn .i. Fionn, & Modharn. Bá sóinmheach ro both i l-longport mic Uí Neill ar ro baoí creic & cennaighecht medha, & fíona, & édghadh n-uasal, & gach n-adhailcce archena ann. Ránaicc sccéla go mac Uí Neill go ro chuirset Cenél c-Conaill a m-bú & a m-bó-tháinte i n-diamhraibh & i n-droibhélaibh an tíre iarná c-cúlaibh, att-bert-somh nat baoí bó díobh-siumh do-suidhe, ar cia nó tiostaoís i l-Laighnibh nó i Mumhain, nó biadh-somh ina lurcc conas-tuccadh go riaraighthe iatt fó a mhamus bádhéin, coná biadh acht aon-righ for Ultaibh do ghrés. Cenél c-Conaill dna as amhlaidh báttar-séin & Ua Domhnaill Maghnus i n-easláinte & i n-eneirte, & é i l-láimh accá mhac An Calbhach fri ré dá bliadhan raimhe-sin, & An Calbhach h-i c-cendas na tíre. Baoí bheós a dherbrathair Aodh cona lucht lenamhna h-i f-frithbert fris, & baoí-sidhe h-i f-farradh Sheain, a brathar an tan-sin. O ro chualaidh An Calbhach Sean


p.1552

cona shlóghaibh do ghabháil longphoirt i n-ur na tíre ro bhaoí agá sccrudadh ina mhenmain dus cidh do-ghénadh frisan eiccendáil móir ro baí acc tomhaithemh fair, & ro chomhairléicc fria athair Maghnus cia h-airm-imirt do-ghénadh for cionn a bhiodhbhadh cecib tan tiostaois don tír. Bá sí comairle do-rad Ó Domhnaill a athair dhó ó ná baoí coimhlíon sloicch lá mac Uí Neill gan dol a n-aires catha chuicce acht airisiomh acc imdheaghail a muintire cenco t-toirsedh don tír, & dia c-caomhsadh an tan-sin amus longpoirt do thabhairt fair dia mhescc-bhuaidhreadh. Bá dóigh lais nó bhéradh cosccar. As fair deisidh aca innsin. Dála Sheain I Néill cona shlocchaibh ro tairmcheimnighsiot gan airisiomh on c-Carraicc Léth go rangattar tar Finn lá taobh Ratha Both trésan Laccán go ro gabsat sosadh & longport lá taobh Baile Aighidh Chaoín a c-comhfhoccus don t-sruith siles as an topar dianidh ainm Cabharthach. Do-rónadh botha & bélsccalána lá a shlógaibh iar sin. An Calbhach imorro, as ann baoí-sidhe cona mac Conn an lá-sin i n-oireachtas h-i mullach Beinnín co n-uathadh ina fharradh, ar ní bhaoí acht aon-triocha marcach, & dá chorughadh gall-ócclach do Chloinn t-Suibhne Fhanatt .i. Sliocht Ruaidhri im Ualtar mac Murchaidh, & Sliocht Domhnaill im Dhomhnall Ghorm Mac Suibhne, & o 'd-chualaidh An Calbhach Sean cona shlocch do teacht in dú-sin, ro fhaoídh dias dia shainmhuintir do thaisccéladh for na slóghaibh & battar iad a n-anmanna Donnchad Ócc mac Donnchaidh Ruaidh Meg Uidhir, & Muiris Mac Ailín. Do-chodar-sidhe dni go m-battar gan rátucchadh i t-tréchumascc na slógh uair

p.1554

baoí do líonmhaire, & do lérdhacht na slócch baí annsin nár bhó sodhaing dóibh badéin aithne for aroile gémadh lá nó beith ann muna t-tabrattaoís aithne for a n-airechaibh namá. Ro ghabhsat an dias remraite ag imtheacht ó gach tene gó aroile go rangattar gusan t-tene móir medhonaigh boí i n-dorus puiple meic I Néill & suttrall adhbhal-mhór (ba reimhither medhón fir eisidhe) baoí for buan-lasadh eadh ón tene co sesccatt gall-ócclach gruamdha gniomh-aighmhéil go m-biailibh aithghéraibh ailtnighe i n-oirchill a n-imertha aca, & co sesccat Albanach aindiud aindiarraidh cona c-cloidhmhibh troma taoibh-lethna tort-bhuilleacha ina lámhaibh fri h-iombualadh & airisiomh ag foraire & ag forchoimhéd mheic I Néill. An tráth tháinicc ionam proinnighthe dona slóghaibh, & ro-both ag roinn & ag focchail forra ro righset an dias taiscelta ro raidh-siom a lamha gusan ronnaire a c-cuma cháich, & bá sedh do-rala ceinnbert cona lán mine co f-furthain na mine d'im. Luidhset for c-cúlaibh iaramh gus a n-ionncomhartha-sin leó do shaicchidh a muintire, & bá iarná thaisbenadh ro creideadh uatha na sccéla ro aisneidhsiot. Ro forchongair An Calbhach for a muintir a n-eidedh fó cedóir, do-rónadh fair-siumh gan fhuireach innsin, do-chóidhsiot an dá chórucchadh i n-en-chórucchadh, & Conn O Domhnaill dia chois etir Uáltar & Domhnall, & do-rad a each dia athair. Lottar rempa do shaighidh an longpoirt, & ní ro ansat go rangattar, gusna buidhnibh

p.1556

medhónchoibh báttar acc forchoimhéd mheic I Néill. Do-bertsatt uardhúsccadh námhat for lucht an longpoirt, & ro ghabhsatt for comhmarbhadh, & for comhmudhucchadh, acc airleach, & acc athchuma, ag ciorrbhadh, & ag coimhleadradh a chele dia m-biailibh bláithibh bith-faobrachaibh, & dia c-cloidhmhthibh cruaidh-geara curata go foirrgitt fir, & co ro leonait laoích lásan f-fianlach do-deachaidh andsin. O 'd-chualaidh Sean torann an trom-slóicch, & brosccar na m-buidhen bá dearbh lais báttar námhaitt tángattar don longport, & at-lái-sidhe tré iarthar a puiple gan ráthucchadh. Ro baí an adhaidh ag ferthain a fros fíor-fhliuch, & a casarnach ciún-bhraon co ro thuilsiot aibhne, & inbhera an tíre. Ro sraoíneadh for an sluagh-sin Chenél n-Eocchain fó dheóidh tré nert iomgona & iombualta co ro ládh a n-dercc-ár. Sean imorra ní ro len cidh aoín-neach dia muintir é, achtmadh aon-dias do mhuintir Aodha mic Maghnusa I Domhnaill im Dhonnchadh mac Feilim Fhinn Uí Ghallchubhair, & luidh tré athghoiritt, & tré diamhair gacha conaire go rainicc tar Daoíl, tar Finn, & tar Deircc, & bá for snámh na t-teóra n-abhann-sin do-dheachaidh cona dhias caoimhtheachtaidh, as-sidhe go Termonn Uí Moain go ro chendaigh each ó na Moain in adhaidh-sin, & ráinicc fá dheóidh lá dobhar-shoillsi na maidne go h-Aireccál Dá Ciarócc. Ro airis An Calbhach cona bheacc-shluagh (ina m-baoí roimhe don oidhche) isin longphort medhrach mhóir-mhenmnach baí lá Sean Ua Neill a t-tus oidhche, & battar acc comhol fin-fhledh na foirne-sin for ro sraoíneadh leó co madain arabharach. Do-radadh edala iomdha a t-taisbénadh leó isin ló ar c-cinn etir arm, erradh, edeadh, & eochaibh conadh ceithre fichit each

p.1558

baoí do chomhrainn edala ag Conn mac An Chalbhaicch cenmotha each oirdheirc mic I Neill dia n-goirthi Mac An Iolair. As ing má ro frith h-i maidhm Chnuic Buidhbh Dheircc ro brissedh lá h-Ua n-Domhnaill (Aodh Ócc mac Aodha Ruaidh) ar Ua Neill samhail a f-fuairsiot Cenel c-Conaill d'édalaibh don chur-sin.


p.1560

Annal M1558.

M1558.0

AOIS CRIOST, 1558. Aois Criost, míle, cúicc céd, caocca, a h-ocht.

M1558.1

Iarla Desmhumhan Semus, mac Seain, mic Tomais, mic Semuis mic Geróitt iarla d'écc. Bá doiligh dia dhúthaigh dith an deigh-fhir-sin óir ní riccthí a les eallach d'ionnraitne, nó dorus do dhunadh ré a linn ó Dhún Caoín h-i c-Ciarraighe co Cummar Tri n-Uiscce n-imelglas h-i c-coiccrich Chóicceadh Eachdhach mic Luchta, & Laighen, & a mhac Geroitt d'óirdneadh ina ionadh.


p.1562

M1558.2

O Briain Tuadhmhumhan Domhnall mac Conchobhair, mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh, mic Briain Chatha an Aonaigh d'ionnarbadh as a athardha lá iustis na h-Ereann, & an iarlacht do bhuain de lasan iustis cedna .i. Tomas FitzUater, & lá mac a dherbhrathar Conchobhar mac Donnchaidh, mic Conchobhair Uí Bhriain. Cluain Ramhfoda, Bun Raite, & An Clár Mór puirt oireachais na tíre, & ní h-iatt amháin acht an tír uile etir fhasach & áitiucchadh d'fágbháil ar durn mheic Donnchaidh Uí BhriainGallaibh & a oirdneadh mar iarla os cionn na criche-sin, & rob é-sin céd-iarla Cloinne Cais iar n-ainm gion gur bé iar n-óirdneadh. Ro fhás adhuath & ursccath, gráin, & gábhadh i n-Gaoidhelaibh glan-Bhanbha don gníomh-sin .i. tre dibirt Domhnaill Uí Bhriain, do criothnaighsiot beós Clanna Cuinn & Cathaoír, Sliocht Eirmhoin & Eimhir, Ír & Ithe don claochludh-sin.

M1558.3

An barun Ó Neill, Fer Dorcha mac Cuinn Bhacaigh, mic Cuinn, mic Énrí mic Eocchain do mharbhadh go mio-ghaolmhar lá muintir a dhearbhrathar Sean & dob é


p.1564

adhbhar a oidhedha uair ro samhlaighedh airechus a athardha ris damadh taoscca do éccfadh a athair inás.

M1558.4

Mac Uí Chonchobhair Fhailgigh .i. Donnchadh mac Briain mic Cathaoír mic Cuinn mic An Chalbhaicch do mharbhadh lá h-Ua n-Díomasaigh .i. Uaithne mac Aodha do fhaccaibh an bhás-sin Berbha fá bhrón, & Failgigh co fann, & Laighin h-i lén, & fá fhéil Patraicc do shonnradh do-rónadh an gniomh-sin.

m1558.5

Maidhm mór la h-iarla Cloinne Riocaird ar Albanchoibh, & ro bé an t-iarla-sin Riocard mac Uillicc na c-Cenn, mic Riocaird, mic Uillecc Cnuic Tuagh, mic an Uillicc Medhonaicch mic Uillicc an Fhíona, & rob iad na h-Albanaigh for a t-tuccadh an maidhm-sin Domhnall mac Dubhghaill mic Giolla Espuicc Mic Ailin, & Dubghall mac Donnchadha mic Giolla Espuicc Mic Ailín, dá ócc-chonsapal urramhanta báttar acc reic a n-amhsaine athaidh fhada lé h-Ultoibh, & lé Cenél Conaill sech cách. Do iomraidhettar etorra fein lé borrfadh beódhachta & lé h-iomarcraidh árrachtais na h-oirir-sin d'fagbháil, & dol d'oirdhercucchadh a n-anmand ar fud


p.1566

chóiccidh Connacht, & as edh ro ghabhsat cetus co Crich Cairpre mic Neill tre Iochtar Ua n-Oilella, do crích Ghaileng (bhail in ro cobhsaigh Corbmac Gaileng mac Taidhcc, mic Cein, mic Oilealla Oluim iar lot enigh a athar) & do Thír Amhalgaidh mic Fiachrach. Tánaicc Mac Uilliam ina c-coinne annsin .i. Risdeard an Iarainn mac Dauid, mic Emainn, mic Uillicc, & ro gheall a c-cotucchadh ar dháigh chreach lomtha a chomharsan & folmaighthe a easccaratt. O 'd-chualaidh iarla Cloinne Riocaird an coimhthionol coiccriche sin do theacht lé a thaobh do thionoil an lion as lia ro fhéd d'armáil éideadh, & ordanais, & ní ro airis gusan maighin a m-bádar na h-Albanaigh ag Muaidh, & rob feirde dó a n-ionnsaicchidh uair do bhris for an f-fedhain allmardha, & for na foirnibh fraoch-duilghe sin, & ní ro cuimhnighsiot a fad ó n-athardha, & ó m-braithribh bunaidh uair ro fhulaingsiot dá n-esccairdibh a n-airleach ar én-lathair. Do marbhadh annsin Domhnall & Dubhgall, & bá ferr buaidh a n-anacail oldás buaidh a n-gona uair do-gébhthaoi a c-comhthrom dá gach ernail ionnmasa estibh, & dob éttreinitte Albanaigh co cend athaidh dá n-aimsir h-i c-coicceadh Chonnacht an ionnsaicchidh-sin.

M1558.6

Sraon-mhaidhm do thabhairt lá Saxanchoibh ar Uilliam Odhar (.i. Ó Cerbhaill) mac Fir Gan Ainm mic Maol Ruanaidh mic Seain Uí Cherbhaill ar mhagh Chinn Corcaighe. Do h-esbhaighedh óicc, & do mudhaighedh mílidh ar an magh-sin, & do fáccbadh ann Murchadh Gengcach mac Emainn, mic Murchaidh, mic Emainn Mic Suibhne do chonsaplaibh Dál c-Cais, & do Thír Bhoghaine iar n-dúthchas, & térna Ó Cearbhaill fein as an f-foiréiccen-sin.


p.1568

M1558.7

Airchideochain Cille Dá Lua d'écc .i. Donnchadh Ócc mac Donnchaidh, mic Niocóil Uí Gráda, tighearna h-i c-cill & h-i t-tuaith an tí testa annsin.

M1558.8

Queene Elizabeth do oirdneadh ós Saxaibh an .17. Nouember.

Annal M1559.

M1559.0

AOIS CRIOST, 1559. Aois Criost, míle, cúicc céd, caocca, a naoí.

M1559.1

O Neill Con Bacach, mac Cuinn, mic Enri, mic Eocchain d'écc iar c-caithemh a aoisi & aimsire gan oilbeim gan imdherccadh, & ro ba doiligh do Chenél Eócchain a écc-sidhe munbhadh a shendataidh & a shenórdhacht, & a dhíol d'oidhre d'faccbháil ina ionadh .i. Sean.


p.1570

M1559.2

Emann Buitilér, mac Tomáis, mic Emainn, mic Tomais d'écc, tigherna Trena Cluana Meala & Chathrach Dúine Iasccaigh for Siúir,buabhall bláith bionn-foghrach maighre taoíbh-gheal tlacht-chorcra do thimdhibhe a t-tús a aoíse & a aimsire, & dearbhrathair a athar do ghabhail a ionaid .i. Piarus mac Emainn.

M1559.3

Iarla Tuadhmhumhan, Conchobhar mac Donnchaidh mic Conchobhair Uí Bhriain ar suidhe ré h-acchaidh Innsi í Chuinn a mí Iún do shonnradh ar cloinn Murchaidh Uí Briain, & baoí mac do cloinn Murchaidh is in m-Baile .i. Donnchadh & do baí Tadhcc mac Murchaidh I Briain i m-bioth-ghnais & a m-buan-choimhitteacht iarla Desmumhan ó dibirt Domhnaill Uí Briain go n-uicce-sin & do eccaoín Tadhcc a anbforlann risan iarla, & a dubhairt gur bhaoghal lais a beith gan baile gan brathair muna f-faghbhadh furtacht a b-foccus. Do ghabh an t-iarla an iomchosaoid-sin Taidhcc, & do chuir gairm ar a ghlan-sluaghaibh, & tionol ar a thuathaibh. Gidheadh nír an lé cruinniucchadh mar ba cóir acht do cheimnigh ar a chert-aghaidh go dédla dásachtach tré shruthrachaibh Sionna sriubh-gloine. O 'd-chualaidh iarla Tuadhmumhan an tionol-sin acc triall fona thuairim do éirigh ó Inis I Cuinn, & do fháccaibh an foslongport folamh, & do ataigh a fhíor-chara imá fhóiridhin .i. iarla Cloinne Riocaird, dob feirde dó an t-atach-sin óir nír an le a aithiarraidh acht do ghluais fó chédóir, & ní ro airis gusan maighin h-i m-baoí iarla Tuadhmhumhan. Dala iarla Desmumhan ní ro h-anadh lais go n-deachaidh ar faithche Innsi Uíuinn, & ro fhill tar a ais go Baile I Aille an oidhche chédna. Nir bhó fada ó 'raile foslongpuirt na n-iarladh an oidhche-sin. Ro éirigh iarla Desmumhan a moch-dedhail na maidne arnabharach, & tuc corucchadh catha, & inneall iombualta ar a óccbaidh, óir bá dóigh lais nach t-ternaifedh gan troid on dá tighearna tarla


p.1572

agá thoraigheacht. Bá fíor ón innsin óir do ghabhsat acc caithemh & acc comhfuabairt aroile ó áitibh a longport go fosadh mullaigh Chnuic Fuarchoilli. As annsin do thoiligh an toice, & do chedaigh an chinnemhain a c-cur ar aon-maighin, & do athraigh sén catha Cloinne Cais an lá-sin óir dob é a n-gnathucchadh co n-uicce-sin maidm do gnuisibh ar Gheraltachaibh rempa in gach tulaigh a t-tacrattaoís, & gémadh é an lá-sin fein baoí Tadhcc mac Murchaidh í Bhriain ag tabhairt na troda maille lé Geroid. Do bhen Gearóitt mac Semais, & Tadhcc Ó Briain teibedh na teccmala, & coimheirghe an chnuic as na h-iarladhaibh uaisle ainmera do shanntuigh a shárucchadh, & do fhobair a fhortamhlucchadh go ro fháccbhattar a n-óccbaidh fo armaibh a n-esccarat & fó bhreith a m-bíodhbhadh. Do fáccbhadh annsin Donnchadh Gobha mac Briain mic Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc mic Mathghamhna, & ro marbhadh ann drong do degh-dhaoínibh Shíl Aodha, & ro marbhadh and ardconsapal Cloinne Riocaird .i. Emann mac Ruaidhri Mhóir Mic Suibhne, Colla mac Murchaidh mic Ruaidhri Mhóir. Ro marbhadh dna triur mac Murchaidh, mic Donnchaidh mic Domhnaill na Madhmann Meic Suibhne .i. Conchobhar (consapal Tuadhmumhan) Eoghan, & Donnchadh. Ro fáccbadh ann clann Emainn mic Murchaidh mic Emainn Meic Suibhne .i. Maol Muire Buidhe, & Donnchadh. Ní biú dá n-airemh ní bus siri acht térnó iarla Desmumhan iar m-buaidh c-cosccair, & c-comhmaoidhme tar a ais.

M1559.4

Sluaiccheadh cendais fedhna lá h-Ua c-Cerbhaill Uillim Odhar mac Fir Gan Ainm mic Maol Ruanaidh, mic Seain ar Mac Uí Briain Ara .i. Toirrdhealbhach mac Muircertaigh, mic Domhnaill, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh, mic Murchaidh na Raithnighe. Do lomadh, & do lér-scriosadh an tír go tinnesnach lá h-Ua c-Cerbhaill ó Bhél An Átha go Muileann Uí Óccáin. Do marbhadh leis sa ló cédna dearbhrathair


p.1574

Mheic Uí Bhriain .i. Murchadh mac Muirchertaigh saoí cinn fhedhna as lúgha dob olc d'óccbaidh Sleachta Briain Ruaidh. Do chuir Mac Uí Bhriain cruinniucchadh ar a chairdibh as a h-aithle do dhol d'aithe a easonóra ar Ua c-Cerbhaill, & ar t-tocht dá triath-buidhnibh 'na timchell do easccna ar a aghaidh, & as edh choccair Uí Chairín do creach-lomadh don chuairt-sin, & as ann ro chinn an chinnemhain d'Ua Chearbhaill beith ar a chionn an oidhche-sin ar mullach cnuic i n-Uibh Cairin acc eisteacht frisan tír ina thimcheall, & as ó bhun an chnuic ar ar chobhsaigh Ó Cerbhaill do léicc Mac Uí Bhriain sccaoíleadh da scceimheltoibh d'arccain na n-oirer. Ar n-imtheacht dá óccbaidh uadha do-chonnairc Ó Cerbhaill chuicce a c-córucchadh catha, & i n-orducchadh iommbuailte, ni mo chion neach gan nert a fhulaing ná a iomgabhala tarla ar a ionchoibh annsin. Ro marbhadh don chur-sin gach aon rob in-échta do muintir Mheic Uí Bhriain. Do mharbhadh ann a chonsapal .i. Eremhon mac An Giolla Duibh, mic Concobhair, mic Donnchaidh Meic Suibhne. Do ghabhadh ann Mac Uí Bhriain fein, & baoí tarbha sa tesarccain-sin óir nír imtigh gan a fhuasgladh.

M1559.5

Tadhcc an t-Suasáin mac Domhnaill mic Conchobhair Uí Briain d'écc h-i f-Feraibh Manach i n-dúthaigh Még Uidhir, & é acc cur a cuarta etir a chairdibh coicriche iarna ionnarbadh as a athardha araon la a athair an bliadhain roimhe-sin, fer a aosa do b-ferr luth & lán-tapadh miletacht & marcachas do Clandaibh Corbmaic Cais, & a adhnacal i n-Achadh Beithe.

M1559.6

An Calbhach Ó Domhnaill do ghabháil lá h-Ua Néill Sean an 14 do Maii. Bá h-amhlaidh arricht an ghabhail íshin. Cathbharr mac Maghnusa do bheith a f-frithbert friss An c-Calbhach, & fria a mac Conn. Bá h-ann baoí ionattacht Chathbhairr for Crannóicc Locha Bethaigh. Ro tionoileadh sluagh an tire im Chonn mac An Chalbhaigh co m-battar h-i f-forbaissi imon c-crannóicc. Bá h-ann baoí An Calbhach an tan-sin h-i c-Cill O t-Tomhrair go n-uathadh sochaidhe cenmothát mná & filedha.


p.1576

Ro mhairnset drong do Chenel c-Conaill d'Ua Neill An Calbhach do bheith fón ionnas-sin gan fhorchoimhéd gan iomchosnamh. Ní ro failliccheadh lá h-Ua Neill an ní-sin go riacht gusan líon slóigh ro ba data lais gan rabhadh gan rathucchadh go ro iadhsatt imon teghdhais i m-baoí An Calbhach isin mainistir co ro erghabhsat é féin & a bhen .i. inghen Mec Gilleain, & ruccsat leó iatt co Tír Eócchain. Do-radadh cimidheacht dochraidh di-choinirchil iaramh lá h-Ua Néill don Chalbhach & ro aontuigh-sidhe beós la h-inghin Mec Gilleaain co rucc cloinn n-dó, & munbadh an uain frith ar Cenel c-Conaill don chur-sin ní ba sodhaing do Ghaoidhealaibh breith a f-flatha uatha an tucht-sin.

M1560.0

AOIS CRIOST, 1560. Aoís Criost, mile, cúicc céd, seascca.

M1560.1

Inghen Meg Carthaigh .i. Aibhilín inghen Domhnaill, mic Corbmaic Ladhraigh ben iarla Desmumhan as a h-aoidedh .i. Sémus mac Seain, mic Tomais, & ben iarla Tuadhmumhan iarsin .i. Conchobhar mac Donnchaidh mic Conchobhair, ben dércach daonnachtach connail chráibhdeach an contaois-sin d'écc & a h-adhnacal i n-otharlighe a sinnsear .i. i n-Oirbelach.

M1560.2

Mág Mathghamhna .i. Art Maol mac Remainn, mic Glaisne do marbhadh ar sluagh I Neill d'esbaidh a iomcoimhéda lá h-Albanchaibh etir dá fhedain h-i Rúta Meic Uidhilin. Céid-rinn gacha catha, & coimhédaidh a choda don chóicceadh i n-acchaidh fer m-Bregh, & Midhe an tí torchair annsin, & mac a dherbrathar d'oirdneadh ina ionadh .i. Aodh mac Briain na Moirceirghe mic Remainn mic Glaisne.

M1560.3

Tadhcc & Eocchan da mhac Uí Ruairc .i. Brian (.i. Brian Ballach) mac Eocchain Uí Ruairc d'imtheacht d'aoidheadhaibh anaibche. Eocchan cedamus as amne fuair aoidhedh, bheith i m-braighdenus agá brathair ag Tadhcc, & as é baile ina raibhe h-i laimh h-i Liathtruim, & tarla dó go b-fuair faill sa f-forchoimétt baoí fair, &


p.1578

ro mharbh an fer baoí aga iomchoimhéd ó Thadhcc, do-chóidh ar barr an bhaile, & ro fhuaccair go raibhe an caislén ar a chumas, & nár chóra don tír Tadhcc do thaobhadh ina eissiomh. O 'd-chualaidh gíomanach bhaoí amuigh do mhuintir Taidhcc in ní-sin do leacc a ghruaidh ar a ghonna, & do amais Eocchan go h-indell-dírech co n-dechaidh an pelér tréna imlinn gur fháccaibh gan anmain. Tadhcc dna do báthadh h-i f-foghmhar na bliadhna-so ag dol do codladh ar chrannóicc ísil iarccúlaigh h-i Muintir Eolais. Do badh coll nit nathrach, & dob arccain én n-gribhe, & do badh saicchidh leptha ar leomhan a n-ionnsaicchidh dámadh d'ein-leith nó imerdais.

M1560.4

Tadhcc Buidhe mac Cein, mic Oilella Uí Eghra do mharbhadh lé Cathal Ócc mac Taidhcc mic Cathail Óicc Uí Conchobhair, & nír chin ó chein máir h-i c-Connachtaibh d'iarsma Corbmaic Gaileng, fer badh ferr ar fheracht eich & ar aoidhedhcaire inás.

M1560.5

Comhfhuabairt chatha & imghealladh iorghaile etir iarla n-Deasmumhan .i. Geróid mac Semais, mic Seain, & iarla Urmumhan .i. Tomás mac Sémais mic Piarais Ruaidh mic Semais, mic Emainn, & dob é adhbhar a n-imresna ferainn chois Siúire, & Eóganacht Caisil (dúthaigh Shleachta Eoghain Mhóir, & Chloinne Corbmaic Cais) gá roinn ré 'roile ag na h-iarladhaibh anduthchasacha sin, & ó nár fédadh síodhucchadh dona saor-clandaibh do aontaighettar dol i n-aimsir airidhe i n-aires catha ré 'roile & as í tulach tegmhala do thoghattar An Bóthar Mór a c-comhghar Cnámhchoille, & Tioprat Arann. Do chruinnighettar a c-comhfhoiccsi Gall, & Gaoidheal leth ar leth ó Bhealach Conglais mic Duinn Désa an fhéindedha i n-iarthar dá chuicceadh mín-aille Mumhan gusan m-Berbha m-bán-sccothaigh, & ó Loch Garman Glais mic Boma Lice co cuan Luimnigh lethan-chubhraigh h-i c-coiccrich Ua f-Fidhgeinte, & na


p.1580

Déisi BicceCaoille an Chosnamha. Ar t-teacht dona trom-shluacchaibh tul i t-tul, & aghaidh i n-acchaidh do chuir an t-aonn-Dia aingel na siothchana dá saighidh ionnas gur síodhaighedh etir na sochaidhibh & gur ghabhsatt céill imon c-cathucchadh gur sccarsat gan deabhaidh don dul-sin.

M1560.6

Tomas, & Semus dá mac Muiris Duibh mic Seain mic Tomais mic an iarla do dol ar siubhal sluaicch h-i c-Cairpreachaibh. Mac Mecc Carthaicch Riabhaicch d'éirghe fo na h-eighmibh .i. Donnchadh mac Domhnaill mic Fínghin mic Domhnaill, & tarla ina fhochair an tan-sin Toirrdhealbhach mac Maol Muire, mic Donnchaidh mic Toirrdhealbhaigh Meic Suibhne do Shliocht Donnchaidh Móir a Tuathaibh Toraighe go c-cuideachtain n-glan toghtha n-gall-occlach, & do lenattar na laoch-bhuidhne co bruach na Banndan, & do bris don fhedhain echtair-cheneóil ré h-ucht na h-abhann fó urcomhair Innsi h-Eoghanáin don taobh araill gach n-díreach. Do marbhadh, & do báidhedh da chéd nó a tri do glan-shluagh Geraltach & gér bhiad Cairprigh fá cosccrach ro ba mór a n-díth ón deabhaidh-sin óir do benadh a chos, & a lamh do Thoirrdhealbhach Mhac Suibhne co nach raibhe acht cos chroinn agá iomfhulang ón uair-sin go a écc.

M1560.7

Iarla Tuadhmhumhan do dhol i n-Iarthar Connacht ar Murchadh na t-Tuagh mac Taidhcc mic Murchaidh mic Ruaidhri Uí Fhlaithbertaigh. Do-cuas leis fo Crich


p.1582

Sheóach, & fán Fuathaigh, & fa Bhun An Bhonnáin. Do-chuadar muinter baile na Gaillmhe do chosnamh átha Tíre h-Oiléin air, & do-chuaidh tairsibh do thoil, & ar eiccin, & tré orlár Cloinne Riocaird ag tocht, & acc imtheacht ar an c-cor c-cédna.

M1560.8

Mathghamhain mac Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc, mic Donnchaidh, mic Domhnaill mic Toirrdhealbhaigh Mheith do dhol i n-Desmumhain lucht luinge, & arthraigh a h-Arainn. Braighde do ghabhail dó isin tír thes, & at-berat aroile nár bhó maith a f-faghbháil & gurab ar tairisecht tangattar, & acc filledh dhó tar a ais lé a édalaibh do fhás gairbhe 'san n-gaoíth, & fuasnadh san f-fiormament, & do dedhladh ré 'roile an long, & an t-arthrach, & acc dénamh don luing cona lucht i n-urthosach oidhche ar Árainn do fuadaiccheadh a seól a glacaibh fer & feindedh d'ionnaibh téd & tácladh ina chotchannaibh comhmblodhtha h-i f-fraighthibh na fiormamenti, & do buaileadh an loncc dá éisi-sin fá charraicc i m-beol Cuain an Fhir Mhóir i n-Iarthar Connacht, & ro báidhedh í cona foirinn cénmotá Mathgamhain, & aoín-triar oile, & do báidhedh tuilleadh ar chéd san chaladh-sin dibh im Tuathal Ua Maille stiurusmann chobhlaigh fhada bá ferr ina aimsir.

M1560.9

Tadhcc mac Murchaidh Uí Bhriain do ghabháil ar foráilemh an iustis h-i Luimneach & a chur as-sin go h-Ath Cliath dá choimhéd, & ad-bereadh cách co m-baoí cuid d'iarla Tuadhmumhan isin n-gabhháil-sin.

M1560.10

O Gallchubhair, Eocchan mac Emainn, mic Eóin, én-mac duine oirechta as lugha dob olc i n-Ulltoibh d'écc.


p.1584

Annal M1561.

M1561.0

AOIS CRIOST, 1561. Aois Criost, mile, cúig céd, sescca, a h-aon.

M1561.1

Art mac Feilim Fhind Uí Gallcubhair epscop Ratha Both d'écc i c-Cend Maghair, 13. August. Sccél mór i t-Tír Conaill eisidhe.

M1561.2

Maire inghen An Chalbhaigh, mic Maghnusa, mic Aodha Duibh Uí Domhnaill ben í Neill Sheain d'faghail bháis d'adhuath,& d'urghrain, do thruaighe,& do throm-nemhele na daoir-chimidhechta dochraidhe do-rad Ua Néll don Chalbhach dia h-athair ina fiadhnaisi.

M1561.3

O Beirn Tadhcc, mac Cairpre, mic Maoileachlainn, fer ergna, ioldanach i l-laidin, & i n-gaoidheilcc, & isan dá dlighedh .i. ciuil & cánóin, do écc, & a mhac ócc d'oirdneadh ina ionad.

M1561.4

Uaithne, mac Fir Gan Ainm, mic Maol Ruanaidh mic Seain Uí Cherbhaill do mharbhadh i m-Baile Uí Chuirc i n-Urmumhain. Nir bo fiú a t-tárla ina timcheall a ghuin nó a ghabhail, & do ba díllechta duthaigh Éle dia éis an uair-sin óir do bhensat ceill da c-cabhair & da c-cosnamh ó do imtigh Uaithne.

M1561.5

Nechtain, mac An Calbhaigh, mic Maghnusa Uí Domhnaill do mharbhadh go deónaighthe d'urchor do ghae do caith se fein, & an gae aga thelcceadh chuicce a frithisi.

m1561.6

Ard-iustis na h-Ereann .i. Tomás FizUater do dhol i t-Tír Eoghain a n-dioghail ghabhala An Chalbhaigh Uí Domhnaill, & ar a fholtanas fein frisan tir & foslonccport sluaigh-lionmhar do shuidhiucchadh dó i n-Ard Macha, & rátha ro-dhoimhne, & dúnchlaidh dío-thocchlaighi do thoccbail dó a t-timcell Tempaill Móir Arda Macha fo dáigh co f-fuicfedh bárda acca buan-coimhett. Iarna fhios-sin d'Ua Neill (Sean) ro chuir drong dia shain-muintir, & dia aosa gradha lasan c-Calbach Ua n-Domhnaill dia iomghabhail & dia iomchoimhett for an iustís ó gach inis & ó gach oilen go aroile i n-diamhraibh, & i n-droibhelaibh Tíre h-Eoghain go ro fháccbaidh


p.1586

an iustis an tír. Ro fhaoídh tra an iustis on c-campa-sin Arda Macha cuidechta do chaptinibh go mile fer etir troightheach & marcach do dhenamh creach & oirccne i n-Oirghialloibh, & fuair Ó Neill brath & taiscéladh ar na trom-shloghaibh-sin do dhol i n-Oirghiallaibh, & do tharraincc co taoí tostadhach dia saigidh, & fuair iatt iar c-cruinniucchadh a c-creach. Ro ficchedh iomairecc ettorra go ro marbhadh drechta diáirmhe dibh leth ar leth. Ro fáccbhadh na crecha fo deóidh aga n-daoínibh fein don chur-sin.

M1561.7

O Nell do beith acc comhlot, & acc creachadh críche Bregh & Midhe an tan-so. Tir Conaill arna cennsucchadh & arna timcealladh lais iar n-gabhail An Chalbhaigh roimhe-sin, & iar m-beith d'Ua Domhnaill h-i f-fochaidhe, & h-i f-fír-enirte, cona baoí aoín-neach acc follamhnucchadh flaithesa i c-Cenel c-Conaill don chur-so. Ro ghabh Ua Neill (Sean) nert coiccidh Uladh uile o Droichet Atha go h-Erne, conar bo machtnadh coiccedhach os Ulltoibh do ghairm dhe an tan-so munbadh fritbert Gall fris.

M1561.8

An Calbach Ua Domhnaill do léccadh a gemhel la h-Ua Neill iarna fhuaslaccadh la Cenel c-Conaill.

m1561.9

An iustis cedna do thionol trom-sloicchedh doridhisi do dhol i t-Tír Eogain i f-foghmar na bliadhna-so ar tarraing An Chalbaigh Uí Domhnaill. Tanccattar ina thoichestal na cuicc iarla battar i n-Erinn in ionbhaidh-sin .i. Geróitt mac Geroitt, mic Geroitt, mic Sémais, mic Seain, mic Tomáis iarla Cille Darae; Tomás, mac Semais, mic Piarais Ruaidh iarla Urmuman; Geróitt, mac Semais, mic Seain, mic Tomáis iarla Desmuman; Concubhar, mac Donnchaidh, mic Concobhair, mic Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain iarla Tuadhmuman; & Riocard mac Uillicc na c-Cend, mic Riocaird, mic Uillicc Cnuic Tuagh, iarla Cloinne Riocaird. Ro imtigh tra an iustis & na h-iarladhae-sin cona sochraitte Tír Eoghain gan fresabhra, gan frith-orccain friú go rangatar go Loch Feabhail. Acc sóadh tar a ais don iustis as í comhairle ro chinn, sidh do denamh le h-Ua Neill & a phardún do thabhairt dó, & a bharda do breith a h-Ard Macha. As eadh do-choidh an iustis cona shocraitte iaramh i t-Tír Conuill Gulban go ro


p.1588

fháccaibh cendus longport, & caislén Tíre Conuill acc An c-Calbhach Ua n-Domhnaill. Luidh iaramh tar Éirne i c-Crich Coirpre do fhorbhaise for chaislen Sliccigh. Rathaighis An Calbach indsin conidh é airecc ar rainicc a mheircce budhein do chor go h-inclethe gusin m-baile, & a nochtadh for taibhlibh an tuir combo fodherc do chach i c-coitcinne. Ro athcomhairc an iustis cia an m-bratach at-chonnairc. Friscart An Calbhach, & at-bert gur bó h-í a bratach budhein, & gur bo lais fein, & la a bunadh-cenél ó cein mair an baile ishin, conadh iaramh do-rad an iustis eochradhae an bhaile don Chalbhach.

M1561.10

O Nell do dhol i Sacsoibh i t-timcell na Samhna d'ionnsaighidh na bainrioghna,


p.1590

& fuair onoir, & airmittin mor uaithe, & tanaicc tar a ais i m-Beltene na bliadhna ar c-cionn.

M1561.11

Eocchan mac Aodha Buidhe mic Aodha Duibh I Domhnaill fer saor-chlannda soicheneoil earccna il-cherdach d'écc.

M1561.12

Tadhcc mac Toirrdhealbhaigh, mic Neill, mic Torrdhealbhaigh Uí Baoighill do mharbhadh i t-Termonn Mécc Craith la Mac Alastrainn Ghallda.

Annal M1562.

M1562.0

AOIS CRIOST, 1562. Aois Criost, mile, cuicc céd, sesccat, a dó.

M1562.1

O Ruairc Brian Ballach mac Eocchain sinnsear Shil f-Ferccna & Catha Aodha Finn, fer dar lucht iomchair & oilemhna, cendaigh & comhadh a m-baoí ón c-Caladh h-i c-crich Ua Maine co Drobhaoís t-torcharthaigh t-tonn-mhaighrigh coiccrioch Chóiccidh oll-bladhach Uladh, & ó Granard Tethba go Traigh Eothuile an t-saoír i t-Tír Ua f-Fiachrach Muaidhe, ag sin an tí fá tocchaidhe duanaire & duasa adhmolta baoí dia bhunadh-fhreimh do écc do bhithin bharr-tuisle do-rala dó, & a mhac Aodh Gallda do oirdneadh ina ionadh.

M1562.2

Iarla Tuadhmumhan do dhol ar cuairt cendais fedhna i n-duthaigh Uí Chonchobhair, & i n-Glend Corbraighe. Mac Uí Lochlainn do mharbhadh uadha d'aon-urchor


p.1592

a Cloich Ghlenda don chur-sin .i. Maoilechlainn mac Uaithne, mic Maoileachlainn, mic Rudhraighe, mic Ana, mic Donnchaidh an Chúil, mic Ana Bhacaigh.

M1562.3

An t-iarla cedna do dhol corr-shluagh cendais fedhna fa Chaénraige isin aimsir cedna & Dubhghall mac An Ghiolla Dhuibh mic Conchobhair Mic Shuibhne do marbhadh uadha don dul-sin.

M1562.4

Mac Giolla Riabhaigh d'écc .i. Riocard mac Duinn, mic Conchobhair, mic Tomais, mic Domhnaill, & ad-beirthi gur bo h-é-sin aoín-fher gradha bá ferr ag iarla Tuadhmumhan ina aimsir. Concobhar mac Conchobhair mic Riocaird do gabhail a ionaidh.

M1562.5

Domhnall mac Conchobhair, mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc Uí Bhriain an tí baoí ina iarla Tuadhmumhan ria Conchobhar mac Donnchaidh, & dia n-goirdís Gaoidhil Ó Briain do tocht dia ionnarbadh dia dheoraigheacht & dia dhibirt a h-Ultoibh tar a ais dia athardha feisin, & bá in aoín-t-seachtmain tainicc-siumh & Tadhcc mac Murchaidh mic Toirrdhealbhaigh iar n-eludh a h-Ath Cliath, & iar t-tocht dóibh i n-aoín-fhecht dia t-tir, tuccsat a n-aighthe a n-aoín-fhecht ar iarla Tuadhmumhan. Ro chuir an t-iarla foslongport iomdha ré a n-acchaigh. Dob é céd-ruathar na c-comhmbraithreach-so ar aroile iondsaicchidh oidhche do-radsad dá mac Murchaidh Uí Bhriain ar fhoslongport Baile Meg Riagáin, do marbadh daoíne leó, & ro cruinnighsiot creacha, & tainic an tír ina t-toraigheacht. Is and do ghlan lá ar na laoch-bhuidhnibh leth ar leth ag Cathair Még Gormain i medhón Ua f-Fermaic, & i n-Uachtar Dál c-Cais. Báttar an clann-sin Murchaidh Uí Bhriain (Tadhcc, &


p.1594

Donnchadh) ag iomchar a n-anfforlainn go h-adhnaireach go Cnoc an Sccamhail os cend Ratha Blathmaic. Ro fillset ar an t-tóraidh, & ro mhuidh do mhuintir an iarla. Do marbadh dréchta dá n-degh-dhaoinibh, & dá n-daosccar-sluacch. Ro gabhadh Tadhcc Ócc mac Taidhcc, mic An Ghiolla Dhuibh, mic Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain. Do gabhadh ann dna Brian Dubh mac Donnchaidh mic Conchobhair na Srona Uí Bhriain, & nír imthig gan an t-Selcca d'faccbail acc Tadhcc mac Murchaidh Uí Bhriain ina fhuascladh.

M1562.6

Donnchadh mac Con Connacht, mic Con Chonnacht, mic Briain, mic Pilip mic Tomais Meg Uidhir do écc, fer a aoisi as luccha rob olc teist do Gaoidhealaibh an tuaisceirt, fer ná ro saoiledh do écc re h-adhart co ro écc an tan-so.

M1562.7

Aodh mac Neill Óicc Mic Suibhne a Tír Boghaine do écc don ghalar breac.

M1562.8

Mag Craith Termainn Dá Bheocc do écc.

M1562.9

Mag Mathgamhna, Aodh mac Briain na Moicheirge mic Remainn mic Glaisne do marbhadh la Feraibh Fernmaighe.

Annal M1563.

M1563.0

AOIS CRIOST, 1563. Aois Criost, míle, cúicc céd, seasca a trí.

M1563.1

O Domhnaill Maghnas mac Aodha Duibh, mic Aodha Ruaidh, mic Neill Gairbh, mic Toirrdhealbhaigh an Fhiona, ticcherna Chenél c-Conaill, Innsi h-Eocchain, Cenél Moain, Fher Manach, & Iochtair Connacht, fer na ro leicc a fhairbrígh na a iomarcraidh lasna tighearnadhaibh battar ina chomharsain, & ina chomhfochraibh co h-aimsir a fhochaidhe, & a eneirte, fer aggarbh, ainmín, aindiúid amhnas fri naimhdibh, & biodhbadhaibh go t-tabhradh go fomamaighte dia reir, fer mín, muinterdha, cendais, cairdemhail, derlaicthech, deigh-einigh do dhámhaibh, do dheoradhaibh, d'eiccsibh,


p.1596

& d'ollamhnaibh, d'urdaibh, & d'eccailsibh amhail as reil acc senaibh & acc senchaidhibh, fer ergna, il-cerdach co m-buaidh n-inntlecta, & n-aithne ar gach n-ealadhain archena do écc .9. February ina longport feissin i l-Leithber isin m-baile do-ronadh lais-siumh cetus d'aimhdheóin I Neill, & Chenel Eoghain, & a adhnacal i n-otharlighe a shen & a shinnsior i n-Dún na n-Gall i Mainistir .S. Fronsés co n-onoir, & co n-airmittin móir iar m-breith buadha ó dhomhan, & o dhemhan.

M1563.2

O Súillebhán Béirre Domhnall, mac Diarmata, mic Domhnaill, mic Domhnaill, mic Diarmata Bailbh do thuitim le droch-urradh .i. Mac Giolla Chuda, & gerb' adbclosach Diarmait a athair baoí a dhiol d'oidhre sa Domhnall-sin, & a brathair Eoghan Ó Suillebhain do ghabháil a ionaidh.

M1563.3

Mairgrecc inghen t-Semais, mic Seain, mic Tomais, mic an iarla ben Meic Muiris Chiarraighe do ecc, & ba h-adhbar eccaoine isidhe.

M1563.4

Tomas mac Muiris Duibh, mic Seain, mic an iarla d'écc.

M1563.5

Tuadhmumha 'na tuinn coccadh, & 'na cleth chennairce ón Callainn go a chele an bliadhain-si.

M1563.6

Baile Uí Ghalaigh do ghabhail & do bhriseadh ar chloinn Murchaidh Uí Bhriain lasan iarla iar t-tabairt ordanais & sochraitte ó Luimneach lais chuicce.

M1563.7

Baile Uí Cárthaigh mar an c-céttna do ghabhail lasan iarla.

M1563.8

Mac Bruaidedha ollamh O m-Bracain & O b-Fermaic d'écc .i. Diarmait, mac Concobhair mic Diarmata, mic Seain, & a bhrathair Maoilin do ghabhail a ionaid.

Annal M1564.

M1564.0

AOIS CRIOST, 1564. Aois Criost, mile, cuícc, céd, sescca, a cetair.

M1564.1

O Ruairc Aodh Galldha, mac Briain Ballaigh mic Eoghain do mharbhadh co misccnech mio-runach la a mhuintir fein h-i Liathdruim Muintire h-Eolais,


p.1598

an tír uile asa h-aithle-sin do iadhadh fa Brian mac Bhriain Ui Ruairc & at-beirthi gurab dó do-rónadh an mí-gniomh mebhla-sin gion go raibhe cuid dó-samh ina dénamh. Aodh Buidhe mac Briain, mic Eoghain Uí Ruairc a m-brathair ele, sósar Aodha Gallda, & sinnsear Briain do ghairm Uí Ruairc de fein a h-ucht Uí Neill.

M1564.2

Ua Domhnaill An Calbhach, & Ua Baoighill Toirrdhealbhach do dhul co h-Ath Cliath do shoighidh an iustis do dhenamh a thoscca fris, & fuair O Domhnaill onoir & airmittin uadha, & soais Ua Domhnaill do thocht dia thigh go rainic go Feraibh Manach, & airisidh ann, & ticc Ua Baoighill dia bhaile feissin. Baí Conn mac An Chalbhaigh for a chionn h-i suidhe. Nír bo cian baoí Ua Baoighill isin m-baile an tan ro chuindigh Conn fair tocht lais go Dun na n-Gall dus an c-caemsadh a ghabhail for Aodh, mac Aodha Óicc, mic Aodha Ruaidh baí ann an tan-sin. Ba h-ann baoí oirisiomh an Aodha h-ísin isin tor nua, & ro cuir Eiccnechan & Conn dá mhac Aodha Buidhe mic Aodha Duibh clann a dherbhrathar isin t-sen-chaislén, & bátar iad-sidhe baí acc taiscceladh an bhaile do Chonn. Tánaic tra Conn & Ua Baoighill do shaighidh an bhaile, & ba h-adhaidh ann an tan-sin. Ro leiccset clann Aodha Buidhe Conn dia soighidh fo chettoir & do raidhsiot na leiccfittis Ua Baoighill cona muintir chuca inunn. At-bertsat muintir Ui Bhaoighill na leiccfittis a t-ticcherna uatha a aénar. Do-coidh iarttain Ua Baoighill go Mainistir na m-Brathar do denamh cuarta aca. Geibhidh Conn Ua Domhnaill, & clann Aodha Buidhe for toghail an tuir i m-baoí Aodh mac Aodha Duibh. Ní ro ráthaighsiot nach ní go ro dhoirt sruith-légen slóigh-lionmhair lan-mhóir ar fud an bhaile, & ina iomthacmong in gach aird. Ba h-iad báttar annsin Ua Néll Sean, & Aodh mac Maghnusa Uí Domhnaill cona sochraitte, go ler-sloigh lionmhair lan-moir ina f-farradh iar c-cluinsin Uí Domhnaill do bheith for slighidh Atha Cliath & na c-comhmbrathar n-aile do beith i n-aghaidh aroile. Ro gabhadh ainnsidhe Conn mac An Chalbhaigh an 14 May, & do-dhechatar sirthe slóigh Uí Néill ar fud Tíre Bóghaine, & ro marbhadh leo mac Mhec


p.1600

Suibhne .i. Maol Muire Meircceach, mac Maol Muire, mic Neill i n-Glionn Eidhnighe, & Aodh Meirccech, mac Eoin Modardha Mhec Suibhne go sochaidhibh oile amaille friu.

M1564.3

Siol m-Briain co h-imresnach re aroile an bliadhain-si. Clann Concobhair mic Toirrdhealbhaigh Ui Bhriain Domhnall & Tadcc, & clann Murchaidh Ui Briain Tadhcc, & Donnchadh do dhol ar creich chois Abhann O c-Cernaigh i c-Cloinn Cuilein. As ann tarla an t-iarla an tan-sin sa Ros Ruadh. Do loiscceadh & do lom-aircceadh leo an baile-sin seach gach m-baile do shonnradh. Ruccsat an tir orra as gach aen taebh o Shleibh Oidhedha an Righ go Luchat, & o Rinn Enaigh co Scairbh. Fuaratar-som etim ar ghlaslaith an iarla co ro marbhadh a n-gar do ched dibh don dul-sin, & ni ro lamhsat a n-ionnsaicchidh iarsin co h-oidhche. Ternátar an t-Siol m-Briain-sin Uachtair Tuadhmumhan gan fuiliucchadh gan foirderccadh tar finn-lerccaibh Forccais cona c-crechaibh & cona n-gabhalaibh leó. Do tharraingsiot tra buannadha dermara & lucht tuarustal tar Sionainn do Chloinn t-Suibhne & do Chloinn t-Sithigh & baí siubhal na tire, a creacha, & a comhtha ar a c-cumus co t-tairnicc aimsir a m-buannadh. Acht cena ní ro an da n-airneis acc aittreabhtachaibh an tire luach ar leiccedh este lasna h-amhsaibh-sin tar cenn a n-amhsaine.

M1564.4

Corcu M'ruadh cona cíos, & cona buannacht bhona, a sholathar ferainn i t-tiribh Tuadhmumhan, & a bethaighthe ecclaisi amaille ris-sin do thabhairt do


p.1602

Dhomhnall Ua Bhriain do chomhaidh a ticchernas Tuadhmumhan, & tar cenn siodha i n-geimhreadh na bliadhna-so.

M1564.5

Muiris Dubh mac Seain mic an iarla do dhol ar creich i Musccraighe. Clann Taidhcc, mic Corbmaic Óicc, mic Corbmaic, mic Taidhcc Még Carthaigh do bhreith fair .i. Diarmait, & Corbmac, Muiris do dhícendadh leo, & ba ferr tarbha a thesairccthi inas ar buadhaighedh dia bás. Mír cruadha Geraltach ar gurt gabhaidh, aircctheóir a easccarat, & básaighteóir a bhiodhbadh an tí torchair andsin.

Annal M1565.

M1565.0

AOIS CRIOST, 1565. Aois Criost, mile, cúicc céd, sescca, a cúicc.

M1565.1

Siubhan inghen t-Semais, mic Muiris, mic Tomais d'ecc. Ro ba do mhor-sccelaibh Leithe Mogha isidhe i leith fri deirc & daonnacht.

M1565.2

Cuairt da n-deachaidh iarla Desmuman .i. Geroitt mac Semais mic Seain i n-Déisibh Mumhan, do chuir Ticcerna Deiseach .i. Muiris mac Gearailt mic Seain mic Geroitt tarraing ceilcce ar iarla Urmumhan .i. Tomas mac Semais, mic Piarais Ruaidh, i n-oirchill iarla Desmumhan. Tánaicc dna an t-iarla don tír, & ní fhuair rabhadh go h-iadhadh uime ar gach taobh san maighin dianidh ainm Ath Medháin. Ro luidh iomad anfforlainn fair go ro gabhadh & go ro gonadh é. Ro gabhadh & ro marbhadh drong mor dia muintir ina fhochair. Báttar subhach soimhenmnach Buitiléraigh tria iomat a m-braighdedh & a n-édala an lá-sin. Bá


p.1604

h-é críoch na gabala-sin an dá iarla do dhol co Saxoibh fó thoghairm na bainrioghan, & a m-beith athaidh h-i Londainn, & teacht dóibh tar anais fó ghné siodha & cairdine.

M1565.3

Mathghamhain, mac Toirrdhealbhaigh Mhanntaigh mic Donnchaidh, mic Domhnaill, mic Toirrdhealbhaigh Mheith do marbhadh h-i f-fiull dia lucht coimhiteachta, & comhghaoil ina bhaile fein 'san Aircin i n-Árainn. O 'd-chualattar maithe na Gaillmhe in ní-sin do-chuattar d'aithe a mí-gniomh for lucht na feille go ro furailsiot forra teicheadh ó a t-tighibh co n-deachattar i n-arthrach for muir & ba h-ann ro ghabhsat caladh h-i c-cuan Ruis h-i c-crich Corca Baiscind Iartharaighe. Iarna cluinsin-sin do Domnall mac Conchobhair Uí Bhriain, do-chóidh-sidhe dia saighidh amhail as déine con-ránaicc, & ro gabhadh lais a n-urmhór, & do-bhert lais i n-daoír-chengal iad co Magh Glae i n-uachtar Corcu M' Dhruadh fo daigh gomadh móide a maoíth, & a t-toirsi radharc an ionaidh ina n-dearnsat an mí-gniomh-sin d'faicsin. Ro crochadh drong dibh lais, & ro loiscceadh araill feibh ro thuill a mi-bhésa dhóibh.

M1565.4

Maidhm mór lá h-Ua Neill (Sean, mac Cuinn mic Cuinn mic Enri) ar cloinn Mec Domhnaill na h-Alban .i. Semus, Aongus, & Somhairle. Ro marbhadh ann Aonghus. Ro gabhadh & ro gonadh Semus, & tainic a bhás a c-cionn bliadhna do ghaibh cro na gona h-íshin. Rob adhbhal an t-écht oidheadh an uasail do-cher don chur-sin, saoí ar eineach & ar engnamh fer caithmheach, congaireach, tiodhlaictheach, toirbhertach. Ní bhaoí do Chloinn n-Domhnaill i n-Erinn nách i n-Albain a ionnshamhail an tan-sin, & ní bá ró lá a dhaoínibh fein a comhthrom d'ór do thabhairt as dá


p.1606

madh fuasccladh dhó. Torchrattar tra sochaidhe ele nách áirimhthear san maidhm-sin Glinne Taisi.

M1565.5

Murchadh mac Domhnaill mic Ruaidhri Uí Flaithbertaigh do bhathadh.

M1565.6

O Cleirigh Tadhcc Cam mac Tuathail ollamh Uí Dhomhnaillsenchus, saoí h-i f-filidheacht, & h-i c-croinic, port congmala tighe n-aoidhedh do dhámhaibh, & do dheoradhaibh, & do fhealmacaibh foghlama na c-crioch báttar comhfoccus dó do écc (.i. an 20 la d'October) iar sendataidh toghaidhe iar m-breith buadha o demhan & ó dhomhan, & a adhnacal i Mainistir .S. Fronseis i n-Dún na n-Gall co n-airmitin, & co n-onoir n-ádhbhal.

Annal M1566.

M1566.0

AOIS CRIOST, 1566. Aoís Criost, mile, cuicc ced, sescca, a se.

M1566.1

O Domhnaill An Calbhach mac Maghnusa, mic Aodha Duibh, mic Aodha Ruaidh, mic Neill Ghairbh mic Toirrdhealbhaigh an Fhíona do thuitim dia eoch .i. h-i t-tus an gheimhreadh .i. 26. Nouember, ar an c-conair c-coitchinn etir Baile Aghaidh Chaoín, & tempall Rátha i n-eidirmedhon a marc-shluagh gan ansocracht gan oilbeim gan sgeinm gan sccath iar t-tocht dó ó Shacsoibh an bhliadhain-sin féin. Tighearna ar cheill & ar chruth An Calbhach-sin, gérrat ar ghail, & ar ghaiscceadh nemhthais n-iata fri naimhdibh, connalbhach cairdeamhail fri cairdibh, gan machtnadh, gan móir-iongnadh h-i maith dá h-aidhble da n-dingénadh, neach ná ro saoíleadh écc an ionnass-sin acht co roiscceadh lais dioghail greisi a cheneóil. A dhearbhrathair, Aodh mac Maghnasa Uí Domhnaill do óirdneadh ina ionadh.

M1566.2

Maire inghen Mhaghnasa mic Aodha Duibh mic Aodha Ruaidh Uí Dhomhnaill ben Mécc Aengasa d'écc an 8. d'October.


p.1608

M1566.3

Róis inghen Mhég Uidhir Cu Connacht .i. an comarba ben Aodha Buidhe mic Aedha Duibh d'écc an 22. Iúl.

M1566.4

Mag Uidhir Sean mac Con Chonnacht, mic Con Chonnacht, mic Briain, mic Pilib mic Tomais Meg Uidhir d'écc .i. 29 September, ar sluagh an iustís iarná ionnarbadh d'Ua Néill as a thír. Tighearna tuiccseach treidheach tiodhlaictheach eisidhe. Ní ba furail dó flaithes dá mhéd dá b-fuíghbheadh ar iomat a dhamh, & a dheoradh, ar troma a dhuas, & a dheagh-toirbheart, & a bhrathair d'oirdneadh ina ionadh .i. Cú Connacht.

M1566.5

O Ruairc Aodh Buidhe mac Briain Bhallaigh do mharbhadh i m-Baile an TóchairConallchoibh fo dáigh go madh la mac inghine Magnusa Ui Domhnaill (.i. Brian mac Briain mic Eocchain) tighearnas na Breifne.

M1566.6

Mag Carthaigh Riabhach d'écc .i. Finghin, mac Domhnaill, mic Finghin, mic Domhnaill duine nár chuir suim isin saoghal, & la na baoí eolas ar a chruinniucchadh nó ar a choiccill.

M1566.7

O Madagáin .i. Maoíleachlainn Modardha mac Maoileachluinn mic Breasail d'écc, léghthóir Laidne, & Gaoidhilcce as lugha bá h-olc d'uaislibh Ereann ina ré, cosnamhach a ferainn, & a criche ar comharsanaibh, uaithne iomachair ban & bocht & aosa anffann anarrachta, & Domhnall mac Seain Uí Madagáin do gabhail a ionaidh.

M1566.8

Piarus Buitiler mac Emainn tighearna Trena Cluana Meala d'écc, neach fuair inmhe & oidhreacht a dhuithche gan cath gan coccadh, duine nár shealbhaidh & nár sholathair én-phinginn do cuid eglaisi Dé le cert papa no prionnsa, & a mac Tepóid ina ionadh.

M1566.9

Cioth éiscc arna fherthain h-i t-Tír Chonaill an bliadhain-si.


p.1610

M1566.10

Slóiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill Aodh mac Maghnusa h-i t-Tír Eócchain isin n-geimhredh do shonnradh, & do-rónadh creacha iomdha lais, & tainig slán dia thigh.

Annal M1567.

M1567.0

AOIS CRIOST, 1567. Aois Criost, mile, cuicc céd, sescca, a seacht.

M1567.1

Sluaiccheadh lá h-Ua n-Domhnaill Aodh isin earrach do sonnradh. Is eadh do-dheachaidh tar Loch Feabhail go rainicc gusan Sliabh c-Carbatach go ro lom-airccedh & co ro lér-indradh lais ina m-baoí ina comhfhochraibh, & soais slán dia thigh.

M1567.2

Slóiccheadh lán-mhór lér-thionoilte lá h-Ua Neill (Sean mac Cuinn, mic Cuinn mic Enri, mic Eocchain) do dhol h-i c-Cenel c-Conaill for Ua n-Domhnaill (Aodh mac Maghnusa, mic Aodha Óicc, mic Aodha Ruaidh) do iondradh & do orccain na tíre feibh do-rónadh lais feacht riamh cidh an tan ná caomhnaccair Ua Domhnaill (Maghnus) follamhucchadh ná fír-imdheaghail a fhlatha nách a thíre ar a eineirte, & a easláinte, & tria fhrith-bheart & comh-fhuachtain a chloinne budhéin fria 'roile. Bá h-ann do-rala d'Ua Domhnaill (Aodh) a beith go n-uathadh sochraite im Aodh mac Aodha Óicc mic Aodha Ruaidh cona chomhfhuilidhibh ag Ard an Gháire allatuaidh don inbher dianidh ainm Súileach, & iarná cloisteacht dó go ro dáil Ó Neill cona shlóghaibh don tír ro fhaoídh teachta do thochuireadh in ro bo comhfhoccus dó dia aireachaibh & baí feisin agá n-ernaidhe an dú-sin, ar a aoí ní tangattar-somh ineallmha fó a toghairm. A m-battar ann iaramh i n-urthosach laoí ní ro ráthaighsiot ní conus-facattar edh a radhairc uatha don taobh araill d'Fearsait Shúilidhi balc slán do shlócchaibh acc dian-asccnamh ina n-dóchum ina n-drongaibh & ina n-díormaibh, ní ro ansat dia reimim co rangattar gan anadh gan airisiomh tar an f-Fersait ar bá h-aithbhe ann an tan-sin. Arna airiucchadh-sin d'Ua Domhnaill ro chuir a brodlom becc slóicch i n-inneall, & i n-orducchadh fó chédóir, & ro la


p.1612

diorma marc-slóicch im mac Uí Dhomhnaill .i. Aedh mac Aedha do dheabhaidh fri tosach an t-slóigh ar dáigh co t-toirsedh a throightheacha iomlán lais tarsna redh-maighibh i t-tarrasair é go h-ionad innill ná caomhsatais a bhiodhbhadha a timchealladh, nách a tacmancc. Ima comranaicc etir marc-sluacch Uí Dhomhnaill & urthosach marc-slóigh Uí Néill do-rochair Niall mac Donnchaidh Cairbrigh mic Aodha Óicc, mic Aodha Ruaidh, & Domhnall Ulltach mac an doctuira ollamh Uí Domhnaill lé leighes, & Mag Rabhartaigh agá m-baoí iomcoimhéd Cathaighe Colaim Chille, lá sluagh Uí Neill. Acht cena ad-bearad araile gurab lá a mhuintir budhéin do-cher Niall Ó Domhnaill. Do-rochair bheós ó Cenél n-Eocchain mac Mécc Mathghamhna co n-droing oile cenmotá-somh. O ro fhidir mac Ui Domhnaill (.i. Aedh mac Aodha) an forlíon baoí ina acchaidh, & a thighearna do rochtain ar daingen, ro len-samh h-é conus-tarraidh acc airisiumh fri foiridhin a muintire do breith fair. Ní cian tra baoí-siumh i n-udmaille moir menman conus-faca dréchta dia shain-muintir ina dhóchum bá fo líth lais-siumh a rochtain chuicce. Tánaic ann cetus Mac Suibhne na t-Tuath, Murchadh Mall mac Eocchain Óicc mic Eoccain, clann Mec Suibhne Fanatt, Toirrdhealbhach Ócc & Aodh Buidhe, & Mac Suibhne Bóghaineach, Maol Muire mac Aodha, mic Neill, & iar rochtain go h-aon-mhaighin dóibh nir bhó h-adhbhal a sochraide ar ní rabhadar cenmothá ceithri chéd nama. Ro acaoín Ua Domhnaill a imnedh & a ettualang frisna maithibh-sin, & at-bert friú gur bhó lainne & gur bhó maisi lais a écc, & a oittheadh do maighin, riasiú no fho-daimhfedh an do-radsat Cenel Eoccain do thár & do tarcasal fair budhein, fora dherbhfhine, & fora chomhfuilidhibh amhail ná ro fhulaing & ná ro fhodhaimh a bhunadh-chenél riamh roimhe, & go sonnradhach an dí-miadh & an dimhiccin ro imirset fair don chur-sin .i. a athchur & a ionnarbadh co foireicneach as a longport. Ro aontuighsiot na maithe-sin uile fri h-aithescc an ard-fhlatha, & at-beartsat gur bhó fíor na forchanta & na fuighle ro chan conadh fair deisith oca Ua Neill cona slócch d'ionnsaicchidh. Bá dána dochoiscc, aindiuid, ecceilligh an comhairle do-rónadh annsin .i. saicchidh an mhór-ghabhaidh & an mhór-guasachta ro bhaoí for cionn

p.1614

dóibh. Ar a aoí bá mó ro fortamhluigh gradh a n-einigh, & a n-athardha ina c-cridhe oldás gradh a c-corp, & a c-caomh-anmann. Ro asccnáttar iaramh co h-aoín-mhenmnach for c-cúla ina n-inneall cró-becc bodhbha, & ina n-aon-bhróin n-athardha for amus longpoirt Uí Néill. Amhail ad-chonnairc Ó Neill ina dhochom gach n-díreach iat, ro cheis a mheanma co mór orra co n-ebirt,‘As machtnadh, & as iongnadh adhbhal lem’ ar sé ‘nárbh usa don lucht úd ar n-oighriar & ar m-bretha d'fhulang, inás tocht dia n-airleach & dia mudhucchadh fo chédóir diar saighidh’. Dia m-baoí forsna h-iomráitibh-sin ro dhóirtsiot damhraidh Cenel c-Conaill go diogháir dásachtach h-i c-cenn slóigh Uí Néill, nir bhó feich optha lá h-anradhaibh I Néill an ní-sin uair báttar agá n-eidedh amhail as déine con-rangattar ó do-ruachtatar-somh eadh a f-fairccsiona doibh. Bá fíochdha forgranna an féccadh for-niata for-gruamdha do-bert cach for aroile díbh d'ionnaibh a rosc rinn-radharcach, do-bertsat a n-gáire catha os aird gur bhó lór d'furail time & teichmhe for fhiallach anbfann anarrachta an comhgáiriucchadh do-rónsat ag rochtain h-i c-cenn aroile dóibh. Ro gabhsat for tuargain & for trén-athchuma, for machtadh & for mudhucchadh aroile fri ré fhoda co ro farccbhadh fir h-i faoinlighe & curaidh crechtnaighthe, & óicc athghaoíte, & laoich leidmeacha arna f-fiar-ledradh san armhach ar t-trioll. Acht chena ro mheabhaidh for Chenel n-Eoghain tré nert iomghona & iombualta gur bhó h-eiccenn dóibh a lathair catha d'folmucchadh, & saighidh gusan c-conair forsa t-tudhchattar gion gur bhó sodhaing dóibh a rochtain an tan-sin ar ro líon an mhuir isin f-Fersait tarsa t-tangattar a t-tús laoí, co nár bhó sodhula tairsi idir, munbhadh tinnesnaighi na tograma, dedlacht & dúire na druinge báttar ina n-diuidh acc aithe a n-dímiadha, a n-anffaladh, & a n-aincridhe ag forcongra forra a h-ionnsaicchidh. Nír bhó h-ailsedhach ro cingsiot gusan rian-mhuir ar ni airisedh neach dibh fria commbrathair, ná fria chomhfhuilidhe gion gur bhó térnudh a gábhadh nó a guasacht dóibh rochtain gusan imbhear oiccen dubh-domhain baoí for a c-cionn. Nír bhó saighidh tesa iar f-fuacht, na anacail iar n-eiccen an ionnsaicchidh-sin, ar ro báidheadh líon dírimhe for an lionn-mhuir lan n-domhain dibh gér bó lainn lá cách uadhaibh (andar leó) a legadh dia saighidh. Ro

p.1616

faccbaitt sochaidhe iomdha etir mharbhadh & badhadh do sluagh Uí Neill isin maighin-sin. Báttar iad ba h-aireghda dib-sidhe Brian mac Enri mic Seain I Neill cona dearbrathair, Mac Domhnaill Gallócclach consapal I Neill co n-druing moir do Cloinn n-Domhnaill amaille fris, An Dubhaltach Ua Donnghaile dearbh-comhalta I Néill (aoin-fher bá dile & bá tocha lais isin m-bith) co sochaidhe móir dia chineadh, & dréchta dearmhara do Muintir Choinne, & do Muintir Ágáin. Acht chena as edh a chumair, ro marbhadh, & ro báidhedh tri ced décc do shluacch I Neill isin c-caith-ghleó-sin. At-bearat araile liubhair gur bhó trí mhile fer co t-tuilleadh easbhaidh shlóigh I Néill isin ló-sin. Dála I Néill tra térna-sidhe as an maidhm íshin, & bá fearr lais nách térnafed óir ro saobhadh a chiall, & a chétfadha dia éis. At-laí go h-inchleithe gan airiucchadh do neoch la taobh na h-abhann suas go rainicc tar Áth Thairsi h-i c-comhfochraibh don Sgairbh Sholais lá h-eolas druinge do Mhuintir Gallchubhair (d'oireacht & d'fíor Muintir Uí Domhnaill feisin) & ní ro h-anadh lais go ruacht tré cliothar diamhair gacha conaire go Tír Eogain, Nír bhó h-iomdha dna tegh no teghdhais gan damhna dér & fotha fíor-chaoíneadh ó Chairlinn go Finn & go Feabhail. Bá h-adhbhal, & bá dirimh an ro fáccbhadh d'edalaibh etir eachaibh, arm, & ededh ag Cenel c-Conaill don chur-sin. An t-ochtmadh lá do mhí Máii do shonnradh do sraoíneadh an maidhm íshin.

M1567.3

Iar n-dol d'Ua Neill i t-Tir n-Eocchain amhail remebertmar ní dearnadh socracht, nó sadhaile lais, & ní ro thuil a shuan-tathamh go ro chuir toghairm & tarraing ar cloinn t-Semais mic Alastraintt mic Eoin Cathanaigh mheic Mheic Domhnaill go h-Albain. Bá tuar t-imdibhi saoghail & bá h-adhbhar oidhedha dó-somh innsin .i. clann an fhir do thuit lais feacht riamh do thóchuireadh chuicce. Tangattar-sidhe co tinneasnach cobhlach mór muiridhe go ro gabsat port ag Bun Abhann Duine i


p.1618

n-Ulltaibh. Ro suidhighedh longportsaidhbhir sraid-lionmhar leó annsin. O 'd-chualaidh Ó Neill an trom-dámh-sin do thocht fó a thuairim ni ro fhéch dia esccairdes friu gan dol ar ionchaibh na dáimhe dorrdha dioghaltaighe íshin gan chor gan chomairce ar dáigh a ainchridhe & a aininne do dioghail & d'aithe for Cenél c-Conaill, & bá h-e fiadhucchadh fuair uatha iar m-beith athaidh ina f-fochair (iar t-tubhadh dóibh-siumh a n-eccraitis & a n-anffolaidh fris) a ledradh go lán-athlamh & a choidhmhedh gan coiccill go f-farccaibhsiot marbh gan anmain.


p.1620

M1567.4

Ba doiligh do Cenel Eocchain mic Neill oidedh an ti torchair annsin, ar bá h-é a c-Conchobhar ar cóiccedhachas, a Lugh Lamhfhada ar laochdacht, & a n-greid gáidh & gaiscceadh an t-Ua Neill-sin .i. Sean conadh d'foraithmet a oidedha do raidhedh.

  1. Secht m-bliadhna sesccatt cúicc céd,
    míle bliadhain is ní brécc,
    co bás t-Seain mic mic Cuinn
    ó thoidhecht Criost h-i c-colainn.


p.1622

M1567.5

O Neill do ghairm do Toirrdhealbhach Luineach mac Neill Conallaigh iar marbhadh Sheain.

M1567.6

Iarla Desmhumhan do gabhail lasan iustis h-i c-Cill Mo Cheallócc & a breith lais go Luimneach, as-sidhe go Gaillimh go h-Áth Luain & co h-Ath Cliath iaramh iar f-feil Pattraicc do-rónadh in gabháil-sin, & do-chuaidh a bhrathair Sean mac Semais fo Shamhain ar c-ciontt h-i c-cenn Gall d'fiosrucchadh an iarla, & ro gabhadh é fó cédóir. Ro cuireadh araon go Saxaibh iad iaramh.

M1567.7

Mag Piarais d'écc .i. Emann mac Semais mic Emainn, fear einigh choitchinn, & thighe n-aoidhedh, fer foghlamtha h-i t-tengthoibh & i m-bearlaibh eisidhe, & a mhac Semus d'oirdneadh ina ionad.

M1567.8

Sean A Búrc, mac Seain, mic Seain na b-Fiacal, mic Uillicc Ruaidh do mharbhadh lá h-andaoinibh, & lá mogadhaibh misccneacha do mhuintir iarla Cloinne Riocaird.

M1567.9

Mac Uí Bhriain Tuadhmumhan .i. Tadhcc, mac Donnchaidh, mic Conchobhair, mic Toirrdhealbhaigh; mac iarla Urmumhan .i. Semas Ócc mac Semais, mic Piarais


p.1624

Ruaidh; & mac Még Carthaigh, Eoghan mac Corbmaic Óicc, mic Corbmaic, mic Taidhcc do écc an bliadhain-si.

M1567.10

Maghnus mac Emainn, mic Maghnusa Mic Sithigh do mharbhadh lá Mac Muiris Ciarraighe .i. le Tomas mac Emainn mic Tomais, & ní bhaoí fear a aosa dia chineadh bá ferr engnamh & eineach inás.

M1567.11

Droichet Atha Luain do dhénamh lá iustis na h-Ereann .i. Sir Henry Sidney.

Annal M1568.

M1568.0

AOIS CRIOST, 1568. Aois Criost, mile, cuicc céd, sescca, a h-ocht.

M1568.1

Contaois Cloinne Riocaird .i. Mairgrecc inghen Donnchaidh mic Conchobhair mic Toirrdhealbhaigh, aon-lán beóil fer n-Ereann, ben cotaighthe a carat, & a comhghaoil d'écc.

M1568.2

Mac Mathghamhna tighearna Chorca Baiscinn Airthearaighe .i. Brian Ócc mac Briain mic Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc d'écc, & Tadhcc mac Murchaidh mic Taidhcc Ruaidh mic Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc do ghabhail a ionaidh.

M1568.3

Mac Suibhne Fanat Domhnall Gorm mac Domhnaill Óicc do mharbhadh h-i f-fiull lá dreim dia muintiri fein .i. Muintir Sruithéin.

M1568.4

Caitilín inghen Mhég Uidhir (Cú Connacht) ben Uí Bhaoighill (Toirrdhealbhach mac Neill mic Toirrdhealbhaigh) an aoin-bhen toísigh bá ferr i n-Ulltaibh d'écc an .5. Ianuarí.

M1568.5

Sluaiccheadh la Semus mac Muiris mic Seain mic an iarla (im Lughnasadh do shonnradh) ar Mac Muiris Ciarraighe .i. Tomas mac Emainn. Bá h-é an Semus-sin ro ba codhnach ar Gearaltachaibh a n-ionadh cloinne Semais mic Seain baoí h-i l-laimh h-i l-Londainn le bliadhain roimhe-sin. Do h-iondradh & do h-aircceadh, do loiscceadh & do loim-chreachadh an tír go tinnesnach le Semus cona shlócchaibh. Ro theichsiot urmhór an tíre, & rucsat an ro fhédsatt dia n-innilibh leó go Lic Shnámha. Baoí d'iomatt & do líonmhaire shlóigh Semais go ro suidhigheadh dá


p.1626

longport líonmhara lán-aidhbhle lais ar gach taobh don bhaile. Ro chuir Ó Conchobhair Ciarraighe, & Clann t-Síthigh cona c-cóirighthibh, & urrann d'uaislibh & d'aireachaibh an t-slóigh amaille friú don taobh thoir don bhaile. Do chuaidh fein gusan lucht bá menmarc lais do beith ina fhochair don taobh tiar don bhaile, & baoí Mac Muiris cona muintir h-i t-tennta mhóir etorra. Ro baoí bheós ro bruth aeóir tes, & tiormach adhbhal amhail ro ba dú isin aimsir-sin gur bó h-éigen dá n-daoínibh, & dá n-airneis mer-sháile na h-abhann d'ól lé truime an tarta & lá robharta a ro-iotan. As é bá consapal do Mac Muiris an tan-sin Emann mac An Ghiolla Dhuibh, mic Concobhair, mic Donnchaidh mic Domhnaill na Madhmann Mec Suibhne, & ní tharla ina fhochair acht becc bhuidhen gallócclach dá lucht lenamhna co nár bó suaill go m-baoí ina fharradh ghénmotha aon-chaoccat fer namá ar c-caitemh aimsire a n-amhsaine. Ar a aoi nír bó miadh leó imtheacht ó Mac Muiris iar m-breith don foireiccen-sin fair, do baoí beós isin m-baile-sin Sean na Seoltadh mac Domnaill Uí Mhaille lucht luinge faide do chairdibh coblaigh Mheic Muiris tanic do tadall cuarta ina cend gan cor gan cennach, & nír bó maisi a fhagbháil don chur-sin. Do-chuaidh Mac Muiris dá comhairliucchadh frisna maithibh-sin dia fhios créd do-ghénadh. Friscartsat dó, & at-bertsat fris d'aithescc aoín-fhir gur bó tanaisi dia m-bás a m-betha amhail ro battar, & nocha cabhair do-ghébham do dheóin an locht atáid inar n-acchaidh filet i n-iomsuidhe foirn, & ó nách menmarc lat-sa gialladh do mac Muiris mic an iarla as edh as dénta duit do shén & do shobharthan do chor i n-ucht an toice & an chonáigh isin ló-so aniú, & gabh chugatt mar chuid d'Eirinn go h-oidhche ina m-bia fo bonnaibh do biodhbhadh, & ionnsaighem Clann t-Sithigh uair is friú as mó ar f-fercc & ar f-fola. Iar c-cinnedh ar an c-comairle-sin dóibh do-rónsat eirghe athlamh aoín-fhir, & tucc Mac Muiris inneall & orducchadh catha ar an mogall do chrunnsluagh chairdemhail tarla ina fharradh, & tuccadh tosach lé h-iombualadh do Cloinn t-Suibhne. Ni baoí inmhe nó ard-flaithes (andar leó) rob ferr lé Cloinn

p.1628

t-Síthig
& lé a t-tarla ina t-timcheall iná a f-faicsin dia n-ionnsaicchidh ar an orducchadh-sin uair rob ferr leó a c-coscc díobh ar én-lathair inás beith ag ithe grain glaiss désaicch, & acc ibhe fhuar-uiscce ré a n-acchaidh amhail ro bhattar. Imthusa Mheic Muiris & a muintire ní ro ghabhsatt cor don chonair choithcinn go rangattar h-i c-cend Cloinne Sithigh, go ro féchadh leó fulang a f-faobhair slegh, sedh a samhthach, coingheall a c-cloidhemh, & cruaidh a c-cathbharr, leth ar leth, & iar c-caithemh ree aimsire dóibh acc an c-comhthuarccain-sin ro sraoíneadh don ghlan-shluagh Geraltach & tuccsat acchaidh ar imtheacht, & cúl ré comhfhosucchadh a c-cathlaithreach. Ro dian-tinnesnaighedh ina n-dedhaigh lá muintir Meic Muiris Chiarraighe, & ro gabhsat aga sraoighledh & acca síor-airleach co nár bhurasa ríomh nó áiremh gach ar faccbadh do Geraltachaibh, & do Cloinn t-Síthigh isin sraoíneadh h-í-sin. Ro marbhadh écht mór annsin .i. Ó Conchobhair Ciarraighe, Conchobhar mac Conchobhair, Bá do mhóir-échtaibh Cloinne Rudhraighe an tan-sin an tí torchair annsin, aoibheal beó a chineadh, & a chlannmaicne, sósar dia rainicc orlamhas a athardha ar bélaibh sinnsear, uaithne fulaing dámh, & deóradh, & degh-aosa gacha dána, post cothaighthe coccaidh,& cennairrce fri comharsanaibh & coiccriochaibh. Ro fáccbadh ann dna, Emann Ócc mac Emainn Mic Síthigh ard-chonsapal Geraltach, fer toictheach trom-chonaigh go lán-ainm láimhe & tighe aoidhedh, & Murchadh Balbh mac Maghnusa, Mic Síthigh, Tadhcc Ruadh O Ceallachain, mac Uí Dhuibhidhir, mac An Ridire Fhinn, Fáltach Dhuine Maoilín, & Seón mac Gearóid mic Gearailt oidhre Leice Bébhionn. Ro ghabhadh ann Ruaidhri mac Maghnusa Mic Síthigh, Ro marbhadh & ro gabhadh sochaidhe ele cenmothát-sidhe don chur-sin.


p.1630

Annal M1569.

M1569.0

AOIS CRIOST, 1569. Aois Criost, mile, cuicc ced, sescca, a naoí.

M1569.1

Espocc Cille Dá Lua .i. Toirrdhealbhach mac Mathghamhna mic Toirrdhealbhaigh Uí Briain d'écc.

M1569.2

O Sechnasaicch .i. An Giolla Dubh mac Diarmatta, mic Uilliam, mic Seain Bhuidhe tulach toirlenga do Ghallaibh & do Ghaoidhelaibh do neoch ticcedh dia shaighidh dhíbh, fer gan beith eólach h-i laidin nó h-i m-bérla roba mó cion & cáil h-i f-fiadhnaisi Gall an fer í-shin, & a écc. A mhac Sean do gabháil a ionaidh.

M1569.3

Sláine inghen Murchaidh mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain d'écc.

M1569.4

Mór Phécach inghen Bhriain, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh, mic Briain Catha an Aonaigh Uí Bhriain ben Uí Seachnasaicch .i. Diarmaid mac Uilliam mic Seain Buidhe ben dearsccaighthe ar deilbh & ar dearlaccadh isidhe do écc.

M1569.5

Semus mac Muiris mic an iarla do beith 'na dhuine coccthach chonghairech an bliadhain-si go ro chengailsiot Goill & Gaoidhil na Mumhan ó Bearba co Carn Uí n-Neid d'aon-rann & d'aonn-daingen fris i n-aghaidh comhairle an rígh. Iarla Urmhumhan do bheith i Saxoibh .i. Tomas mac Semais mic Piarais mic Semais, mic Emainn, & a dhias dearbhrathar .i. Emann an Chaladh & Éduard do dol i n-én-rann lé Semus mac Muiris, do-chóttar an dias mac sin an iarla lá feile Muire Mór fa aonach Innsi Corr, & bá dírimh do aisnéis ar glacsat d'eachaibh, & groighibh, d'ór, & d'airccett, & d'earradhaibh allmardha ar an aonach-sin. An t-iarla dna do theacht in Erinn an bliadhain cedna & siodhucchadh dia braithribh frisan Státa.


p.1632

M1569.6

Sluaiccheadh mór lá iustis na h-Ereann Sir Hanry Sidny h-i f-foghmhar na bliadhna-so do dhol ar Muimhneachaibh a n-diaidh na siodha & an daingnighthe do-rónsat, & as edh do ghabh tre Laighnibh siar-dheas, & ní ro airis go rainicc go h-Uibh Mac Caille sa Mumhain, & ro suidhighedh longport sochraidh sluaigh-beódha lais h-i t-timcheall Baile na Martra, & baí sechtmain lé h-acchaidh an bhaile, & báttar Muimhnigh ag bagar gach laoí don t-seachtmhain-sin iomaireacc do thabhairt don iustis cona shluagh, & ní ro chomhaillsiot in ní-sin. Ro gabhadh an baile fa dheóidh lásan iustis, & ro fhaccaibh barda a h-ucht na banríoghna inn. Do-chuaidh as-sin tré duthaigh An Bharraigh, & tre Ghlenn Maghair do dhol go Corcaigh. Báttar eirghe amach Muimhneach annsin ar a chionn in oirchill iommbuailte fris. Ar a aoí do léicceadh an chonair don iustis. Baoí an iustis lé h-athaidh h-i c-Corcaigh, & a rannta coccaidh ag deiliucchadh lé Sémas an airet-sin acc teacht ar protex & ar pardún. Tanaic an iustis as sin go Luimneach, & ro brisedh bladh do bhailtibh na Mumhan lais etir Chorcaigh & Luimneach. Ro gabhadh Cluain Dubháin & Baile I Becháin h-i t-Tuadhmumhain don toiscc-sin lasan iustis, & do-chóidh iaramh go Gaillimh. Baí-sidhe fri h-edh is in m-baile-sin ag cennsucchadh Dál c-Cais & Chloinne h-Uilliam, & Iarthair Chonnacht, & iar f-faccbháil na Gaillmhe dó ro gabhadh lais Dún Mór Mhec Fheorais, & Ros Chomain, Ro fhácchaibh presidens i m-baile Atha Luain os cenn chóiccidh Chonnacht uile ó Drobhaoís go Luimneach agá f-follamhnucchadh & agá f-fír-chennsucchadh. Bá h-esidhe ced-phresident na tíre-sin riamh, Sir Eduard Pitun a ainm. Ro shuí an iustis tar a ais h-i f-Fine


p.1634

Ghall, & go h-Áth Cliath iar m-buaidh c-cosccair i n-deireadh an foghmhair-sin budhéin & ní dearna fear ionaid an rígh i n-Erinn riamh lá h-oiret an t-slóigh ro baoí-siomh eachtra rob aitheasaighe inás an siubal-sin do-rónadh lais-siumh.


p.1636

M1570.0

AOIS CRIOST, 1570. Aois Criost, mile, cuicc ced, sechtmoghat.

M1570.1

Mac Suibne Fánat .i. Toirrdhealbhach Ócc, mac Toirrdhealbhaig, mic Maol Muire, & a bhrathair Aodh Buidhe Ruadh, & Mac Suibhne na t-Tuath, Murchadh Mall mac Eocchain Óicc do mharbhadh i n-Dún na Long h-i f-fiull h-i f-fiadhnaisi I Neill (Toirrdhealbhach Luineach) lá Cloinn n-Domhnaill Gallócclach & rob oilbheim adhbal d'eineach & d'engnamh, do threóir, & do thairptighthe do chosnamh, & do chothucchadh tuaisceirt Ereann tuitim an trír íshin, & rob echt mór fer dibh-sin gér bhó maith an dias n-aile .i. Murchadh Mall cnú ós crobhaing, gris-bheó gan bhádhadh, err ghaisccidh Gaoidhel, rinn iomarbhagha fear n-Uladh i n-acchaidh fear n-Ereann, uaithne briste berne baoghail, fodhailteach séd & saor mhaoíneadh Síl Suibhne an Murchadh-sin. A bhrathair Eocchan Ócc do gabhail a ionaidh, & a bhrathair Domhnall d'óirdneadh i n-ionadh Mheic Suibhne Fánat.

M1570.2

Eiccneachan mac Aodha Buidhe Uí Dhomhnaill do mharbhadh h-i f-fiull ag tionntudh ó sluagh Uí D omhnaillFer Dorcha mac Uí Ghallchubhair cona mhuintir & lá druing ele do Shliocht Donnchaidh Uí Ghallchubhair.

m1570.3

Mac Conmara, Sean, mac Síoda, mic Meic Con, mic Síoda, mic Taidhcc mic Lochlainn tighearna an taoibhe thoir do Cloinn Choiléín do écc duine miadhach mór-dhalach


p.1638

leandan ban, & inghen ar shuarca, & ar shibhenradh, & Domhnall Riabhach mac Con Medha, mic Donnchaidh do gabhail a ionaidh.

M1570.4

Fógra chúirte h-i Mainistir Innsi h-i t-Tuadhmumhain do chor lá presidens chóiccidh Chonnacht go Síol m-Briain, & go h-Uachtar Connacht, Tadhcc mac Murchaidh Uí Briain as é bá sirriam isin tír an tan-sin, & rob esidhe céd-shirriam Tuadhmumhan. Do-rónadh laisidhe urgnamh bídh, & biotaille fó chomhair an presidens h-i Mainistir Innsi. Ticc iaramh an presidens don bhaile a t-timchell na féle Brighde do sonnradh. Bá h-ann baoí iarla Tuadhmumhan Concobhar mac Donchaidh mic Conchobhair Uí Bhriain isin Clár in tan-sin. Ro chuir an presidens isin tres lá gairm fair, & do-lodar drong do ghárda an phresidens do mhaithibh a mhuintire & a mharcshluaigh do thóchuireadh an iarla. Bá i n-aon-uair do ló do-chódar sidhe go dorus an bhaile & Domhnall mac Conchobhair Uí Bhriain acc tocht chuicce mar an c-cédna. Bá h-í comhairle ro cinneadh lasan iarla, Domhnall & a raibhe ó slabhradh na comhladh asteach do ghabháil, & drong dá raibhe amuigh díbh do mharbhadh. Ro imthigh an chuid ele dibh dho thoradh retha & rionnluais a n-each h-i c-cenn an phresidens go h-Inis. Ro imthigh an presidens arnámharach, & clann Murchaidh mic Toirrdhealbhaigh .i. Tadhcc & Donnchadh dá threórucchadh as in tír, & acc dénamh eolais dó tre carcraibh cumhgaibh, & tré droibhélaibh diamra doieólais. Baoí an t-iarla agá t-toraighecht, & ag tabhairt amais forra go rangattar Gort Innsi Guaire in adhaigh-sin. Iar rochtain na sccél-sin gusan iustis ro gab fercc & lonnus é, & as edh ro chinn fein, & an chomhairle a fhorchongra ar iarla Urmhuman, Tomas mac Semais mic Piarais Ruaidh a h-ucht na banríoghna tocht do chennsucchadh iarla Tuadhmhumhan isin n-gniomh anuaibhreach do-rinne uair bá gar a n-gaol & a m-brathairsi dia 'roile. Tainicc iarla Urmumhan cona slógh h-i t-Tuadhmumhain fó cédóir, do-riacht an t-iarla Conchobhar i n-áit iomaccallmha fris, & do gheall go n-diongnadh a thoil-siumh & toil na


p.1640

Comhairle. Do-rad a bhailte for láimh iarla Urmhumhan .i. Cluain Ramhfhada An Clár Mór, & Bunraite, & ro léicceadh Domhnall Ó Briain, & maithe, bhraighdedh Tuadhmumhan báttar h-i l-láimh ag an iarla amach, & braighde an presidens mar c-cedna. Ro ghabh iaramh aithreachus, & attuirsi an t-iarla fá na bailtibh, & fá na braighdibh do thabhairt uadha, uair ní raibhe dá longphortaibh aicce acht Magh ó m-Bracáin amháin, & ro fháccaibh bardadha buantairisi ann, & as í comhairle do-rinne gan dol fó dhlighedh ná fó ghrásaibh Comhairle na h-Ereann coidhche, & rucc do roghain gur bhó ferr lais beith ar faoindeal & ar fogra, & cúl do chur ré a dhúthaigh & ré a dhegh-athardha inás dol dia saighidh. Baoí iaramh lé h-athaidh go h-inchleithe h-i c-Cloinn Mhuiris, & do-chuaidh as-sin a t-timcheall na fele Eóin don Fhrainc, & bái ré h-edh annsin, & ticc iaramh go Saxoibh, & fuair grasa, pardún, & onóir ó bhanrioghain t-Saxan, & do-rad litireacha lais d'ionnsaighidh comhairle na h-Ereann dia aithne diobh an t-iarla d'onorucchadh & tainicc i n-geimhreadh na bliadhna cédna tar a ais go h-Érinn.

M1570.5

An president cédna, & iarla Cloinne Riocaird .i. Riocart mac Uillicc na c-Cenn mic Riocaird mic Uillicc Chnuic Tuagh do shuidhe lé h-acchaidh Sruthra h-i samhradh na bliadhna-so. Báttar for an sluaigheadh-sin h-i f-fochair an phresidens forgla toíseach, & trén-mhileadh láth gaile & gaisccidh Uachtair Chonnacht ó Magh Aoi go h-Echtge, & o Ghaillimh go h-Ath Luain. Báttar fós h-i f-foslongport an phresidens drong mhór do caiptinibh cona saighdiuiribh amaille friú, & dá chórucchadh nó a trí do gíománchoibh Gaoidhealchoibh. Baoí ann bheós An Calbhach mac Toirrdhealbhaigh, mic Eóin Charraigh, mic Mec Domhnaill cona dhias mac, & cona


p.1642

sochraide, & drem do Sliocht Domhnaill, mic Eóin, mic Eocchain na Lathaighe, Mic Suibhne .i. Aodh mac Eocchain mic Domhnaill Oicc, & Domhnall mac Murchaidh

p.1644

mic Ruaidhri Mhóir
go c-cóirighthibh glan toghtha gallocclách amaille friu, & córughadh gallóglach ele do Cloinn n-Dubhghaill, ordanás & eirghe amach on n-Gaillimh. Baoí ann bheos gasradh do mharc-shluagh merdha tri chéd a líon sén go lúireachaibh, & go n-eidedhaibh plát.

M1570.6

O 'd-chualaidh Mac Uilliam Búrc Sean mac Oiluerais, mic Seain, an toichestail slóigh lán-mhóir sin do beith acc an president & ag an iarla a t-timchell Sruthra bá cradh croidhe, & bá mesccadh menman lais an ní-sin, & ro thionoil chuicce fó chédóir Búrcaigh Iochtaracha, & Sliocht Maoilir A Búrc, Clann n-Domhnaill Gallócclach & Murchadh na t-Tuagh mac Taidhcc mic Murchaidh, mic Ruaidhri Uí Flaithbhertaigh. Tangattar-sidhe dna gusan líon as lia ro fhédsat d'faghbhail leó d'Albanchoibh, & d'Eirennchoibh d'amhsaibh & d' ócclachaibh, & ní ro h-anadh leó go ruachtattar ar cnoc baoí a f-foccas do longphort an phresident & an iarla, & battar accá chomhairliucchadh etorra budhéin cionnus do-bherdaoís dluighe nó dian-sccaoíleadh ar na degh-shluacchaibh diocoiscce battar ag forrán forra ima t-tír & imá n-dúthaigh. Ro cindeadh leó cétus troighthigh do dénamh dá mharc-shluagh, & do-chóidhsiot iaramh i n-inneall & i n-orducchadh, & ro thingeallsat dia 'roile gan sccaoileadh no sccaindreadh asan innell-sin dia madh forra nó rempa ba raen. Ro h-erfhuagradh leo bheós dia marbhtha mac nó brathair neich dhiobh ar a bhelaibh gan anmhuin occa acht dol tairis fó cédóir amhail ba namha anaithnidh, & ro chinccsiot fón tóichim-sin do saighidh na slógh n-aile. Dála an phresidens & an iarla ro suidhighsiot a n-ordanas, a saighdiuiri, & a lucht halabard, & a lucht éideadh plata dia c-cois ar na bernadhaibh bél-chumhgaibh in ro ba dóigh leó an lucht ele dia saighidh, & ro chuirsiot lá a t-taoibh-sidhe Clann t-Suibhne, Clann n-Domhnaill, Clann n-Dubhghaill, & coisighthe an t-slóigh archena. Do-chódar fein & an mher-ghasradh marc-slóigh tarla ina f-farradh h-i leth-ursain na troda don


p.1646

taoíbh ele. Ro ba dáil lé docair, & dob aghaidh ar éttualang d'occbhaidh Iarthair & Iochtair Chonnacht cor dochum na conaire congháirighe sin. Ara aoi ro asccnasat for a n-aghaidh, & nír bhó cian do-chódar an tan fuarattar a t-taoibh do tholladh, & a c-cuirp do chréchtnucchadh lasan céd-fhrais do léicceadh fótha a gonnadhaibh grán-aoíbhleacha & a bodhadhaibh blaith-righne, ní sgeinm nó sccath, ní merten nó miodhlachus ro ghabhsat-somh riasna crécht-diubhraicthibh-sin acht dol gan choiccill for a c-certacchaidh go ro fhéchsat sith-fulang a samhthach cruas a c-cloidhemh, & troma a t-tuagh ar chloignibh, & ar chenn-mullaighibh a c-celeadh comhlainn. Nír bó fada ro fuilngedh na fedhmanna-sin lasan f-foirinn tarla for a c-cionn an tan ro bhrúcht-bhris dian-mháidhm dásachtach dibh for c-culaibh go ro bhen an trén-bhuidhen tainicc dia saighidh iomlaoid ionaid & malairt áite díobh. Ro gabhsat-sidhe iaramh ag díothlaithriucchadh na druinge tarla rempo ag lenmhain an luath-madhma ag tendadh na toraigheachta, ag drutt & ag dinge i n-deghaidh na n-drong-buidhen ar fedh dá mhíle on f-foslongport. Ro sleachtadh, & ro sraoíghleadh sochaidhe díobh leó an aired-sin. Iar n-dol do mhuintir Meic Uilliam Búrc tar an marc-sluagh baoí dia lethtaobh, tuccsat na díormanna marc-sluagh amus for dheireadh na n-óccbaidh riasa m-baoí an boirb-briseadh co ro díthaighit dréchta dia n-drong-buidhnibh leó, & ro mudhaighfe ní ba mó munbadh dluithe & daingne a n-innill & a n-ordaighthe tuccsat forra a t-tús an laoi. Do-dheachatar iaramh for c-cúlaibh iar m-buaidh c-cosccair & c-comhmaoidhmhe & iar sraoíneadh for a m-biodhbhadhaibh, acht amháin bá sedh a n-dearnsat do dearmat conganta (o ro folmhaighedh an chath-lathair leó, iar m-briseadh for a m-biodhbhadhaibh) gan anmhain isin f-foslongphort in oidhche-sin, uair dá n-andaois ní bhiadh fresabhra friú im ainm & im oirdhearcus an mhadhma do beith forra. Dála an phresident, & iarla Cloinne Riocaird do ansat-sidhe, & Sliocht Domhnaill Mec Suibhne (ná ro fágaibhaid a m-bonn dá m-biodhbhadhaibh an lá-sin) & drong dia saighdiúiribh isin f-foslongphort in oidche-sin. Báttar iaramh ag aithne, & ag adhnacal a c-caomh & a c-carat, & ag fadhbhadh na f-fer n-gonta seachnón an ár-mhaigh. Do-rónadh écht mór annsin ó Ghallaibh .i. Pattraiccin Ciumhsócc, Ro marbhadh ann bheós An Calbhach mac Toirrdhealbhaigh mic Eóin Charraigh, & sochaidhe

p.1648

ele nách airimhthir. Ro fáccbadh ann don leith ele Uáter mac Seain mic Maoilir A Búrc dia n-goirthi Cluas le Doininn, & Raghnall mac Meic Domhnaill Gallócclaigh, & dá mac Eóin Eireannaighchonsapal do Chloinn n-Domhnaill na h-Alban. Do fáccbad ann líon dírímhe amaille riú-sin d'Erennchaibh d'Albanchoibh, do Cloinn n-Domhnaill, do Cloin t-Suibhne, & do lucht lenamhna Búrcach. Andar lásan slógh síos lás ro sraoíneadh ina m-baoí rempa, & fris nár cothaiccheadh an cath-lathair as aca fein baoí buaidh na teccmhala, & dar lásna tighearnadhaibh ro an isin f-foslongphort in oidhche-sin as forra féin ro ba dir clú an mhadhma do bheith.

M1570.7

Slóiccheadh lá h-iarla Urmhumhan h-i f-foghmhar na bliadhna-so .i. lá Tomas mac Semais mic Piarais Ruaidh tar Siúir siar do Chliú Máil mic Ucchghaine i n-Uibh Conaill Gabhra, & do Ciarraighe Luachra, ní ro airis gur ghabh & gur bhris Dún Lóich ós Lemhain i n-deiscceart chóiccidh Chon Raí mic Dáire. Fuair braighde & édala iomdha don turus-sin, & do fhill h-i frithing na conaire cédna gan troid gan tachar, & bá sedh fó deara dó-somh sin, clann iarla Deasmhumhan do beith h-i l-láimh h-i l-Lonndain, & Semus Mac Muiris ina aon d'fhine i n-acchaidh Gall & Gearaltach, & an tír uile ag cur ina aghaidh, & fáth ele as nach f-fuair an t-iarla teccmháil ar baoí congnamh slóigh na banríoghna aicce ar an turus-sin.


p.1650

Annal M1571.

M1571.0

AOIS CRIOST, 1571. Aoís Criost, mile, cúicc céd, sechtmoghat, a h-aon.

M1571.1

Mac Con Mara Tadhcc mac Con Meadha, mic Con Mara, mic Seain, sódh a rainn & a charad do chothucchadh, & a namhad d'fholmhucchadh & d'fhásucchadh d'écc, & a mhac (Sean) do ghabháil a ionaidh.


p.1652

M1571.2

An Ciomhsóccach Tomas mac Seain cend comhairle Gall Ereann fear ro bhaoí fo thrí ina fhior ionaid righ i n-Erinn d'écc.

M1571.3

Mag Gormain Maoileachlainn mac Tomáis mic Maoíleachlainn Duibh tógbhálaigh trógh, & tighe n-aoídheadh d'écc.

M1571.4

Semus Mac Muiris do ghabhail Chille Mo Ceallócc, & ní d'áilghes a h-ionnmhais, nó a h-iolmhaoíne gér bhó h-iolardha a h-edála acht fó bíth bá h-ionadh oireachtais, & ba tulach turleime do Ghallaibh & do Gheraltachaibh lé h-acchaidh Shemais do ghrés. Do-radadh uardhúsccadh námhat for an lucht báttar go sóinmheach suan chodaltach i n-urthosach oidhche lá mer-ghasradh Cloinne Suibhne & Cloinne Síthigh báttar h-i c-caoímhtheacht Semais Mic Muiris ria n-uair teirte arabharach go m-báttar ag roinn óir, airgit & iolmhaoíne, & séd somhaoíneach, ná h-aidémhadh an t-athair dia eidhre, nó an mhathair dia h-inghin an lá riamh. Ro bás dna leó fri h-edh trí lá & teora n-oidhche ag cor gach earnaile ionnmhusa & uasail-earradh, chuach, & chorn c-cumhdaighthe for greghaibh, & eochaibh fó choilltibh & fó fhedhaibh Eatharlach, & araill ele go h-incleithe do shaicchidh a c-carat, & a c-coiccele. Do-bertsat iaramh troim-néll teineadh & dlúth-bhrat dobhardha duibh-chiach darsan m-baile iaramh iar m-brisedh & iar m-blaidh-rébadh a cumhdaighedh cloch & claradh


p.1654

gur bó h-aitte & gur bhó h-adbha do chonaibh allta Cill Mo Cheallócc iar gach n-áines baoí innte gó sin.

M1571.5

President Saxanach do theacht ós cend dá chóicceadh Mumhan i n-earrach na bliadhna-so, Sir Seon Parroit a ainm. Báttar lais iomat long & laoidheng, céd, & caiptínedh. Ro ghabhsat urradha, & uasal-chodhnach, tigherna, & toíseach an tíre fó cédóir lais, geibhitt dna amhais, & easurradha lucht tuillmhe, & tuarusdail an tire lá Semas gion go m-baoí dia dún-árasaibh aicce acht Caislén na Mainge namá. Ro fhóccair an president for feraibh Mumhan teacht go líonmhar lér-thionoilte ina dóchum cona lóintibh fein leó lé h-aghaidh Caisléin na Mainge im fhéil Eóin ar c-cionn. Do-rónadh fair-siomh sin, & ro gabsat ag iomshuidhe an bhaile ó féil Eóin go medhón foghamhair, & ní ro tharmnaigh ní dóibh ar ní ro ghabhsat an baile an bliadhain-sin. Téit an president co Corcaigh, & ro sgaoilsiot fir Mumhan dia t-tighibh.

M1571.6

Ro fógradh cúirt fri h-edh ocht lá n-décc lá president chúiccidh Connacht Sir Eduard Phitun h-i Mainistir Innsi do chertucchadh, & do chendsucchadh Dál c-Cais, & Uachtair Chonnacht fó fhéil Patraicc na bliadhna-so. Tánaicc trá an president go marc-sluagh merdha, go saighdiuiribh soineamhlaibh, uair ro ba cuimhneach lais an eiccen-dail i m-baoí lá Dál c-Cais roimhe, & baoí gach laoí re h-edh na n-ocht lá n-décc remhráite ag coiccert recht, & riaghla, & ag ionnarbadh éccora & indlicchidh. Do-beart iarla Tuadhmumhan Concobhar mac Donnchaidh Uí Bhriain a duthaigh & a thighearnas do president i n-íc an indlicchidh do-róine fair fecht riamh & ó na baoí occa ar a chomus dia bailtibh acht an Magh Ó m-Brecáin do-rad dó é bheós go m-baoí an Magh, Bunraite, An Clár Mór & Cluain Ramhada ar láimh an phresident ag fághbháil an tíre dhó, & rucc braighde gacha h-urraidh dá m-baoí h-i Tuadhmhumhain lais go h-Ath Luain. Níor bhó h-urusa


p.1656

a ríomh a n-do-radadh dó do chédaibh bó ó Thuadhmhumhain ré h-edh an dá bhliadhan baoí na president occa.

M1571.7

Sean mac An Ghiolla Dhuibh mic Diarmada baoí na Ua Seachnasaigh o bhás a athar gus an m-bliadhain-si, ro benadh an t-ainm-sin & Gort Innsi Guaire de la dearbhrathair a athar .i. Diarmaid Riabhach mac Diarmadha ar bá h-esidhe bá sinnsear ann iar f-fír.

Annal M1572.

M1572.0

AOIS CRIOST, 1572. Aois Criost, mile, cúicc céd, seachtmoghatt, a dó.

M1572.1

Airdepscop Tuama Criostoir Boidicin d'écc, & a adhlacadh i n-Gaillimh.

M1572.2

Espucc Cille Fionnabhrach, Sean Ócc mac Seain mic Amhlaoíbh Uí Niallain fer foircetail breithre Dé d'écc, & a adhnacal h-i c-Cill Fhionnabhrach budein.

M1572.3

Mairgreg inghen Conchobhair mic Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc Uí Bhriain ben lán d'féle d'ionnracus, do chonnla, do chrabhadh, do ghloine, & do genmnaighecht d'écc.

M1572.4

Tighearna Déiseach .i. Muiris mac Gearailt, mic Seain mic Gearoit mic Semuis mic Gearóid iarla d'écc, & a brathair .i. Semus d'oirdneadh ina ionadh.

M1572.5

Sean mac Tomais mic Riocaird Oicc, mic Uillicc Ruaidh, mic Uillicc an Fhíona do bhadhadh isin Suca.

M1572.6

Henrí Ó Craidhen cendaighe saidhbhir sochonaigh d'Iochtar Connacht d'ég.

M1572.7

Eoghan Ruadh mac Fearghail mic Domhnaill Ruaidh Mic An Bhaird, Muiris Ballach mac Con Coiccriche mic Diarmada Uí Chléirigh, & mac Uí Mhóirin do chrochadh lá h-iarla Tuadhmumhan Concobhar mac Donnchaidh, & robdar saoite h-i senchus, & i n-dán an Muiris & an t-Eoghan remraite, & ro ba damhna aoire, & easccaoíne don iarla an feill-ghniomh íshin.

M1572.8

Eoin mac Colla, mic Domhnaill, mic Eocchain Mic Domhnaill d'écc.

M1572.9

Fóccra chuirte do thabhairt la president chúiccidh Chonnacht Sir Éduard Phitun im fhel Patraicc i n-Gaillimh dá raibhe fo chumhachtaibh na bainrioghna


p.1658

ó Luimneach go Sligeach. Tangattar fon toghairm-sin iarla Cloinne Riocaird cona chloinn .i. Uilleacc & Sean go maithibh a muintire & Sliocht Riocaird Óicc A Búrc, & Mac Uilliam Iochtair .i. Sean A Burc mac Oiluerais mic Seain go m-Búrcachaibh Iochtarachaibh h-i maille fris & Dál c-Cais cona c-coimhtionol. Iar t-tocht dóibh i c-cend an phresident go Gaillimh, ad-chualattar dá mac iarla Cloinne Riocaird Uillecc & Sean fosccadh scceóill eiccin tres ro omhnuighsiot an president & ro élaidhset co h-inchlethe as an m-baile. Amhail at-chualaidh an presidens an ní-sin ro gabhadh maithe Cloinne Riocaird lais, & ro fhaccaibh i l-laimh isin m-baile iad, & luidh fein & an t-iarla (athair na cloinne-sin) fo rest lais go h-Áth Luain, & as-sidhe go h-Ath Cliath, & ro fháccaibh an t-iarla ann, & soais fein doridhisi go h-Ath Luain. O 'd-chualattar clann an iarla an ní-sin tuccattar esfhuaccra d'amhsaibh & d'aos tuarasdail na c-coiccríoch c-comhfhoccas tocht gan chairde ina n-dochum. Ro fregradh go neimhlescc lá Cloinn t-Suibhne Uachtair & Iochtair Chonnacht & la Cloinn n-Domhnaill Gallócclach (go n-il-chédaibh Albanach araon riú) an toghairm íshin riasiú ráinicc leó-sidhe tionol go h-aon-mhaighin. Rucc an president a dhiorma slóigh & saighdiúiridhe lais go Gaillimh, & rucc ordanás & eirghe amach na Gaillmhe lais go h-Achadh na n-Iubhar .i. baile cloinne Domhnaill Uí Flaithbertaigh, & bá h-e Murchadh na t-Tuagh mac Taidhcc Uí Fhlaithbhertaigh baoí agá tharraing ar an turus-sin. Ro fáccbadh dias do Sliocht Domhnaill Uí Fhlaithbertaigh i t-timcheall an bhaile, Ro leith-brisedh & ro lán-gabhadh an baile lasan president iar sin, & ro fhágaibh an mhéid baoí slán de ar láimh Murchaidh na t-Tuagh Uí Fhlaithbertaigh. Do fhill an president tra go Gaillimh tré Cloinn Riocaird, & tre Uibh Maine gan troid gan tachar go rainicc co h-Áth Luain.

M1572.10

Iar t-tionol na sochraide rémhraite do shaighidh cloinne an iarla as gach aird ro cengailsiot, & ro dhaingnighsiot féin, & Mac Uilliam Búrc re 'roile .i. Sean mac Oiluerais, & bá h-é céd ní do-rónsat iar sin a beith acc brisedh tor t-taobh- gheal


p.1660

, & caislén c-comdaingen Cloinne Riocaird go ro brisid bailte an tire ó Shionainn go Boirinn leó genmotha uathadh. Ro h-aircceadh leó iar sin etir Shuca & Sionann & na Fedha, & gach aon agá m-baoí báidh no rann lé Gallaibh go dorus Atha Luain. As ead do-dheachattar iaramh laimh dhes ré Sionainn soir gach n-díreach go Sliabh Baghna na t-Tuath, & anonn do Chaladh na h-Angaile go ro loisccsiot Áth Liacc. Ro gabhsat ag dódh & acc díoláithriucchadh ag iondradh, & acc orccain gacha baile go rangattar i n-Iarthar Midhe. Roba diobh-sidhe An Muilend Cerr & as-sidhe go dorus Atha Luain go ro loisccsiot a m-baoí ó dhroichet anonn don bhaile. As seadh lottar iaramh don taobh thall go Dealbhna Meg Cochláin, & tar a n-ais go Síol n-Anmchadha, & ní ro fháccaibhsiot toíseach tuaithe ó Eachtghe go Drobhaoís nar chuirsiot a n-aon-rann coccaidh friú don chur-sin. Ro briseadh leo balladha Baile Atha an Ríogh, & a thighe cloch, & a chaistiall & ro mhursat an baile co nár bhó h-urusa a aithdhénamh go h-aimsir imchein dia n-eis. Do-cuas leó fó dhí i n-Iarthar Chonnacht d'aimdheóin muintire na Gaillmhe, & na saighdiuiridhe Saxanach ro fháccaibh an President ag congnamh bardachta an bhaile, & ro marbhadh leó caiptin na saighdiúir Saxanach sin ag an doras iartharach don bhaile, & bá d'aimhdheoin Muintire Flaithbertaigh bheos do-dheachattar an dá uair-sin don tír & ní bhaoí conair aca acc dol & ag teacht acht tré Áth Tíre h-Oiléin namá, & do-rónsat creacha & oirccne aidhbhle ar Murchadh Ó Flaithbheartaigh gach uair aca-sin. Báttar tra clann an iarla amhlaidh-sin ó dheireadh earraigh go medhon foghamair ag comhlot na c-cendadhach, & ag milleadh gach neith ro fhédsat im Ghallaibh, & imo ranntoibh Gall & Gaoidheal archena. As eadh ro chinnsiot comairle Atha Cliath, & maithe Gall an t-iarla do léccadh amach fó shídh, & chairdine ós cionn a criche & a fherainn, & do chendsucchadh a chloinde, & táinicc dna dia thír h-i f-foghmhar na bliadhna-so ro chendsaigh a chland, & ro léiccsiot scaoíleadh dá n-amhsaibh ar n-íc a t-tuillmhe & a t-tuarastail friú. Baí din Semus mac Muiris mic an iarla máraon lé cloinn iarla Cloinne Riocaird ar na h-imtheachtaibh-sin ag

p.1662

iomfhuireach lé h-Albanchaibh do breith lais i n-Gearaltachaibh, & as diaisneídh a f-fuair an Sémus-sin do ghaibhthibh & do ghér-guasachtaibh d'easbaidh bídh & codalta ar uathadh sluaigh & ar beg m-buidhne ó Gallaibh & ó Gaoidhealaibh dá cuiccidh Mumhan an bhliadhain-si.

M1572.11

President dá chóiccidh Mumhan do suidhe lé h-aghaidh Caisléin na Mainge isin samhradh do shonnradh, & slóigh da chóiccidh Mumhan etir Gallaibh & Gaoidhealaibh, & bailtibh móraibh, cona n-ordanas, cona b-púdar, & cona luaidhe. Báttar tra tionól Sleachta Eoghain Mhóir uile isin f-foslongport-sin. Baí ann Mac Muiris Ciarraighe .i. Tomas mac Emainn, battar ann dna Barraigh & Róisdigh, baoí an t-sochraide-sin uile ré h-edh ráithe h-i f-forbais imon m-baile, & ro gabhadh leo h-é fo dheóidh do díth bídh, & nír bhó d'easbhaidh cosanta itir, & bá ar dáigh fóirithne Albanach do breith gusan m-baile baí Semus h-i f-fochair cloinne an iarla amhail remhebertmar.

M1572.12

Mortladh mhór ar dhaoinibh & ar cethraibh an bliadhain si.

Annal M1573.

M1573.0

AOIS CRIOST, 1573. Aois Criost, míle, cuicc céd, sechtmoghat, a trí.

M1573.1

Domhnach initte, & fél Bríghde for aon-lo an bliadhain-si, sanais iar c-cáiscc & deasgabhail in earrach, & bá machtnadh mór lá cách inn sin.

M1573.2

Mac Ailin .i. Giolla Epscoip mac Giolla Epscoip an t-aon-mac Gaoidhil as lugha dob olc i n-Albain d'écc.

M1573.3

Mag Craith Uilliam mac Aenghais ollamh Dal c-Cais lé dán, saoí suadhamhail i n-ealadhain, & h-i m-brughachus d'écc.

M1573.4

Donnchadh Riabhach mac Taidhcc Uí Cheallaigh do écc.

M1573.5

Iarla Saxanach do theacht os cend chóiccidh Uladh h-i f-foghmhar na bliadhna so .i. iarla óf Esex a chomhainm, & a dhol do chomhnaidhe go Carraicc Feargusa, &


p.1664

go Cloinn Aodha Buidhe. Brian mac Feilim Bacaigh I Neill 'na codhnach ar Trian Conghail, & ar Cloinn Aodha Buidhe an tan-sin. Creacha, & coinghleca iomdha do theccmhail etir Brian & an t-iarla go feil Pattraicc ar c-ciontt.

M1573.6

Murchadh mac Diarmada mic Murchaidh Uí Bhriain do mharbhadh lá h-Uillecc A Búrc mac Riocaird mic Uillic na c-Cend, & lá h-Ua Seachnasaigh .i. Diarmaid Riabhach mac Diarmada mic Uilliam, mic Seain Bhuidhe, & bá h-é Ua Seachnasaigh ro imir lamha fair. Gort Innsi Guaire do bhuain d'Ua SheacnasaicchSean A Burc a n-dioghail mharbtha a dhearbhrathar.

M1573.7

Semus Mac Muiris do bheith acc coccadh & ag coinghleic fri Gallaibh an bhliádhain-si co ro snadhmadh sidh etir essiumh & president dá chúiccidh Mumhan san earrach do shonnradh, & tánaic do mhírbhuilibh Dé, & do bhithin t-Semais, iarla Desmumhan (Gearoid mac Semais mic Seain, & a brathar .i. Sean báttar i l-laimh i Lonndain lé sé bliadhna roimhe-sin) do léiccen amach do ched chomhairle Shaxan, & a theacht h-i c-cuan Atha Cliath. Ro gabhadh an t-iarla iaramh & ro congbadh fó riast isin m-baile h-é, & ro léicceadh Sean d'fhéchain fhásaigh fhionn-Mumhan, & d'fhios a athardha, & na méide do mhair dá lucht lenamhna.

M1573.8

President dá cuiccidh Mumhan co dhol co Saxaibh h-i t-tós in fhoghmhair ar c-cind iar t-techtadh, & iar t-tendghabhail an tíre, & iar b-fágbháil maor, comhaírleach, & caiptíneadh uadha fein os cend a stiúrtha & a f-follamhnaighthe amhail ro ba mian lé a mhenmain badhéin. Ro caoíneadh an ceileabhradh-sin an president acc bochtaibh, ag baintreabhthachaibh, & ag aos anffand anarrachta an tíre.

M1573.9

Fuair iaramh iarla Deasmumhan elang ar eludh im fhéil Martain iar sin do nemh-thoil na comhairle gan fhios gan airiucchadh dóibh go rainicc do siubhal tri n-oidhche ó Ath Cliath (go n-uathadh ina fhochair) go glé-mhedhon Geraltach. Ro fáilticcheadh fris an t-torchar flatha tánaic annsin. As gar uair gur bó cédach conghaireach an tí tánaic ina uathadh don tír an tan-sin. Ro h-ionnarbadh


p.1666

lais fó chend aon-mhiosa iaramh buannadha, & bardadha Saxanacha báttar i n-dúintibh & i n-daghbhailtibh fher Mumhan uair bá ag an president cona Saxanchoibh baoí Caonraighe cona c-caislénaibh, Baile na Martra, & Caislén na Mainge. Ro gabadh iad-suidhe co na m-bardaibh lasan iarla co nár fhágaibh urra aitighthe aon-baile ferainn ó Chumar Tri n-Uiscce co Bealach Conglais, & ó Bhealach Conglais co Luimneach nár chennsaigh, & nár chuir fó bhreith a bhuannadh, & a mhaor fó chend na h-aon-mhiosa rémhraite. Ro fhócair a c-cadhas féin d'eacclais & d'ealadhain, & ro chuir na h-uird ina n-ionadhaibh fein do reir dliccheadh an phapa amhail ro ba dír.

M1573.10

Coccadh etir Dal c-Cais badhéin. Ba h-iad báttar do thaobh don choccadh-sin .i. Domhnall mac Conchobhair Uí Bhriain, & Tadhcc mac Murchaidh Uí Bhriain. Clann Donnchaidh Uí Bhriain don leith ele .i. an t-iarla & Toirrdhealbhach acht ní bhaoí an t-iarla fein isin tír don chur-sin. Ro fhás imresain etir Thadhcc mac Conchobhair, & Tadhcc mac Murchaidh baoí i n-aon-rann gó sin ag congnamh lá Domhnall mac Conchobhair i n-acchaid cloinne Donnchaidh go ro sgarsat fria 'roile, & bá fri Tadhcc mac Conchobhair do-ronadh fotha na h-imresna, & do-chóidh i rann a easccaratt .i. clann Donnchaidh Uí Bhriain i n-aghaidh a dearbhrathar Dhomhnaill mic Conchobhair, & Taidhcc mic Murchaidh, & Uachtair Tuadhmhumhan. Ro tionóileadh iaramh lá Tadhcc mac Conchobhair (a n-dioghail a dhiomdha for Tadhcc mac Murchaidh) amhsa & díbhearccaigh do ghall-ócclachaibh Geraltach tar Sionainn, & do-bert lais iad do chongnamh lá cloinn Donnchaidh Uí Bhriain go m-battar sochaidhe iomdha ina b-fhochair do Buitilerchaibh, & do Cloinn t-Suibhne an tíre fein .i. Sliocht Domnaill mic Eóin Meic Suibhne go sochraide an iarla amaille le a dherbrathair lé Toirrdhealbhach mac Donnchaidh. As ann tangattar an t-sochraide-sin uile h-i cenn


p.1668

aroile acc Ard na c-Cabócc bail a t-teid Forghus isin muir. Ro ghluaiseadar iaramh do dhioghail a n-anffoladh for Uachtar Tuadhmhumhan tre oirthear Ó c-Cormaic, & tré imlibh ó f-Fermaic. Bá h-é slad & sír-eighemh & iachtadh na n-anffann boí ag cur rabhadh reampa in gach maighin in ro ghabhsat. Lottar iaramh tré cloch-ród Coradh Finne, & lá dorus Innsi I Chuinn, & do Bhóthar na Mac Ríogh, & ruccsat drong dia n-daoínibh faidhbh & édala a Cill Inghine Baoíth, & nír bhó h-airrdhe buadha nó cosccair do Dhál c-Cais sarucchadh na ban-naoimhe. As eadh do-chuattar iaramh siar-ttuaidh tré c-coiccrich Corca M' Ruadh & Bóirne. Ro léiccsiott scceimhelta sccaoílte ar fud an tíre uatha go ro teacclamadh leó creacha an tíre uile ria n-adhaidh go h-aon-mhaighin. Ro ghabhsat longport iaramh, & nír bhó h-ionadh chumhsanta essidhe lá h-iachtadh & lá h-eighmibh ban, & baintreabhthach ag accaoíne a n-imneadh a n-deadhaigh a n-díoghbhala. O 'd-chualaidh Domhnall mac Conchobhair Uí Bhriain, & Tadhcc mac Murchaidh an trom-sluagh-sin do thocht tairsibh ro thecclaimsiot an líon as lia ro fhédsad do sluagh fo chedóir, & rangattar a c-comhdháil araile co Carn Mic Táil. At iad battar ina f-fochair ann sin

p.1670

clann Emainn Mic Síthigh go n-glan-mhogal gall-ócclách tánaic trí h-oidhche riasan tan-sin tar Sionainn, & óccbhaidh Sleachta An Ghiolla Dhuibh mic Conchobhair mic Donnchaidh mic Domhnaill na Madhmann Mic Suibhne. Baí ann Uilleacc mic Riocaird Shaxanaigh mic Uillicc mic Riocaird A Búrc tánaic an lá roimhe-sin d'fiosrucchadh a bhráthar, Tadhcc mac Murchaidh Uí Bhriain. Ro chinnsiot ann-sin a h-aon-comhairle an slógh do lenmhain, & ro ghabh Domhnall mac Conchobhair Uí Bhriain occa n-gresacht im chalma do dhénamh, & as-bert friú, ‘A dhegh-muintir’ ar sé ‘Ro chualadhusa lá senaibh, lá senchadhaibh nách lé líon sluagh nó sochaidhe berar buaidh, & nách b-fuil breithemh as fíre as fíor re cathrae. Do-rónsat an lucht úd fairbricch, & iomarcradh foirn .i. ar n-ionnsaicchidh go' r c-crich n-dilis badhein go ro chreachsat, & go ro oirccset ar muinteara. Ní fhuil isin lucht úd gidh líonmhar dhóibh acht cumasccach slóigh a h-ionadhaibh eccsamhlaibh, ní bá lainne leó tairisiomh oldás teicheamh diamadh deimhin leó rochtain a n-anmann as an maighin h-i c-coindrecfam’. Ro gabh greim tra an greasacht-sin do-bert Domhnall for a mhuintir, & ro thingheallsat dó gomadh báidh brathairsi nó bhiadh aca uile i n-aghaidh a namhat, & ro chinnsiot lucht bratha, & taisccéladh do chor uatha for an f-foslongport an oidhche-sin. Baoí Tadhcc mac Conchobhair Uí Bhriain, & Toirrdhealbhach mac Donnchaidh I Bhriain cona sochraide go feithmheach fuireachair lá taobh a longpuirt an oidhche-sin co solus trath eirghe do ló arnábharach. Ro asccnattar rempa lá h-eirghe na gréine do Sliabh na n-Groighedh, & láimh clé lé Bél Atha an Ghobhann, & báttar slóigh an tíre ag maill-cheimniucchadh lá a t-taobh do theaccmhail friú, ro nochtsat a meirgeadha eiteacha errleabhra leth ar leth, ar a aoi ro chinnsiot go céim dioghainn d'fhearsait Cille Mainchin do shaighidh Beóil an Chip gach n-díreach. Ro gabh Tadhcc mac Murchaidh, & an sluagh archena ag grís imdherccadh Domnaill I Bhriain ar a fhod leó báttar gan ionnsaighidh an t-slóigh

p.1672

n-aile uair báttar acc coimhimtheacht ard i n-aird fri aroile ó Bhaile Atha an Ghobhann go sin. Ráinicc Tadhcc mac Conchobhair & Toirrdhealbhach Ua Briain cona sochraide ar mullach chnuic Beoil an Chip ina n-inneall iombualta amhail ro ba lainn badéin. Báttar an sluagh n-aile & lucht na tíre agá t-tograim i n-acchaidh na leargan airde aggarbhe baí dia saighidh amhail as déine con-rangattar, & ria n-dol eadh diubhraicthe dóibh ro gabh sgeinm & sccáth éttroma & aerdhacht, claonadh, & corraidhe consapail Taidhcc & Toirrdhealbhaigh gor ghabhsat ruaccadh fó chédóir chuca. Ro gabhadh ag a n-airleach, & ag á n-athchuma, ag a sleachtadh & acc á slaidhe na f-fictibh, & na t-triochtaibh, 'na n-deisibh, & 'na t-triaraibh assin co Beinn Formala. Nír bhó h-aon-chonair ro gabhsat na buidhne-sin uair do gabhsat an marc-sluagh láimh dhes le fairrcce siar & na coisighthe soir-dheas gach n-díreach. Ar a aoí ro lenadh go lán-urlamh gach drong dhíbh. Ro laccsat an marc-sluagh a n-aradhna dia n-eachaibh amhail as déine ro fhédsat, & do-dhechaidh Toirrdhealbach Ó Briain as dá marcach décc dia lucht lenamhna do thoradh a n-eisiomhail, & do luas a n-each go Cathair Ruis. Do gabhadh & do gonadh drong ele dá mhuintir. Ro gabhadh ann dna Tadhcc mac Conchobhair Uí Bhriain, & a mac Toirrdhealbhach uair do ansat-sidhe for an c-cnoc íshin uair bá dóigh leó go f-fosaighfeadh cách ina f-farradh. Ro gabhadh tra drong nár saoíleadh d'anacal d'fhíor mhuintir an iarla, & ro marbhadh dronga iomdha ele. Ro ba glórach badhbha, & brain-eóin, & eathaididhe aér, & faolchoin na fiodbhaidhi for sethnachaibh saor-clann fó dháigh imaircc in aon-laoí-sin. Bá feirde Uachtar Tuadhmhumhan go cenn athaidh dia eisi an ro fáccbhadh do bhraighdibh, d'eachaibh, & d'éidedh d'arm, d'ordanas, & beós dia c-cethraibh, dia n-innilibh fein aca an lá-sin.


p.1674

M1573.11

Muiris mac An Ghiolla Riabhaigh (.i. Ó Cléirigh) Uí Chléirigh, saoí h-i senchas, & h-i leighionn, fer soimm sochonáigh d'écc h-i Muintir Eolais, & a adhnacal i f-Fiodhnach Maighe Réin i n-ecclais Caillín.

Annal M1574.

M1574.0

AOIS CRIOST, 1574. Aoís Criost, mile, cuicc ced, seachtmhoccat, a cethair.

M1574.1

Conn mac An Chalbhaigh, mic Maghnusa Uí Dhomhnaill do gabhail h-i fiull la h-iarla óu Esex h-i f-foslongport an iarla badéin, & a chor iaramh co h-Ath Cliath.

M1574.2

Iarla Desmumhan do bheith ag foghail, & ag inghreim a esccaratt i n-errach na bliadhna-so, & briseadh dó ar Mág Carthaigh Mhór .i. Domhnall, mac Corbmaic Ladhraigh, & Mac Fingin (Donnchadh mac Domhnaill mic Fingin) do mharbhadh lá muintir an iarla, & ro ba damhna dobróin, i n-Desmumhain eisidhe. Ro marbhadh leó dna ócc consapal d'uaislibh Cloinne Suibhne .i. clann Donnchaidh Bacaigh mic Maol Muire mic Donnchaidh mic Toirrdhealbhaigh, mic Eocchain, mic Maol Muire, mic Donnchaidh go sochaidhibh do dagh-dhaoínibh oile genmothát.

M1574.3

Tárraidh tra mac iarla Desmumhan (Sean mac Semais) eitim n-gabala ar dhagh-bhaile daingen do Trian Chluana Mheala diarbhó h-ainm Doire an Láir, & ro chuir bárda tairisi dia muintir d'iomcoimhéd an baile h-ísin. O 'd-chualaidh iustis na h-Ereann (Sir Uilliam Fitzuilliam) & iarla Urmumhan (Tomas mac Semais mic Piarais Ruaidh) an ní-sin ro athnuadhaigh gabhail an baile-sin a nua-fhola, & a sen-fhola re cloinn iarla Desmhumhan, & ro fhógairset d'feraibh Midhe, & Bregh, do Buitlérachaibh, & d'Fine Ghall archena dul do dhian-mhilleadh Lethe Modha, & ní ro h-anadh leó gur ro saidhit a b-puiple & a b-pailliúin i t-timcheall Doire an Láir co ro gabhadh é leó fo dheóidh, & ro dícendait an bharda uile lasan


p.1676

iustis. Batar a dhaoíne, & a lucht conganta ag tréccadh iarla Desmumhan an oiret-sin gur bó h-i comhairle ro chinn tocht h-i c-cend an iustis, & a bheith dia óighréir, & rob eiccen dó Caislén na Mainge, Dun Garbháin, & Caonraighe do tabairt dó, & maithemh ar gach ní ro milleadh eatorra ar gach taobh go sin.

M1574.4

Sídh codach & caradradh do coimhcengal eitir Bhrian mac Feilim Bacaigh Uí Neill & iarla óu Esex, & turccnamh fleidhe do dhénamh iarttain la Brian & an iustis co maithibh a mhuintire do thochuireadh dia shaicchidh, & robtar subhach soimhenmnach frí ré theóra n-oidhche cona láibh i f-farradh aroile. An tan bá h-áine dóibh occ ól & occ aoíbhnes, h-i c-cenn na rée h-í-sin ro gabhadh Brian cona brathair & cona mhnaoí lasan iarla, & ro cloidhmheadh gan choiccill a muintir uile, fiora, mná maca, & inghena ina fhiadhnaisi badhéin. Ro cuireadh Brian iarttain, a bhen, & a brathair go h-Áth Cliath, & do-rónadh cethramhna comhroinnte díobh ann conadh amhlaidh-sin do-chuaidh críoch a c-cuireadh dhóibh. Ro ba lór d'fotha adhuatha, & urgráine d'Erennchoibh an oidheadh anabaidh, & an mídiach malarta, & mí-imberta-sin tuccadh for thigherna Cloinne Aodha Buidhe Uí Néill, uachtarán,


p.1678

& sinnsear Slechta Eoghain mic Neill Naoíghiallaigh & Ghaoidheal Ereann d'urmhor cénmotha uathadh.

M1574.5

Clann iarla Cloinne Riocaird .i. Uilliam, & Sean do brisedh breithre, & braithreasa for aroile, & amhsa mhór d'Albanchaibh & d'Éirennchaibh do fhosdadh lá Sean A Búrc. Fuair iarla Urmumhan iáromh protexion dó, & do-rad braighde ré comhall don bhainríoghain ar laimh an iarla.

M1574.6

Cioth cloich-shnechta do f-fhearthain h-i Callainn Maii na bliadhna-so, bá h-examhail iongnath fearthain an chetha íshin, uair bátar dronga i n-Erinn na ro mhachtnaidh é acht amhail nach cioth n-aile, Batar drong n-aile ó ro tógbait tige trebar dhaingne, & o ro báidhit cethra, & innile. Na guirt gemhair ro bhaoí arna síoladh ráithe no leith-bliadhain riasan tan-sin ro fháccaibh an cioth-sin ina lergaibh loma gan ioth gan fheór iad. Ro fhagbhaidh an cioth cédna bheós cudroma gach cloiche dá c-cuireadh do mhioll mhaoth-ghurm for na luirgnibh frisa m-benadh.


p.1680

M1574.7

Mac Taidhcc mic Taidhcc Uí Ruairc do mharbhadh lá cuid do lucht lenamhna na Breifne ar faithche Droma Da Ethiar.

Annal M1575.

M1575.0

AOIS CRIOST, 1575. Aois Criost, mile, cuicc ced, sechtmhoghatt, a cúicc.

M1575.1

Rudhraighe mac Aodha (.i. Ua Domhnaill), mic Maghnusa, mhic Aodha Duibh Ui Domhnaill do mharbhadh i n-edghaire i n-Dún na n-Gall la Cathaoir, mac Eóin, mic Tuathail Uí Ghallcubhair, & nochar laind lais-siumh ind sin.

M1575.2

Robharta ro-thesbaigh, & eallscoth aintiormaigh i samhradh na bliadhna-so coná fríth edh aon-uaire do ló nó d'oidhche do fleochadh ó Bealtaine co Lughnasadh. Ro fhás esláinte urghranna & teidhm turbróidh don tesbach h-íshin .i. an pláigh. Baoí tra an teidhm-sin co h-anffóill for Shaxanchaibh, & for Éireandachaibh i m-Baile Atha Cliath, i nd-Nás Laighen, i m-Baile Atha Fhir Dhiadh, isin Muilenn Cerr, & i m-Baile Atha Buidhe. Rob iomdha dna etorra sidhe, caislén gan choimhéd, innile gan aoghaire, & uasal-chorp gan adhnacal tria bithin an tedhma íshin.

M1575.3

Iustis nua do thocht i n-Erinn .i. Sir Hénri Sidnei, isin f-foghmhar do shonnradh, & h-i c-cóicceadh Uladh ro gab port cetus, & bá h-amhlaidh baoí Ére for a chiontt na h-én-tuinn choccaidh & chendairrce, & ro naidhm sidh, caradradh, & carthanacht etir Cenel c-Conaill & Eocchain, & coicceadh Uladh archena fo bith bá h-aca táinicc h-i t-tír h-i t-tosach, & ro dhíochuir an iustís-sin co Saxaibh an t-iarla lé a n-dearnadh an gabhaltas for Ultoibh, & ro fheall for Chonn mac An Chalbhaigh, & for Bhrian mac Feilim Bacaigh .i. iarla ou Esex. Conn mac An Chalbhaigh Uí Dhomhnaill dna, & Conn mac Néill Óicc Uí Néill báttar i l-láimh i n-Áth Cliath do elúdh ré linn an iustis do thocht i nn-Erinn, & Conn Ua Domnaill do bheith h-i foithribh & h-i fásaighibh a dhúithche badhéin gur chuir an iustis a phardún


p.1682

chuicce. An iustis iaromh do dhul h-i t-tosach an gheimreadh seachnon Mhaighe Breagh & Midhe, ais-sidhe h-i Forthuathaibh Laighean, go ro shíodhaigh Goill & Gaoidhil Airtir Mumhan & Midhe, & Síol Rossa Failgi, & Clanna Conaill Cernaicch fri aroile. Luidh iarttain siar-dhes gach n-díreach go Port Loairge, co h-Eochoill, & co Corcaigh im Notlaicc. Bá dírímh in ro mudhaigh do mheirleachaibh, & in ro díchend do drochdhaoínibh isna tíribh-sin triasa t-tudhchaidh gó sin.

M1575.4

Coccadh eittir Shiol m-Briain an bliadhain-si. Clann Chonchobhair Uí Bhriain & clann Murchaidh Uí Briain do leth don coccadh-sin. Clann Donnchaidh don leith oile .i. an t-iarla & Toirrdhealbhach. Ro creachadh & ro comhloiscceadh (d'fhoghail aon-oidhche) Tuath Ua m-Builc & Tuath na Ferna eitir indilibh, arbhar, & foirgneamh eitir thuaith & thearmann uile lásan iarla.

M1575.5

Semus mac Muiris mic Seain mic an iarla cona mhnaoí & cona cloinn do dhul d'egla Gall don Frainc isin earrach do shonnradh, iar n-denamh siothchana don iarla & do SheanGallaibh.

M1575.6

Aodh mac Baothghalaigh Mhég Flannchadha oide foircetail h-i f-feineachus & h-i filidheacht, cennaighe fíona as luccha dob olc do bhreithemhnaibh tuaithe i n-Erinn d'écc.

Annal M1576.

M1576.0

AOIS CRIOST, 1576. Aois Criost, mile, cúicc céd, seachtmogatt, a sé.

M1576.1

Mag Cartaigh Riabhach, Donnchadh mac Domhnaill mic Fínghin do écc adhbhar éccaoíne d'oireachaibh, & tóirsi do threabhthachaibh, & bróin do bhrughadhaibh a dhuithche badhéin, fer do dersccaigh da shinnsear & dá nar dersccaigh a shoiser, & a adhnacal i n-otharlighe a athar & a shenathar i Tigh Mo Laga, & a bhrathair Eoghan Mág Carthaigh do d'oirdnedh ina ionadh.

M1576.2

Uaithne mac Aodha Uí Dhiomasaigh do mharbhadh i fiull ina baile fein i c-Cluain na n-Gamhan.


p.1684

M1576.3

Colla, mac An Ghiolla Dhuibh, mic Conchobhair, mic Donnchaidh, mic Domhnaill na Madhmann, mic Eoghain, mic Eoin na Laithaighe Meic Suibhne, fer go sén troda & tochair, & tighe n-aoidheadh consapal Dál c-Cais do écc.

M1576.4

Baothghalach Ócc, mac Baothghalaigh, mic Muircheartaigh Mheg Flannchadha ollamh Dál c-Caisbreithemhnas, & fer tighe n-aoidhedh coithchinn do écc.

M1576.5

Uilliam Ócc Mac An Baird, mac Corbmaic ollamh Uí Domhnaill lé dán, oide sccol, saoí dearsccaighthe h-i f-foghlaim & i n-aithne, post congbhala & cothaighthe d'aos foghlama & friochnamha do écc í n-Druim Mór an .22. Februari.

M1576.6

Toirrdhealbach mac Tuathail Bailbh Uí Gallcubhair saoí duine oirechta do mharbhadh la Connachtaibh an 16 do Nouember.

M1576.7

Inghen Uí Baoighill, Siubhan Ócc, inghen Toirrdhealbaigh, mic Néill do bháthadh la .S. Sém ag foghlaim snamha ar abhainn an t-Sratha Buidhe.

M1576.8

Eoin Modardha mac Meic Suibhne Bóghainigh do écc lá cáscc macaomh ócc aoidheadhach ro ba mó do sgél dia chineadh fein an tan-sin.

M1576.9

Conchobhar Ócc mac Donnchaidh Meg Uidhir, & drong d'uaislibh Fear Luircc do mharbhadh isin Triucha.

M1576.10

Domhnall, mac Diarmada, mic Maoíleachlainn Mhé Gormain d'écc isin errach, éin-fher gradha ro b'fherr teist, & tuarasccbháil láimhe & einigh baoí dia chineadh ina comhaimsir.

M1576.11

Mainistir mhór An Chabháin, & An Cabhán fein uile ón chaislén mór anuas go h-abhainn do losccadh lé h-ingin Tomáis, mic an bharúin tre éd, & nir milleadh in én-bhaile etir Ghaoidhealaibh oired in ro milledh isin m-baile-sin.

M1576.12

Creacha móra do dhénamh lá Brian Ua Ruairc isin Anghaile an bhliadhain-si.

M1576.13

An iustis rémhraite Sir Henri Sidnei, ridire ar ainm, ar uaisle ar ghniomh, ar ghaiscceadh an iustis h-íshin, tocht dó im fhél Bríghde ó Chorcaigh co Luimnech &


p.1686

maithe Mumhan eitir Ghallaibh, & Ghaoidhealaibh, & Dál c-Cais don leith oile do thocht lais ina choimhtionól. Sídh da chóicceadh Mumhan do dhenamh dhó don chur-sin, sreith coinnmhedh, & ceitherna, buannadha buna bairr do choscc, & do chor ar c-cúl lais. Ceileabhraidh do Mhuimhneachaibh iaromh, & rucc Síol m-Briain ina chaoímhtheacht lais go Gaillimh. Tangattar Uachtar Connacht ina dháil .i. iarla Cloinne Riocaird cona dhias mac, Uillec & Sean, Mac Uilliam Iochtair, Sean mac Oileurais mic Seain, & Murchadh na t-Tuacch mac Taidhcc, mic Murchaidh, mic Ruaidhri Uí Flaithbhertaigh & Síol c-Ceallaigh cona c-coimhthionol. Ba h-é críoch na comdhala-sin na Gaillmhe, Dál c-Cais do chongmail i n-gioll ré comhall & ré h-aisecc do thabhairt uatha don lucht baoí occa n-agra, génmotha Domhnall Ó Briain namá ro thogh an iustis h-i serbís do fein ós cionn conntaé An Chláir dá cennsucchadh & do-righne Domhnall ind sin, ar ro crochadh meirligh míbhésacha, & droch-dhaoíne, & díbhearccaigh lais. Ní rangas a les eallach d'ionnraithne, ná doras do dhruid an c-cein baoí Domhnall i n-oificc. Do-chóidh an iustis iar síodhucchadh cáigh seachnoin Ereann (do neoch gusa rainicc) co h-Áth Cliath, & rucc clann iarla Cloinne Riocaird i n-gioll lér mhillset ó mhuintir na bainrioghna ag iarmóracht a n-athar riasan tan-sin. Iar n-dol go h-Áth Cliath don iustis gusna braighdibh-sin lais tainicc taom condailbhe ina cridhe go ro chedaigh do na braighdibh-sin leth ar leth .i. Siol m-Briain, & Búrcaigh (d'ettromucchadh dá n-aiccentoibh) dul d'fiosrucchadh a c-caratt isna comhfhochraibh, acht namá na taidhledis tar tórainn ina t-tíribh bunaidh budhéin co ro chedaighedh-somh dhóibh doridhisi a tadhall nach tan n-aile. Ro gheallsat dó an ní-sin, & iar t-tocht co h-or a c-criche do chloinn iarla Cloinne Riocaird, ní ro comhaillset a n-gealladh, uair do-dheachatar dia n-dúthaigh, & at-bearatt foirenn gur bhó do ched a n-athar tangattar. Bá gar uair iaromh gur bhó h-aithreach dia thír an turus-sin óir tainicc an iustis fó chenn chúicc

p.1688

n-oídhche ina n-iarmhoireacht co h-Ath Luain, & rob éigen dia n-athair .i. iarla Cloinne Riocaird baile Locha Riach, & a dhuthaigh uile eitir fhonn & fheronn, cloich, & caislén do thairbert don iustis, & é fein d'fogra mar brághaidh don bhainrioghain. Ruccadh an t-iarla iar sin co h-Ath Cliath, & ro cuireadh h-i c-carcair cumhang dia iomcoimhéd é bhail na cluinedh comradh carad na coiccéle. Ro fhágaibh an iustis drong do chaiptinibh h-i c-Cloinn Riocaird, & ro gabhsat-sidhe & clann an iarla occ lot, & occ láin-mhilleadh an tire etorra co m-baoí an tír uile ina céide creach & comhruathair don chur-sin. Bá dírimh dna in ro mudhaidhedh do Ghallaibh & do Gaidhelaibh, & in ro malartnaigheadh d'almhaibh, d'étibh, & d'innilibh etorra i f-foghmar, & h-i n-geimhreadh na bliadhna-so. Diamhra, & droibheóil, & slebhte corrachae cent-gharbha, & cnoc-choillte comh-aimhréidhe bá sedh cuid cloinne an iarla dia n-dúthaigh an tan-sin. Ard-phuirt oireachais an tíre, & tolcha taobh-ghlana taithnemhacha na criche badar iad Goill ro ba codhnaigh dóibh. Do-deachaidh bheós Emann mac Uilliam A Búrc ó Chaislén an Barraigh h-i rann chloinne an iarla, & bá sedh do-rala dhó asa loss, an iustis do ghabháil Caislein Barraigh fair, & é fein do ionnarbadh cona mhnaoí, & cona chloinn h-i c-Clointt Riocaird.

M1576.14

Iarla ou Esex do thocht os cenn cóicchidh Uladh an bliadhain-si iarna ionnarbadh lásan iustis Sir Henri Sidnei an bliadhain roimhe, & a thocht h-i t-tír i n-Áth Cliath, & bá marbh ria c-cionn coicthidhisi é do theidhm galair obaind & ro cuireadh a léne, & a chridhe gó a chairdibh i n-inncomhartha a oidheadha.

M1576.15

Presidens nua do thocht ós cend dá chóicceadh Mumhan an bliadhain-si Uilliam Druri a ainm, & Tuadhmhumha do deadhail ré cóicceadh Connacht & a chur lásan Mumhain. An presidens cédna do beith ag siubhal ar bailtibh móra na Mumhan do dhlúthughadh reachta & riaghla do mhilleadh meirleach & m-bithbheanach, & ro básaigheadh An Bároideach lais, & dá ócc-chonsabal uaisle urramhanta do Shliocht Mhaol Muire mic Donnchaidh mic Toirrdhealbhaigh .i. mac do Murchadh


p.1690

mac Maol Muire, & mac do Dhomhnall, mac Maol Muire. Do-chóidh aisidhe co Luimneach, & ro crochadh lais drong d'uaislibh, & d'anuaislibh Shíl m-Briain co sochaidhibh oile cenmothát.

M1576.16

Semus Mac Muiris do beith isin f-Frainc an bliadhain-so.

M1576.17

Rudhraighe Ócc mac Rudhraighe mic Conuill Uí Mhordha, & Conchobhar mac Corbmaic, meic Briain Uí Conchobhair do beith h-i c-ceithernus coilleadh ar Ghallaibh an tan-so, & an ro bhaoí beó do Sliocht Rossa Failccigh & Conaill Cearnaigh do ghabhail leó. Bá gar iaramh gur bhó cédach conghaireach an lucht h-ishin. Ro loiscceadh & ro léir-scriosadh leó dréchta dermhara do Laighnibh don Mhidhe & d'Fine Ghall.

Annal M1577.

M1577.0

AOIS CRIOST, 1577. Aois Criost, mile, cuicc céd, seachtmoccat, a secht.

M1577.1

Conn mac Briain mic Eocchain fer rob ócc n-aoisi, & ro ba foirfe i n-eineach, & i n-eangnamh do écc.


p.1692

M1577.2

O Catháin do bhathadh isin m-Banna .i. Aibhne mac Con Muighe mic Ruaidhri an Rúta & Ruaidhri mac Maghnusa, mic Donnchaidh do oirdneadh ina ionadh.

M1577.3

Meadhbh inghen Aodha Ruaidh Uí Dhomhnaill, ben baoí ó thus ag Mac Gille Eoain i n-Albain, & ag Domhnall Cléreach Ó Catháin as a h-aithle, ben fuair an saoghal go sona sénamhail sochonaigh, & ro ba mór ainm & erdercus clú einigh, & fhir-bhés, & ro chaith aimsir fhoda ag dénamh crabhaidh i n-Dún na n-Gall co b-fuair bás iar c-caoín-ghníomhaibh i c-cend secht m-bliadhan ar ceithre fichtibh.

M1577.4

An Dubhaltach mac Néill Óicc Mic Suibhne do Cloinn t-Suibhne Tíre Bóghaine do mharbhadh occ an m-Badhún Maol la Domhnall Ócc mac Maol Muire fear dearsgaighthe deigh-dhelbhdha ro ba maith lamh & oineach An Dubhaltach íshin.

M1577.5

Domhnall mac Somhairle Buidhe mic Alaxandair, mic Eóin Cathanaigh mic Mec Domhnaill do mharbhadh lá h-Ua Néill.

M1577.6

Onora inghen t-Sémais mic Muiris, mic Tómais, mic an iarla, ben Piarais Buitiler mac Semais mic Emainn mecc Piarais do écc.

M1577.7

Mac Briain Charraigh mic Corbmaic do mharbhadh lá sluagh Uí Néill.

M1577.8

Toirrdhealbhach mac an abaidh Uí Dhuibhidhir fer tréidheach tuiccseach, scél mór ina duthaigh fein do écc.

M1577.9

Mág Gormáin Tomás Ócc mac Tomáis mic Maoílechloinn Duibh do écc, & a bhrathair Seóinín d' oirdneadh ina ionad.

M1577.10

Alastrann, mac An Chalbhaicch, mic Toirrdhealbhaigh, mic Eoin Charraigh, do mharbhadh h-i c-comhrac la mac Teabóitt Buidhe Mhég Seóinin i n-doras na Gaillmhe, & nír bhó h-iomdha mac gall-óglaigh i n-Érinn in tan-sin ro ba mó faghaltas, & ro ba tiodhlaictighe toirbertaighe inás.


p.1694

M1577.11

Tadhcc mac Murchaidh, mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc Ui Bhriain do écc cén go ro saoíleadh a écc ré h-adhart amhlaidh-sin ar a mhence baoí i n-deabhthaibh duilghe, & i m-bearnadhaibh baoghail, géarrad ar ghaiscceadh, beithir ar beódhacht & ar lonngaircce an laoich-mhilidh-sin.

M1577.12

Uilliam mac Donnchaidh Riabhaigh mic Taidhcc Dhuibh Uí Cheallaigh do écc i n-Áth Cliath h-i c-caoímhtheacht Caiptín Maulbi, & ní thainic i t-Tír Maine ro ba mó do sccél inás.

M1577.13

O Ceallacháin .i. Donnchadh mac Taidhcc Ruaidh mic Uaithne mic Cathaoír do écc & O Ceallacháin do ghairm do Cheallachán mac Conchobhair mic Donnchaidh.

M1577.14

Feall urghranna adhuathmhar do dhénamh lá Gallaibh Laighean & Midhe ar an meid baoí ina rann fein, & ro an for a n-ionchaibh do Uíbh Failghe & do Laoighis. Bá h-amhlaidh do-rónadh ind sin. Ro toghairmeadh iad uile dia t-taisbénadh gusan líon as lia nó caomhsadaoís do thabairt leó go ráith mhóir Mhullaigh Mhaistean & iar rochtain dóibh gusan maighin-sin, ro h-iadadh ceithri sretha ina n-uirtimceall


p.1696

ima c-cuairt do shaighdiúiridhibh & do mharc-shluagh, & ro gabhadh occ á n-diubhraccadh gan dhicheall, occa mudhucchadh & occ á mór mharbhadh coná térna sceolanga, ná elaitheach ass a m-bethaidh díobh.

M1577.15

Sean mac Semais, mic Seain, mic an iarla do ghabhail lásan presidens .i. Uilliam Druri h-i c-Corcaigh, & a chor co h-Áth Cliath dia choimhéd airm a m-baoí Riocard A Búrc iarla Cloinne Riocaird, & ní ro h-aisneidheadh créd ro ba coir dhó. Clann an iarla-sin Cloinne Riocaird do beith síodhach re Gallaibh, & eissiodhach ré Tuadhmhumhain.

M1577.16

An presidens rémraite do thocht i t-Tuadhmhumhain coicthidis ria f-féil Eóin go sochraide mhóir do Ghallaibh, & go maithibh dá chóicceadh Mumhan, & a beith ocht lá i n-Inis occ congmháil chúirte, & iarna fheimdheadh do Dhál c-Cais dul fó chíos dá prionnsa, ro fháccaibh marasccál co b-fedhain mearda miothuiccsigh occa míniughadh.


p.1698

Soais an presidens tar a ais co Luimneach iaromh, & do ghabh ag díchendadh urradh & easurradh na c-cendtar c-comhfoccus do Luimneach. Ro ba díbh-sidhe Murchadh mac Muirchertaigh, mic Mathghamhna, mic Donnchaidh, mic Briain Duibh Uí Briain, aoin-fhear bá fearr ainm & uaisle d'oighredhaibh Cairrge Ó c-Coinnell & Etharlach.

M1577.17

Iarla Tuadhmumhan (Conchobhar mac Donchaidh, mic Conchobhair Uí Bhriain) do dhul h-i Saxaibh d'éccaoíne a imnigh & a anfforlainn frisan m-bainríoghain, & fuair paitent ar a dhuthaigh, & ar a bailtibh, & ar bhethaidhibh urmhóir Tuadhmumhan, & bheós pardún coitchend dia dhaoínibh, & ticc iaromh tar ais im Notlaiccgo n-onóir & co n-airmidin móir d'faghbhail ona phrionnsa, & andar leis féin fuair a dhuthaigh saor ar ainbhrethibh oifficceach o shin amach. Ar a aoi ro lá an marusccál daoíre dhíchumhaing forra-somh résiú táinic an t-iarla gur bhó h-eigen dóibh dul fá phinginn don prionnsa .i. deich b-ponnta isin m-barúntacht, & bá h-isin céd-phinginn Cloinne Cais.

M1577.18

Coccadh eittir iarla Desmumhan (Gearóid mac Semais mic Seain) & Mac Muiris Ciarraighe .i. Tomas mac Emainn mic Tomais, Baile Mic an Chaim do ghabháil lásan iarla for Mac Muiris. An t-abb ócc ó d-Tórna do dhul i rann an iarla, & a mharbhadh i n-dorus Leice Snámha d'urchar piléir iar n-dul don iarla imón m-baile, & muna dearntaoí d'ulc etorra, acht oidheadh an abbaidh íshin ro badh lór a mhéd d'easbaidh. Ro marbhadh dna, & ro báitheadh sochaidhe do mhuintir Mic Muiris isin ló chédna. Bátar athaidh amhlaidh-sin h-i c-coccadh fri aroile


p.1700

co n-dearnsat sídh fo dheóidh, & ro h-aisicceadh Baile Mic an Chaim, & a braighde do Mac Muiris, & nuimhir dírimhe do bhó-tháintibh & groighibh.

M1577.19

Aodh Ócc mac Aodha mic Seain Buidhe Még Mathghamhna do dhol ar siubhal ar mhuintir Mhég Mathgamhna, & Mag Mathghamhna fein do breith fair .i. Art mac Briain na Muicheirghe, mic Remainn, mic Glaisne & Aodh do mharbhadh lá Mág Mathgamhna, & lá a mhuintir, & as suaill ma ro bhaoí do Chlandaibh na c-Colladh ina reimhes a comhmór do écht ar a inmhe fein & nír bhó cudroma a ainm & a iomradh, & ainm an tí lasa t-torchair.

M1577.20

Rella iongnáth do artrughadh i n-oir-dhes isin céid-mhí do gheimhreadh, & crom-stuagh urcromh ionbhogha eiste amhail shaighnén sholusta, nó soillsighedh a dhealradh an talamh ina h-uirthimcheall, & an fhirmament etirbhuas, occus at-ces an rélla h-íshin in gach ionadh i n-Iarthar Eorpa gur ro iongantaighset cách h-i c-coitchinne í.

M1577.21

Sémus mac Muiris do beith isin f-Frainc bheós an bhliadhain-si.

Annal M1578.

M1578.0

AOIS CRIOST, 1578. Aois Criost, mile, cúicc cétt, sechtmhoccat, a h-ocht.

M1578.1

Mac Uí Néill .i. Enri mac Toirrdhealbhaigh Luinigh mic Neill Chonallaigh, mic Airt mic Cuinn do dhul sluacch h-i t-Tír Conaill ar mac Uí Ghallchubhair .i. Maol Cabha mac Cathaoír mic t-Toirdhealbhaigh Óig. Iar n-imthecht dá slócch uadha do cruinniucchadh creach, & do arccain an bhaile do-rala mac Uí Ghallchubhair alla imuigh don bhaile an tan-sin, & ro ionnsaigh an t-ócc-macaemh iarna fhaghbhail i n-uathadh sluagh, & ní tard anacal n-dó, acht a chloidhmheadh gan choiccill, & a airleach ar an lathair-sin. Bá ferr d'Eoghanchaibh ná tiaghdaoís an turus-sin.

M1578.2

Mácc Flannchaidh Dartraighe d'écc .i. Cathal Dubh mac Feradhaigh, & a mac Cathal Ócc do ghabhail a ionaidh.


p.1702

M1578.3

O Broin (Tadhcc Ócc) d'écc iar sendataidh, & O Broin do ghairm do Dhúnlang mac Emainn Uí Bhroin.


p.1704

M1578.4

O Duibhghennáin Cille Ronain (Dolbh mac Dubhthaigh) ollamh Ua n-Oilealla saoí senchaidh fer tighe aoidhedh coitchinn congairighe, fer suilbir, soingthe soagallmha d'écc, & a mhac Maol Muire do ghabhail a ionaidh.


p.1706

M1578.5

Rudhraighe Ócc mac Rudhraighe Caoích, mic Conaill Uí Mhordha do thuitim lá Brian Óg mac Briain Meic Giolla Pattraicc. Bá h-é an Rudhraighe-sin cend foghladh, & díberccach fher n-Ereann ina reimhes, & nir bhó menmarc lá neach aén-erchor do chaithemh i n-acchaidh na corona go cenn athaidh dia éisi.

M1578.6

Piarus Buitilér mac Semais mic Emainn méc Piarais d'écc. Bá do theann-maithibh Gall Mumhan eisidhe.

M1578.7

O Ceallacháin do bhathadh i n-Abhainn Mhóir .i. Ceallachán mac Conchobhair, mic Donnchaidh mic Taidhcc Ruaidh, & bá d'ainimh a dhaithe ro imtigh riasiú ro chaith bliadhain iomlán i n-aireachas a athardha etir bhás a shenathar & a bháthadh fein; mac an priora Uí Cheallacháin d'oirdneadh ina ionadh .i. Conchobhar na Cairrcce, mac Diarmata mic Taidhcc Ruaidh, mic Uaithne mic Cathaoír.

M1578.8

Sláine inghean Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh, mic Briain Catha an Aonaigh d'écc. Ben sidhe Bhriain mic Donnchaidh Bhacaigh, mic Murchaidh Chaoích mic Briain Méc Mathgamna, ben do chaith a h-aimsir gan imdearccadh go b-fuair bás iar sendataidh.

M1578.9

Síoda mac Mhec Con, mic Síoda, mic Mec Con, mic Síoda, tanaiste an taoibhe thoir do Cloinn Cuiléin do mharbhadh ar Sliabh Eachtghe acc toraighecht ar fhuadan creiche ar ceithirn Cloinne Riocaird.

M1578.10

O h-Eidhin Ruaidhri an Doire mac Floinn, mic Concobhair, mic Floinn do écc, fer co m-buaidh n-einigh & n-engnamha ó thuisdin gó a thogairm, mac a dhearbhrathar d'oirdneadh ina ionadh .i. Eoghan Manntach mac Emainn.

M1578.11

Maoílir mac Uateir, mic Seain, mic Maoilir A Búrc, sirriam chonntae Maighe Eó do mharbhadh i c-Caislén na h-Elle ar iondsaighidh aidhche léna bhrathair


p.1708

.i. lé h-Emann, mac Tomáis an Machaire, mic Maoílir tre iomfhormat fhocail oireachtais do-rala etorra an lá riasan adhaidh-sin.

M1578.12

Liathdruim Mhuintire h-Eolais do ghabháil lé caiptin Saxanach do mhuintir Niculais Maulbi ar Ua Ruairc i n-earrach na bliadhna-so, & Druim Da Ethiar do briseadh lá h-Ua Ruairc, Brian, mac Briain, mic Eoghain. Liathdruim iaromh d'fáccbháil lá Gallaibh ag cloinn Taidhcc Uí Ruairc, & an baile cedna do ghabháil lá h-Ua Ruairc gar becc iar sin do ced Gall & do neimh-chet chloinne Taidhg.

M1578.13

Ardiustis na h-Ereann .i. Sir Hanrii Sidnei do dhol go Saxoibh .i. fo Samhain, & Caiptin Maulbi do dhol lais, & Uilliam Druriie ina ionad .i. an president baoí os cend dá choícceadh Muman. Rucc trá an iustis iarla Cloinne Riocairtt lais .i. Riocard mac Uillicc, mic Riocaird mic Uillicc, & a mac Uilliam Búrc dia t-tabhairt ar cumas comhairle Saxan.

M1578.14

Iarla Cille Dara, Gearoid, mac Gearoid (baí h-i Saxoibh frí ré a dó nó a trí do bhliadhnaibh roimhe-sin fo rest) do thecht i n-Érinn fó Nodlaicc Mór.

M1578.15

Tomas, mac Pattraicc, mic Oiliuéir Ploingcéd tighearna Luchcmaigh do mharbhadh lá Mag Mathghamhna .i. lá h-Art mac Briain na Moichéirghe mic Remainn, mic Glaisne.

M1578.16

Seineasccal na Conntae Riabhcha ar n-dénamh coinne cheilcce lé Fiacha mac Aodha, mic Remainn, mic Seain, o Ghlenn Maoil Ughra. Ro fes lá Fiacha


p.1710

imorro gurab dochum chelcce ro innill an Seinesccal an choinne íshin, & ro innill-siumh celcc ele ina urchomhair-siumh go ro marbhadh céd do ghillibh ócca & d'urradhaibh na Conntae RiabhchaFiacha don chur-sin cénmothá daosccar-sluacch.

M1578.17

Brian mac Cathaoír Chaomhánaicch, mic Airt, mic Diarmatta Laimhdercc do écc.

M1578.18

Sean mac Domhnaill, mic Tomais, mic Taidhcc Mécc Flannchadha ollamh iarla Desmumhan lé breithehnus d'écc. Ní bhaoí dna mac breitheman tuaithe i n-Erinn an tan-sin rob ferr treabhaire & tighedas inás.

M1578.19

Iarla Cloinde Riocaird i l-laimh bheós i l-Londaind.

Annal M1579.

M1579.0

AOIS CRIOST, 1579. Aoís Criost, mile, cuicc cett, sechtmoghatt, a naoi.

M1579.1

Domhnall mac Conchobhair mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh, mic Briain Chatha an Aonaigh Uí Bhriain d'écc iar c-caithemh cóicc m-bliadhan sesccatt dia aoís iar sesccatt dia aoís iar seircclighi fhoda, iar n-aithrighe ionmholta, iar m-buaidh ó dhomhan & ó dhaoínibh, & a adhnacal co n-onóir & co n-airmidin i Mainistir Innsi & a mac Toirrdhealbhach do oirdneadh ina ionadh. Conadh d'fhoraithmhet a bháis at-rubradh

  1. Míle cúicc ced, ciallda an sdair,
    seacht n-deich, ocht m-bliadhna, is bliadhain
    ó bhás Domhnaill nar damh locht,
    gur thoirling mac Dé i n-daonnacht.


p.1712

M1579.2

Onóra inghen Donnchaidh, mic Conchobhair, mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc Uí Bhriain d'écc. Sccél mór i l-Leith Mogha isidhe.

M1579.3

Sir Eduard Phitun tresener d'écc.

M1579.4

Rolont Ustas mac Tomais, mic Risdeird d'écc.

M1579.5

Aodh, mac Seain, mic Rémainn, mic Seain, mic Aodha, mic Domhnaill Ghlais d'écc. Bá h-esidhe sinnsear Gaibhle Raghnaill, & tighearna Ghlinne Maoíl Ughra cogthóir & creachthóir a comharsan Gall, & Gaoidhel.

M1579.6

O Sechnasaigh Diarmaitt Riabhach, mac Diarmatta, mic Uilliam, mic Seain Bhuidhe & mac a dearbhrathar, Uilliam, mac An Giolla Duibh, mic Diarmata do chomhthuitim re 'roile i c-ceilcc do-rónadh lá h-Ua Seachnasaigh for cionn Uilliam h-i c-comhfochraibh Árda Maol Dubháin. Do-rochair Uilliam fó chédóir. Gidh é Ó Seachnasaigh ro créchtnaiccheadh esidhe, & ro écc gar uair iarsin.

M1579.7

O Seachnasaigh do gairm iaromh do Sean mhac An Ghiolla Dhuibh.

M1579.8

Toirrdhealbhach na Coissi Croinn, mac Maol Muire, mic Donnchaidh, mic Toirrdhealbhaigh, mic Ruaidhri Mec Suibhne, do thuitim lá Brian Ballach, mac Maol Muire, mic Donnchaidh, mic Briain Mhec Suibhne i n-doras Corcaighe.

M1579.9

Captín Malbí do thoidheacht i n-Érinn maille lé tiodhlaictibh móra ón b-Prionnsa.

M1579.10

Brian na m-Barrócc, mac Maol Muire, mic Donnchaidh Mec Suibhne dearbhrathair don Toirrdhealbhach rémhráite d'écc.

M1579.11

Semus, mac Muiris Duibh, mic Seain, mic Tomais, mic an iarla do theacht asin f-Frainc, & ad-berthí a thocht loinges ba líonmhaire iná mar tháinic. Bá h-ann


p.1714

ro gabh port i n-Oilén in Óir lá taobh Daingin I Chúis i c-Ciarraighe. Baí iarla Desmhumhan i f-foslongport i c-Cuillenn ó c-Cuanach acc tionnsccnatth caisléin do dhénamh, & do-chóidh fo thuarusccbháil an cobhlaigh-sin do-chualaidh do thocht i c-Ciarraighe. Táinicc bheós i c-comhdhail an coblaigh cedna ard-marusccál dá chóicceadh Mumhan, Artúr Carter a chomhainm, & maighistir Dáuid, & a m-baoí do mhuintir na banrioghna uile isin Mumhain. Tangatar ann dna braithre an iarla Desmumhan .i. dá mhac ócca Shémuis, mic Seain, mic Tomáis .i. Sean, & Sémus Ócc, & ro baí cuid dóibh-sidhe a t-tarraing Shémais mic Muiris, & tuccsat ionnsaicchidh oidhche ar an marusccál, & ar mhaighistir Dauid i t-Traigh Li, & ro dícennaitt leó iatt ar a c-coilcibh codalta, & ar a leptoibh lighe. Tuccsat iaromh Semus i t-tír & do-chódar diblínibh fo choilltibh na Claonglaisi, & na Coilleadh Móire. Luidh Semus for a chéd-eachtra iar t-teacht i t-tír asna coilltibh-sin go líon a mharcach & a troightheach d'urlár Ó c-Conaill Ghabhra, & tré Chloinn Uilliam, & ro ghabhsatt acc orccain gach ionaid gus a rangattar. Ro gabhsat an tír acc tecclamadh, & acc tionol ina n-iarmhóireacht. Táinic ann cédus clann Uilliam Búrc, mic Emainn .i. Tepóitt & Uillecc, & ro chuir Tepóitt teachta i t-Tuaith Aésa Gréine dá fhoccra do Mhac Uí Briain Ara, teacht do thofand an

p.1716

trétura as an tír, & ro chuir Mac Uí Bhriain buidhen ghall-ócclach, & gíomanach go Tepóitt. Ro lensat iaramh lorcc na laoch-bhuidhne conus-tárrattar Sémus iar m-beith 'na chomhnaidhe for a c-cionn i c-coill chliothair diamhair. Ro fighedh iomairecc etir na cumascc-bhuidhnibh íshin, & ro h-aimsedh Semus go h-indell direach d'urchor do pheilér h-i f-forfholamh a chleibh & a compair gur bó damhna oidheadha dhó. Ar a aoí ro sraoíneadh lais ar triath-bhuidhnibh na toraigheachta. Do-rónadh echt mór ann-sin uair ro marbhadh Tepoitt A Búrc, & baoí saith iarla d'oidhre san óicc-mhilidh-sin, ar chrodhacht, ar chendas fedhna ar foghlaim bérla & bésccna. Ní cian ón cath-lathair do-chuaidh Semas mac Muiris an trath tainicc anffainne écca da ionnsaighidh, & do-róine a thiomna lé begán briathar, & ro aithin dia shain-mhuintir a díchendadh ar na faghbhaittis a easccairde lé a aithne, nó ré a oirleach é.

M1579.12

Bá h-ann baoí ard-iustis na h-Ereann Sir Uilliam Drurye in ionbhaidh-sin i c-Corcaigh Mhóir Mumhan. Iarla Chille Dara, & Sir Niculas Maulbi cona sochraite ina fharradh annsin. Tucsat-sidhe aghaidh ar chonntae Luimnicch co ro ghabhsat longport i c-comhfochraibh Cille Mo Cheallócc. Tánaic iarla Desmumhan ina c-cenn annsin, & baoí acca chor h-i c-ceill coná baoí cuid dó féin a t-tarraincc Sémais mic Muiris, na bheós a mí-ghníomh dá n-dearnsatt a bhraithre, & do-rad a aon-mhac oidhreachta don iustis a n-gioll lé tairiseacht & lé comhall do choróin t-Saxan. Ro tinghelladh don iarla gan a thír do mhilleadh ní badh mó, & gé ro gealladh ní ro comhailledh, óir do díolaithriccheadh a dhaoíne & a innile. Ro loiscceadh a arbhar & a fhoirccnemh.


p.1718

M1579.13

Ro fhaoídh iaromh an iústis on c-campa-sin Chille Mo Cheallócc, a trí nó a cethair do chaptínibh co c-ceithribh cédaibh do shaighdiuiribh Gallda & Gaoidhelcha do chuartucchadh na Coillidh Móire dus an f-fuighbhittis drong éiccin dia esccairdibh. Do-rala etorra & clann ócc iarla Desmumhan .i. Sean & Semus Ócc, ag Gort na Tiobratt, & ro fighedh iorghal ainttreannda etorra co ro sraoíneadh for mhuintir an iustis, & co ro marbhadh triúr dia c-caiptínibh .i. Captín Hoiribert, Captin Ústas, & Captín Spris go t-tríbh cédaibh, amaille friu, & térnattar scceólanga uatha gusan c-campa. Rucc an iustis a champa iaramh go Bél Atha na n-Déise i c-ceirtmedhón Cliú Mháil mic Ugaine, & ro ghabh galar a écca an iustis, & ro fháccaibh Captin Maulbi le h-acchaidh coccaidh Gearaltach, & ruccadh an iustis i c-carpatt co Port Lairge co f-fuair bás annsin, & bá h-é iustis do tocchadh ina ionat i c-cúirt Atha Cliath duine uasal do mhuintir na bainríoghna tainic anoir isin t-seachtmhain-sin féin .i. Sir Uilliam Pellham do coimhéd criche Bregh & Midhe & Fhine Ghall ar Clandaibh Nell & ar Ghaoidhealaibh Leithe Cuinn, & Laighen an c-cein nó biadh an iustis-sin ro écc, & Captín Maulbi acc míniucchadh Muimhneach. Tánaic tra iarla Urmumhan i n-Erinn isin t-sechtmain cedna, iar m-beith trí bliadhna toir riasan tan-sin.

M1579.14

Iomthusa Captin Maulbi, tanicc co Luimneach iar n-écc an iustis d'athnuadhucchadh a armala, & d'fhaghail bhídh dia bhuannadhaibh, & do-chóidh asidhe go h-Es Gebtene, & bá h-é an lái-shin tangattar clann ócc iarla Deasmumhan d'iarraidh gona nó gabhala i c-conntae Luimnigh, & tarla iatt & an captín tul i t-tul gé ro fhédsat a sheachna, & a iomghabhail. Ro figheadh ócainder crodha etorra. Ro frestladh, & a iomghabhail. Ro figheadh scainder crodha etorra. Ro frestladh,


p.1720

& ro friothóileadh an sluagh Gaoidhealach lá muintir an captin go ro sraoíneadh forra fó dheóidh go ro marbhadh Tomas, mac Seain Óicc, mic Seain, mic Tomais, mic an iarla, & Eocchan mac Emainn Óicc mic Emainn, mic Toirrdhealbhaigh Mec Sithigh go n-druing móir do consaplaibh Cloinne Sithigh, & co sochaidhe do mhuintir cloinne an iarla amaille friú. Ro faccbhadh édala aidhble airm, & edeadh ag muintir an captín don chur-sin. Bá acc an Aonach m-Becc ro ficchedh an iorgal íshin. Baoí an captin iaramh a n-gar do seachtmain i n-Eas Gebhtine, & Gearaltaigh ar gach laé ag gealladh buailte do thabhairt dó, & ní ro chomhaillsiot ind sin. Ro briseadh mainistir an bhaile lasan c-captin, & teid assin co h-Áth Dara, & baoí ann-saidhe acc cennsucchadh na c-comharsan co t-tánaic an iustis nua Uilliam Pellham, & iarla Cille Dara, & iarla Urmumhan dia nertadh, & ro gabsat uile longport i c-Conallcoibh. Ní táinicc iarla Desmumhan ina c-centt don chur-sin, uair ro dian-mhilleadh a dhuthaigh, & ro h-ádhbhail-sccriosadh a h-aittreabha iarná thinghealladh dó remhe-sin gan a milleadh idir. O do-deachaidh an t-iarla i m-báidh a bhráithreach as i comhairle ro chinnsiot Goill a m-bardadha d'fagbáil ina bailtibh .i. Loch Gair An Rath Mhó, Caislén Muirisin, Ath Dara, & Cill Mo Cheallócc, & iatt fein do dhol dia t-tighibh iaromh. Ar a aoí-sin tra nír bhó sóinmheach don tír uile o tá Luachair Deadhaidh co Siuir, & o Chend Feabhratt co Sionainn, uair gach port, gach baile, gach arbhar gach aitiucchadh gusa rangattar

p.1722

clann an iarla etorra-sin ro ghabhsat gá m-blodhadh, gá m-brisedh, gá n-dódh, & gá n-dian-losccadh ar uamhan Gall dia n-aitrebhaibh. Gach tegh, gach teghdhais, gach síocc, gach staca gusa rangadar Goill do-radsat an midhiach cedna forra ar ulca le Gearaltachoibh. Ro fáccbadh an tír etorra de-sidhe ina h-aon-chlár coimhreidh, gan ioth, gan fhoirccnemh. Do-taod iaramh iarla Desmumhan cona braithribh, & gusan lion as lia ro fhédsat do chreach-losccadh Róisteach & Barrach i n-Uibh Liatháin, & i n-Uíbh Mac Caille. Ro suidhiccheadh longport leó lé h-acchaidh Eochoille co ro gabhadh an baile leó fó dheóidh. Rob iomdha tra edala & iolmhaoíne an bhaile íshin. Ro croitheadh lá Gearaltachaibh ina f-fuairsiot do mhaithes ann genmothá an ro chuirsiot cendaighthe & buirgeisigh an bhaile dia n-ór & dia n-airged i n-arthraighibh uatha ria n-gabháil an bhaile. Rob iomdha bocht dinnimh deroil do-chóidh i somhaoín & i saidhbhres lá h-édáil an bhaile íshin. Do-radadh múr tar grian an bhaile lá Gearaltachaibh, & ro brisit a chúirte, & a caisteóil, a chumhdaighthe cloch & cláradh, co nár bhó h-ionaittreabha é go cend ree iar sin. Bá im Nodlaicc Mór do shonnradh do-rónadh ind so.

M1579.15

Sluaiccheadh cendais fidhna lá h-iarla Urmumhan isin t-seachtmain cedna i n-Gearaltachaibh, & ráinicc gusan c-Caislén Nua co rucc lais gach ní ar a rucc d'innilibh & d' airnéis an tíre, & soais tara ais gan troid gan tachar, uair baoí an t-iarla cona braithribh i c-Ciarraighe an tan-sin.

M1579.16

Conall Buidhe mac Giolla Pattraicc mic Piarais Uí Mhordha do mharbhadh i m-Biorra i n-dúthaigh Ele, & dob ferde a mharbhadh, uair as d'orccain an bhaile do-dheachaidh.


p.1724

M1579.17

Oiluérus Ruadh, mac Seain na Beinne mic Seain Ruaidh, mic Seain na f-Fiacal d'écc.

M1579.18

Iarla Cloinne Riocaird bheós h-i Saxoibh an bliadhain-si.

M1580.0

AOIS CRIOST, 1580. Aois Criost, mile, cuicc ced, ochtmoghatt.

M1580.1

Concobhar, mac Donnchaidh, mic Conchobhair, mic Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain, iarla Tuadhmumhan rob eisidhe céd-mhac do Shiol Corbmaic Chais do shuidh i n-áit a athar ós cuid Shleachta Luighdhech Mind don Mumhain, sosar do tharraing, & do threóraigh orlamhus a athardha a lamhaibh sinnsear do réir riaghla & rechta & ordaighthe prionns Saxan, do écc i n-inmedhon a aoisi iar c-caithemh leith-bhliadhna, & chóicc m-bliadhan cethrachatt ó a ghein go a écc, dá bhliadhain ar fichith go leith dibh-sidhe i n-airdchendus a fhine & h-i c-codhnachus a chlannmaicne amhail dhearbhas an rann

  1. Fiche bliadhain do bhí so
    is cúicc leith-bliadhna lána
    ina iarla ar fhonn Adhar
    grian-gha mar Chonn Conchobhar.

M1580.2

An Conchobhar íshin d'adhnacal i Mainistir Innsi, & a mhac Donnchadh d'oirdneadh ina ionadh.

M1580.3

Mac Uilliam Búrc Seain, mac Oiluerais, mic Seain, fer toirbertach trom-conáigh lásan f-fearr síth iná so-choccadh, & nó chonccnadh do gnáth lásan b-prionnsa do écc & Risdeard an Iarainn, mac Emainn, mic Uillicc dia oirdneadh fein gan ceatt don prionnsa i n-ionad Seain.

M1580.4

Mac Uí Dhomhnaill Cathbharr, mac Maghnusa, mic Aodha Duibh, mic Aodha Ruaidh tanaisi Cenél c-Conaill, saoí dearlaictheach duas-mhór deigh-einigh, lendán deóradh,


p.1726

& dámhsccol Tuaisceirt Ereann d'écc ina baile fein .i. An Sgarbh Sholas an .15. d'October, & a adhnacal i n-Dún na n-Gall.

M1580.5

O Bern Tadhcc Ócc, mac Taidhcc, mic Cairpri, mic Maoileachlainn, mac leighintt lán-oirdhearc a ciuil & i c-canóin do écc, & a adhnacal i n-Oilfinn, & a dearbhrathair Cairpre do ghabhail a ionaidh.

M1580.6

Mac Mhec Donnchaidh Tíre h-Oilella .i. Maol Ruanaidh, mac Cathail, mic Eoghain fiadhaighe fuileach forbfaoileach, niata lé namhait, connalbhaigh lé carait do écc.

M1580.7

Tadhcc Riabhach, mac Eoghain, mic Conchobhair, mic Taidhcc Uí Dubhda do écc.

M1580.8

Domhnall, mac Taidhcc, mic Conchobhair, Uí Bhriain d'écc, & a adhnacal i Mainistir Innsi.

M1580.9

Eoghan mac Tuathail Bhailbh Uí Ghallchubair deccanach Rátha Both do écc an .22. lá do mhi October.

M1580.10

Mac Még Eochaccain Rossa, mac Conla, mic Conchobhair, mic Laighne do mharbhadh go míoghaolmhar lá a dearbrathair .i. lá Brian. Rob iongnadh laighett Cheneóil Fhiachach d'fhinechas, & nách raibhe Rossa acht 'na uasal, & urmhór fher n-Ereann accá eccaoíne. Ro gabhadh dna athair na cloinne-sin lásan iustis fo dháigh at-beirthi co m-baoí cuitt dó-somh isin f-fingail-sin a chloinne.

M1580.11

Semus Ócc, mac Semais, mic Seain, mic Tomais iarla do dhol do dhruim a dibheircce d'iarraidh creiche i Musccraighe, & Corbmac, mac Taidhcc, mic Corbmaic Óicc, mic Corbmaic, mic Taidhcc Meg Carthaigh (tighearna an tire) do bheith co líon a shochraide i n-aon-mhaighin ar a chionn an adhaidh-sin. Ro h-aisneidheadh do-sidhe Semus do dhol tairis isin tír. Do-chóidh iaramh Corbmac i n-ionadh erdhalta in ro ba dóigh lais Semus dia shaighidh, & fó-gheibh Semus co creich


p.1728

chuicce & ro ionnsaigh é co ro marbhadh & co ro mudhaigheadh urmhór a mhuintire, & ro gabhadh Semus budhéin, & ro cuireadh i l-laimh go Corcaigh. Baí a n-gar do mhí isin m-baile-sin, & ullmucchadh báis gach aen-lá ris an ré-sin aicce agá dhénamh air féin, & é ag dénamh aithrighe ina pheactoib, & acc iarraidh maithme ina mí-ghniomhaibh. Tainicc sccribend i c-cend na ree-sin on iustis & on c-comhairle ó Ath Cliath co Corcaigh dia fhorcongra for an mera an saér-mhachaemh do mhalartnucchadh, & cethramhna comhroinnte do dhénamh de, & a fhodhail i n-iolphairtibh. Do-rónadh iaromh ind sin.

M1580.12

Semus, mac Seain Óicc, mic Seain, mic Tomais iarla do mharbhadh san c-coccadh c-cédna lá tigherna Popail Briain, & Chairrcce Ó c-Coinnell .i. Brian Dubh mac Matghamhna mic Donnchaidh, mic Briain Duibh Uí Briain, & ro baoí díol a athardha d'oidhre isin Semus-sin.

M1580.13

Semus, mac Muiris, mic Gearoitt, mic Tomais iarla do mharbhadh ar an c-coccadh c-cédna d'erchor do pheiler i n-dorus Eóchaille.

M1580.14

Emann, mac Maol Muire, mic Donnchaidh, mic Toirrdhealbhaigh, Mec Suibhne a Tuathaibh Toraighe do dhol do dhenamh creiche for druing dona díbherccachaibh go Glend Fleiscci. O Donnchadha & mac dearbrathar don Emann-sin .i. Goffraidh Carrach mac Donnchaidh Bacaigh do breith for Emann, & a mharbhadh co misccneach míoghaolmhar, & ní bhaoí i n-Erinn an adhaidh-sin aon-mac gall-ócclaigh as mó do chendaigh d'fhíon, & d'éiccsi iná an t-Émann-sin.

M1580.15

Rolont, mac Remainn, mic Uillicc Cnuicc Tuagh epscop Cluana Ferta d'écc, & rob adbhar eccaoine ina thír feisin dith an deigh-fhir-sin.

M1580.16

O Suillebhain Mór d'écc .i. Domhnall mac Domnaill, & a mhac (Eocchan) d'oirdneadh ina ionadh.

M1580.17

Donnchadh, mac Maoíleachlainn Mec Gormain mic Maoileachlainn Duibh do écc.

M1580.18

An iustis Sir Uilliam Pellham do chor sccribeann i Saxoibh iar Nodlaicc Móir na bliadhna-so d'iarraidh an ambrael & choblaigh na bainríoghan go n-iomfhulancc lóin & ordanais móir do chor co h-Erinn fo daigh ghabhala ina m-baoí dá m-bailtibh fein ag Geraltachoibh. Báttar iatt-sidhe Eas Geibhtine, Baile Uí Gheileacain,


p.1730

& Carracc an Phuill. Ro tionóiledh mór-sluaiccheadh fher Midhe, Fhine Ghall, & Laighen, & bheós ina m-baoí fó dliccheadh ó Bhoinn co Comar Tri n-Uiscce lasan iustis, & lá h-iarla Urmumhan do dhol i n-Geraltachoibh im fhéil Brighde do shonnradh. Bá h-adhbhal an t-socraitte slóigh tánaic iarla Urmumhan isin toichestal-sin, & ní ro h-airiseadh lais-sidhe co rainic co Corcaigh. Luidh an iustis co líon a thionoil co Luimneach & ger bó síon adhuair, errchaidhe ann an tan-sin, ní ro airis cenmothá an t-seachtmain acc athnuadhucchadh ainnala & bídh dia saighdiuiribh isin maighin-sin. Luid as-sidhe siar deas don Deis Bicc, & don Máigh maighrigh go ro gab longport i c-Conallcoibh. Ro léicc scceimheltta sccaoilte uadha gusan c-Coill Mhóir go coilltibh Claonglaisi, & co droibhelaibh Delcce. Ní ro déchaidh trocaire do tren no do truagh gusa rangus annsin. Nir bhó machtadh gach aon ba inéchta do mharbhadh, acht ro marbhadh and doill, & daoíne deroile, Ro marbhadh ann mná, meic, scceo inghena, aos galair, eccuinn, & aos arsaidh. Ruccadh a c-crodh & a c-crecha gusan c-campa do shaicchidh an iustís. Ro fáccbadh dronga dearmara do Shaxanchoibh lá lucht na c-creach-sin ina n-iarmhóirecht. As eadh ro chinn an iustis dol i c-Ciarraighe, & ro asccna co Temhair Luachra, & luidh iaromh co Traigh Lí, & do muincin Slebhe Mis inghine Muiredha mic Cairedha. Tánaic iarla Urmumhan ó Corcaigh co Ciarraighe i c-comhdháil an iustis. Bá

p.1732

dírimh an ro fáccbadh d'eachaibh, & do dhaoínibh gan fhuiliucchadh, gan fordherccadh lá med a n-astair & n-imtechta, & lá teirce bídh don chur-sin.

M1580.19

Bá h-é-sin ionam tangattar coblach na bainrioghna ar cóstadhaibh na h-Ereann, & ní ro gabhsatt fós go rangattar co cuan Sionna sriobh-gloine, & ro leiccsett a n-angcaire amach for an aiccen fo urchomhair Chairrce an Phuill gach n-díreach. Tánaic an iustis & iarla Urmumhan for tir do shaighidh an bhaile cedna co ro shuidhighedh da champa do mhuir & do thír ina thimchell. Do-chóidh din Sir Niclas Malbi co maithibh chóiccidh Chonnacht, & co n-druing dírime do Shaxanchoibh i t-Tuadhmumhain fó dáigh ná léiccfeadh anfforlann mara nó tíre do shaighidh an iustis an c-cein nó biadh lé h-aghaidh glan-bailtedh Gearaltach. Dala an iustis ro fhorcongair-sidhe an t-ordanas mór sin tainicc chuicce do tharraing i t-tir & ro suidhighedh cóicc gonna mora fó chomhair na Cairge dia caitheamh gan choiccill. Ath-beirthí gur bhó lethchanóin an gonna ba luccha dibh. Ro gabhsatt acc diubhraccadh an bhaile iaromh. Ní bai tra ó Charn Breissi mic Ealathan mic Neid i n-iarthar deisceirt Chóiccidh Cloinne Deircctine, go Cnoc Medh Siúil i c-Connachtaibh, diamhair, na droibhel, fán, ná foithir-ghleant nach clos fuaim, & fothram an ordanais anaithnidh iongnaith sin. Ro leccadh dna fo dheóidh an leth siar do Carraicc an Phuill ó lár go lán mullach, & ro ba comhmbrúdh & comhthuitim do bharda & don bhaile na c-cend forra. Ro gabhadh an baile lasan iustis, & ro an fri ré chóicc n-oidhche isin c-Carraicc iarna gabháil. As eadh do-dheachaidh a c-cionn na rée-sin go h-Es Gebhtine. O 't-chualattar bharda Bhaile I Geilechain,


p.1734

& Essa Geibhtine allgotha adhuathmara an ordanáis anaithnidh nach clos leó a shamhail riamh gó sin, ro ghabhsat for brisedh a m-bailtedh, & rainicc leó brisedh Baile I Gheileachain, & ní ro cumhaingsiot Ess Geibhtine do bhrisedh & ó nár fhédsat ní dó as sedh do-ronsat doirsi an bhaile d'faccbháil obhéla oslaicthe fó urchomhair an iustis. Do fóccradh an baile-sin a m-bit-dilsi don bainríoghain. Do-chóidh iaromh an iustis iar sin co Luimneach, & baoí dá fichet la ann-saidhe acc cur a sccísi, & a meirtin dhe, báttar a gille & a eich for coinnmedh sechnón Tuadhmumhan in arett-sin. Soais tara ais co h-Es Gebhtene im cinctidhis ar c-cind co ro caith seal don t-samhradh isin m-baile-sin, & ní anadh do ghrés, acht acc inghreim & ag adhbal-sccrios Gearaltach do ló, & d'oidhche. Bá don chur-sin ro básaicchedh lais Fáltach Dúna Moilin .i. Uillecc, mac Uillicc, mic Uillicc. Mac dall sidhe ó a gein go a bhas an tan-sin. Ro marbhadh lais bheós Supélach Cille Mo Chua .i. Sean, & nír bo h-ionmarbhtha sidhe idir ge ro baoi tuilleadh ar chéd bliadhain d'aoís. Bá dírim, & bá do-aisneis an ro loitseat Goill & Geraltaigh imo 'roile 'roile isan tan-sa. Do-chóidh an iustis cona shluagh i c-Ciarraighe, & ní ro airis co rainicc Daingen I Chúis. Ro lomadh & ro leir-sccriosadh lais bladh mhór do Ghearaltachaibh & do Chiarraighe don chur-sin. Tig as-saidhe fiar-tharsna na c-críoch go Corcaigh, & tar a ais co h-Es Geibhtine, & co Luimneach. Battar maithe Muimhneach (cenmotat Gearaltaigh) i n-giallnus occa don chur-sin .i. An Barrach Mór, ben & mac Meg Carthaigh Móir, dias mac Meic Muiris Ciarraighe, O Suilleabhain Beirre, Mac Donnchadha, & mac Még Carthaigh Riabhaigh.

M1580.20

Do chuirsiot comhairle Shaxan iustis nua i n-Erinn isin c-ceid-mí d'fhoghmar.i. Lord Graii (.i. Artur). Ro ba mo eissidhe d'ainm & d'onoir ina Sir Uilliam Pellham, ar a aoi ní thainic i n-Erinn riam ar oiret aimsire fris aon-mhac


p.1736

Saxanaigh ba luaimnighe láin-aisttrighe, & bá h-uaisle aithesaighe, & as mó lér éirigh do shén serbhisi ina an Sir Uilliam-sin. Do-chuaidh-sidhe go h-Ath Cliath fo thuairim an iustis-sin tainicc a Saxoibh, & tucc an cloidhemh for a cumas, & ro imthigh fein soir iar m-breith buadha dia bhiodhbadhaibh.

M1580.21

Semus Ustas, mac Rolont, mic Tomais do bhriseadh a bhailteadh ar n-gábhail lais an c-creittemh c-catolica, & ar n-diúltadh dá prionnsa, co ro eirigh coccadh & cendairrci le linn an iustis (Arthur Lord Graii) do theacht i n-Érinn. Tangattar Caomhanaigh, & Cennselaigh, Branaigh, & Tuathalaigh, Gabhal Raghnaill & an meid ná ro díobhait d'iarsma ó f-Failge, & do Laoighis i c-cobhair & i c-commbaidh Shemais Iustas, gur bhó h-aen-clár imresna & esaonta ó Shláine co Sionainn, & ó Bhoinn co Comar Tri n-Uscce. Do-rónadh foslongphort lasna foghladhaibh rémhebertmar in iomfhochraibh an t-Slebhe Ruaidh & Glinne Maoil Ughra.

M1580.22

Sluaiccheadh lasan iustis & la Captin Maulbi do dhol do sccaoíleadh & d'eisreidhedh na f-foghladh f-foirniatta sin. O 'd-chualattar na diberccaigh dáil a n-anfforlainn dia n-ionnsaicchidh, ro sccaoilsiot ar a n-daingnightibh fo ghuaillibh garbh corra Ghlinne Mhaoil Ughra. Ro thogh an iustis an drong as mionca ro fécchadh & ro fromhadh do caiptínibh an t-sloigh, & do chuir leo a h-ocht, no a naoí do bhandaoíbh saighdiúiridhe do thúr & do thaisceladh Ghlinne Maoíl Ughra. Fuarattar a f-freccra gan fhuireach lá fóirnibh forcoimhétta an ghleanna, co nach mór terna tar a n-ais don fhedhain-sin, gan mudhucchadh, gan mór-airleach lásan n-gasraidh n-Gaoidhelach. Ro marbhadh An Carrúnach .i. Piotur Carrun,


p.1738

& maighistir Muar .i. Seon, & maighistir Frans. Ro marbhadh ann dno drong do dhaoinibh uaisle tainic anoir i n-gárda an iustis-sin. Ro fháccaibh an iustis a fhoslongport iar rochtain na sccel-sin dia saighidh.

M1580.23

Tánaic coblach eadailleach do mhuintir an papa i mí medhoin an fhoghmhair i c-Ciarraighe. Ro ba mó a n-ainm na a t-tóthacht uair baoi dia n-airdeirce cettus diamadh i l-Luimneach nó i n-Gaillimh, nó i c-Corcaigh tiastais co f-fuicfidhe na h-ard-bhailte-sin obela oslaicthe for a c-cionn. Ba h-ann ro gabsat port occ an oilén ro thionnsccain Semus mac Muiris do cumhdach an bliadhain roimhe .i. Dun an Óir. Ba sedh fo deara don chobhlach í shin tocht i n-Erinn do chongnamh


p.1740

Gearaltachaibh iarná cluinsin dóibh a m-beith i n-eiccen anbhail acc cosnamh an chreidimh chatolicae. Do-rónadh tecclamadh slóigh lá h-iarla Urmumhan .i. Tomas mac Semais, mic Piarais Ruaidh ar a dhaigh fein, & ar dhaigh a prionnsa do dhol do saighidh Dúin an Óir, & na n-Edailleach, & ní ro h-anadh lais co rainicc co Ciarraighe. Battar glan-shluagh Gearaltach for a chionn annsin, & ní tard cechtarnae aca amus for aroile. Ara a chena ro leicceadh an chonair don iarla co n-deachaidh for an c-cnoc os cenn An Dúin, & ro dhéch uadha na ratha ro-doimhne, & na dún-chlaidh dithoghlaighi ro tóccaibhsiott na h-Ettáilligh i t-timcheall an oiléin, & ro sgrúd ina mhenmain nár bhó tarbha dhó tochar friú isin iomcumhang i m-bátar. Soais ina frithing i f-frithsét na conaire cedna, & fo-gheibh an iustis ina coinne i n-Uibh Conuill Ghabhra, & ní ro gabh toirmescc on iarla gan dol d'féchain Dúin an Óir. Luidh reimhe ina uidhedhaibh imtheachta do Chloinn Mhuiris & do Chiarraighe co ráinic i c-chomhfhoccus an oiléin. Ar a aoi ní rucc a champa ina ghoire, no theighedh drong-buidhen degh-shluaigh gach laoí d'féchain an oiléin uadhoibh. Ro claechlaidhedh aithiscc iomdha etorra a diú & anall & ro gealladh tairiseacht friú. Tangattar a c-caiptini h-i c-cend an iustis amhail badís siodhaigh fris.

p.1742

Do-chodar muintir an iustis tairsibh don oilén, & ro gabhsat for marbhadh, & for mudhucchadh na n-Edailleach coná tearna elaitheach dona seacht c-céd Edáilleach gan airleach ar an lathair-sin. Tárraidh éimh an iustis iomatt óir, & ionnmhais, & gach ernaile ele baoí lasna h-Eadailleachaibh. Ro múradh, & ro mór-chlaidheadh an t-oilén iar sin lásan iustis fo dháigh ná badh carracc cothaighthe, & ná budh inneoin fhorais do dhiberccach é ní budh síri. A mí Nouember do-ronadh ind sin. Soais an iustis tar a ais co Luimneach & as-sidhe h-i f-Fine Gall.

M1580.24

O Ruairc Brian, mac Briain, mic Eocchain do bheith esumhal do Gallaibh a f-foghmar na bliadhna-so, & sluaiccheadh do dhenamh lá Sir Niclas Maulbi tar Sionainn soir do dhol Ua Ruairc. Cuiris Ua Ruairc a mhná, & a mhuinteara tar muinchinn Shlebhe an Iairn, & ro bhris Liathdruim ar cionn Sir Niclaus. Ro h-ath-cumdaigheadh an baile doridhisi la Sir Niclaus, & ro chuir biadh & barda ind asa h-aithle, & fillis fein tar a ais gan creich gan écht ba ionairmhe do dhénamh dó. Ro gabh Ua Ruairc acc iomshuidhe imón m-baile co nár léicc aoínneach don bhárda tar doirsibh an baile amach iná isteach gur bhó h-eiccen do Sir Niclaus techt dia f-foiridhin go rucc lais iatt.

M1580.25

Sluaiccheadh lá h-Ua Ruairc a mí Nouember etir Suca & Sionann co ro


p.1744

loiscceadh & co ro h-airccedh lais na Fedha, & bladh mhor d'Uíbh Maine. Sluaigheadh lais doridhisi i n-Uibh Maine a mi December co ro lér-sccriosadh an tír co tinneasnach lais, & co ro marbhadh leth-banda saighdeoiridhe lais do mhuintir Sir Niclais Maulbi acc Lios Dá Lon. Drong do Síol c-Conchobair do beith i f-fochair Uí Ruairc isin c-commbáidh-sin.

M1580.26

Clann iarla Cloinne Riocaird (Uillecc & Sean) do beith eissiodhach ré aroile & iad araon siodhach fri Gallaibh. Báttar drong do degh-dhaoínibh Chloinne Riocaird i m-braighdenus dochrach i n-orlaimh constábla baile Locha Riach maigistir Seons a ainm-sidhe, fer-sin acca m-baoí orlamhas bhardachta an bhaile o ghabhail an iarla gusan tan-sin. Bá galar mor menman lá Sean A Búrc a bhaile & a bhraighde do dhol i rudhrachus i l-láimh Gall, go ro chinn ina menmain amus oidhche do tabhairt ar bhaile Locha Riach. Do-rónadh lais-siumh ind sin. Ro gabhadh an baile lais, & ro marbhadh gach aén rob inechta dia m-baoí ann cenmothá an constápla dia t-tardsam maithemh n-anacail, & ro sccaoíl dia braighdibh iaramh. Iarná dhenamh-sin lá Sean ro chuir a ollamhain, & a aés tairisi d'accallaimh a bhrathar Uillecc dia chuingidh fair Goill do thréccean, & co n-diongnadh-somh a oighréir amhail ro ba dír do shosar oíghreir a shinnsir do denamh & ro tingheall dó a mhac baoí i l-laimh aicce do léccadh dia saighidh. Ro gheall dó fris-sin Liathdruim, oilén Baile an Locha, & baile Locha Riach a c-comhardha sinnsireachta. Ro ghabh Uilleacc na h-asccadha-sin. Do-chóidh fein & a brathair d'aon-aonta in acchaidh Gall, & bá h-é céd ní do-rónsat caisléin choimhgheala Chloinne Riocaird do rébadh, & do ro-bhrisedh. Ro brisedh leó cétus baile Locha Riach ard-port oirechais an tire, & as suaill má ro faccbadh leó baile gan brisedh ó Cluain Ferta Brénainn i n-Oirthear Ó n-Anmchadha co Cill Meic Duaich i t-tuaiscert Chenél Aodha na h-Eachtge, & ó Uarán co Cluain Dá Dhamh. Do-chóidh tra Donnchadh, mac Murchaidh, mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc Uí Bhriain, & Mathgamain,


p.1746

mac Toirrdhealbhaigh, mic Mathgamhna, mic an espuicc Uí Bhriain i c-comhbáidh choccaidh cloinne an iarla, & bá h-é Mathgamhain ro ba tuscca do eirigh isin c-coccadh ishin, & as eisidhe ro thoghairm aés díbheircce na c-crioch c-comhfoccus, & ro gheall ó Bhoirintt go Luimneach do lot & do lér-sccrios. Acht cena ro éirgettar urmhór i m-boi i c-cóicceadh Connacht uile isin c-coccadh-sin cenmota iarla Tuadhmuman .i. Donnchadh mac Conchobhair, mic Donnchaidh, & Toirrdhealbhach mac Domhnaill, mic Conchobhair Uí Briain, & bá h-esidhe bai 'na shirriam i c-Conntae an Clair an ionbhaidh-sin.

M1580.27

O Broin d'écc .i. Dúnlang mac Emainn. Battar a chinedh a n-dibheircc &


p.1748

acc foghail for Ghallaibh, & a t-tír & a n-dúthaigh ag Gallaibh bheós cona ro h-oirdnedh neach ina ionad.

M1580.28

Sean mac iarla Desmumhan do beith 'na foghlaidh aisttreach essadhal an tan-sa & ger bhó h-oirdearc Sean mac Cuinn I Neill, & Semus, mac Muiris, mic an iarla ar aoí a c-coccadh & a c-comhfuachadh fri Saxoibh ro baoí a n-díol d'oidhre 'san Sean-so an tan-sin. Aon do ló dia n-deachaidh an Sean remhraite for Coilltibh Etharlach a mí Iul do shonnradh i n-uathadh sochaidhe leis nar dholta i n-imcein uair ro badh lugha iná céd scciath comhairemh a throighteach, & trí marcaigh dhécc. As sedh do-luidh deódh laoí laimh lé Sionainn sriobh-ghloin, seach Mhaigh Ailbhe, & do-róine creich i n-Duibhféth Ua Luighdheach isin madain muich arnámharach, & luidh cona chreich lais soir gach n-díreach do Chorca Theneadh, & co h-Uibh Cairin. Ro tionoilsiot tóicesdal an tíre gach airm in ro gabh a t-toraigheacht fair .i. Éle Uí Fhogartaigh, Uí Luighdhech, Popail Droma, Popail Puirselach. Ro badh dóigh lásna h-oireachtaibh-sin gur bhó conách mór doibh Sean d'fagbháil i n-uathadh slóigh amhlaidh-sin, & ro ionnsaighsiot é co dána dasachtach. Acht chena ro sraoíneadh for lucht na toraigheachta co ro marbadh ocht f-fir décc dia n-uaislibh do chendaibh popail & bailte is in m-breisim-sin. Rucc Sean a crech lais ar coilltibh cliothair diamhraibh Bhealaigh Mhóir Mhaighe Dala iar m-buaidh & cosccar.


p.1750

Tainicc ina chenn annsin clann Mec Giolla Phattraicc, & mac Uí Cerbhaill co n-druing móir d'aos dénmha uilc & aidhmillte, & Ro asccnattar diblinibh co Sliabh Bladhma. Tánaic dia saighidh annsin an rob ionairmhe d' Uíbh Failge & do Laighis. Bá h-infhir fhoghla an ionnas fors m-baoi Sean mac Semais sechnóin an t-slebhe-sin, uair ní chodladh, acht for cercaillibh cloch no criadh, ibhedh acht fuair-srebha fior-glana a bleidhedhaibh bas no brócc. Robdar iatt a aighin urgnamha slata fada na fiodbhaidhi acc iomfhuine fheolmaigh a eassccaratt. Ro ghabh acc buaidhreadh Builtérach, & acc arccain Ossairghe as an mennatt-sin. Do-chóidh iarttain i l-Laighis ro loiscc & ro lom-aircc Mainistir Laighisi ar mhac iarla Urmhuman .i. Piarus, mac Semais, mic Piarais Ruaidh. Ro h-aircceadh lais bheós Port Laoighisi iar marbhadh druinge do lucht iomcoimheda an bhaile. Rucc faidhb, eideadh, each, airm, & iolmhaoínibh uatha. Cidh fil ann tra acht do h-aircceadh seacht m-baile i l-Laoighis lais is in aén ló-sin. Ro asccná iaromh on c-crich go a chele go Glend Maoíl Ughra airm i m-baoí Sémus Ustas, & clann Aodha mic Seain. Ro fiadhaigheadh-somh ó na fearaibh íshin. Tangattar ina dhochom annsin Caomhanaigh, Cennsealaigh, Branaigh, Tuathalaigh, & lucht foghla na criche a c-coitchinne. Ro badh eimhilt a aisneis an ro mhillsiot, & an ro loitsiot im Ghallaibh Laighen & Midhe. Do-chóidh Sean & Semus Ustas im fheil Míchil iar sin fó thuairim na n-Etailleach tánaic dia thir dara ese uair bá dóigh lais co t-tairfeadh cobhair & comhfhurtacht uatha, & nír bhó h-amhlaidh do-rala dóibh acht a marbhadh, & a mudhucchadh lasan iustis ar en-lathair (amhail remhebertmar) riasiú rainic-siumh dia saicchidh.


p.1752

Annal M1581.

M1581.0

AOIS CRIOST, 1581. Aois Criost, Mile, cuicc céd, ochtmoghat, a h-aon.

M1581.1

Toirrdhealbhach mac Donnchaidh, mic Conchobhair, mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc Uí Bhriain baoí tuilleadh ar bliadhain i l-laimh ag Gallaibh do chrochadh an .26. do mí Maii.

M1581.2

Mac iarla Chloinne Riocaird .i. Uilliam Búrc, mac Riocaird Saxanaigh mic Uillicc na c-Cent, mic Riocaird, mic Uillicc Chnuic Tuagh do chrochadh i n-Gaillimh an tres lá iar c-crochadh Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain .i. Toirrdhealbhach dia dardaoín & Uilliam dia sathairn. As amhlaidh do-rala d'Uilliam a bheith i c-combáigh choccaidh lá a bhraithribh an tan ro brissiot a m-bailte amhail remhebertmar, bá h-aithreach lais ind sin, & do-chóidh ar protex h-i c-cenn Gall go Gaillimh an mhí riana bhásucchadh & ro dolbhadh sccél eiccin chuicce co ro gabhadh & co ro crochadh. Ro crochadh bheós ina n-deachaidh dia lucht lenamhna ar an b-protexion-sin.

M1581.3

Cuiccer & dá fhichet do chrochadh i n-Ath Cliath i c-coirthibh tretúrachta.

M1581.4

An Barrach Mór, Semus mac Risdeird, mic Tomais, mic Emainn baí i l-láimh i n-Áth Cliath do écc. d'fír-fhréimh gheinealaigh Bharrach Ruadh don t-Sémus-sin, fer do fhulaing mór n-imnidh & n-anaoibhe asa thosach, & ag na baoí a shúil nó a shaoíleachtain ris an ainm as (Ruadh fein) da rochtain. Acht ara aoí ro dearlaic Dia fein dó-somh cendus Bharrach Maol & Ruadh dibhlínibh, & ní h-edh amháin acht ro h-oirdnedh os cend Bharrach Mór iar n-dílgend na n-degh-dhaoíne dar dhual an duthchas-sin d'follamhnucchadh co sin. An Barrach do ghairm da mhac iar sin (.i. do Dhauidh do Barra) la h-iarla Desmumhan, & mac ele dó do beith fo dhlicchedh na thighearna ar Barrachaibh Ruadha.

M1581.5

Mac Giolla Pattraicc, Brian Ócc mac Briain, mic Seain, mic Fingin, mic Fingin, mic Fingin, mic Domhnaill baoí i l-laimh i n-Ath Cliath mar an c-cédna do écc, nech eissidhe tuccadh suas i Saxoibh asa óicce, & baoí foghlamtha i c-caidhreabh


p.1754

& i c-comhaonta na cúirte gur bhó h-iongnadh lá h-Eirendchoibh uile a chongmail i n-geimhel go ro écc, & a dearbrathair Finghin d'oirdneadh ina ionad, uair ní bhaoí clann aicce-siumh achtmadh aon-inghen. Dias dearbhrathar don Bhrian Ócc-sin .i. dá mac ócca inghine Uí Conchobhair Fhailge (le Mac Giolla Patraicc .i. lé Brian mac Seain) do mharbhadh lá Domhnall, mac Tepoitt Uí Mhaoíl Mhuaidh ar a ionchaibh féin.

M1581.6

O Cerbhaill .i. Ulliam Odhar mac Fir Gan Ainm mic Maol Ruanaidh, mic Seain, baoí bheós i l-laimh i n-Ath Cliath do reidhiucchadh lé Gallaibh, & leis an iustis, & triall dó tar ais dia athardha. Do-rala dó for an c-conair drong d'óccbaidh Shleachta Uí Chonchobhair Fhailghe. Ro charsat-sidhe a cloidhmeadh gan choiccill, & ro fhuathaighsiot a fhuasccladh & a anacal acht a mharbhadh go ro fhaccaibsiot a chorp fo chrobhaibh fiach, & faolchon. O Cerbhaill do ghairm dia mhac .i. do Shean an Fhásaigh mac Uilliam Uidhir.

M1581.7

Ticcherna Deiseach Semus, mac Gearailt, mic Seain, mic Gearóitt Mhóir na n-Deisi mic Semais, mic Gearoitt iarla d'écc.

M1581.8

Mág Donnchaidh Eogan mac Donnchaidh an Bhothair, mic Donnchaidh Még Donnchaidh d'écc i Luimneach i m-braighdenas ag Gallaibh.

M1581.9

Domhnall na Conntae mac Taidhg, mic Corbmaic Óicc, mic Cormaic, mic Taidhcc Mécc Carthaigh tanaiste Musccraighe, & a t-tuairccnidh catha d'écc.

M1581.10

Goill & Gearaltaigh h-i c-coccadh & i c-coimhesaonta fri aroile, co na baoí ossadh aon-oidhche nó cairdine aén-mhíosa etorra ó tosach a c-coccaidh gusan tan-so, & ní roich ríomh, áiremh, nó aisneis ina n-dearnsat d'ulcaibh ré 'roile.

M1581.11

Sluaiccheadh lá Sean, mac Semais, mic Seain a mí May tar Siúir soir co ro lér-scriosadh bailte oirir na Siúire lais .i. Ard Máille, & Mainistir Atha an Tuisil, & do-choidh tar Siúir siar co líon c-creach & n-gabhala, & rug tóir


p.1756

trom, & iomarcradh anfforlainn ar an áirsidh, ro gabh-somh ag a n-iomchor go neimh-shniomhach an c-cein for-caomhnacair, & ro shuidh friu as a h-aithle, & ro ba mó ina trí chéd an ro marbhadh & in ro baidhedh lais diobh. Rucc Sean an c-creich lais iar c-cosccar gusna forbhaisibh fedha ina c-cleachtadh cumsanadh ar an c-Claonghlais & ar an c-Coill Mhóir.

M1581.12

Sluaiccheadh ele la Sean mac Semais i mi Iún ar Mag Cárthaigh Mhór, & baoí fri ré dá lá, no a tri ag creachadh & ag cuartucchadh na criche ó Musccraighe go h-Uibh Ráthach, & ticc tar a ais co n-airccthibh & co n-édalaibh iomdha go Magh c-Coinchinne. At-berdis lucht a f-fairccsiona nach f-facatar an oiret-sin do crodh creach riamh an aon-maighin.

M1581.13

Iarla Desmumhan do beith i f-foslongport i n-Achadh Da Eó, & bá isin tan-sin do h-ordaicchedh captin Saxanach (.i. Captin Siuitse) on m-bainríoghain, & on iustis os cend Desmumhan & Ciarraighe dia n-iomchoimhed. Ro ghluais an captin-sin (do shiubhal láoi & oidhche) co m-buidhin marc-shluagh amaille fris do thabhairt amais ar foslongport iarla Desmumhan & ba h-ann rainic lais dol fon f-foslongport ar madain dia domhnaigh. Baoí an t-iarla gusan líon do-rala ina fhochair an tan-sin ina t-toirchim suain & síor-chodalta iar f-faitches & iar f-forcoimhéd na h-oidhche gó sin. As sedh do-róine an captin ina f-fuair 'na shesamh arna sráidibh do ghuin go grod-urlamh, & do mharbhadh gan dicheall, & ní ro airis fri h-iomaireacc ná deabhaidh co rainicc Caislén na Mainge. Bá don druing do shaor-chlandaibh torchair lasan c-captin i n-Achadh Da Eó an la-sin .i. én-mac Tomais mic Muiris Duibh mic an iarla .i. Tomas Ócc, Maol Muire mac Donnchaidh Bhacaigh mic Maol Muire mic Donnchaidh Mec Suibhne, & Tadhcc mac Diarmata mic Corbmaic ó Maigh Laithimh.

M1581.14

Sluaiccheadh lá h-iarla Desmumhan i n-deireadh mís September gusna maighibh i moir-timcheall Chaisil Mhumhan, & go Caiseal feisin. Ruccsat na slóigh-sin ile dá gach maithes, eittir umha, & iarann, edach, & uradh, crodh, & cethra go ro indirset na tíre-sin co léir. Rucc orra im na h-oirccnibh-sin drong buidhne dearmara a Trian Cluana Meala & as an Trian Medhonach. Ruccsat orra dna


p.1758

sloicch a comhfhochraibh Siúire, & ó Dhún Iasccaigh go Maigh Ailbhe. Ro forcongair an t-iarla edarnaigh inchleithe do fhágbail for an c-conair i n-oirchill na n-ócc báttar ina n-iarmhóireacht, & ro fhill féin friú iar rochtain don tóir tar an c-ceilcc. Ro gabhadh iaromh occ a n-oidheadh & occ á n-airleach dá gach leth reampa & ina n-diuidh gur bhó mo olttátt ceithre chéd a n-esbaidh ón iomargail-sin. Ticc iarla Deasmumhan iar m-buaidh c-cosccair, & c-comhmaoidhme co n-eachaibh, & co n-édalaibh iomdaibh lais tar a ais i n-Etarlach.

M1581.15

Feacht an tangattar drong-bhuidhen dhána dhi-chonirchil do shoighdiuiribh Atha Dara iarna roinn i n-dó .i. drong ar sruth & drong ar tír do chuartucchadh Caonraighe & lá taobh Máighe d'iarraidh gona nó gabhala for dreim eiccin dona foghladhaibh. Iar n-dol don dá droing-sin i c-cend aroile i n-iomfhochraibh Bhaile Uí Cathláin, as ann do-rala chuca Dauidh Ócc, mac Dauidh an Locha, mic Tomais, mic Seain, mic Tomáis, mic Pilip, mic an Ridire cona shochraide dia saighidh, & do-chóidh fúthaibh co ro gabh ag á t-treghdadh & acca t-timchealladh, co f-fharccaibh iatt ina meidhedhaibh maoíl-dercca & ina t-tamhnaibh taoibh-gherrtha, conach mór tearna gan airleach ar an lathair-sin lá Dauidh cona mhuintir. Iar rochtain na sccél-sin co h-Áth Dara, cuiris captin Atha Dara tionol ar shaighdiuiribh Cille Mo Ceallócc, & do-deachaidh go f-fedhain merdha mío-thuicsicch do chor cuarta i c-Caonraighe, dus an f-fuighbheadh duine, nó daoíne ar a n-dighéladh ar marbhadh dá mhuintir. Ráinicc co Baile Uí Cathláin, baile-sidhe do bailtibh an Puirsélaigh baí ag congnamh riamh lásan c-coróin ó chéd-choccadh Gall & Geraltach gusan tan-sin. Do marbhadh lasan c-captin deichnebhar & seacht fichit do mhnáibh, do lenbaibh, & da gach foirinn dá f-fuair istigh, & amuigh isin m-baile-sin. An Dáuidh


p.1760

rémhraite lás ro marbhadh muintir an captin, fer esidhe do fhulaing duadh & dochar i c-coccadh Gearaltach ar Gallaibh. Feacht diar luidh sidhe i mi Dhecember co sé fheraibh décc ó chiomhsaibh Caonraighe i c-coite chaol chumhang go ro imirset tre chuan Sionna siar-tuaidh gach n-díreach. Ro gabh airisemh ag Inis Cathaigh, & faoídhis innte an adhaidh-sin. O ro clos lá Toirrdhealbhach mac Taidhcc, mic Murchaidh, mic Taidhcc Ruaidh, mic Toirrdelbhaicch (mac Mhec Mathgamhna a crich Corca Baiscind Airthearaigh) Dauidh do dhol tairis, ro chuir arthrach (in urthosach oidhche) ar an Sionainn sriubh-uaine, & do-chóidh ann gusan líon tarla ina fharradh, & ní ro airis co rainicc Inis Cathaigh co ro gabh port i f-feorainn na finn-innsi. Tánaic iaromh gusan tegh i m-baoí Dauidh, & ro chuirsiot tene isin tegh dia losccadh go lán-urlamh. Ticc Dauidh disccir diairm cona mhuintir amach ar ionchaibh meic Mic Mathghamhna, & ro gabhadh é cona mhuintir lais fó cedóir. Do-thaod mac Mhec Mathgamhna cona braighdibh co Baile Mhec Colmáin tar a ais an adhaidh-sin. Do crochadh muintir Dáuidh frisna crannoibh bá comhfoicsi dóibh arnámharach, & do cuireadh an laoch-mhilidh go Luimneach airm ina f-fuair a oidheadh gan fhuireach.

M1581.16

Ceall Fhiacal do gabhail lá Sean mac an iarla an cethramhadh lá don Nodlaig, & gach a f-fuair ina h-inmhedhón d'umha, & d'iarann, d'édach, d'ionnmas, & d'arbhar do chor eiste go h-Etarlaigh fri ré dá lá, & brisis an baile iaromh.

M1581.17

Resiber Geraltach .i. Niclaus, mac Uilliam, mic Niclais do mharbhadh la saighdiúiribh Atha Dara.

M1581.18

An Doctúir Sanduir d'écc ar coilltibh na Claonglaisi, post congmhala don


p.1762

creidemh chatoilci, & cend áthcomhairc Gearaltach isin c-coccadh i m-batar esidhe. Nír bhó machtnadh ón ar as lá Sémus, mac Muiris táinic i n-Érinn.

M1581.19

Mac Uí Suilleabháin Béirre (Domhnall, mac Domhnaill, mic Diarmata, mic Domhnaill mic Domhnaill mic Diarmata Bailbh) do thabhairt bhriste ar Chairbreachaibh a mí December do shonnradh. Bá h-amhlaidh do-rónadh inn sin, Captin Siuitsi do dhol o Chorcaigh tré Cairbreachoibh co mainistir Bhenntraighe. Ro chuir clann Toirrdhealbhaigh mic Maol Muire, mic Donnchaidh Mec Suibhne, & mac Uí Dhonnabháin & drong do chendaibh popal & do dhaoínibh uaisle Cairbreach uadha do denamh creach ar mhac Uí Suillebháin, fuairsiot na fedhnacha ro chuir an captin uadha creacha aidhble & iomad édala. Rob adhnar lá Domnall a oirccne do léccadh uadha & é fein ina bethaidh, & ro ionnsaigh an ghasradh Ghaoidhelach tarla i t-timcell na c-creach, & do dearbh an lá-sin nách lé líon sluaigh bristear cath uair torchrattar le Domhnall a f-foccus do trí chéd do Cairbreachaibh, & as beg le leith-chétt fer fedhma baoí-siomh do shochraide acc tabhairt an tochair-sin.


p.1764

M1581.20

Patriccín & Emann dá mhac Mhec Muiris Ciarraighe (.i. Tomas mac Emainn, mic Tomáis, mic Emainn) do éludh a Cúirt an Rígh a Luimneach iarna chinnedh don chomhairle a c-cor docum báis. Acht chena ní bhaí an Coimdhe isin c-comhairle-sin. Báttar trá an chlann-sin seal ar choilltibh Cloinne Cuiléin acca c-caomhna, & do-asccnattar iar sin go Cloinn Muiris, & bá gar uair gur bó cédach ceithernach an chuideachta-sin tainicc i n-uathadh buidhne as priosún Luimnigh act ro chaithsiot ina m-baoí rempa don bhliadhain-sin fri foghail & fri díbeirg.

M1581.21

Comharba Senain d'écc .i. An Calbhach mac Siacais, mic Siacasa Mec Catháin.

M1581.22

Sean Ócc & Conn, da mac Seain, mic Cuinn Bhacaigh, mic Cuinn, mic Enri, mic Eoghain Uí Neill do dol sluagh i m-Breifne Uí Raighilligh. Ro lomadh & ro lér-airccedh leo gach ionad in ro ghabhsat don Bhreifne. Rucc mac Uí Raighilligh .i. Pilip mac Aodha Conallaigh, mic Maol Mhórdha, mic Seain & turchomhrac trom-slóigh an tíre i t-tóraigheacht im na h-airgthibh-sin orra. Nír bo feirde Eóghanaigh co cend il-bliadhan amas an aen-laoí-sin, uair ruccsat Raghallaigh a c-creich & a c-cosccar. Ro gabhadh leó Conn mac Seain Uí Neill, & cidh an tan nár damh Sean Ócc a ghabháil lásna laoch-bhuidhnibh fuair a airleach gan airisiomh, & a oidhedh co h-eccobhsaidh. Bá doiligh an diach-sin tuccadh ar an deicch-fher óir ní bhaoí aoín-fher do Macaibh Míleadh ná baoí a dhíol d'oidhre isin t-Sean ishin.

M1581.23

Sluaiccheadh lá h-Ua Neill Toirrdhealbhach Luineach do thocht do dhioghail an ruathar-sin ar Raghailleachaibh. Ro rónadh foslongport laochdha lethan-armach lá h-Ua Neill in eidir-medhon Breifne Uí Raighilligh, & ro ghabh acca móir-mhilleadh etir innilibh, arbhar & áitiucchadh. Do-róine O Raighilligh sidh fris, & ro léicceadh Conn amach gan fuaslaccadh, & breithemhnas d'Ua Neill a marbhadh Seain & a mhuintire.

M1581.24

Easaonta anbfóill do eirge etir Ua n-Domhnaill (Aodh mac Maghnusa mic Aodha Óicc mic Aodha Ruaidh) & mac a dearbrathar Conn mac An Chalbhaigh, mic Maghnusa, mic Aodha Óicc, & Conn do dhol i rand I Neill Toirrdhealbhach Luineach


p.1766

mac Neill Conallaigh, mic Airt, do choccadh ar a bhrathair, & do-róine iondlach & edarchosaoíd na sen-ghomh do-rala fecht n-aill etir Cenel c-Conaill & Eocchain go ro fhor-chongair for Ua Neill tionól slóigh lánmhóir do tocht for Ua n-Domhnaill do chongnamh lais. Baoí Conn sé fichit marcach co t-tribh cóirighthibh gall-ócclach do Sliocht Ruaidhri do Cloinn t-Suibhne Fhánat im Thoirrdhealbhach mac Murchaidh mic Eoin Ruaidh, im Niall, mac Eimhir, & im Brian mac Eimhir Mec Suibhne, & co n-Albanchoibh iomdhaibh, & Ua Neill gusan líon as lia for-caemhnaccair, & ní ro h-airisedh lásan lucht ishin go ro gabhsat foslongport oc Cill Tuathail lá taobh Ratha Both.i. baile eisidhe in ro bhendaigh Colaim Cille & Adhamhnán iaramh. O ro clos lá h-Ua n-Domhnaill innsin ro thionóil-sidhe i c-céttóir in ro chaémhnaccair do shocraide ge ro ba go h-anffúirighthe ainerlamh uair baí-sidhe fomhámaighthe do bainrioghain t-Saxan, & robdar cairdi a n-eccraitte friss gó sin co na baoí h-i foimhdin coccadh, no comhfuachadh. Ar a aoí bá forrán lais sluagh eachtair-cheneóil do thocht dia thír gan frithbert friú diamadh deimhin lais a oidheadh fo chedóir.

M1581.25

Conn Ua Domhnaill tra baoí do mhéd a mhenman, & d'airde a aiccnidh-sidhe ge no beith Ua Neill (Toirrdhealbhach), & Ua Domhnaill (Aodh) d'aoín-leith go t-tochairfedh friú, conadh a mhein ba forlann-somh & Ua Neill d'aén-aonta. Ro thairmcheimnigh Ua Domhnaill cona sochraide do shaighidh fhoslongpuirt Uí Neill go díoghair dásachtach gan anadh gan oirisiomh fri h-indell nó fri h-orducchadh itir. Ro gabh Ua Neill occa mi-dhemhain riasiú rangattar ina chend, & ro athcomhairc don Cloinn t-Suibhne (.i. do Thoirrdelbhach mac Ruaidhri do shonnradh) aoí ina fharradh, & do Chonn cia cédfadh baoí leó do eitirghleódh an laí íshin. Friscart aon dibh-sidhe (.i. Toirrdelbhach mac Ruaidhri) co n-debhairt:‘dia t-tealccat an lucht úd a n-anala, & dia n-eabhatt uiscce, & dia n-deachatt i n-innell, & i n-órducchadh as deimhin go sraoínfit foirn dia no bemis líon ba lia h-isuidhe. Madh edh tiasat gan inneall gan oirisiomh, gan airdhibhadh a n-íotadh bidh remhad-sa & róinne mhuidhfius.’ Bá imne tangattar lá borrfadh bríghe, & lasan m-brígh m-bicc do-ronsat


p.1768

do Chenel Eóghain ar bá gresach lá Cenel c-Conaill cosnamh a c-córa friú in gach airm i c-coimrectais gó sin. Ba sedh do-rala dóibh an tan-soin iar rochtain dóibh i c-cend aroile go ro fighedh erghail amhnus ainiarmartach etorra a diú & anall, & ro dearbhadh an dearbh-aruscc airdearc don chur sa (.i. beodha gach brathair fri aroile). Ro sraoíneadh for Ua n-Domhnaill cona shochraide, & ro marbhadh drong mhór dia muintir. Ro badh dibh-sidhe Mac Suibhne Baghaineach Maol Muire mac Aodha cona chloinn .i. Murchadh, & Toirrdealbhach Meircceach, & Niall Modardha mac Neill Óicc, Mec Suibhne. Acht chena torcratar cúicc fir dhécc do Chloinn t-Suibhne Tíre Boghaine, & drong mhór dona Tuathaibh, d'Fhánaitt, & do Baoighellcoibh. Drong mhór beos do Mhuintir Ghallcubhair im Fherghal mac Toirrdhealbhaigh mic Tuathail Bailbh, & co n-druing cenmothátt. Ro gabhadh dna Mac Suibhne Fánatt isin c-caith-gleo íshin. Ro badh tria easccaine an epscoip Uí Fhirghil ro sraoíneadh an maidhm-sin uair ro sháraighsiot drong do Chenel c-Conaill Cill Mic n-Enáin an lá riasan maidhm & ro ghuidh an t-epscop dóibh co nar bhó sóinmheach a t-turas ittir. An 4 do mí Iul do sraoíneadh an maidhm-sin.

M1581.26

An Calbhach mac Domhnaill, mic Taidhcc, mic Cathail Óicc, mic Domhnaill, mic Eoghain, mic Domhnaill, mec Muirchertaigh Uí Chonchobhair, aon-mac Uí Chonchobhair Shliccigh d'écc. Ro badh tromaide a thoirsi ar na tiribh nach raibhe acc an lánamhain soicheineoil ór síolaigh an saor-thamhan súil ná saoíleachtain lé h-aoín-ghein chloinne d'faghbhail dia éisi. Baoí ó Mhaigh c-Ceidne co Ceis Chorainn, & ó Mhuaidh co tórainn Breifne ag á iodhnaidhe-siumh d'aon-oidhre & d'aen-chomharba dá maradh iar n-écc a athar.

M1581.27

Cathal Ócc mac Taidhcc, mic Cathail Óicc Uí Chonchobhair, & Maol Mordha mac Maol Muire, mic Eocchain & Fer Gan Egla a bhrathair go n-druing móir do maithibh na tíre maraon rú do thuitim i n-Iochtar Chonnacht lá h-Albanchaibh do-rala oc imthecht an tíre a hucht Sir Nioclas Maulbi, & as é ro badh consabal dona h-Albanchaibh, Alastrann mac Domhnaill Bhallaigh, mic Mhec Dhomhnaill, & ní bhaoí


p.1770

i n-Érinn gan rochtain h-i roinmhe dóibh dias ro ba orrdearca ainm duine uasail & consabail ina Cathal Ócc & Maol Mordha. Ro gabhadh mac Uí Chonchobhair Duinn bheós an lá-sin lá h-Albanchaibh .i. Aodh mac Diarmata mic Cairpre, & ro éimighset a thabhairt don caiptin, & do-chóidhset lais iaromh i rann Uí Ruairc. Do reidheadh dna Ó Ruairc Aodh ó na h-Albanachaibh go m-buí Ua Ruairc, & Aodh d'aon-rann as a h-aithle. An t-Alastrann remhraite d'fagbháil Uí Ruairc i f-foghmar na bliadhna-so, & a dhol do shaighidh Sir Niclaus, & ro ghabh-sidhe chuicce h-é co f-fáilte moir co m-baoí for coinnmedh fo Shamhain do shonnradh seachnoin Ua f-Fiachrach Muaidhe. Iar f-fios sccél d'Ua c-Conchobhair Shliccigh .i. Domhnall, mac Taidhcc, mic Cathail Oicc, & do mhuintir Sir Niclaus co m-battar amhlaidh-sin ro ionnsaighsiot iat for a leaptoibh luighe, & for a n-dérghadhaibh codalta co ro marbhadh Alastrann co n-druing dírimhe dia mhuintir amaille fris & ro dligh Ua Choncobhair an marbadh íshin in dioghail mharbhtha a dearbhrathar Chathail Óicc.

M1581.28

Clann iarla Cloinne Riocaird do shiodhucchadh lé Saxanchoibh i samhradh na bliadhna-so iar m-brisedh a m-bailtedh, & iar c-crochadh a m-brathar, & bá h-amlaidh ro siodhaighsiott gan sreith, gan gerradh, gan daoírsi, gan doladh do chor ar a n-duthaigh, nó ar a rann coccaidh an c-cein do beidís síodhach, act cíos na bainrioghna do dhíol fá dhó san m-bliadhain. Mathghamhain Ó Briain do beith ar sídh cloinne an iarla. Dá bhanna do shaighdiuiribh do beith ar ósda i t-Tuadhmumhain ag Captín Diring ó Shamhuin go féil Páttraicc.

Annal M1582.

M1582.0

AOIS CRIOST, 1582. Aois Criost, mile, cuicc céd, ochtmoghat, a dó.

M1582.1

Mairghrég inghen Aodha Duibh, mic Aodha Ruaidh, mic Neill Gairbh, mic Toirrdelbhaigh an Fhiona Uí Dhomhnaill, ben Uí Raighilligh (Maol Mórdha mac Seain, mic Cathail) d'écc i n-errach na bliadhna-so, & as ing má ro baoí beó i n-Érinn an tan-sin


p.1772

do bhainsliocht Gaoidil Glais aoín-bhen as mó ro derlaic ina an Mhairgreg-sin.

M1582.2

Iarla Cloinne Riocaird, Riocard Saxanach mac Uillicc na c-Cend, mic Riocaird, mic Uillicc Chnuic Tuagh, mic Uillicc Medhonaigh, mic Uillicc an Fhiona an tí do gabhadh lasan iustis Sir Hanrii Sidneii an bliadhain d'aoís Criost 1576, & baoí bliadhain i l-láimh iarna gabhail i n-Áth Cliath, & an seal ele i l-laimh i l-Lonndain gusan m-bliadhain-si. Ro gabh seircclighe sior-ghalair é i samhradh na bliadhna-so. At-bertsat a fhisigedha & a legha gomadh docha a dhul d'écc ina térnudh on teidhm-sin, & dia m-beith i n-aigneadh dhó a shláinte d'faghbail go madh ó fhégadh a athardha, & o féghadh aeoir a thire nó ghébhadh. Ro léicceadh an t-iarla i n-Erinn fó bithin a easláinte do ched an phrionnsa & na comhairle, & tucc pardún do shaighidh a chloinne, & maithemh ar ar mhillset. Bá h-ann ro ghabh port cétus i n-Ath Cliath, as-sidhe dhó iaromh co h-Ath Luain, & co baile na Gaillmhe. Rob adhbhal méd na forfáilti fuair isin m-baile íshin. Baí ann ag cur a sccís & a mhertin de, & tangadar a chairde & a chomhfhuilidhe, a rannta Gall & Gaoidheal dia fhiosrucchadh. An tan rob áil lais dol i mescc a mhuintire, a criche, & a cloinne, as ann do fhortromaigh a threabhlaid, & a easlainte fair co ro écc fó dheóidh i mí August do shonnradh. Ro feradh a chluithe caoínteach lá chairdibh cendaighibh isin m-baile-sin, & ruccadh a chorp dia adhnacal co h-onorach i m-baile Locha Riach. Dála a chloinde robdar síodhaigh re aroile gó sin. Do-chódar-sidhe do freasabra & do chor i n-aghaidh aroile i c-cend Sir Niclas Maulbi baí ina ghobhernóir i c-cóigeadh Chonnacht. Do-chódar dibhlínibh co h-Áth Cliath h-i c-cionn na h-ard-chomhairle go ro síodhaigheadh etorra don cur-sin amhlaidh so .i. Uillecc ina thighearna & ina iarla i n-ionad a athar, & barúntacht Liathdroma do thabhairt do Shean. Ro rannadh etorra ó shoin amach a f-ferainn, a m-bailte, & a m-bethaighthe ecclaisi go m-báttar siodhach ós aird, & eissíodhach ó mhenmain.

M1582.3

Tadhcc, mac Conchobhair, mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc, mic Briain Chatha an Aonaigh Uí Bhriain d'écc i mi August mar an c-cedna i n-aoín-t-seachtmain ris


p.1774

an iarla. Curadh ar chalmacht, míleadh ar mhiletacht an tí tesda annsin. Baoí-sidhe athaidh i t-tanaisteacht Tuadhmhumhan go ro h-ionnarbadh araon lá a dearbhrathair lá Domhnall. Do-chóidh iaromh don Spáinn, don Fhrainc, & eistibh-sidhe i Saxoibh go f-fuair a phardún, & a chuid tire, acht tánaisteacht namá co ro écc i n-iomláine a aoísi, & ro h-adhnaicedh i Mainistir Innsi.

M1582.4

Donnchadh, mac Murchaidh, mic Toirrdhealbhaigh, mic Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh, mic Briain Chatha an Aonaigh Uí Bhriain do bhásucchadh d'oidhedh anuasail .i. a chrochadh i t-TuadhmhumhainCaptin Mortant baí ina mharasccal isin tír, & lasan siriam Sir Seoirsi mac Tomais Ciumhsocc, iar n-dol dó an bliadhain roimhe-sin i c-caradradh cloinne iarla Cloinne Riocaird, & ro fhill tar a ais maille le h-aithreachas ar phrotexion. Fuarttar-sidhe elang & uireasbaidh ar an b-protexion co ro gabhadh Donnchadh leó, & co ro crochadh amhail rémhepertmar an 29 September i n-dorus Luimnigh dia h-aoíne do shonnradh. Ruccadh a chorp có a domhgnas duthchasa go ro h-adhnaicedh é i n-Inis.

M1582.5

Donnchadh mac Toirrdhealbhaigh, mic Muircheartaigh mac Meic Uí Bhriain Ara (iar m-beith d'aimhreir a athar le h-athaidh fhada, & riarach lé h-iarla Desmumhan) do theacht ar protexion, & a dhearbhrathair fein .i. Toirrdhealbhach Carrach dia ionnsaicchidh go h-esccairdeamhail go ro marbhadh Dhonnchadh lais.

M1582.6

O Cerbhaill Sean an Bhealaigh mac Uilliam Uidhir, mic Fir Gan Ainm, mic Maol Ruanaidh mic Seain do mharbhadh i f-fioll adhuathmair éttarbhaidh lá Maol Ruanaidh, mac Taidhcc Chaoích, mic Fir Gan Ainm, & nír bhó cian-shaoghlach do-chuaidh an marbhadh-sin do Maol Ruanaidh uair torchair fein fó cenn ráithe iar sin d'oidhedh fhiongaile lásAn c-Calbhach mac Uilliam Uidhir, & An Calbhach feisin d'óirdneadh in ionaidh a dhearbrathar.

M1582.7

Cethrar mac An Róistigh .i. clann Dauid, mic Muiris, mic Dauid, mic Muiris do mharbhadh lá tréatuiribh i mí April, & cidh aoín-drem ro chuir a c-cosccar, ní i n-aon-ló ro h-esbaighit, uair torchair Remann, & Tepoitt, & drong mhór do mhaithibh a muintire, & dá c-cendaibh consapal i t-toraigheacht creiche (an chinn don tír ina t-tárlattar ar thréatuiribh) lé senescal h-Ua Mac Caille, & lé Giolla Pattraicc


p.1776

Conndún. As í bá ben do Thepoit an tan-sin .i. Gráinne inghen Toirrdhealbhaigh, mic Muircheartaigh, inghen Meic I Bhriain Ara & an tan ad-chonnairc a fer ina chotchoibh cnamhroinnte, & ina aighedhaibh ancomtha dia saighidh, ro iacht co h-ainsercc aichear go ro écc in adhaidh-sin h-i f-fochair a fhir chele conidh i n-aoín-fecht ro h-adhnaicit.

M1582.8

Briseadh troda do thabhairt lás An m-Barrach .i. Dauid ar an mac bá sine ag An Róissteach .i. Muiris, & Muiris do tearnudh on troid-sin iar m-buain each & daoíne iomdha dé.

M1582.9

An Seinesccal remraite, & Patriccin Condún do thecht im Shamhain ar c-cind isin c-cend thiar do crích Róistigh. Dá mac ócca An Roistigh .i. Sean, & Uilleacc, & an tír uile d'éirge fó na h-eighmhibh, & an céd-chumascc do clodh ar na tretuiribh. Ro gabhadh for a sír-lenmhain tar tórainn na tíre amach a f-foccus dia n-daingnighthibh fedha, & coilledh, ro fhill na foghlaidhe ar dá mhac An Róistigh co ro marbhadh iad fein, & a t-tárla ina t-timcheall, & gé nách gnáth ár gan élóidhtheach ní mór tearna dá t-táinicc isin toraigheacht, uair ro marbhadh aireacht, & aitreabhaigh, cinn phopal, & aes foghnamha & fedhma an tíre. Ro marbhadh ann bheós consapail Chloinne Suibhne co nach mó ina ceithri fir décc do mhair lé h-iomchar airm do lucht an tire iarsan tachar-sin gur bhó h-aittreabhaigh eachtair-cheneóil baoí An Róisteach & Muiris do tharraing d'áitiucchadh na tire dia éis.


p.1778

M1582.10

Mac Uí Mhaoíl Mhuaidh .i. Domhnall mac Tepóid do mharbhadh, & ro ba lughaide ro h-eccaoíneadh a oidheadh go ro thionnsccain sé dol ar bélaibh a athar, & a ionnarbadh, & é fein do shuidhe ina ionadh.

M1582.11

Mac iarla Desmumhan .i. Sean, mac Semais, mic Seain, mic Tómais iarla do thuitim i n-aisccid lá a easccairdibh, & as eadh-so a fhír amhail do-rala dhó, Sean do dhol cethrar marcach do coilltibh Etharlach d'accallaimh An Bharraigh Mhóir baí i c-combáidh fhoghla fris. Dol dó tar Abhainn Mhóir bádhes i midh-medhón laoí dhobhardha dhuibh-chiach. Do-rala-somh & Captin Siuitsi cona chóirighthibh tul i t-tul & aghaidh i n-aghaidh, & gan aén aca acc iarraidh aroile. Ro gonadh & ro gabhadh Sean ar an lathair-sin, & ní dheachaidh eadh aén-mhíle d'fearann an tan ró écc fó cedóir, & ro badh faoín-bhél fotharsna ro h-iomcradh ar a eoch é as-sidhe co Corcaigh, & ar rochtain dó don bhaile do-rónadh cethramhna comhroinnte de. Ro cuireadh a chend a c-comhardha cosccair go h-Áth Cliath, & muna beith gurab i n-aghaidh coróna Saxan baoí ro badh doiligh díth an deigh-fhir-sin ar a bhucca fri toirbert seód, & iolmhaoinibh, & ar a angbaigheacht i n-ionadh fedhma. Semus mac Seain, mic Geróit mic Tomáis iarla do gabhail in aoín-fhecht lé Sean mac an iarla & a chrochadh seal beg tar a éisi, & a dhá mhac do chrochadh araon ris.

M1582.12

Caitilin, inghen Taidhg, mic Domhnaill, mic Corbmaic Ladhraigh Még Cárthaigh, bean Mec Muiris Ciarraighe d'écc, & as ann tangatar a tiugh-laithe ar Loch Léin Lín-fhiaclaigh, & í agá h-iomlochtadh on oilén co 'roile ar uamhan na f-foghladh, & a h-adhnacadh i Mainistir Airbhealaigh.

M1582.13

Gaoth mhór, sir-fleochaidh, sraibhtine síon, & deartan dearmhair isin dá bhliadhain-si diadh i n-diadh.


p.1780

M1582.14

Cnóimhes mór isin m-bliadhain-si beós.

M1582.15

Banda saighdiúir, & leth-banna marc-sluaigh do mhuintir Chaptin Siuitsi do beith i n-Ard Ferta ó thús foghmhair na bliadhna seachmata go mí medhoin foghmair na bliadhna freacnairce, & gé ro bhaoí iomatt bídh & stóruis aca on b-pronnsa nír ansat acht acc cnamh, & ag caithemh na tire ina t-timcheall, & rob eiccen mac gach cinn popail dá raibhe isin tír do chor i l-laimh chuca.

M1582.16

Patricin, Emann, & Roberd, clann Mheic Muiris d'ein-leith lé Gearaltachaibh i c-coccadh ó do fhágbhattar braighdenus Luimnigh go sin. Aon d'oidchibh dia n-deachsat go h-Ard Ferta, & ro ghlacsat creacha an baile arabharach ar madain. Ro éirigh captin an marc-sluaigh go h-obann dia saighidh .i. Captin Haitsim, & ní ro fhuirigh lá a shaighdiuiribh, & fuair a fhreaccra go ro-ullamh, & a chur dia chois don chéd-chumascc, & a chloidhmeadh gan choiccill. Ro fhillset clann Mec Muiris cona c-creich go ro gabhsat foslongport imon m-baile forna saighdiúiribh. Duine uasal do Chloinn t-Síthigh baoí i f-fochair chloinne Meic Muiris an tan-so .i. Muirchertach mac Emainn, mic Maghnusa, mic Emain, Mec Síthigh do mharbhadh i n-doras Mainistre ó t-Tórna lá cloinn an easpuicc Ciarraighi baí ag congnamh lá muintir na bainríoghna don chur-soin. Mac Muiris fein, & urmhór a dhuithche do bheith fó dhliccheadh gó sin. An tan at-chonnairc-sidhe a thír ag á trom-lot, & ó 'd-chualaidh an captín do mharbhadh lá a chloinn ro bris fo chédóir Lec Snámha, Lios Tuathail, Biaille, & Baile an Bhuindénaigh. Do-chóidh i c-cend a chloinne iaromh. Ní dheachaidh lais isin mí-imirt-sin lucht Bhaile Mhec an Chaim, na Bhaile Uí ChaolaighiClann Phiarais. Do thóccaibh Mac Muiris a chlann on m-baile, & do-chóidhsiot díbhlínibh for culaibh a c-coilltibh, & ní mó ná imtheacht do-ruacht leó an


p.1782

tan tainicc Captin Siuitsi don tír fó thascc marbhtha Captim Hatsim, & d'furtacht a muintire, & o na rucc forra-somh i t-timcheall an bhaile ro crochadh lais braighde baoíth-lenb baoí ar laimh a mhuintire on tir. Tucc cuairt ar na coilltibh d'iarraidh Meic Muiris & a chloinne, fuair airccne, édala, & marbhtha iomdha ré a n-dénamh. Ro cuireadh lais a duthchasaigh féin (baí i f-fochair an caiptin ar an easaonta-sin) i l-Leic Bhebhionn iarna fháccbháil folamh do Mac Muiris & dá mhuintir. Tairrngis Mac Muiris iarla Deasmumhan don tír i c-cionn aimsire iar-sin, & tuccsatt troitt do muintir Arda Ferta, & do marbhadh leo a c-captin, a leutenant, a f-fer brataighe, & drong mhór ele a maille friú. Ro bhen a chuid don choccadh-sin lé Mac Muiris seach cách, óir do díolaitriccheadh a dhaoíne, do milleadh a ioth, a fhoirgnemh, & a aittreabha. Nir dhion dia taiscceadhaibh, cuasa crann, na carracc, ná tuinigthe talmhan, ná fremha fidh acht amhail ba iatt a n-esccairde nó fuicfeadh isna h-ionataibh erdhalta sin iat.

M1582.17

Captin Siuitsi do dhol h-i Saxoibh i mi August na bliadhna-so & captin ele d'faccbhail dó ina ghobhernóir ós cend Mhuimhneach, & an captin-sin do bhreith na meide ro mhair do saighdhiuiribh Árda Fearta lé a chois go Corcaigh. Ní bhaoí ón uair-sin banda, nó leth-bannda do shaighdiúiribh acc siubhal a t-tíre, nó ag cumhgucchadh ar Gearaltachaibh go criochnucchadh na bliadhna-so.

M1582.18

Captin Siuitsi do mharbhadh i c-comhrac h-i Saxaibh suil rainic lais teacht tar a ais i n-Erinn.

M1582.19

Iarla Desmumhan do beith o mí mhedhoin foghmair na bliadhna remhainn go dereadh na bliadhna-so etir Druim Fingin, Eatharlach, & Coill an Chuiccidh & gan do bhuain, nó do bhranar ar a uídh nó ar aire acht a bheith ag buain Builtérach do ló, & d'oidhche i n-dioghail ina n-dearna iarla Urmhumhan gó sin ar Gearaltachoibh.


p.1784

Rob usaide Buitileraigh do baoghluucchadh iarla Urmumhan do beith i Saccsoibh an bliadhain-si go ro bhen a droch-iarmairt don dúthaigh óir ní mór nat fáccbadh 'na h-én-tuinn fhiataile & fásaigh o Port Laircce co Lothra, & o Chnámhchoill co conntaé Cille Cainnigh. Nír bho machtnadh gér bhó fásach na fuinn-sin ar a mheince do aircc an t-iarla an dá Urmumhain, Duthaigh Ara, Uí Cairin, Éle Dheiscert, cona forthuathaibh, An Trian Medhónach, & Trian Cluana Meala, & ar gach taoíbh do Shiúir go doras Puirt Laircce. Ní h-eidir a innisin, nó a aisneis leth no trian ar iomcairsiot Gearaltaigh do dheabthaibh doilgibh do choinghlecaibh cruaidhe, & d'ionnsaightibh éttuailngeachaibh an tan-sin, & bá isin aimsir-sin ad-berthaoi nach mór co m-baoí geim bó no guth oiremhan o Dhún Caoín co Caisiol Mumhan.

M1582.20

Iarla Desmumhan do dhol i samhradh na bliadhna-so fa oirtear Mumhan & fa Iarthar Buitilerach. Tarla in tan-sin i f-Fiodhard ar a chiontt dá mac occa iarla Urmumhan .i. Emann an Chaladh, & Eduard, clann t-Semais mic Piarais Ruaidh, mic Semais, mic Emainn, da dearbrathair iad-sidhe don iarla Urmumhan baoi an tan-sin .i. Tómas, & bá h-iad ro fhaccaibh an t-iarla ós cend na criche dá coimhéd acc dol dó fein h-i Saxoibh. Tarla ina t-timcheall-somh isin m-baile an tan-sin mer-ghasradh mharcach & coirighthe glan-toghtha gall-ócclach, & gíomanach. Ro eirgettar-sidhe fó na h-eimghibh go h-urmaisneach co n-deachattar ar aon-gort ris an iarla. Batar acc coimét for a chele gan cechtar aca d'ionnsaicchidh aroile ó Fhiodhard go Cnoc Grafann. As annsin ro fhill an t-iarla ar na h-airsedhaibh, & do bhris for Buitilereachaibh. Ro fháccbhattar drong mhór dia mharc-sluagh, & a c-coisighte uile fó iocht a n-esccaratt, & fo bhreith a m-biodhbhadh gur bhó breac ó corpaibh daoíne an tulach for ar thachrattar ó Ghearaltachaibh isin n-gliaidh-sin. Do-rónadh écht mór is in maighin-sin .i. ard-chonsapal Buitilérach do mharbhadh .i. Colla mac Maol Muire mic Domhnaill Óicc Mec Suibhne. Nír


p.1786

marbhadh don taoíbh thiar achtmadh Gearalt mac Seain Óicc, mic Seain, mic Tomais iarla & rob adhbhar éccaoíne esidhe ina thir badéin.

M1582.21

Cuairt dá n-deachaidh iarla Desmumhan i c-Ciarraighe i f-foghmhar na bliadhna-so, & baoí i f-foccus do sheachtmhain i f-foslongport i m-bairr Chloinne Muiris. Tiaghait troighthigh an iarla ón maighin-sin do ghlacadh creiche i Popal Uí Chaoímh. Rucc orra Ó Caoímh, & 'na comhfhochraibh battar comhfoiccsi dóibh. Báttar ré h-edh an laoí-sin tré learccaibh Luachra Deadhaidh acc lenmain na fedhna co rangattar i c-chomhfhoccus d'foslongport an iarla. O 'd-chualaidh an t-iarla caismerta na c-ceithirn, & foghar-thorann a n-ordanáis, ro eirigh co h-obann co ro sraoíneadh isin slighidh c-cédna for Ua c-Caoímh, & ní mór tánaicc san toraigheacht ná torchrattar uile. Ro gabhadh ann Ó Caoímh fein .i. Art mac Domhnaill mic Airt. Ro gabhadh bheós a mhac .i. Art Ócc & do marbhadh mac ele dia cloinn .i. Aodh. Ro gabhadh ann mac An Bhiocara Uí Sccolaighe, & do crochadh é as a aithle.

M1582.22

Dauidh an Chomhraic mac Seain Óicc, mic Seain tighearna na Coille Móire d'écc.

M1582.23

Sémus & Geralt, clann an easpuicc Ciarraighe .i. clann t-Semuis mic Risdeird do mharbhadh lé cloinn Emainn Mec Sithigh i n-dioghail a n-derbrathar .i. Muirchertach ro marbsat clann ann easpuicc fecht riamh.

M1582.24

Tomas, Gearalt, & Sean Ócc clann t-Seain mic Emainn mic Tomais ón Claonglais d'imtheacht do rinn & d' éccaibh nadúrtha an bliadhain-si.


p.1788

M1582.25

Eoghan mac Maol Muire, mic Donnchaidh, mic Toirrdhealbhaigh Mec Suibhne consapal Desmumhan, fer ciúin cendsaighthi i n-oil-tigh & i n-oireachtas, dur danardha docoiscc i n-deabhaidh & i n-ionadh fhedhma do ecc.

M1582.26

Toirrdhealbhach Ócc mac Toirrdhealbhaigh, mic Maol Muire, mic Donnchaidh, mic Toirrdhealbhaigh Mec Suibhne d'écc. Nír chin a chomhaosa dia chinedh in aon-aimsir fris ar ar luccha éra aon-nduine inás.

M1582.27

Sir Niclas Maulbi do dhol i Saxoibh in bliadhain-si, & a thilleadh tar a ais i n-geimhreadh na bliadhna ar c-cind, & Captin Brabustun i n-goibhernóracht chóiccidh Chonnacht an airet-sin, & an captín-sin do dhol i t-Tír Amhalgaidh i n-errach na bliadhna-so. An tír uile do lot & do léir-sccrios dó on chúil go a chele, uair baoí acc siubhal on fhoslongport gó aroile etorro. Nir dhíon ar an c-captin-sin, ná for a muintir, neimhedh naoimh na filed, fíodh, na foithir-ghlend, na baile, na babdhún no gur toghladh an tír uile lais.

M1582.28

Mac Suibhne Baghainech, Maol Muire Óc, mac Maol Muire, mic Aodha, mic Neill, Mec Suibhne, & Domhnall mac Murchaidh, mic Ruaidhri Mhóir, mic Domhnaill na Madhmann, Mec Suibhne do mharbhadh an 4 la do mhí Iun ar brú Locha Feabhail, & iad acc iomluadh aithiscc & coinne etir Ó Nell & Ó Domhnaill báttar i n-díbh foslongportaibh lethnaibh líonmharaibh imon loch. Bá h-amhlaidh do-rónadh na móir-échta-sin .i. drong d'Albanchoibh anaithenta do thocht a foslongport Uí Neill i n-arthrach baoí le h-acchaidh iomlochtadh ar caol Locha Febhail, & do saoíleadh gurab lá toiscc eiccin ele do-dheachatar go ro ghabhsatt tracht im urthosach in arthraigh i m-battar na consapail shoicenelcha i n-uathadh buidhne co h-anfhuirighthe acc iomfhuireach le criochnucchadh a c-coinne co ro claidhmidhsiot iatt gan choiccill, & co n-dechsatt fein as gan fhuiliughadh gan fhoirdhearccadh forra.

M1582.29

O Dochartaigh Sean mac Feilim, mic Concobhair Charraigh, tighearna Innsi h-Eoghain d'écc, 26 Maii & ro badh braighe gill as a f-fuighbithe eich & airghedha (dia madh


p.1790

fuasccladh nó beith fair) an tí tesda annsin, & a mhac Sean Ócc d'oirdneadh ina ionadh ar bélaibh Chathaoir Uí Dhochartaigh. Tainic de-sidhe an tir do throm-lot, etir ioth, arbar, áitiucchadh, & indilibh.

M1582.30

Maire inghen Chuinn I Neill, ben t-Somhairle Buidhe Mec Domhnaill d'ecc.

M1582.31

Neachtain mac Chuinn, mic An Chalbhaigh do mharbhadh an .5. September.

M1582.32

Mag Flannchaidh Dartraighe (.i. Cathal Ócc) do mharbhadh lá a bhrathair fein Tadhcc Ócc.

M1582.33

Clann Uatéir Fhada, mic Dauidh, mic Emainn, micc Uillicc A Búrc .i. Tepóitt, & Maoilir do dhol d'iarraidh gabhala i t-Tír Amhalgaidh a h-ucht Mheic Uilliam derbrathair a n-athar .i. Risderd an Iarainn go ro gabhsat bú. Ricard A Búrc mac Emainn, mic Uillicc ó Caislén An Bharraigh d'éirghe fó na h-eighmhibh co rucc forna buidhnibh, & ro fhersat gliaidh géar amhnais ré aroile co ro marbhadh Riocaird & forccla a t-tarla ina timcheall sa troid-sin. Ruccsat clann Uáteir Fhada a c-creich, & a c-cosccar.

M1582.34

Mac Mhec Uillian Búrc .i. Riocard Ruadh mac Seain mic Oiluerais mic Seain do mharbhadh i n-geimhreadh na bliadhna-so lá Tomas Uuideos duine uasal do mhuintir na bainrioghna, & at-beiredh cách nár bó maith fríth an marbhadh-sin.

M1582.35

An Deccanach Ó Gráda d'écc .i. Donnchadh Ócc mac Donnchaidh mic Donnchaidh mic Nicoil, fer cumhachta móir i c-cill & t-tuaith eisidhe.

M1582.36

Mac Bruaidedha ollamh Uí Briain lé sencas .i. Maoilin mac Conchobhair mic Diarmatta, mic Seain d'écc, & a brathair Giolla Brighde d'oirdneadh ina ionadh.

M1582.37

Diarmaitt Ulltach mac Seain d'écc.

M1582.38

Ma Con Midhe Brian Dorcha d'écc, 13 Iunii.


p.1792

Annal M1583.

M1583.0

AOIS CRIOST, 1583. Aois Criost, mile, cúicc cétt, ochtmoghatt, a trí.

M1583.1

Cond mac An Calbhaicch, mic Maghnusa, mic Aodha Duibh, mic Aodha Ruaidh Uí Dhomhnaill do écc, .13. do Marta. Saoí dhersccaighthe, deigheinigh, fer soithimh so-agallmha, post congmhala do cliaraibh, & do ceithearnaibh, fer cendaighthe duan, & drécht adhmolta ar a iolmhaoinibh feisin, fer as luccha rob olc clú & cétfaidh do Clandaibh Neill Naoíghiallaigh gur bhó samhail do chruit gan cheis, do luing gan luamhaire, & do ghort taobh le toll-airbhe amhail ro bhattar Cenel g-Conaill don chur-sin iar n-écc Cuind.

M1583.2

Iarla Urmumhan .i. Tomas mac Semais, mic Piarais Ruaidh do beith 'na gobhernoir ar dá chóicceadh Mumhan an bliadhain-si, & iarla Desmumhan ag daingniucchadh ina thrétúireacht, & ina dhibheircc, co ro gabh for aidhmilleadh na tíre ina chomhfochraibh i n-geimhreadh & i n-earrach na bliadhna-so remhainn, ar a aoí baoí d'adhuath, & d'uireaccla accá daoínibh riasan dliccheadh, & ria b-prionnsa Saxan go ro ghabhsat ag deiliucchadh fris etir mnaoí posta, cloinn, & chairdibh, coná baoí acht aon-cethrar nama dia réir ón c-cuas cairrcce, nó croinn gó aroile seachnón dá chóicceadh Mumhan i samhradh & i f-foghmhar na bliadhna-so. Iar m-breith do chéd-tosach an geimhridh & don oidhche fada fair ro triallsatt eassurradha, & meirligh Mumhan iadhadh ina uirtimcheall, & adudh do chor i c-coiccill an choccaidh gur bhó mithidh lá Dia sccur críoch & foircend do chur for choccadh Geraltach, & bá h-amhlaidh-so for-caomhnaccair .i. drong d'Uibh Muirchertaigh Buird Mhainge do Shliocht Aodha Bendáin do faghbháil edarbaoghail ar iarla Desmumhan


p.1794

iar m-beith dhó i f-fian-boith folachtae i c-cuas cairrgi i n-Glinn an Ginntigh. Battar an drong íshin ag taisccéladh, & ag timchealladh na téghdhaisi i m-baoí an t-iarla ó urthosach oidhche co h-adh-madain, co ro lingsiot an fhuar-bhoth fair i c-crepuscal na maidne muiche dia mairt ar aoi laithe sechtmuine, lá fele Martain do shondradh. Ro gonadh & ro gabhadh an t-iarla leó, uair ní bhaoí lucht trotta nó tachair ina fharrad acht aon-bhen, & dias bhuachall, nír bhó cian ón coill do-dheachattar an tan ro dhíchendsatt an t-iarla gan fhuireach, & muna beith-sidhe for foghail, & for díbeircc (amhail ro baí) robadh do móir-sgélaibh Ereann don iarla Desmumhan sin .i. Gearóid mac Semais, mic Seain, mic Tomais Droichit Atha, mic

p.1796

Semais, mic Gearóid an Dana, mic Muiris (.i. an ceid-iarla Desmumhan) mic Tomais na n-Apadh, mic Seon Chaille, mic Tómais (agá c-comhraicit Gearaltaigh Chille Dara, & Desmumhan ré aroile) mic Muiris (.i. an brathair minúr) mic Gearailt, mic Muiris, mic Gearailt
.

M1583.3

Nirb' iongnadh dioghaltas Dé do dílghenn Gearaltach fó dháigh chora i n-aghaidh a b-prionnsa dia t-tartatar dia sinnsearaibh mar thír duthchusa ó Dhún Caoín i c-Ciarraighe go Comar Tri n-Uiscce, & ó Oilen Móir Arda Neimidh i n-Uíbh Liathain, co Luimneach.


p.1798

M1583.4

Murchadh Bacach, mac Emainn, mic Maghnusa, Mec Sithigh d'écc i n-Ard Fearta gar iar m-bás iarla Desmumhan, & ad-berat aroile gurab dia cumhaidh at-bath.

M1583.5

Gofraidh Carrach, mac Donnchaidh Bhachaigh, mic Maol Muire, mic Donnchaidh, mic Toirrdhealbhaigh Mec Suibhne do mharbhadh la ceithernaibh Innsi Caoín do thánaisteacht ó c-Cairpre sechtmhain ria m-bás iarla Desmumhan, & at-beirthi gur bhó robhadh ria m-bás don iarla marbhadh Gofradha.

M1583.6

Sean Ócc mac Seain, mic Tomais iarla d'écc iar c-cian aois, & é i l-laimh i l-Luimneach a c-cionaidh a chloinne do beith i f-farradh iarla Desmumhan.

M1583.7

An Róisteach .i. Dauidh mac Muiris, mic Dauidh, mic Muiris, & a bhen Oilén ingen t-Semais, mic Emainn Meg Piarais d'écc i n-aoín-mhí i n-errach na bliadhna-so, & ní bhaí d'Fionn-Ghallaibh Ereann ar triochat ced do dhúthaigh lánamain rob oirdearca ináit-sidhe.

M1583.8

O Maoíl Muaidh .i. Tepoitt d'écc.

M1583.9

Corbmac mac Taidhcc, mic Corbmaic Óicc Még Carthaigh tighearna Múscraighe fer deigh-dhealbhdha dreach-sholais agar lia foirccnemha fionn-aolta, & caislein chumhdacht-ghlana, & cathaoire comhorbais do Chlannaibh Eoghain Mhóir d'écc. An tír do beith imresnach ré aroile iar n-ég Corbmaic. Drong dibh ag cur lé Ceallachan mac Taidhcc ro fhobair dol i seilbh na tire fó dáigh a shinsirechta. Drong


p.1800

ele ag cur lá Corbmac mac Diarmatta mic Taidhcc baí ag iarraidh cennais an tíre a h-ucht phatent a athar, & an tres drong ag cur lé cloinn óicc an Chorbmaic-sin, mic Taidhcc, mic Corbmaic Óicc, mic Corbmaic, mic Taidhcc Meg Carthaigh, & lána mhathair .i. Siubhan ingen Piarais na Buile mic Semais, mic Emainn Még Piarais. Tar a chend-sin uile as le Corbmac mac Taidhcc, mic Diarmatta do buadhaighedh.

M1583.10

An t-epscop Ciarraigheach d'écc .i. Semus mac Risdeird, mic Seain soidheach lán d'eccna an t-epscop-sin. Do Chloinn Phiarais a bhunadhus .i. Sliocht Rémainn, mic Uilliam mic Gearailt, & dearbrathair don Mhuiris tainicc ar an c-céd-gabhaltas ó prionnsa Saxan i n-Erinn do chongnamh lá Diarmait mac Murchadha (la rígh Laighean) an t-Uilliam-sin mac Gearailt do-ráidsiom, & as dia shliocht urmór Gearaltach Cloinne Muiris.

M1583.11

O Caoimh .i. Art mac Domhnaill, mic Airt, mic Eoghain, saoí duine eisidhe do mharbhadh, & a mhac .i. Art Ócc d'oirdneadh ina ionadh.

M1583.12

Mac Mhec Amhlaoibh .i. Donnchadh Bán, mac Maoileachlainn, mic Diarmata, mic Maoileachlainn, & mac a dearbhrathar Tadhcc, mac Conchobhair, do comhthuitim ré aroile.

M1583.13

Sean Carrach mac Uilliam, mic Tepoitt A Búrc oidhre Coisi Siúire baí i t-trétuireacht gusan tan-sa do theacht isteach ar protexion. Dol dó iar m-bás iarla Desmhumhan d' iarraidh fhuadáin i n-Gearaltachaibh. Ní ro airis co h-Ath Dara,


p.1802

& ro tionóileadh buar an bhaile lais. Eirgitt barda an bhaile fona h-eighmibh. Fillis Sean cona bhecc-bhuidhin marcach ar in m-bárda, & ro h-aimsedh eissidhe go seóil-direach d'urchor do pheilér tré na chloccaitt ina chentt go ro leaccadh é dia eoch, & ruccsatt a mhuintir an c-creich, & ro fháccaibhsiot Sean. Ruccadh iaromh eisidhe co Luimneach co ro crochadh annsidhe h-é le comessieoraibh Luimnigh.

M1583.14

Mag Thaidhcc Urmumhan .i. Conchobhar an Chuain mac Taidhcc mic mic Mathghamhna Duinn Uí Ceinnittigh d'écc, fer seólta sesccar, & tighedhasach gan tathaoír ó a thuismedh gusan tan-sin. Mag Taidhcc do ghairm do Pilip mac Diarmata na Ropalaigh Uí Ceinnéittigh.

M1583.15

Mac Még Cochláin, Gearoitt mac Seain, mic Airt, mic Corbmaic macaemh cédfadhach ar c-cétt-gabháil ghaisccidh do mharbhadh lá mac Uí Ceinneittigh Fhinn .i. lá Murchadh mac Briain, mic Domhnaill.

M1583.16

An chonntaoís Do Róisti .i. Aibilin inghean Muiris, mic Dauit Do Roste ben iarla Tuadhmumhan (Donnchadh mac Conchobhair Uí Bhriain) d'écc i samhradh na bliadhna-so i c-Cluain Ramhfhoda, & a h-adhnacal i Mainistir Innsi.

M1583.17

Onora ingen Domhnaill, mic Conchobhair, mic Toirrdhealbhaigh Uí Bhriain an bhen baí ag Ua c-Conchobhair Ciarraighe .i. Conchobhar d'écc, & a h-adhnacal i n-Inis Cathaigh.

M1583.18

Sluaiccheadh lánmhor lá muintir Sir Niclas Maulbi, & lá cloinn iarla Cloinne Riocaird .i. Uilleacc, & Sean i n-iochtar Tíre, & i n-Umhall Uí Mháille, & bá dírimh an ro cruinnighsiot do chrodh creach ar an sluaiccheadh-sin. Ro loiscceadh & ro lér-sccriosadh leó Cathair na Mart don cur-sin.

M1583.19

Mac iarla Chloinne Riocaird Sean A Búrc mac Riocairt Shaxanaigh mic Uillicc na c-Cend, mic Riocaird, mic Uillicc Cnuic Tuagh do mharbhadh go mio-ghaolmhar lá a dearbhrathair (Uilleacc A Búrc) ar ionnsaighidh oidhche. Monuar tra


p.1804

ro ba maircc daerbrathair do dhuthraccair duine mharbhadh a dherbrathar n-aile im comhroinn criche ar is bith caich ar uair an bith-so. Ba doiligh mór ná ro sccrutt Uillecc ina inntinn gur bó maol-guala gan brathair, & nách sluacch neach ina aonar. Ní h-edh-sin do-bert dia uídh acht a corp do chnes-tolladh & a thaobh do threghdadh go b'farccaibhsiot marbh gan anmain é, & as ar éiccin fuair lucht a iomchair go Baile Atha an Ríogh airm in ro h-adhnaiceadh an t-áirsigh. Bá crádh cridhe lá a thír badhéin an fhir h-íshin, ar fhephas a cheille, a chrotha, & a cheneóil, a einigh, a uaisle & a oirbhertae.

M1583.20

Mac Uilliam Búrc .i. Risderd an Iarainn, mac Dauidh, mic Emainn, mic Uillicc fer creachach conghalach, aisdrech essádhal, nó brisedh beirn m-baoghail ar a biodhbhadhaibh, & for a m-bristí co minic do écc, & Risdeard mac Oiluerais, mic Seain d'oirdneadh ina ionadh.

M1583.21

O Raghailligh Aodh Conallach mac Maoíl Mhórdha, mic Seain, mic Cathail neach do chaith a ré gan fhresabhra, & a treimsi gan turbhródh, & ro chongaibh an Breifne gan baoghlucchadh tar lamhaibh a chomharsan Gall, & Gaoidhel an c-céin do mhair do écc, & a adhnacal i mainistir An Cabháin, & a bhen Isibél Bernauál d'écc in aon-aimsir


p.1806

ris fein. Mac an Uí Raighallaigh-sin .i. Sean Ruadh do bheith ag dol i c-cendus an tíre a h-úghdarras Gall ar bélaibh Emainn mic Maoíl Mordha baí

p.1808

ina shinnser do reir gnathuighthe Gaoidheal, & táinicc de-sidhe an tír, & an tighearnas do roinn etir Sliocht Mhaoil Mórdha.

M1583.22

Mac Uí Conchobhair Sliccigh Cathaoir mac Taidhcc Óicc, mic Taidhcc, mic Aedha do mharbhadh i f-fiull lá druing do Mhuintir Airt.


p.1810

M1583.23

Mac Uí Concobhair Doinn .i. Toirrdhealbhach mac Diarmada, mic Cairbre, mic Eocchain Chaoích mic Feilim Gengcaigh do écc.

M1583.24

Tadhcc Ócc mac Taidhcc Uí Ruairc do écc i m-braighdenas ag Ua Ruairc .i. Brian mac Briain mic Eocchain.

M1583.25

Oilén na t-Tuath (.i. Port an Oiléin) do gabhail lá Mac Suibhne na t-Tuath .i. Eocchan Ócc mac Eocchain Óicc, mic Eocchain, mic Domhnaill ar cloinn Domhnaill mic Donnchaidh, & clantt Domhnaill do marbhadh and.

M1583.26

Baile Uí Neill (.i. Toirrdhealbhach Luinech) .i. an Srath Bán do losccadh la h-Ua n-Domhnaill (Aodh mac Maghnasa) & dioghbhála móra do dhénamh d'Ua Neill, la taobh oirccne an bhaile oir ba don chur-sin do marbhadh la h-Ua n-Domhnaill Ua Coinne, & mac Mec Aodha go n-druing móir ele cenmothát.

M1583.27

Donnchadh mac An Chalbhaigh Uí Domhnaill do mharbhadh lá cabhlach Albanach.

M1583.28

Brian mac Donnchaidh, mic Con Chonnacht, mic Con Chonnacht Meg Uidhir fear go n-degh-ainm uaisle & einigh do écc.

M1583.29

Creacha móra do denamh ar Shomharile m-Buidhe mhac Mec Domhnaill lá h-Aodh mac Feilim Bacaigh Uí Neill, lá Mac Uidhilín, & lá Saxancoibh. Somhairle Buidhe cona bhraithribh do dhol i t-tóraigheacht na c-creach, & brisedh dóibh for a m-baoí reampa, & na creacha do bein díobh, & Aédh mac Feilim Bacaigh do mharbhadh don chur-sin, & banna nó dhó dona Saxanchoibh, & an chuid ele dhibh d' imtheacht gan chreich gan cosccar.

M1583.30

Toirrdhealbhach, mac Domhnaill Uí Bhriain, & Sean Ruadh, mac Aodha Conallaigh, mic Maoil Mórdha Uí Raighilligh do dhol i Saxoibh, & i n-oirdneadh i n-grádhaibh ridire i n-aon-ló i samhradh na bliadhna-so do lathair an Prionnsa Elisabeth.

M1583.31

Donnchadh mac Ui Baoigill (.i. Toirrdealbhach) do mharbhadh lá Muintir Mhaille i n-Inis Caoíl.


p.1812

M1583.32

Fer Fedha, mac Toirrdhealbhaigh Mheirgigh, Mec Suibhne d'écc i m-baile Mhec Suibhne Bhóghainigh.

M1583.33

Ua Néill Toirrdhealbhach Luineach do beith for an Srath m-Bán co n-druing móir do Shaxanachaibh ina fharradh, & bátar occ báigh, & acc baccar dul do indradh Tíre Conaill i n-díoghail loisccthe an t-Sratha Báin riasan tan-sin. O 't-cuala Ua Domhnaill Aodh mac Maghnusa an ní-sin, ro tionoileadh co tinnesnach a shochraitte dia shaighidh, & do-chóidh gan fhuireach go Druim Lighen go ro ghabh longport h-isuidhe i mí Iún do shonnradh. No thicceadh diorma do mharc-sluagh Uí Neill do shaighidh ughra & iomruacctha for marc-sluagh Uí Domhnaill. Nir bo feich optha lá Muintir Uí Dhomhnaill ind sin go m-bátar daoíne occá n-dithiughadh etorra gach laoí. Feacht ann tangatar an ro badh deach do mharc-shluagh Uí Néill go m-brigh, & go m-borrfadh go t-tár, & go t-tarcasal for Chenel c-Conaill, & ní ro ansat dia reimim go rangatar tar Find, & tria Phort na t-Trí Namhat, & co h-iomfhochraibh longpuirt Uí Dhomhnaill. Roptar ainerlamha Muintear Uí Domhnaill an tan-sin, ar a aoí ro ghabhsat a n-díorma fo cédóir & ro lingset forra. Fechair iomairecc, & iomruaccadh aingidh éttrocar etorra fri ré fhoda. Ro sraoíneadh fo dheóidh for mharc-shluagh Uí Néill gusin f-Find tarsa t-tudhcatar, & ro bás occ a f-foirdhinge ina n-diúidh gan díchell, occá t-tacmang, & occ a t-timchelladh coná caomhnaccattar saighidh átha idir gur bo h-eiccen dóibh an abhann for a n-ionnchaibh d'ionnsaighidh airm in ro dhóirtset dia saighidh. Ro báidhit, & ro marbhait sochaidhe do Mhuintir Uí Néill im Ua n-Goirmshleghaigh Corbmac, & im Mac Aodha, & im Maol Muire mac Diarmata mic Mathgamhna, mic Tuathail Uí Cleirigh, aon-bráighe gill Uí Neill & Cenél Eóghain don chur-sin, uair rob ionann mathair dia athair-siumh, & d'Ua Néill feisin, & bá fora chumas buí iol-mhaoine Uí Neill ar aba a fhialusa fris, & nir bó ró lais a theóra cudroma da gach ernail ionnmusa


p.1814

do thabhairt ass, dia madh fuasccladh dó. Ro guinedh & ro báidhedh eisidhe lá muintir Uí Dhomhnaill, & ro badh slán a menma, & roptar buidhigh dia thuitim leó.

Annal M1584.

M1584.0

AOIS CRIOST, 1584. Aois Criost, mile, cúicc cett, ochtmhocchatt, a cethair.

M1584.1

Mac oidhreachta iarla Chille Dara .i. Gearoitt d'écc i Sacsoibh.

M1584.2

Sir Niclas Maulbi gobernóir chóiccidh Connacht d'écc i n-Áth Luain fá initt, fer foglamtha i m-bérlaibh & i t-tengtoibh oilén Iarthair Eorpa esidhe, fear crodha cath-bhuadhach seachnon Ereann, Alban, & na Fraingce ag foghnamh dia phrionnsa, & ro badh seirbhís co somhaoín dó-somh ind sin, uair fuair a dhiongmhala do dhegh-thuarasdal on m-bainrioghain .i. constablacht baile Atha Luain, gobernoracht chóiccidh Chonnacht fri ré seacht m-bliadhan ria na bhás, síoruidheacht Rossa Comáin & Beóil Atha na Sluaicchedh dó fein & dá oidredhaibh, ina dhedhaigh acht amháin gurab ó cloinn iarla Cloinne Riocaird ro chéd-sholathair sé Bél Atha na Sluaiccheadh.


p.1816

Ionadh Sir Nioclás ag Captain Brabusún go teact Sir Risderd Bingam i n-Erinn i nd-árd-chomessoirecht chóiccidh Connacht i mí Iun an t-samhraidh ar c-cind.

M1584.3

Toirrdhealbhach mac Uaithne mic Maoíleachlainn Uí Lochlainn do gabhail i t-tosach mís Marta na bliadhna-so i Muicinis, le Toirrdhealbhach mac Domhnaill Uí Bhriain, & a bhasucchadh iar sin lá Captain Brabusún ar session an t-samhraidh ar c-cintt i n-Inis.

M1584.4

Mac Mhec Conmara an taoíbhe thiar do Chloinn Cuiléin d'écc .i. Donnchadh mac Taidhcc mic Con Medha mic Con Mara mic Seain, fer rér mó eaccla a easccaratt i n-ionadh fedhma da m-baoí do Cloinn Cuiléin esidhe.

M1584.5

Ruaidhri Carrach mac Maol Muire mic Donnchaidh, mic Toirrdhealbhaigh Mec Suibhne do bhásucchadh i c-Corcaicch.

M1584.6

Sithcháin comhcoitcenn do fhoccra fó Erinn uile, & fó dá choicceadh Mumhan do shonnradh iar n-dícendadh iarla Desmumhan amhail adubhramar. Tánaicc do bithin na foccra-sin, co ro lingsiot aittreabhaigh na c-cenntar c-comhfoccus d'áitiucchadh Chonallach, Chiarraighe & conntae Luimnigh. Ní bhaoí fer iomchair airm do Shliocht Muiris Meic Gearailt i n-Erinn do neoch baoí for foghail no for díbeircc nách t-táinicc fó dhliccheadh, achtmadh Muiris mac Seain Ócc, mic Seain, mic Tomais iarla nama, & gidh essidhe tánaicc fó shith ar focal iarla Urmumhan, & ro sccar sidhe fri a dhaoínibh iar-sin uair ro éla ar chuire chúiccir tar Sionainn sriobh-glais bathuaidh tre Tuadhmumhain, & o gach crich gó aroile go ráinicc Rúta Mhec Uidhilín i c-cenn Somhairle Buidhe mhec Mec Domhnaill, as-saidhe go h-Albain, & don Spáin iaromh go b-fuair bás innte iar t-trioll.

M1584.7

Iustis nua do theacht in Erinn .i. Sir Iohn Parrot an 21 Iun & tainicc


p.1818

imaille ris Sir Iohn Noris ina phresident os cend dá chóicceadh Mumhan, & Sir Risderd Biongam ina ghobernóir ós cend chóiccidh Connacht. Ní ro chaith an iustís mí co h-iomlán i n-Ath Cliath 'na chomhnaidhe an tan tainic co h-Ath Luain, & as-sidhe go Gaillimh. Tangattar maithe chóiccidh Chonnacht ina chomdhail gusan m-baile-sin dia fháiltiucchadh, & dia admháil mar fhollamhnaightheóir & mar chodhnach ós a c-cionn ón b-prionnsa. Iar m-beith seal don iustis i n-Gaillimh ro triall do dhol co Luimneach. Baoi an chéd-adhaidh iar f-fáccbháil na Gaillmhe i c-Cill Mhec Duach. Tanic an dara h-oidhce go Cuinnche i c-Cloinn Cuiléin. Battar maithe chonntaé An Cláir ar a chionn annsin do neoch díbh ná deachaidh ina cend go Gaillimh. Baí bheós sirriam na conntae .i. An Crúiseach, tarla i l-láimh ag an t-sirriam an tan-sin, Donnchadh Beacc, mac Taidhcc, mic Donnchaidh Uí Briain ard-thrétuir, & uachtarán lochta aidhmillte chóiccidh Chonnacht ria-sin. Ro bhen a droch-dhiach dhó oir fuair a righedh ar carr, & cnaimh-rédheadh coimmbriste do dhénamh dia chnamhaibh la cúl tuaighe truime tiugh-fhormnaidhe, & ro cuireadh a chorp láin-briste leth-mharbh cengailte fri cadhladhaibh cruaidh-ríghnibh cnáibe i m-bairr Cloccais Cuinnche fo chosaibh én, & ethaide an aieoir ar dháigh gomadh ionncomhartha & eissiomláir do lucht denmha droich-ghniomh a fhaicsin amhlaidh-sin.

M1584.8

Do-thaod an iustis arnamharach co Luimneach, & ro chinn aicce drong mhór do dhaoínibh uaisle ar gach leth do Luimneach do mhilleadh & do mhio-chórucchadh co ruccsatt sccéla fair mur-coblach Albanach do tocht don leith ba tuaith d'Erinn fó thoghairm Somairle Buidhe mic Mec Domhnaill, & co m-báttar ag iondradh & acc orccain na tire ina t-timcheall, & bá sedh fochand ima t-tangattar Somairle Buidhe (agá m-baoí An Rúta ré ré deich m-bliadhan fichet roimhe-sin) do cloistin gur chuir comhairle Saxan d'eacht & d'forcongra ar an iustís nua sin An Rúta do thabhairt dá fondúiribh disle badein, & Somairle d'ionnarbadh go a athardha bunaidh go h-Albain, & ní h-edh amháin acht gan gabhaltas eachtar-cenelaigh ar bith


p.1820

do léccadh i n-Erinn an c-cein nó bhiadh umhal don prionnsa. Dála an iustis ro fháccaibh Luimneach ina luaith-réim, & ro fhóccair dá raibhe d'fhearaibh infhedhma ó Bhóinn co Béirre a m-beith ina choinne i c-cenn ceithre lá ficet ón lá-sin i n-Droicheat Átha. Ro freccradh na fóccartha-sin lá fearaibh Mumhan, Midhe, & Laighean, uair tongattar co líonmar, lér-thionóilte gusan maighin-sin. Tuccsat iaromh uile aghaidh ar Ulltoibh. O 'd-chualaidh Somhairle dáil fer n-Ereann dia shaighidh ro fhagaibh An Rúta, & rucc a chaoraigheacht, a mhna, & a mhuinteara go Gleann Chon Cadhan co nár fháccaibh aeghaireacht nó iomchoimhéd ar an tír, ná bárdacht ar bhaile isin Rúta, acht ar Dhún Lis amháin, & gidh é fá diginn daingin don chúicceadh ro gabhadh é lasan iustis fó chend da lá cona n-oidhchibh iar suidhe ina thimcheal, & ro chuir barda na bainríoghna ind. Iar m-beith deich lá don iustis isin Rúta, ro fhágaibh tri banna décc ar ósda i n-Ulltoibh lé h-aghaidh Somhairle do cennsucchadh, & ticc féin tar a ais co h-Ath Cliath, & ro sccaoílsiot fir Ereann dia t-tighibh.

M1584.9

Eassaonta d'eirghe i n-Iarthar Chonnacht etir Sliocht Eoghain Uí Flaithbhertaigh, & Sliocht Murchaidh mic Briain na n-Oinseach Uí Flaithbeartaigh. Rob é a ádhbhar-sin Sliocht Eoghain .i. Ó Flaithbertaigh Tadhg mac Taidhg na Buile mic Murchaidh, mic Eogain, & clann Domhnaill an Choccaidh mac An Ghiolla Dhuibh mic Murchaidh mic Eoghain do gabháil oiléin Bhaile na h-Innsi ar Thadhcc, mac Murchaidh na t-Tuagh mic Taidhcc, mic Murchaidh Uí Flaithbertaigh, uair báttar Sliocht Eoghain ag á radha gur bhó leó fein ó chert an t-oilén-sin, & gurab tar a sárucchadh baí Tadhcc ag á thógbháil, & ag á cumhdach, & cecib cruth a m-baí a fhír do-chóidh Tadhcc forra-somh


p.1822

a n-diaidh na gabhala co nár fháccaibh míl n-innile gusa rainicc ar a c-cuid do thír gan a marbhadh nó gan a t-tabhairt lais. Do-rónadh dioghbhala móra leó-somh do Tadhcc gion gurbh'ionann cumhang baoí aca.

M1584.10

Feacht dá n-deachaidh an Tadhcc-sin mac Murchaidh lucht arthraigh ar ionnsaighidh oidhche i mi Iún i n-deadhaidh Sleachta Eoghain Uí Flaithbertaigh go h-Árainn, Rucc Tadhcc forra isin adh-madain co h-anullamh, etir chodladh & dúsccadh ar gach taobh do chuirr thossaigh na luinge, & bá h-esccáirdemhail an taisbénadh tucc sé dóibh ar an tracht-sin, & nír f-fiú an t-oilén a n-dearnadh an lá-sin amháin ina timcheall, uair ro marbhadh annsin Murchadh mac Emainn Óicc mic Emainn Meg Aedha fer Leitreach Mealláin do-chóidh i c-commbáidh Sleachta Eoccain Uí Flaithbertaigh. Ro marbhadh ann dna mac senescáil Chloinne Muiris baí ina f-fochair ar in f-foghail cédna, & mac Uí Fhlaithbertaigh (.i. Tadhg)-sin fein .i. Murchadh Salach. Ro marbadh bheós drong mhór do mhuintir Sleacht Eoghain Uí Flaithbertaigh cenmotátt na h-uaisle-sin. Báttar amhlaidh-sin acc coccadh fri aroile co ro shiodhaighsiot Goill etorra íshin f-foghmhar ar c-cind, & do-radadh an t-oilén do Shliocht Eoghain Uí Fhlaithbhertaigh.

M1584.11

Muircheartach Garbh mac Briain mic Taidhcc Uí Briain d'écc isin chéd-mhí d'foghmhar i c-Craicc Corcráin. Macaemh ceillidhe comhfhossaidh nach f-fuair tathaoír na toibheim, ail, no athais ó a bhreith, gó a bhás, & a adhnacal i Mainistir Innsi.

M1584.12

An Cosnamhach mac Con Coiccriche, mic Diarmada, mic Taidhcc Caim Uí Cleirigh fer suim sochonáigh co f-febhus tighe n-aoidheadh seal i t-Tuadhmumhain, & seal oile h-i t-Tír Chonaill go ro écc ar an f-Fuarchosaigh i t-Tír Chonaill i c-corghas na bliadhna-so, & a adhnacal fó dhíten Dé, & San Bernartt occ na manchoibh i Mainistir Easa Ruaidh.


p.1824

Annal M1585.

M1585.0

AOIS CRIOST, 1585. Aois Criost, mile, cuicc céd, ochmhoghat a cúicc.

M1585.1

Iarla Cilli Dara d'écc i Saxaibh .i. Geróid mac Gearóid, mic Geróid mic Tomais, mic Seain Chaim. Bai an t-iarla-sin cúicc bliadhna i modh resta aga congmhail ona thír dúthaighi co f-fuair bas an tan-sin. Henrii a mhac d'oirdneadh ina ionad lá comhairle Saxan, & a léccadh anoir do shaighidh a athardha.

M1585.2

Mac Uilliam Burc, Risderd mac Oiluerais mic Seain d' écc, & ní ro h-óirdneadh ina ionadh acht an t-ab caoch (dar lais fein) do bheith ina ionad d'aimdheóin Gall.

M1585.3

Gormlaidh inghen Uí Ruairc .i. inghen Briain mic Eoghain ben do chaith a h-aimsir ag á díol d'fearaibh posda, ben shénamhail shochraidh nár thuill gríosadh ná gnúis-imdherccadh do taoibh ecclaise na ealadhan, na tathaoir ele bheós do thaoíbh a h-oinigh na a h-anma do écc.

M1585.4

Brian mac Taidhcc, mic Briain mic Eoghain Uí Ruairc do dol ar siubhal sluaigh in Dartraighe Meg Flannchaidh i f-fíor-thosach mís Ianuarii, & ro sccaoílsiot a scceimelta fó daingnibh Dartraighe do chruinniucchadh creach, & fuairsiot edala aidhble. Rug Mag Flannchaidh tóir throm d'Albanchoibh & d'Eirennchaibh air, & ro gabh Brian acc á n-iomchar & báttar ag caithemh & ag comhfhuabairt a chéle go rangattar aird a n-áird fri 'roile acc Bendaibh Bó san m-Breifne. O 'd-chualatar fir Breifne, & Muintir Uí Ruairc Brian do dhol i n Dartraighe ro chruinnighsiot for a chionn i n-enach iomchumhang erdhalta in ro badh dóigh leó a fhaghbhail dia saighidh. Fuarattar eissiumh chuca go maill-cheimneach mór-ualach, acc iomchar ettualaing a easccaratt, & gér bó h-é a chobhair ro ba dleacht dá


p.1826

fhíor-lucht lenamhna, ní h-amhlaidh-sin do-rónsatt acht a lá bágha do thabairt lá a bhiodhbhadhaibh go ro lingeadh an laoch-mhilidh dia díbh leithibh. Ro gáiredh roimhe & ina dhiaidh don deigh-fher. Ro h-iadhadh dá gach aen-taébh ina uirthimcheall co ná ro chumhaing ceim for a chulaibh iná for a aghaidh. Ro marbhadh daoíne iomdha ina thimcheall isin iomaireacc-sin. Ro diothaigheadh ann corucchadh gall-ócclach do Chloinn t-Síthigh d'iarsma & d'fuighell áir gall-ócclach n-Ghearaltach battar i f-farradh Bhriain an lá-sin, & ag reic a n-amhsaine ó thír do thír iar n-diothlaithriucchadh na n-dagh-dhaoíneadh agá m-báttar feacht riamh, & níor bó lámh for airidhe a n-ionnsaighidh muna luigheadh líon lamh & iomarcraidh anfforlainn forra. Do-bertsat fir Breifne & Muintir Uí Ruairc anacal do Bhrian isin m-beirn baoghail sin & ruccsat leo h-e for a n-ionchaibh dia iomchoimhéd, & as í comhairle ar ar cinnsiot a c-cionn an treas laoí a mharbhadh go misccneach mio-rúnach iar m-beith dhó for a n-iocht & for a n-eineach. Tuccadh droch-cuit d'Ua Ruairc don mhí-gniomh-sin.

M1585.5

Emann Dorcha mac Domhnaill, mic Murchaidh, mic Ruaidhri Mhóir, & Toirrdhealbhach, mac Emainn Óicc, mic Emainn, mic Toirrdhealbhaigh Mec Sithigh do bhasucchadh ina n-dis i n-Áth Cliath.

M1585.6

Iomatt fleachadh isin m-bliadhain-si co ro milleadh urmhór arbha Ereann.

M1585.7

Diarmaitt, mac Domhnaill Meg Congail d'écc an 14 Iunii.

M1585.8

Foccra Parlimenti do thabhairt d'feraibh Ereann dia fhorcongra for a maithibh a beith i m-Bealtaine do sonnradh i n-Ath Cliath uair battar urmhór fear n-Erenn umhal dia b-prionnsa co t-tangattar uile gnúis do gnuis lasan f-forcongra íshin go h-Ath Cliath.

M1585.9

Tangattar ann maithe c-Cenel c-Conaill & Eoghain .i. Ua Neill Toirrdhealbhach Luineach mac Neill Conallaigh, mic Airt, mic Cuinn, mic Enri, mic Eoghain, &


p.1828

Aodh mac An Fhir Dhorcha, mic Cuinn Bhacaigh, mic Cuinn, mic Enri mic Eoghain .i. an barún ócc O Neill dia ro gairedh iarla Tire h-Eoghain ar an b-parliment-sin, & Ua Domhnaill Aedh mac Maghnusa, mic Aodha Duibh, mic Aedha Ruaidh mic Neill Ghairbh, mic Toirrdhealbhaigh an Fhiona. Magg Uidhir, Cú Chonnacht mac Con Connacht, mic Con Chonnacht mic Briain, mic Pilip, mic Tomais, O Dochartaigh Sean Ócc, mac Seain mic Feilim mic Conchobhair Charraigh, O Baoighill Toirrdhealbhach mac Neill mic Toirrdhealbhaigh Óicc, mic Toirrdhealbhaigh Mhóir, & O Gallchubhair Eoin mac Tuathail, mic Seain, mic Ruaidhri mic Aodha.

M1585.10

Do-chóidh isin choimheirghe-sin, Mag Mathghamna .i. Rossa mac Airt, mic Briain na Moicheirghe, mic Remainn mic Glaisne, O Catháin .i. Ruaidhri mac Maghnusa, mic Donnchaidh an Einigh, mic Seain, mic Aibhne, Conn mac Néill Óicc


p.1830

mic Neill, mic Cuinn, mic Aodha Buidhe do Clannaibh Neill Cloinne Aedha Buidhe. Mag Aengusa, Aedh, mac Domhnaill Óicc, mic Domhnaill Cheir.

M1585.11

Do-chóidhsiot ann Gairbhtriann Connacht .i. O Ruairc Brian, mac Briain, mic Eocchain Uí Ruairc, O Raighilligh .i. Sean Ruadh mac Aodha Conallaigh, mic Maoíl Mordha mic Seain, mic Cathail, & dearbhrathair a athar .i. Emann mac Maoíl Mhórdha & iatt araon ag caithemh i n-aghaidh aroile im thighearnas na tíre, & bheos Síol f-Ferghail do díbh leithibh .i. Ó Fergail Bán Uilliam mac Domhnaill, mic Conmaic, O Fergail Buidhe Fachtna mac Briain mic Rudhraighe, mic Cathail.

M1585.12

Do dheachattar ann Síol Muiredhaigh cona f-forthuathaibh .i. mac Uí Concobhair Duinn Aodh, mac Diarmatta, mic Cairpre, mic Eoghain Chaoích mic Feilim Gengcaigh, O Concobhair Ruadh, Tadhcc Ócc mac Taidhg Bhuidhe mic Cathail Ruaidh, O Concobhair Sliccigh Domhnall, mac Taidhcc, mic Cathail Óicc mic Domhnaill, mic Eoghain, mic Domhnaill mic Muirchertaigh, & fer ionait Mec Diarmatta Mhaighe


p.1832

Luircc .i. Brian mac Ruaidhri, mic Taidhcc mic Ruaidhri Óicc, óir baí Mac Diarmatta fein .i. Tadhcc mac Eocchain ina shenóir chian-aosda. O Beirn Cairbre mac Taidhcc mic Cairpre mic Maoíleachlainn.

M1585.13

Do-chóidh ann Tadhcc mac Uilliam mic Taidhcc Duibh Uí Cheallaigh, O Madagain .i. Domhnall mac Seain, mic Bresail.

M1585.14

Do-chóidh and tra iarla Cloinne Riocairt Uillecc mac Riocaird mic Uillicc na c-Centt, & dias mac An Ghiolla Dhuibh Uí Sheachnasaigh Sean, & Diarmait.

M1585.15

Ní dheachaidh ann aon badh ionairmhe ó trian iartharach chóiccidh Chonnacht acht Murchadh na t-Tuagh mac Taidhcc mic Murchaidh mic Ruaidhri Uí Flaitbeartaigh.

M1585.16

Do-chóidh ann tra iarla Tuadhmumhan .i. Donnchadh mac Conchobhair mic Donnchaidh mic Conchobhair mic Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc Uí Bhriain, & Sir Toirrdhealbhach mac Domhnaill mic Conchobhair mic Toirrdhealbhaigh mic Taidhcc Uí Bhriain iarna togha mar ridire parlimenti a c-conntae An Cláir.

M1585.17

Do-chuaid ann Toirrdhealbhach mac Taidhcc mic Concobhair Uí Bhriain, & tighearna an taoibhe thiar do Cloinn Chuiléin .i. Mac Conmara Sean mac Taidhcc, & Baothghalach mac Aodha mic Baothgalaigh Meg Flannchadha an dara ridire parlimenti as an c-conntae cedna.

M1585.18

Do-thaot ann mac Uí Lochlaind Boirne .i. Rossa mac Uaithne, mic Maoileachlainn mic Rudhraighe mic Ana. Mac Uí Bhriain Ara .i. Muircheartach (.i. espocc Cille Da Lua), mac Toirrdhealbhaigh mic Muirceartaigh mic Domnaill mic Taidhcc. O Cerbhaill .i. An Calbhach mac Uilliam Uidhir mic Fir Gan Ainm mic Maol Ruanaidh mic Seain. Mag Cochláin .i. Sean mac Airt mic Corbmaic, O Duibhidhir Coille na Manach .i. Pilip mac Uaithne.

M1585.19

Do-chóidh ann Mac Briain Ó c-Cuanach .i. Muircheartach mac Toirrdhealbhaigh,


p.1836

mic Muircheartaigh, tighearna Cairrcce ó c-Coinnell, & Fásaigh Luimnigh .i. Brian Dubh, mac Donnchaidh, mic Mathghamhna, mic Donnchaidh, mic Briain Duibh Uí Bhriain. Conchobhar na Moinge, mac Uilliam Chaoích, mic Diarmata Uí Mhaoil Riain tigherna Uaitne Uí Mhaoil Riain tigherna Uaitne Uí Mháoil Riáin.

M1585.20

Do-chóidh don parliment-sin drong do mhaithibh Sleachta Eoghain Mhóir cona f-forthuathaibh. Mag Cárthaigh Mór Domhnall mac Domhnaill, mic Corbmaic Ladhraigh, Mag Carthaigh Cairbreach Eoghan mac Domnaill mic Finghin, mic Domhnaill mic Diarmada an Dúnaidh, & clann a dheise dearbhrathar Domhnall mac Corbmaic na h-Aine, & Fíngin mac Donnchaidh.

M1585.21

Do-chuaidh ann bheós an dias bai i c-cendairrci re 'roile im thighearnas Dhuithche Ealla .i. Diarmait mac Eoccain mic Donnchaidh an Bhóthair mic Eóghain Mheg Donnchaidh, & Donnchadh mac Corbmaic Óicc, mic Corbmaic Mhég Donnchaidh.

M1585.22

Do-chuaidh ann dna Ó Suillebháin Berre, Eocchan mac Diarmatta, mic Domnaill, mic Donnchaidh meic Diarmatta Bailbh, O Suillebhan Mór .i. Eocchan mac Domhnaill, mic Domhnaill na Sccredaighe. O Mathghamhna an Fhuinn Iartharaigh


p.1838

Conchobhar mac Conchobhair Fhinn Óicc, mic Concobhair Fhind mic Conchobhair Uí Mhathgamhna, & Ó h-Eidirscceóil Mór Fínghin mac Conchobair mic Fínghin mic Concobhair.

M1585.23

Do-chuaidh din Mac Giolla Pattraicc Osraighe Fínghin mac Briain mic Fínghin, Mág Eochagán Connla, mac Concobhair, mic Laighne. O Maol Muaidh .i. Conall mac Cathaoír.

M1585.24

Ní h-áirimhthear aon do dhol gusan b-parliment-sin badh ionairmhe do Shliocht Laoíghsigh Lendmhóir mic Conaill Chernaigh, do Shliocht Rossa Failgigh, mic Cathaoír Mhóir ó Uíbh Failge, ná bheós do Shíol Daire Bharraigh mic Cathaoír Móir do Chaomhanchoíbh, Branaigh, Tuathalaigh, Uí Dhuinn, Uí Dhíomasaigh ar an c-cor c-cédna


p.1840

Acht cena tainicc gusan b-parliment-sin sinnsear Ghaibhle Raghnaill Fiachaidh mac Aedha, mic Seain mic Domhnaill Ghlais ó Ghlionn Mhaoíl Ughra.

M1585.25

Iar t-tionól na n-uasal-sin uile co h-Ath Cliath, & iar m-beith ré h-athaidh ann ní ro cuireadh crioch for an b-parliment an bliadhain-si, & ro sccaoílsiot iaromh dia t-tighibh.

M1585.26

Tanaicc gobernoir chóiccidh Connacht co n-druing do dhaoínibh onorcha, & do chomhairle Baile Atha Cliath i c-cóiccidh Connacht, tangattar cétus do congmhail seission i Mainistir Innsi i c-conntae An Chláir. Do-rónadh ordaighthe ionggnatha aca annsin .i. deich sgillingi d'orducchadh don bhainrioghain in gach aén chethramhain chille & tuaithe dá m-baoí isin tír cénmotha liberti do aontaighsiot fein do


p.1842

thabhairt do dhaoínibh maithe an tíre, & cúicc scillingi acc tighearna Tuadhmumhan i lurcc chiosa na bainrioghna in gach aén-chethramhain tuaithe d'fearann t-saér & dhaor dia m-baoí isin tír uile, acht amhain liberti & fearainn eglaisi. Ro deilighsiot dna triocha chéd Ceneoil f-Fermhaictighearna Tuadhmuman, ro bhaoí ina fherann cíosa agá shinnsearaibh riamh go sin, & tucsat tighearnas an triochait chéd-sin do bharún Innsi I Chuinn do Mhurchadh mac Murchadha mic Diarmada Uí Bhriain. Ro h-ordaiccheadh, & ro h-aontaigeadh mar an c-cédna cíos & cúirt Corcu M'ruadh do Thoirrdhealbhach mac Domhnaill mic Conchobhair Uí Bhriain ar lurcc a athar dia t-tuccadh an tír-sin ó thús (a tighearnas Tuadhmumhan) lá h-iarla Tuadhmumhan .i. Concobhar mac Donnchaidh Uí Bhriain. Ro dheilighsiot a chíos & a uaisle ré gach cend popail, & re gach tighearna triochait chétt baoí isin tír ó shin amach cenmotá Sean Mac Conmara tighearna an taoibhe thiar do Cloinn Cuilein na ro chuir a lámh ar an composision shin do-rónsatt. Do-rónsatt an composision cedna i c-conntaé na Gaillmhe, i c-conntae Rossa Comain, i c-contae Maighe Eo, & i c-conntae Shliccigh.

Annal M1586.

M1586.0

AOIS CRIOST, 1586. Aois Criost, mile, cuicc céd, ochtmogat, a sé.

M1586.1

Seission do chongmáil lá Sir Risderd Bionggam, & la comhairle chúiccidh Chonnacht i n-Gaillimh i mí Ianuarii. Seachtmoghatt do mhnaibh, & d'fearaibh do


p.1844

bhásucchadh ar an seision-sin. Ro badh dibh-sidhe Domhnall mac Muirceartaigh Ghairbh mic Briain mic Taidhcc Uí Briain, & mac Eghra Bhuidhe .i. Brian mac Céin mic Oilealla ó Ghailengaibh Connacht co n-druing d'uaislibh cenmotat.

M1586.2

An gobernoir cédna Sir Risderd do shuidhe re h-aghaidh Cluana Dubhain an céd lá do Mharta. Bá h-é baoí isin m-baile íshin Mathgamhain, mac Toirrdhealbhaigh mic Mathghamhna, mic Toirrdhealbhaigh, mic Mathgamhna Uí Briain o n-abarthar Sliocht Mathghamhna. Ro fáccbadh nuimhir éccinnte do mhuintir an gobernora fri ré trí sechtmuine báttar acc iomshuidhe an bhaile. Isan dara lá fichet


p.1846

don mhí cédna ro gabhsat co díocra doifhrestail ag cur dochum an bhaile do ghabhail. Baí Mathgamhain for taibhlibh an chaisléin acc diubhraccadh cloch & carrac for an lucht báttar imó bhun ag cur sás, & sailghedh fris, & do-rala dhó go ro h-aimsedh go h-innell-direach d'urchor do pheilér é gur bo marbh gan anmain. Tuccsatt an barda an baile iaromh iar marbhadh Mathgamna, & gemadh lainn leó anacal d'faghbail nocha n-fhuairsiot idir. Ro legadh an leth siar don bhaile ó mhullach go talmain. Rob oirdhercucchadh anma & onora do Sir Risderd Bionggam an toiscc-sin, uair ní bhaoí for tír tirim i n-Erinn baile badh daingne & ba dítoghlaighi ina Cluain Dubháin.

M1586.3

Do-chuaidh an gobernoir iaramh re h-acchaidh Caisléin na Caillighi for Loch Mescca, & rob é an baile-sin digenn daingin chóiccidh Connacht. Báttar iatt baoí acc á bhardacht an tan-sin Risderd A Búrc (dia n-goirthi Demhan an Chorrain) mac Riocaird, mic Risderd, mic Uilliam, mic Emainn, mic Riocairtt Uí Chuairscci, & Uáter, mac Emainn, mic Uillicc, mic Emainn mic Riocairtt Uí Cuairscci. Do-chuattar do seachna session, & o chaomhna a c-corp isin c-caislén-sin. Ro gabh an gobernoir acc iomsuidhe an bhaile, & do chuir lucht a cethair, nó a cúicc d'arthraighibh do roighnibh a raibhe ar in c-campa i medhon laí do ionnsaighidh an bhaile, & nír bo torba dóibh uair ro marbhadh drong da n-daoínibh, & ro fhágaibhsiot arthrach dá n-arthraighibh, & do-chóidhsiot an lucht ele fó iombáthadh gusan c-campa. Iar n-imthecht doibh-sidhe as sedh ro chinnsiod na Búrcaigh-sin gan beith le bardacht baile ar bith i n-aghaidh phrionnsa Saxan. Do-chóidhsiot lucht da arthrach cona mnaibh, & cona leanbhaibh don leith ele don loch ós comhair an champa. Do bhris an gobernoir an baile dia n-eis iaramh, & bá isin c-campa-sin do crochadh leis mac Mhec Uilliam Búrc .i. Riocard Ócc (ar a t-tabharthai Fál Fá Erinn) mac Ricaird mic Seain an Tearmainn iar marbhadh a dearbhrathar ele remhe-sin .i. Tomas Ruadh agáraighe Caislén na n-Enuighe ar Fionnloch Cera i


p.1848

c-Connachtaibh. Rob éiccen an baile-sin do thabhairt don ghobernóir iar m-básucchadh Riocaird & Tómais, go ro briseadh las é amhail ro briseadh na bailte-sin ele. Bá isin tan cédna ro crochadh lásan n-gobearnoir dias mac Uatéir Fhada mic Dauidh mic Emainn mic Uillicc A Búrc, Teboit & Maoilir a n-anmanna. Drong mhór do chóicceadh Chonnacht do gabhail lásna Búrcachaibh-sin, & a n-dol ina c-comhmbáidh trétuireachta iar f-féil Eóin na bliadhna-so. Ro badh dibh-sidhe Clann n-Domhnaill Gallocclach, & Seóaigh Iarthair Connacht. Do chuirsiot a n-imirgedha, a mná, & a muinteara i n-daingnibh, & i n-dithreabhaibh an tíre. Tánaicc an gobernoir re a n-aghaidh go Baile an Rodba, & ro leicc a seacht nó a h-ocht do bandadhaibh fó Iarthar Connacht i n-diaidh na n-díberccach, & ó na fuairsiott greim for na foghladhaibh ro airccsiot Muintir Murchaidh na t-Tuagh, & muintir Slechta Eocchain Uí Flaithbeartaigh ro bhuí (andar leó fein) fo dliccheadh an tan-sin. Ro marbadh dna leó-sidhe mná, & mion-daoíne, aittrebhaigh & aes anffann. Ro crochsat Tebóitt Ó Tuathail fer togbala trógh & congmala tighe n-aoidhedh. Do gabhadh leó bheós Eoghan, mac Domhnaill an Choccaidh, mic An Ghiolla Dhuibh, mic Murchaidh mic Eoghain Uí Flaithbertaigh, & ro basaighsiot é iarna ghabhail. Fillit tar a n-ais iaramh i c-cenn an ghobernora go c-creachaibh & co n-edalaibh iomdaibh.

M1586.4

Coblach Albanach do theacht i t-tír i n-Inis Eocchain i n-dúthaigh Uí Dhochartaigh isin eing toir-tuaidh do Tir Chonaill. Robtar iat bá h-uaisle & bá cinn chonsapalar in c-cobhlach-sin da mac Shemais mic Alastrainn, mic Eóin Chathanaigh mhec Mec Domhnaill .i. Domhnall Gorm, & Alastrann, & Giolla Espuicc mac Dubhghaill mic Donchaidh Chaim mic Ghiolla Espuicc Mhéc Ailín co n-druing ele d' uaislibh cenmothát. Bá moa a n-ainm & a n-oirdearcus inas amhail tangattar. Do-rónadh


p.1850

foslongporta feóil iomdha leó isin tír i t-tudhcattar, & báttar aés feigh foruallach,& lucht furáilmhe feil-gniomh,& michuidighthe maithesa na c-crioch c-comhfhoccus acc tocht dia saighidh an dú-sin co nár fhágaibhsiot ath-mhaoín dia n-eis i n-Inis Eócchain d'arbhar nó d'airneis do chur-sin. Lottar iaromh láimh lé Finn & lé Modhairn do Termann Még Craith, do Tuaith Luircc, & do Mhiodhbhulcc go rangattar go h-uir-imlibh Éirne. O 't-chualattar na Búrcaigh bátar forsan foghail, & forsan díbheircc rémhráite .i. Risderd A Búrc mac Demhain an Chorráin, & clann Emainn A Búrc, & Clantt n-Domhnaill Gallocclach sccela na n-Albanach ro chuirsiott teachta co tinneasnach dia t-toghairm chuca, & ro raidhsiot co fuighbittís édala iomdha, & a n-diongmhala do dhuthaigh i c-cóigeadh Connacht dia tíosadh dhiobh fein a cosnamh fri muintir an phrionnsa. Lotar na h-Albanaigh tar Éirne lásna h-aithesccaibh-sin, & rangattar an cédna h-uidhe etir Dhaibh, & Dhrobhaoís co ro gabhsat ag milleadh Dartraighe, & Cairpre, tánaicc Risderd & clann Emainn ina c-cend annsin. Do-thaed an gobernoir ré a n-acchaidh go Slicceach. Fáccbhaid na h-Albanaigh an t-oirer-sin,& ro ghabhsat bá-des do Dhartraighe, & lá taobh Benna Bó isin m-Breifne. Báttar teóra h-oidhche i n-Druim Da Ethiar. Ro asccnáttar as-sin do Bhraidsliabh, & ní ro airisetar co Cill Rónain,

p.1852

ro gabsatt an dú-sin i c-coiccrich na Breifne, Maighe Luircc, & Ua n-Oilella. Tánaicc an gobernoir don taobh tiar co Bél an Átha Fada i t-Tir Oilella. Báttar diblínibh co cend coictidhisi isna h-ionadaibh-sin gan neachtar diobh d'ionnsaighidh aroile. Ro gabsat na h-Albanaigh lámh for imthecht tosach oidhche flichthe fior-dhoirche, & ro gabhsat siar-tuaidh do Thír Oilella do dhol tar droichet Chula Maoíle. Báttar trí bhanna do mhuintir an gobernora ag coimhéd an droichit in oidhche-sin. Do-rala na h-Albanaigh ina c-cend go ro feradh gliaidh n-gairbh etorra, & rob eiccen do na h-Albanchaibh iomghabhail an droichit, & gabháil tar an ath alla tiar dhe. Do-chóidhsiot an oidhche-sin go Sliabh Gamh, & arnámharach go h-Ard na Riagh. Do-dheachaidh an gobernor uadhaibh a Bél an Atha Fada arnamharach amhail na biadh a aire fri a n-iarmhóireacht itir, & baí for fud Connacht co cend chóig lá n-décc acc tionol sochraide amhail for-caemhnacair, & baí bheós brath & taiscéladh uadha ar na h-Albanchoibh in airett-sin. O rob erlamh lais an líon ráinicc a les, luidh o Mhainistir Bhendfhoda i Luighnibh Connacht tosach oidhche fíor-dhoirche foghmair, & ní ro airis do ló no d'oidhche co ráinicc i medhón laoi arnamharach go h-Ard na Riagh gan rabhadh, gan rathucchadh dona h-Albanchoibh. As amne battar-sidhe for a chionn ina c-codailtighibh gan fhaitces gan fhuirechrus, acht amhail bidh leó fein gan frithbheart an tír eachtair-cheneoil ina t-tangattar. Bá sé céid-ní lér bedgattar as a m-buan-toirrchim gair a n-giollanraidhe ag á n-guin ag muintir an ghobernora sechnón an bhaile. Ro éirgheadar na h-Albanaigh as a h-aithle co h-athlamh,& do-chóidhsiot i n-innell & i n-orduccadh amhail as deach

p.1854

ro fhédsat do thochar fri muintir an ghobernora. Nír bhó torbha dóibh innsin uair ní mó ná an cédna-saithe dia saighdibh ro diubhraicsiot an tan ro sraoíneadh forra go dian dásachtach do shaighidh na h-abhann tarla for a c-cionn .i. an Muaigh maighreach mher-ghlórach. Ro fháccbaid fir i f-faenlighe uadhaibh cein báttar ag ionnsaighidh na h-abhann, & iar rochtain dóibh dia saighidh ní h-airisiomh fri a h-ucht do-ronsat, acht dol ina h-iomdhomhain gan anadh uair ro badh ferr leó a m-báthadh inás a marbhadh do mhuintir an gobernóra. Acht chena as seadh a cumair ro marbhadh a n-gar do dá mhile dibh an tan-sin. Ní rabhattar clann Emainn A Búrc isin m-breisim-sin óir do-chóidhset co t-tríbh cédaibh fer an lá riasan maidhm-sin d'iarraidh creach gusna h-Albanchaibh,& iar c-cloisteacht na scél-sin dóibh ro scaoílsiot ó 'roile, & ro ansat clann Emainn A Búrc i n-daingnighthibh a n-duithche féin. Ro thriallsat ina m-baoí d'Ultachaibh & d'Albanchaibh ina f-fochair aghaidh do thabhairt ar dhol a n-Ulltoibh, & gidh iad-sidhe fuarattar a c-crochadh & a marbhadh d'urmhór in gach tír trésa t-tudhchattar riasiú tangadar tar Eirne. Athair na cloinne rémhráiti .i. Emann mac Uillicc mic Emainn, mic Riocaird Ui Chuairscce do chrochadh lásan n-gobernoir iarsan maidhm-sin. Ba h-amhlaidh boí sidhe, & sé arsaidh arach-liath gan lúth gan lán-tapadh gur bó h-éiccen a iomchar i n-árach agá breith gusan c-croicch.

M1586.5

Aodh mac Eocchainn, mic Domhnaill, mic Eocchain, mic Domhnaill na Madhmantt ardchonsapal Cloinne Riocaird do écc, mílidh ar mhéd, & curadh ar calmatas an tí tesda annsin sin.

M1586.6

Alasdrann mac Somhairle Buidhe, mic Alastrainn, mic Eóin Chathánaigh mac Mec Domhnaill na h-Alban do marbadh le Caiptin Meryman, & le h-Aodh mac An Deccánaigh Uí Ghallchubhair a mi May do shonnradh.

M1586.7

Session do chongmháil i n-Ghaillimh i mí December na bliadhna-so in ro básaiccheadh iomatt ban & fer, & ro básaigheadh ann Emann Ócc mac Emainn mic Maghnusa Mec Sithigh, & ochtar diolmhaineach do Gearaltachaibh ina fhochair iar f-faghail a fheasa forra go m-battar araon lasna h-Albanchoibh-sin ro marbhadh i n-Ard na Riagh.

M1586.8

Conn mac Airt Óicc, mic Neill, mic Airt, mic Cuinn, mic Enri, mic Eoghain


p.1856

do dhol ar siubhal creiche i n-duthaigh Meg Uidhir o loch (.i. Loch Eirne) soir. Mac Meg Uidhir .i. Aodh mac Con Chonnacht mic Con Connacht do breith go m-buidhin m-bicc marc-sluagh for Chonn co ro fighedh sccainnear chródha etorra i m-beól átha sainredhaigh, & Conn do mharbhadh lá mac Mhég Uidhir go n-urmhór a muintire amaille ris, & an chrech do shodhadh tar ais gusna muinteraibh ó ruccaitt.

M1586.9

Feilim Dubh mac Airt mic Cuinn Uí Neill duine dearsccaighthe do dhúthaigh Shleachta Airt, & a mhac do mharbhadh lá h-Aodh mac Mhég Uidhir.

M1586.10

Mac Suibhne Bághaineach Brian Ócc mac Maol Muire do marbhadh 18 Maii la Niall Meirgeach mac Maol Muire mic Aodha.

M1586.11

Aimser fhliuch, arbhar ettoirtheach, & iomat cnói-mhesa an bliadhain-si.

M1586.12

Parliment Atha Cliath do criochnucchadh an bliadhain-si, & tar gach ní dá n-dearnadh and do cengladh oidhreacht iarla Deasmhumhancoroin t-Saxan.

M1586.13

Eoghan Ulltach (mac Donnchaidh .i. an doctúir) & ro ba doctúir ar aoí f-foghlama an t-Eoghan íshin, uair ro dearsccnaigh-sidhe do doctuiribh leighis na h-Ereann isin aimsir-sin i m-baoí do écc.

M1586.14

An t-oficel Mag Conghail .i. Eoghan Ballach d'écc lá fhéle Brighde do sonnradh.

M1586.15

Corbmac mac Domhnaill Meg Congail d'écc 17 do Mharta.

M1586.16

Cúicc céd Eirendach do dol a h-Erinn do chongnamh lá bainrioghain Shaxan i c-coccadh Flondrais, & gé ro diothaighit a n-urmhór isin tír-sin do-dheachaidh a n-ainm & a n-oirdearcus fón Eóraip ar aoí n-geiraitteachta & n-gaisccidh.


p.1858

Annal M1587.

M1587.0

AOIS CRIOST, 1587. Aois Criost, mile, chuicc céd, ochtmoghatt, a seacht.

M1587.1

Mac Uí Dhomhnaill Aodh Ruadh mac Aodha mic Maghnusa do ghabhail lá Gallaibh. Bá h-amhlaidh-so cetus ro tionnsccnadh an erghabháil h-isin. Ro gabhsat Goill imon iustis Sir Iohn Parrot, & imon c-comhairle archena mio-thoimhdin mhóir don iarla Ua Neill Aodh mac An Fhir Dhorcha (ger bhó riarach friu é) tria ionnlach & ettar-chosaoíd Uí Néill Toirrdhealbhach Luineach mac Neill Chonallaigh baí h-i frithbeart do gres fris, & ar dáigh Siobhaine inghine Uí Domhnaill .i. Aodh mac Maghnusa ro badh commaim do iarla Tire h-Eoghain. Araill ele bheós ro leth


p.1860

ainm & erdearcus an mhacaoímh rémhraite Aodh Ruadh mac Aodha fó chóicc cóiccedhaibh Ereann cidh riasiú rainicc co h-aoís fherdhata ar aoí n-gaoisi,& n-gliocais, infhais, & oirbeartais. At-berdís dna cách i c-coitchinne gur bhó tairrngertach idir é, & madh dia léccthí co h-aoís infedhma c-co t-tiocfadh buaidhreadh innsi Ereann uile tremhit, & tria iarla Thíre h-Eóghain diamadh d'aoín-leith nó imerdaoís, & nó bhérdaoís a m-báire o robtar caradradh fri aroile amhail remhebertmar. Conidh ar na fothaibh-sin ro crúidheadh a c-comhairle lasan iustis & lá Gallaibh Duibhlinne cisi h-airmimbirt do-ghéndais imon ní-sin ro omhnaighsiot, conidh fair deisidh leó long cona foirinn co b-fión & co c-cormaim do erlumhadh oca in Ath Cliath Duibhlinne, & a fhaoídheadh laimh chle fri h-Erinn soir-tuaidh, amhail bidh fri cendaighecht do-dheachadh go ro ghabhadh caladh i c-cuan éiccin do oirearaibh Tire Conaill. Rainicc iaromh an luing lá tinfedh na gaoíthe aniar gan anadh gan oirisemh go ro ghabh foss h-i sen-chuan Súilighi fo erchomhair Ratha Maoláin, baile-sin con-rodacht for ur an mhara lá Mac Suibhne Fanat fecht riamh, aon eisidhe do thuaircnibh catha tighearna Ó c-Conaill ó chein mhair. Iar m-beith don bhairc-sin fora h-angcuiribh iomfosdaigh in dú-sin tangattar drong don fhoirinn in ethar-bhátt bhiucc i t-tír i n-éccoscc cendaigheadh fó gné síodha & chaon-comhraic, & gabhaitt for brath & taisccéladh for creic, & connradh frisan c-cách do-chuirettar for a c-ciond, & ro aisneidhsiot co m-buí fíon & cormaim leó ina luing. O 'd-chuala Mac Suibhne cona mhuintir an ní-sin ro ghabhsat ag cendach & comhól an fhiona combtar mescca. Iar f-fios scel na luinge h-ísin do lucht na criche ina comhfhoccus báttar acc tionol as gach aird dia saighidh. Bá h-and do-rala don Aodh Ruadh rémhraite a beith (for a baoth-réim baoísi, & for a chuairt macdachta & reabhraidh) ina n-ath-foccus in ionbhaidh-sin, & ro fhurailsiot an

p.1862

t-aos féigh for-uallach baoí ina fharradh fair tocht id dú-sin. Bá sodhaing ón a thógaothadh-somh in ionbhaidh-sin uair nír bhó comhlán a chóicc bliadhna décc dó in tan-sin, & ní bhaoí aon dia degh-chomhairlighibh dia oidedhaibh, na dia ollamhnaibh ina chaoimhtheacht dia reimhiomtus ná do shéducchadh comhairle dhó. An tan ro clos la lucht an taiscélaidh eisiomh do thocht don bhaile im-soat for cula as fo chédóir dochum a luinge. Ro fiadhaighedh-somh la Mac Suibhne, & lasna maithibh arcena, & faidhit dailemhain & deoghmhairedha uatha gusan luing do cuingidh fíona don aoidhidh dus-fainicc. At-bertsat na cendaighthe na baoí leó dia f-fíon níba mó amh oldás diol na fairne, & na leiccfittis uadhaibh for tír do soighidh nach aoín, acht namá dia t-tiosadh uathadh dagh-dhaoíne ina n-dóchum dia luing fo-gébhtaoís ina m-baoí do fhíon & cormaim ina c-cumhang. O ro h-aisneidheadh an t-aithescc do Mac Suibhne bá h-adhnáir lais indsin, conidh í comhairle ar-richt lais Aodh do thóchuireadh lais isin luing, & iar c-cindeadh for an c-comhairle-sin dóibh do-chóidhsiot i n-ethar bhecc baoi for ur na tragha, & im-raiset é co n-deachatar inunn isin luing. Ro fáiltigheadh friú, & do-bretha h-i cubhachail iniochtaraigh i n-inmedhón na luinge iad gan fhuireach gan essnadhadh, & ro both occa f-frestal & occa f-friothaileamh combtar subhaigh simhenmnaagh. An tan bá h-aínemh dóibh isuidhe ro h-iadhadh comhla an haiste tar a n-éis, & ro gata a n-airm forra, & ro gabhadh an t-ócc-mac Aodh Ruadh don chur-sin. Do-dheachaidh sccéla an gabhala-sin fon c-crich i c-coitchinne, & ro tionoilset as gach airm do shaighidh an chaladh-puirt, dus an c-caomhsattaoís ettarbhaoghal éiccin for aos na ceilcce. Ní bhaoí bá do sodhain, ar ro báttar i n-iomdhomhain an chuain iar sreng-tharraing an angcaire cuca, & ní rabhattar longa náit laoidhenga aca dia t-tograim nach dia t-tarrachtain. Tánaicc Mac Suibhne na t-Tuath a c-cuma cháigh gusan c-caladh, & ba h-oide-sidhe don Aodh h-íshin, & baoí-sidhe occ erail giall & aittire oile dara a éise. Nír bhó torbha do-somh ón ar ní baoí i c-cóicceadh Uladh giall nó ghebhtais ass. Dala na luinge & na foirne baí innte ó do-bhertsat in ro badh toisgide leó do aitiribh an tíre, lotar lá trethan an t-srotha go rangatar an mhuir, & friothrosc na conaire reme-deochatar go ro gabhsat cuan an Ath

p.1864

Cliath
. At-clos fo chedóir isin c-cathraigh uile a thoidhecht-somh samhlaidh, & bá faoílidh lasan iustis, & lasan c-comhairle a rochtain chuca gen gur bhó for a sheirc ittir & ro fhor-congairsiot a thabhairt dia saighidh. Do-rattadh eiccin co m-báttar acc a accallamh & acc áthcomharc scél n-dó occ ámídhemhain, & occa increachadh do thaisccéladh for a airdhibh fri ré foda. Fó dheóidh tra ro fhorchongairsiot a chor i c-caistiall comhdhaingen clochdha baoí isin c-cathraigh airm i m-báttar dronga dearmara do shaorchlandaibh Mac Míleadh i c-cuimreach & h-i c-cimidhecht, & araill d'Fionn-Ghallaibh. Ba sedh rob aines & rob airecc tuile dóibh do lo & d'adhaigh ag eccaoíne a n-ettualaing & a n-imnigh fri aroile, & ag coitsecht frisna h-ainbrethaibh nó h-imbertha for shaor-clandaibh so-cenélcha Ereann archena.

M1587.2

Mac Mheic Conmara an taoíbhe thiar do Cloinn Chuiléin .i. Cu Mhedha mac Seain, mic Taidhg, mic Con Medha, mic Con Mara, mic Seain d'écc. Ben an Con Medha-sin inghean Emainn mic Semais Mec Piarais d'écc.

Annal M1588.

M1588.0

AOIS CRIOST, 1588. Aois Criost, mile, cuicc céd, ochtmhoghatt, a h-ocht.

M1588.1

Mac Suibhne Baghaineach Niall Meircceach mac Maol Muire, mic Aodha mic Neill do mharbhadh lá Donnchadh mac Maol Muire Meirccigh, mic Maol Muire, mic Neill i n-Doirinis im fhel Brighde do shonradh. Bá h-amhlaidh do-rónadh ind sin iar marbadh Bhriain Óicc amhail rémhebertmar lá Niall Meirgeach, ro h-ionnarbadh Donnchadh cona lucht lenamhna i c-ConnachtaibhNiall bheós, & ro bhaoí seal i f-farradh Gall, & athaidh oile araon lá h-Ua Neill, & do-róine iondsaighidh fhoda imchian for Niall Meircceach amhail ná ro shaoíl Niall, uair bá dóigh lais ná tiocfadh Donnchadh don tír an c-cein nó mharadh-somh innte. Iar m-beith do Dhonnchadh


p.1866

teora h-oidhche i n-diamhraibh & i n-droibhélaibh an tíre, fuair a fhios co m-baoí Mac Suibhne i t-Trian Iochtair Baoighellach, & ro chuir lucht bratha do thaiscéladh fair, & ruccsat sccéla do shaicchidh Donnchaidh go t-tiocfadh-somh tar traigh aníos arabharach. Baoí-siomh co líon a chumaing erlamh do tegmhail fris conidh ann con-rangattar acc an t-Doirinis Rémhráite go ro fighedh sccainner crodha etorra go ro marbhadh Mac Suibhne annsin co n-druing mhóir dia lucht lenamhna, & do Cloinn t-Suibhne na Mumhan. Ro dichendadh Mac Suibhne dna, & ro cuireadh a chend go h-Áth Cliath. Mac Suibhne do ghairm do Dhonnchadh iaromh.

M1588.2

Eoin Modardha mac Aodha, mic Neill Óicc Mhec Suibhne do mharbhadh la druing do lucht lenamhna Mec Suibhne Dondchadh.

M1588.3

Aodh mac Néill mic Toirrdhealbhaigh Bernaigh Uí Bhaoighill tanaiste Baoigheallach) d'écc.

M1588.4

Domhnall mac Néill Ruaidh mic Neill Uí Bhaoighill cona mhac do mharbhadh lá Tadhcc Ócc mac Taidhcc, mic Toirrdhealbhaigh Uí Baoighill ar traigh sainredhaigh san Trian Iochtair isin f-foghmhar do shonradh.

M1588.5

An Calbhach Ócc mac Cuinn mic An Chalbhaigh Uí Domhnaill do mharbhadh lá druing do mhuintir Domhnaill (.i. lá Maghnus Óg ó Sraithén), mic Aedha mic Maghnusa I Domhnaill i c-cois Finne.

M1588.6

Maol Muire mac Emainn, mic Maol Muire, mic Donnchaidh Mec Suibhne do mharbhadh lá Niall Garbh mac Cuinn mic An Calbhaigh Uí Domhnaill.

M1588.7

Iarla Tire h-Eoghain, Aodh mac Fir Dorcha, mic Cuinn Bacaigh mic Cuinn do thionol slóigh lán-mhóir do thocht for Ua Néill Toirrdhealbhach Luineach. Ní ro h-anadh lasan iarla go riacht cona shlógh tar Modhairn tar Deircc go ro ghabh airisemh ag an c-Carraicc Léth. Ro dháil Ua Domhnaill Aodh mac Maghnusa i c-comhdháil an iarla a chlemhna go líon a sochraide acht chena ní thainicc ineallmha. O NeillToirrdhealbhach baoí-sidhe co sochraide mhóir d'aon-rantt & d'aon-aonta i n-aghaidh an iarla & Uí Domnaill. Robtar iad baoí i f-farradh Uí Neill .i. Art Ócc a mhac co m-buandadhaib iomdha (.i. captin) Uilliam Mussten mac Roibeird go m-banna saighdiuiridhe, & drong do Chloinn t-Suibhne na Mumhan im Murchadh na


p.1868

Mart mac Maol Muire mic Donnchaidh co sochaidhe ele cenmothát. NiaIl Garbh, & Aodh mhac An Denaigh Uí Gallchubhair (dia n-goirthi an tan-sin Aodh mac An Calbhaigh Uí Domhnaill) do beith go Sliocht An Chalbhaigh uile, & cona lucht lenamhna d'aon-rann, & d'aon-aonta lá h-Ua Néill, & bá h-ann battar-sidhe i c-Caislén na Finne. Báttar drong dia mhuintir ag aslach Aodha im ionnsaighidh oidhche do thabhairt ar an iarla uair baoí an t-iarla ag creachadh & acc orccain na tire etir na h-aibhnibh-sin .i. Fionn, & Modharn. Nír bó miadh lais-siomh ind sin lá h-uaill & ionnoccbháil, & at-bert ná h-ionnsaighfeadh iarla i n-dorcha oidhche itir, acht ro badh i soillsi laoí lán-sholais nó fearfadh iomaireg n-ughra fris. Ro comhaill-siomh ind sin uair ro ionnsaigh an t-iarla arabharach, & ro meabhaidh riamh, & ro fhágaibh an t-iarla daoíne iomdha immaille ré h-eachaibh, & ré h-édalaibh iolardha archena, an ced lá May innsin

M1588.8

Mág Eochagáin tighearna Chenél Fiachach .i. Connla mhac Conchobhair mhic Laighne mic Connla mic Aodha d'écc, & ní bhaoí ó chein mháir inall do Chenél Fiachach mic Néill fer ro badh mó d'adhbhar eccaoíne inas, & a mac Brian, & Niall mac Rosa do beith i nd-esaonta fri aroile im tighearnas an tíre.

M1588.9

Eoghan Manntach mac Emainn, mic Floinn, mic Conchobhair Uí Edhin tighearna Ua f-Fiachrach Aidhne d'écc, & a mhac Aodh Buidhe do oirdneadh ina ionadh. Tanaisde an tire cédna do écc .i. Toirrdhealbhach mac Ruaidhri an Doire Uí Eidhin.

M1588.10

Cobhlach mór .i. ocht f-fichit long do thocht ó rígh na Spáinne for fairrge isin m-bliadhain-so, & ad-berad aroile gur bhó h-edh ro ba menmarc leo cuan & caladh


p.1870

do ghabhail h-i c-criochaibh Saxan dia c-caomhsataoís etarbhaoghal d'foghbhail fuirre. Nír bhó h-amhlaidh do-rala dóibh, uair do eccaimh cobhlach na bainrioghna friú for an f-fairrge, & ro gabhsat ceithri longa dibh, & ro sgaoíl & ro eisreidh an chuid ele don chobhlach fo aireraibh na c-crioch c-comhfoccus .i. don taobh thoir do Shaxaibh, & don taobh thoir tuaidh do Albain, & don taoibh thiar tuaidh d'Éirinn. Ro báidhedh dronga móra dona Spainneachaibh isna h-oireraibh-sin iar láin-bhrisedh a long, & terna an chuid ro ba lugha dibh tara n-ais don Spáinn, & at-berat aroile go ro fáccbadh naoí míle dibh don chur-sin.

M1588.11

Ard-iustis na h-Ereann .i.Sir Iohn Parrot do dhol i Sacsoibh, & Sir Uilliam FitzUUilliam do thecht i n-Erinn ina iustis ina ionad.

M1588.12

O Deadhadh Mathghamhain mac Lochlainn, mic Ruaidhri, mic Muireadhaigh mic Mathghamhna Buidhe tighearna Cheneóil f-Fermaic d'écc.

M1588.13

Uilliam mac Domhnaill (.i. an doctuir) mic Amlaoibh mic Donnchaidh Uí Niallain do marbhadh i n-dorus Mainistre Innsi lá cloinn Uí Ghríobhtha .i. clann t-Seain mic Seain, mic Taidhcc, mic Lochlainn.

M1588.14

Sloiccheadh mór lá iustis na h-Éreann Sir Uilliam FitzUUilliam,& la gobernó chóiccidh Connacht Sir Risdeard Bionggam, & le President dá chóiccedh Mumhan .i. Sir Tomas Noris, & lá forgla fher n-Ereann cenmotá cóicceadh Uladh do dhol for Ua Ruairc, & for Mac Suibhne na t-Tuath do-róine codach & comh-aonta lá cuid don chobhlach Spáinneach sin ro rémhráidhsiom. Ro mhillsiot na slóigh-sin


p.1872

gach ní gusa rangattar dá m-baoí rempa ó mhuintir na bainrioghna o tá Suca go Drobhaoís, & ó Drobhaoís co Finn, ar a aoí ní ro ghabhsat greim nó gabháil d'Ua Ruairc ná do Mac Suibhne don chur-sin. Bá don chuairt-sin trá do gabhadh Ó Dochartaigh Sean Ócc mac Seain, mic Feilim, mic Conchobhair Carraigh, & Ó Gallchubhair Sir Eóin mac Tuathail Bhailbh, & do-chuaidh an iustis go h-Ath Cliath, & ro sccaoilsiot fir Ereann dia t-tighibh.

M1588.15

Aodh mac An Deccánaigh Uí Ghallchubhair (dia n-goirthi Aodh mac An Chalbhaigh Uí Domhnaill) do mharbhadh lasan Inghin Duibh ingen t-Semais Mhec Domhnaill ben Uí Domhnaill Aodh mac Maghnusa. Ba h-amhlaidh-so ar-richt lé an marbhadh-sin do ghniomh. Aodh do beith do ghrés i rann Sleachta dílis An Chalbhaigh Uí Domhnaill, & a m-beith uile d'aoín-leith i r-rann Uí Neill Thoirrdhealbhaigh Luinigh baoí ag coccadh do ghrés ré h-Ua n-Domhnaill & ré a cliamhain an t-iarla Ó Neill .i. Aodh mac An Fhir Dhorcha. Araill ele bheós ro marbhadh a bráthair dil dearbhthairis Alastrann lá h-Aodh mac an Deccanaigh amhail remhebertmar. Ro bhatar bheós fotha ile eccraittis aice fris cenmotat-sidhe. Bá galar cridhe & bá tocradh menman lé gan dioghail a uabhair & a diumasa fair. Ro eccaoín a h-imneadh, & a h-éttualang frisan amhsaidh Albanaigh baoí for a t-tuillmhe & for a t-tuarustal do ghrés, & ina comaitecht in gach maighin go ro tingheallsat-sidhe fria gomdis ellma for a for-congrai-ssi d'aithe a n-eccraittis for a m-bíodhbaibh cecib tan do tochradh chuca. Do-rala din don Aodh h-ísin tocht (lá borrfadh bríghe & lá h-ionnoccbháil menman cen foraithmet a fhaladh nó a eccraittis) go h-airm i m-baoí sí i Magh Gaibhlín. Iar t-tocht dó-somh don bhaile ro aiccill si a sain-muintir .i. na h-Albanaigh, & ro ráidh friú & ro aslaigh iad im chomhalladh in ro geallsat. Do-rónadh fuirre-si sin, uair ro ionnsaighsiot an t-aireccal i m-baoí Aodh, & ro gabhsat ag á dhiúbhracadh do shaighdibh & do pheiléraibh go f-farccaibhsiot marbh gan anmain, & ro marbhadh bheós amaille fris an ro badh tairisi lais dia shain-muintir.

M1588.16

Mac Mec Conmara an taoibhe toir do Cloinn Cuilein .i. Tadhcc mac


p.1874

Domhnaill Riabhaigh mic Con Medha, mic Donnchaidh, mic Ruaidhri do crochadh i n-Gaillimh.

M1588.17

Mac Uí Conchobhair Ruaidh .i. mac Taidhcc Óicc mic Taidhcc Buidhe, mic Cathail Ruaidh do crochadh i n-Gaillimh bheós.

M1588.18

O Ceinnéittigh Fionn .i. Brian mac Domhnaill mic Donnchaidh d'écc, Uaithne mac Donnchaidh Óicc mic Aodha, mic Amhlaoíbh, & An Giolla Dubh mac Diarmada mic Aodha mic Ruaidhri Uí Ceinneidigh i n-easaontadh & i n-imresain ré 'roile imon tighearnas gurab amhlaidh do shíodhaighsiot an tighearnas do roinn etorra ar dhó, an t-ainm ar Uaithne.